ДУШАНБЕ, 17.12.2025 /АМИТ «Ховар»/. Ҷаҳони имрӯза дар марҳилаи мураккабшавии равандҳои геополитикӣ ва геоиқтисодию геофарҳангӣ қарор дорад. Низоъҳои шадид дар Аврупои Шарқӣ ва Ховари Наздик ва Миёна далолат бар он мекунанд, ки низоми кӯҳнаи муносибатҳои байналмилалӣ дар ҳолати барканоршавӣ аст ва эъмори пойдевори низоми нав бар пояи принсипҳои баробарӣ, эътирофи амалияи сиёсии давлатҳои мухталиф ва гуногунрангии фарҳангӣ мебошад. Рақобати давлатҳо дар фазои геоиқтисодии дунё сол то сол меафзояду муборизаҳои шадид байни абарқудратҳои ҷаҳонӣ барои ба даст овардани манбаъҳои ашёи хом, нафту газ дар манотиқи гуногуни сайёра торафт пурзӯртар мешаванд.

— Зимни пешниҳоди Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» 16 декабри соли 2025 иброз гардид, ки «вазъи мураккаб дар манотиқи гуногуни дунё, шиддат гирифтани рақобатҳои геосиёсӣ ва геоиқтисодӣ ба хотири аз нав тақсим кардани ҷаҳон, мавҷи нави «ҷанги сард», яроқнокшавии бошитоб, заиф гардидани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва дигар равандҳои пуртазод дар арсаи байналмилалӣ ҳамоно мояи нигаронӣ боқӣ мемонад.

Дар чунин шароит моро зарур аст, ки дар баробари иштироки фаъол дар равандҳои глобалӣ, дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ба саъю талошҳоямон барои расидан ба ҳадафҳои созанда – пойдории сулҳу субот ва таъмини амнияти фарогир тақвият бахшем».

Дар ҳақиқат ин равандҳо ба давлатҳои дунё дар сатҳи рушди иқтисодӣ-иҷтимоӣ ва сиёсӣ-фарҳангӣ таъсири гуногун доранд. Дар ин ҳолат ҳар давлати соҳибистиқлол кӯшиш мекунад, ки оид ба зарфияти сиёсӣ ва иқтисодӣ, фарҳангӣ ва илмӣ ба фишору таҳдидҳои берунӣ вокуниш намуда, посухи асоснок диҳад.

Тоҷикистон давоми 35 соли Истиқлоли давлатӣ тавонист иқтисоди миллии рақобатпазир бунёд кунад. Имрӯз иқтисоди миллӣ бо суръати баланд рушд карда, некуаҳволии аҳолии мамлакат боз ҳам беҳтар мегардад. Дар ин қарина Президенти Тоҷикистон дар Паём ба Маҷлиси Олӣ барҳақ таъкид намуданд, ки «даромади аҳолии Тоҷикистон дар 10 соли охир 6 баробар афзуд. Дар соли 2015 даромади аҳолӣ 26 миллиард сомонӣ буд ва соли 2025 ин нишондиҳанда ба 165 миллиард сомонӣ расид».

Ҳукумати Тоҷикистон ҳамарӯза кӯшиш менамояд, ки барои баланд бардоштани сатҳи зиндагӣ дар ҷомеаи тоҷик шароити мусоид фароҳам оварад. Маҳз ин тадбирҳо боиси баланд шудани нишондоди дарозумрии мардуми ҷумҳурӣ мегарданд. Сарвари давлат иброз намуданд, ки «шумораи аҳолӣ аз 8,5 миллион нафари соли 2015 ба 10,7 миллион нафар дар соли 2025 расид, яъне 26 фоиз зиёд гардида, нишондиҳандаи дарозумрии аҳолӣ аз 70 ба 77 сол расид».

Тоҷикистон имрӯз дар масири фароҳам овардани шароити мусоид барои рушди устувор ва таъмини сатҳи баланди зиндагӣ барои аҳолии ҷумҳурӣ тадбирҳои муассирро амалӣ дорад. Дар пасманзари буҳронҳои ҷаҳонӣ, таҳдидҳои иқлимӣ ва чолишҳо ба суботи иҷтимоӣ рушди устувор ба самти стратегии банақшагирии миллии давлатамон табдил меёбад. Тоҷикистон ҳамчунин дар татбиқи якчанд ҳадафи рушди устувори Созмони Милали Муттаҳид пешрафти мусбат нишон медиҳад. Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём ба Маҷлиси Олӣ таъкид намуданд, ки «нақши қонунгузорӣ дар амалӣ гардидани ҳадафҳои стратегии ҷумҳурӣ ва таъмин намудани рушди устувору босуръати он, амнияти ҷомеа ва давлат, таҳкими суботу оромӣ ва ваҳдати миллӣ басо муҳим ба шумор меравад. Аз ин рӯ, таҳлили ҳамаҷонибаву пайвастаи қонунгузорӣ ва таҳияи пешниҳодҳо барои такмили он барои иҷрои ҳадафҳои стратегӣ ва барномаҳои рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангии мамлакат зарур мебошад.

Таъмин будани амнияти ҷомеа, суботи сиёсӣ, сулҳу ваҳдат ва волоияти қонун кафолати рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ ва баланд гардидани сатҳу сифати зиндагии мардуми мамлакат мебошад».

Падидаи «рушди устувор» консепсияест, ки бар таъсири мутақобили муассири ҷанбаҳои экологӣ ва иҷтимоӣ-иқтисодӣ асос ёфтааст. Барномаи рушди устувори Тоҷикистон имрӯз аз се самти мукаммал иборат аст:

Рушди иқтисодӣ. Ин самти барнома татбиқи инноватсия, рушди инфрасохтор ва пешбурди саноатикунониро дар бар мегирад. Инчунин рушди иқтисодӣ ва таъмини музди меҳнати муносиб, истеҳсоли масъулиятнок дар қаринаи иқтисоди «сабз» ба доираи ҳадафҳои ин самт ворид мешаванд.

Некӯаҳволии иҷтимоӣ. Ин самт таъмини имтиёзҳои иҷтимоӣ ба ҳама сокинони ҷумҳурӣ, ғамхорӣ ба саломатии онҳо ва таъмини баробарии гендериро дар бар мегирад. Ин самт инчунин ба ҳифзи сулҳ ва таҳкими ваҳдати миллӣ дар ҷомеа аҳамияти афзалиятнок медиҳад.

Мувозинати экологӣ. Мувозинати экологӣ ҳифзи манбаъҳои оби тоза ва ҳифзи экосистемаҳоро таъмин хоҳад намуд. Дар қаринаи ин самт татбиқи барномаи иқтисоди «сабз» пешбинӣ мешавад, ки ба воситаи он дастрасӣ ба маҳсулоти аз ҷиҳати экологӣ тоза барои аҳолӣ таъмин хоҳад гардид.

Рушди иқтисоди «сабз» ба падидаи рақамикунонӣ ва ташаккул додани пойдевори иқтисоди рақамӣ дар Тоҷикистон марбут аст. Оид ба раванди босуръати рақамикунонӣ ва аҳамияти он барои ҷаҳони муосир Президенти Тоҷикистон дар Паём ба Маҷлиси Олӣ ба шаҳрвандони мамлакат чунин иброз намуданд: «Пешрафти босуръати технологияҳои рақамӣ ва тавсеаи имконияти зеҳни сунъӣ дар ҷаҳони муосир тақозо менамояд, ки ин дастовардҳо дар ҳама соҳаҳо самаранок истифода гардида, ба манбаи иловагии рушди иқтисодӣ ва содироти хизматрасонӣ табдил дода шаванд. Парламенти мамлакатро зарур аст, ки барои таъмин намудани заминаи ҳуқуқии гузаштан ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ чораҷӯйӣ намояд».

Роҳбари давлат бо назардошти аҳамияти стратегӣ доштани раванди рақамикунонӣ ба ин падида диққати махсус медиҳанд, барои он ки рақамикунонӣ метавонад ба тағйироти назаррас дар ҷомеа ва кулли соҳаҳои хоҷагидории халқ, хусусан иқтисодиёт оварда расонад.

Баъзе ҷанбаҳои калидии марбут ба рақамикунонӣ инҳоянд:

Афзоиши шуғл: Рақамикунонӣ метавонад ҷойи нави кор эҷод кунад, махсусан дар бахшҳои тандурустӣ ва маориф.

Тағйироти сифатии тарзи зиндагӣ: Рақамикунонӣ метавонад набз ва тарзи зиндагии одамонро сифатан беҳтар намояд ва боиси истифодаи фаъолтар ва муассиртари технологияҳои рақамӣ гардад.

Тағйирот дар моделҳои тиҷорат: Рақамикунонӣ метавонад моделҳои тиҷоратро тағйир диҳад ва ба равандҳои тиҷоратии самараноктар ва босуръат оварда расонад.

Доир ба аҳамияти падидаи рақамикунонӣ барои Тоҷикистон Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём ба Маҷлиси Олӣ чунин таъкид намудаанд: «Ба Ҳукумати мамлакат супориш дода мешавад, ки бо мақсади истифодаи имконоти зеҳни сунъӣ дар раванди рушд доир ба таъсиси Корпоратсияи миллии зеҳни сунъӣ, Маркази минтақавии зеҳни сунъӣ ва маҷмааи марказҳои коркарди «маълумоти сабз» (дата – сентрҳо) чораҷӯйӣ намояд».

Ҳамин тариқ, Паёми Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» масири рушди ҷумҳуриро барои соли 2026 муайян намуда, мардуми шарафманди Тоҷикистонро ба истиқболи сарбаландонаи 35-солагии Истиқлоли давлатӣ роҳнамоӣ менамояд.

Рустам ҲАЙДАРЗОДА, директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025 ҳамчун як санади муҳими сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ дар марҳалаи анҷомёбии Стратегияи миллии рушд то соли 2030 баромад менамояд. Ин Паём на танҳо натиҷаҳои рушди даҳсолаи кишварро ҷамъбаст мекунад, балки самтҳои калидии сиёсати дохилӣ ва хориҷиро барои марҳалаи минбаъдаи рушди устувор муайян месозад.

Хусусияти асосии Паём дар он ифода меёбад, ки он дар шароити мураккаби геосиёсӣ, тағйирёбии иқлим, рақобати иқтисодии ҷаҳонӣ ва гузариш ба иқтисоди рақамӣ ироа гардида, ба масъалаҳои амнияти миллӣ, рушди иқтисоди воқеӣ, сармояи инсонӣ ва нақши Тоҷикистон дар рӯзномаи байналмилалӣ таваҷҷуҳи хос зоҳир менамояд.

Дар ин замина, Пешвои миллат таъкид менамоянд, ки «Таъмин будани амнияти ҷомеа, суботи сиёсӣ, сулҳу ваҳдат ва волоияти қонун кафолати рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ ва баланд гардидани сатҳу сифати зиндагии мардуми кишвар мебошад.»

Яке аз нуқтаҳои калидии Паём таъкид ба суботи сиёсӣ ва таҳкими пояҳои давлатдории миллӣ мебошад. Дар ин замина, баргузории интихоботи вакилони Маҷлиси Олӣ ва мақомоти маҳаллӣ дар фазои шаффоф ва қонунӣ ҳамчун нишондиҳандаи камолоти низоми сиёсии кишвар арзёбӣ мегардад.

Ин мавқеъ бо таҷрибаи таърихии кишвар пайванди мустақим дорад, зеро, ба таъкиди Сарвари давлат: «Маҳз сулҳу субот, амнияту осоиш ва волоияти қонун имкон дод, ки мо рушди босуръати иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангиву сиёсии кишварро таъмин карда, сатҳи некуаҳволии халқро баланд бардорем.»

Бо ин таъкид, Паём на танҳо ба вазъи имрӯза, балки ба сабақи таърихӣ такя намуда, сулҳ ва суботро ҳамчун арзиши стратегӣ муаррифӣ мекунад.

Ҳалли пурраи масъалаҳои сарҳадӣ бо Ҷумҳурии Қирғизистон ва ба имзо расидани шартномаҳои сеҷониба бо Қирғизистон ва Ӯзбекистон дорои аҳаммияти стратегии минтақавӣ мебошад. Ин рӯйдод Тоҷикистонро ҳамчун ҷонибдори сулҳ, ҳамкории созанда ва суботи минтақавӣ муаррифӣ намуда, заминаи устувори рушди иқтисодӣ ва амнияти фарогирро фароҳам месозад.

Пешвои миллат бо таъкиди хос масъалаи амният, сулҳу субот ва волоияти қонунро ҳамчун шарти калидии рушди устувори давлат баррасӣ менамоянд.

Дар Паём масъалаи амният дар шароити таҳдидҳои фаромиллӣ бо ҷиддият баррасӣ мегардад. Пешвои миллат бо равшанӣ таъкид мекунанд:

«Мубориза бар зидди терроризму экстремизм, радикализм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, қочоқи силоҳ, ҷиноятҳои киберӣ ва дигар ҷинояткориҳои муташаккили фаромиллӣ вазифаи ҷонии онҳо дар шароити ноорому буҳронии ҷаҳони муосир мебошад.»

Ин таъкид нишон медиҳад, ки амнияти миллӣ ҷузъи ҷудонопазири сиёсати давлатӣ ва рушди устувор ба ҳисоб меравад. Вазъи мураккаби ҷаҳони имрӯзаро бо назари воқеъбинона таҳлил мекунад. Сарвари давлат таъкид менамоянд, ки «Вазъи мураккаб дар манотиқи гуногуни дунё, шиддат гирифтани рақобатҳои геосиёсӣ ва геоиқтисодӣ ба хотири аз нав тақсим кардани ҷаҳон, мавҷи нави “ҷанги сард”, яроқнокшавии бошитоб, заиф гардидани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва дигар равандҳои пуртазод дар арсаи байналмилалӣ ҳамоно мояи нигаронӣ боқӣ мемонад.»

Дар чунин шароит, Тоҷикистон роҳи ҳамкории байналмилалиро интихоб мекунад. Чунонки зикр мешавад: «Дар чунин шароит моро зарур аст, ки дар баробари иштироки фаъол дар равандҳои глобалӣ, дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ба саъю талошҳоямон барои расидан ба ҳадафҳои созанда – пойдории сулҳу субот ва таъмини амнияти фарогир тақвият бахшем.»

Рушди иқтисодии кишварро ҳамчун натиҷаи сиёсати пайгирона ва барномарезишудаи давлат нишон медиҳад. Афзоиши маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ то 173 миллиард сомонӣ ва суръати рушди воқеии 8,4 фоиз далели устувории макроиқтисодӣ ба ҳисоб меравад.

Дар Паём равшан таъкид мегардад, ки модели рушди ояндаи кишвар бояд ба саноатикунонии босуръат, иқтисоди рақамӣ, истифодаи зеҳни сунъӣ ва иқтисоди «сабз» асос ёбад. Ин равиш Тоҷикистонро аз иқтисоди истеъмолӣ ба иқтисоди тавлидкунанда ва ба дониш асосёфта равона менамояд.

Қабули Барномаи миёнамуҳлати рушди кишвар барои солҳои 2026–2030 ҳамчун марҳалаи ниҳоии татбиқи Стратегияи миллии рушд то соли 2030 аҳаммияти хос дорад. Дар ин барнома ҳадафҳои мушаххас, аз ҷумла коҳиши сатҳи камбизоатӣ то 10 фоиз ва афзоиши ҳиссаи табақаи миёна то 50 фоиз муайян гардидаанд.

Паёми ироагардида рушди иқтисодиро бо корҳои бузурги созандагӣ мепайвандад. Дар ин замина таъкид мешавад, ки соли 2026 барои Тоҷикистон соли таърихӣ – соли ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ мебошад.

Ба хотири истиқболи ин ҷашн, корҳои назаррас анҷом дода шудаанд. Аз 29 ҳазор иншооту биноҳои ба ифтихори ҷашни 35-солагӣ ба нақша гирифташуда то имрӯз 26 ҳазори онҳо ба истифода дода шудаанд, ки беш аз 70 фоизашон аз ҳисоби соҳибкорону шаҳрвандон мебошад.

Яке аз хусусиятҳои фарқкунандаи Паёми имсола таваҷҷуҳи ҷиддӣ ба рақамикунонии идоракунии давлатӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ мебошад. Дар Паём на танҳо зарурати ҳуқуқӣ ва техникӣ, балки манфиати иҷтимоиву иқтисодии ин раванд асоснок карда мешавад.

Таҷрибаи ҷорӣ намудани низоми рақамии биллинг дар соҳаи энергетика ҳамчун мисоли равшани коҳиши омили инсонӣ, баланд бардоштани шаффофият ва самаранокии идоракунӣ оварда мешавад. Кам гардидани талафоти неруи барқ ва афзоиши воридоти молиявӣ нишон медиҳад, ки рақамикунонӣ метавонад омили муҳими мубориза бо фасод ва беҳбуди идоракунӣ бошад.

Дар Паёми соли 2025 масъалаи энергетика ҳамчун пояи рушди иқтисодӣ ва амнияти миллӣ баррасӣ мегардад. Таҷдиди неругоҳҳои мавҷуда, бунёди неругоҳҳои офтобӣ ва идомаи сохтмони неругоҳи барқи обии «Роғун» Тоҷикистонро ба марҳалаи нави истиқлоли энергетикӣ мерасонад.

Таваҷҷуҳ ба энергияи «сабз» ва имкони истифодаи захираҳои гидроэнергетикӣ барои марказҳои коркарди маълумотҳо ва зеҳни сунъӣ кишварро ба бозингари муҳим дар иқтисоди рақамии минтақавӣ табдил медиҳад.

Пешвои миллат бо ифтихор аз неруи созандагии мардум таъкид намуда қайд карданд, ки :«Роҳи тайкардаи мо дар зарфи қариб 35 соли гузашта баръало нишон дод, ки мардуми шарифи Тоҷикистон ба анҷоми корҳои бузург қодиранд.»

Ин андеша бо даъвати умумимиллӣ ҷамъбаст меёбад. «Пас биёед, ҳама якҷову ҳадафмандона, бо рӯҳияи баланди миллӣ… барои боз ҳам ободу пешрафта гардонидани Ватани маҳбубамон – Тоҷикистон кӯшишу талош намоем.»

Ҳамчунин таъкид мегардад:, ки «Мардуми шарифи Тоҷикистон қудрату имкониятҳои азими созандагӣ доранд ва маҳз ҳамин неруи азими созандаву ободгар фардои дурахшони Ватани азизамонро таъмин месозад.»

Пайём рушди сармояи инсониро ҳамчун омили асосии пешрафти дарозмуддат муайян менамояд. Афзоиши маблағгузории соҳаҳои маориф, илм, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ далели он аст, ки сиёсати иҷтимоии давлат хусусияти стратегӣ дорад.

Таъкид ба омӯзиши фанҳои дақиқ, табиатшиносӣ, забонҳои хориҷӣ ва ислоҳоти низоми таҳсилот Тоҷикистонро ба фазои рақобатпазири байналмилалии илм ва маориф ворид месозад. Ҳамзамон, пешниҳод оид ба тақвияти таҳқиқоти криосфера ва табдили Маркази омӯзиши пиряхҳо ба институти илмӣ аҳаммияти байналмилалии илмии кишварро тақвият мебахшад.

Паём фарҳангро пояи ҳувияти миллӣ муаррифӣ мекунад. Чӣ тавре, ки Пешвои миллат қайд мекунанд: «Воқеан, Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Тиргон анъанаҳои давлатдории гузаштагони ориёии мо асоси ҳувият ва асолати мо – тоҷикон мебошанд.»

Дар ин радиф, дастовардҳои байналмилалӣ зикр мегарданд, аз ҷумла:

Ø эътирофи Панҷакент ҳамчун «Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ»;

Ø бузургдошти 1050-солагии Робияи Балхӣ дар солҳои 2026 – 2027;

Ø ворид гардидани 11 ёдгории Хуттали қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО;

Ø танзими ҳамоишҳо зери унвони «Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ» (аввалин эъломияи ҳуқуқи башар дар таърихи инсоният).

Дар Паёми соли 2025 сиёсати хориҷии Тоҷикистон ҳамчун сиёсати «дарҳои кушод», мутавозин ва сулҳҷӯёна муаррифӣ мегардад. Иқдомҳои байналмилалӣ дар соҳаи об, иқлим, ҳифзи пиряхҳо ва зеҳни сунъӣ Тоҷикистонро ба кишвари ташаббускор дар рӯзномаи ҷаҳонӣ табдил додаанд.

Қабули қатъномаҳои Созмони Милали Муттаҳид бо пешниҳоди Тоҷикистон далели эътирофи байналмилалии сиёсати созандаи кишвар мебошад.

Хулоса. Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025 ҳамчун санади ҷамъбастӣ ва ҳамзамон роҳнамо барои оянда баромад менамояд. Он нишон медиҳад, ки рушди устувор танҳо дар шароити суботи сиёсӣ, иқтисоди рақамӣ, энергетикаи «сабз» ва сармояи инсонӣ имконпазир аст.

Ин Паём Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибистиқлол, дорои дурнамои равшан ва сиёсати мутавозини дохиливу хориҷӣ муаррифӣ намуда, заминаи устувори рушди минбаъдаро барои даҳсолаи оянда фароҳам месозад.

Сафарзода Сангин Ниёз ходими илмии Институти астрофизикаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Соли 2025 ҳамчун соли муҳим дар таърихи давлатдории навини миллати тоҷик бо чорабинӣ ва рӯйдодҳои муҳимми сиёсиву таърихӣ сабт гардид. Ин чорабинӣ ва рӯйдодҳо, ки дар Паёми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҳлилу арзёбӣ шуданд, ҳам дастовардҳои сиёсати дохилӣ ва ҳам самараи сиёсати хориҷии мутавозин, дурандешона ва сулҳҷӯёнаи кишварро инъикос менамоянд.

Яке аз чорабинии калидии сиёсӣ ин баргузории интихоботи парлумонӣ ва маҷлисҳои маҳаллӣ дар соли 2025 мебошад. Ин чорабинии муҳимми сиёсӣ дар Паёми Пешвои миллат чунин инъикос ёфт - «Моҳи марти соли 2025 интихоботи вакилони Маҷлиси намояндагон, маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ ва аъзои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, яъне чорабиниҳои муҳимми сиёсӣ дар фазои озод, шаффоф ва дар сатҳи баланд баргузор гардиданд».

Интихобот на танҳо василаи ташаккули ҳокимияти давлатӣ, балки мактаби муҳимми ташаккули шуур ва маданияти сиёсӣ ва кафолати таъмини суботи иҷтимоию сиёсӣ маҳсуб меёбад. Таҷрибаи интихоботи парлумонӣ ва маҷлисҳои маҳаллии соли 2025 дар мамлакат баргузоргардида нишон дод, ки ҷомеаи Тоҷикистон ба марҳалаи нави камолоти сиёсӣ ворид гардидааст.

Ин чорабинии муҳимми сиёсӣ бори дигар пояҳои устувори низоми демократӣ ва ташаккули шуури сиёсӣ ва маданияти сиёсии ҷомеаро собит намуд. Иштироки фаъоли шаҳрвандон дар интихобот нишонаи болоравии ҳисси масъулиятшиносӣ ва эътимоди ҷомеа ба давлат ва ниҳодҳои он мебошад. Дар баробари ин, бояд ба инобат гирифт, ки ҳар як интихобот худ ифодаи оѓози марҳилаи нав дар рушди бемайлони демократия мебошад, ки ба он дар кишвари мо диққати ҷиддӣ дода мешавад.

Рӯйдоди дигари воқеан таърихӣ ва дорои аҳаммияти фаромиллӣ, ки дар Паёми Пешвои миллат инъикос ёфт ин «… ҳалли пурраи масъалаҳои сарҳадии тайи беш аз сад соли охир ҳалношудаи байни ду давлат Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон бо имзои шартнома дар бораи муайян кардани хатти сарҳади давлатӣ мебошад». Ба назари мо ин дастоварди бузург натиҷаи иродаи қавии сиёсӣ, рӯҳияи ҳамдигарфаҳмӣ ва муколамаи созанда миёни роҳбарони ду давлати ҳамсоя мебошад. Майли ҷонибҳо ба ҳалли мусолиҳатомези мушкилиҳои мавҷуда имкон дод, ки масъалаи мазкур бо роҳи музокироту гуфтушунид ва гузашту созиш ҳал карда шавад.

Ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ на танҳо омили таҳкими амният ва эътимоди мутақобил аст, балки барои рушди иҷтимоиву иқтисодии минтақаҳои наздисарҳадӣ, беҳтар гардидани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва густариши ҳамкориҳои байнидавлатӣ заминаи мусоид фароҳам меорад. Бе муҳобот ин дастовардро намунаи равшани дипломатияи сулҳҷӯёнаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон метавон арзёбӣ намуд.

Руйдоди сеюми воқеан таърихӣ ва дорои аҳаммияти фаромиллӣ, ки дар Паёми Пешвои миллат чунин инъикос ёфт, ин «шартнома миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Қирғизистон ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон дар бораи нуқтаи пайвастшавии сарҳади давлатии се кишвар ва Эъломияи Хуҷанд доир ба дӯстии абадӣ аз ҷониби сарони давлатҳо ба имзо расид, ки барои рушди минтақа ва идомаи ҳамкориҳои судманд заминаи мустаҳками ҳуқуқиро фароҳам месозанд». Ин санадҳо иродаи қавии сарони давлатҳоро ҷиҳати таҳкими дӯстӣ, ҳамсоягии нек ва рушди устувори минтақаи Осиёи Марказӣ таҷассум менамоянд.

Эъломияи Хуҷанд ҳамчун ҳуҷҷати рамзӣ ва ҳамзамон амалӣ саҳифаи нави муносибатҳои минтақавиро боз намуда, барои густариши ҳамкориҳо дар соҳаҳои иқтисод, нақлиёт, энергетика, фарҳанг ва амният заминаи боэътимоди ҳуқуқӣ фароҳам меорад. Ин иқдомҳо мавқеи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун ташаббускори сулҳ, субот ва ҳамгироии минтақавӣ боз ҳам таҳким мебахшанд. Дар баробари ин Эъломияи Хуҷанд санади муҳиммест, ки аз диди геосиёсӣ низ аҳаммияти хос дошта, баҳри таҳкими минбаъдаи суботу амният дар Осиёи Марказӣ нақши хос дорад.

Ҳамин тавр, чорабинӣ ва рӯйдодҳои муҳимми сиёсиву таърихии соли 2025, ки дар Паёми соли ҷории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон инъикос ёфтаанд, гувоҳи равшани онанд, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол дар роҳи таҳкими давлатдорӣ, рушди демократия ва таъмини сулҳу суботи минтақавӣ бо қадамҳои устувор пеш меравад. Ин ҳама самараи сиёсати оқилона ва дурбинонаи роҳбарияти давлат ва ҳукумати мамлакат мебошад. Инъикоси масъалаҳои зикргардида дар паём худ нишонаи аҳаммияти муҳимми сиёсию давлатии онҳо мебошад, ки ба рушди муносибатҳо чи дар дохил ва чи бо ҳамсояҳо – кишварҳои дӯсту ҳамҷавор, такони ҷиддӣ ва созанда бахшид.

Муродов С.А. - номзади илмҳои сиёсӣ, мудири шуъбаи сиёсатшиносии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ.

Дирӯз (санаи 16.12.2025) кулли мардум ва миллати сарбаланд ва шарафманди тоҷик шоҳиди ироаи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ” гардиданд. Ба ҳамагон маълум аст, ки шуруъ аз оғози соли 2000-ум ҳамасола Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ (Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон) сурат мегирад, ки дар доираи он самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар маълум мегарданд.

Сароғоз Пешвои миллат соли 2025-ро барои мардуми шарифи Тоҷикистон ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон бо дастовардҳои назаррас ва рӯйдодҳои муҳим боз як соли таърихӣ номиданд. Дар баробари ин, Президенти кишвар вазъи иҷтимоӣ ва иқтисодии кишваррро вобаста аз намудҳои фаъолияти иқтисодӣ мавриди таҳлил, омӯзиш ва таҳқиқ қарор доданд. Аз нуқтаҳои асосии Паём бар меояд, ки рушди бемайлони вазъи иҷтимоиву иқтисодии мамлакат дар соли сипаригардида пурра таъмин гардидааст ва ин баҳри расидан ба ҳадафи ниҳоии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, яъне баланд бардоштани сатҳ ва сифати некуаҳволии аҳолӣ оварда расонид.

Хуб дар хотир дорем, ки дар Паёмҳои қаблӣ Президенти маҳбуби кишварамон таъкид намуда буданд, ки “Дар шароити пешрафти босуръати илму технологияҳои муосир мо бояд тамоми имкониятҳоро барои таълиму тарбияи фарзандон ва фароҳам овардани шароити мусоид ҷиҳати рушди ҳамаҷонибаи онҳо сафарбар созем, онҳоро ба роҳи рост ҳидоят кунем ва ба ҳаёти мустақилона омода намоем, зеро кӯдакон ва наврасону ҷавонони имрӯза ояндаи мо, давомдиҳандагони кори мо ва умеду орзуи мову шумо мебошанд. Агар мо хоҳем, ки дар оянда Ватанамон ободу зебо ва ҳамқадами кишварҳои пешрафта гардад, бояд ҳеҷ гоҳ аз раванди таълиму тарбияи насли наврас дар канор набошем”. “... ба хотири боз ҳам беҳтар ба роҳ мондани омӯзиши илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ, инчунин, барои тавсеаи тафаккури техникии насли наврас солҳои 2020-2040 “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” эълон карда шаванд”.

Дар мақола диққати асосӣ ба модели иқтисодии ба донишу навоварӣ асосёфта, ки аз ҷониби Президенти мамлакат пешниҳод гардид, равона карда мешавад. Ба андешаи Президенти мамлакат рӯ овардан ба модели болозикр имкон медиҳад, ки ҳангоми ба инобат гирифтани он Ҳукумати мамлакат самтҳои афзалиятноки рушди технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ, саноатикунонии босуръат бо технологияҳои муосир, истифодаи имкониятҳои транзитӣ ва сайёҳӣ, идомаи ислоҳоти идоракунии давлатӣ, дастгирии соҳибкорӣ ва беҳтар гардонидани фазои сармоягузориро тақвият бахшад. Аз инҷо бар меояд, ки маҳаки асосии рушди иқтисодиёт дар асоси дониш, маърифат, маориф ва дар ниҳоят илм баромад менамояд.

Бояд дар назар дошт, ки бештари давлатҳои тараққикардаи дунё дар низоми иқтисодии худ ба соҳаҳои илм ва маориф афзалият ва авлавият медиҳанд. Дар инҷо нуқтаи муҳим он аст, ки муваффақияти ҳамаи давлатҳои тараққикардаи дунё, аз ҷумла ИМА, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷопон ва дигарон ба бартариятҳо, имтиёзҳо ва афзалиятҳои соҳаҳои болоӣ дар сохтори иқтисоди миллӣ мушоҳида мегардад. Дар ин росто, хурсандиовар он аст, дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мегардад, ки ман аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ба ҳайси Роҳбари давлат то имрӯз дастгирӣ ва рушди илму маорифро самти афзалиятнок эълон карда, дар тӯли беш аз се даҳсола ба ин соҳаҳои ҳаётан муҳим таваҷҷуҳи аввалиндараҷа ва доимӣ зоҳир менамоям. Аз ин гуфтаҳо бар меояд, ки “модели иқтисодии ба донишу навоварӣ асосёфтаи Президенти мамлакат 33 сола дониста мешавад ва паҳлӯҳои бештари он дар амалияи иқтисоди миллии ҷумҳурӣ мавриди истифода ва баҳрабардорӣ қарор гирифта, он бо ҳадафҳои гузошташудаи барномаҳои стартегии мамлакат, пеш аз ҳама, Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 пурра мутобиқат менамоянд. Бо ибораи дигар, дар оянда, давра ба давра ва марҳила ба марҳила мо бояд ҳиссаи соҳаҳои илм ва маорифро дар афзоиши нишондиҳандаҳои макроиқтисодии мамлакат афзоиш диҳем.

Асосҳои назариявии модели иқтисоди дониш, ё бо истилоҳи қабулгардидаи ҷаҳонӣ - (Knowledge-Based Economy, KBE), ки аз ҷониби олими австриягӣ-амрикоӣ Фритс Махлуп дар китоби худ бо номи “истеҳсолот ва тақсимоти дониш дар ИМА” ((The Production and Distribution of Knowledge in the United States) соли 1962 пешниҳод гардида аст, фаъолияти тамоми соҳаҳои иқтисодиётро аз соҳаҳои илмғунҷоишашон баланд вобаста медонист. Ба андешаи мо, мантиқан дуруст аст, ки рушди соҳаи илм, бевосита аз соҳаи маориф вобастагӣ дорад ва дар инҷо занҷираи мантиқии “маориф-илм-истеҳсолот” ба вуҷуд меояд. Таҳқиқи ҷанбаҳои назариявии истифодаи модели иқтисодии дониш маълум менамояд, ки хароҷотҳо ба ин соҳаҳои калидӣ бояд дар сохтори умумии хароҷотҳо сол аз сол бештар карда шаванд. Як нуқтаи муҳим ин аст, ки дар фарқият аз моделҳои ҷойдошта дар модели пешниҳоднамудаи Сарвари давлат калимаи “навоварӣ” мушоҳида мегардад, ки ин ҳам бошад дарбаргирандаи инноватсияҳо ва донишҳои нави илмиро дар назар дорад. Бо ибораи дигар ҳамгироии дониш ва навоварӣ имконияти беҳтар намудани вазъи иқтисодиро танҳо аз ҳисоби коркардҳои нав, донишҳои нав ва ғояҳои илмие, ки бори аввал барои баҳрабардорӣ тавлид карда мешаванд.

Боиси хушнудӣ ва қаноатмандист, ки дар Паёми Президенти мамлакат дастур дода шуд, ки Ҳукумати мамлакат маблағгузории ин соҳаҳои калидиро мунтазам зиёд менамояд ва ҳар сол ҳаҷми умумии он беш аз 21% хароҷоти буҷети давлатиро ташкил медиҳад. Илова бар ин, таъкид гардид, ки барои соҳаи маориф дар соли 2026 аз ҳисоби буҷети давлатӣ қариб 14 миллиард сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки нисбат ба соли 2025-ум 25,4% ва нисбат ба даҳ соли қабл, яъне соли 2015-ум панҷуним баробар зиёд мебошад.

Аз гуфтаҳои боло бар меояд, ки барои гузариш ба модели иқтисоди дониш, зарур аст, ки мавқеи ниҳодҳои соҳавӣ пурзӯр карда шаванд. Дар ин росто, мавқеи асосӣ ва калидӣ ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) бояд дода шавад. Маълум аст, ки аз ҳисоби ниҳодҳои соҳавӣ мавқеи АМИТ ҳамчун пурзӯртарин ва волотарин ниҳоди соҳавӣ дониста мешавад. АМИТ дар якҷоягӣ бо дигар ниҳодҳои соҳаҳои калидӣ (илм ва маориф) дар амалӣ намудани дастуру супоришҳои Пешвои миллат бояд мавқеи устувор дошта бошад. Устувории мавқеи АМИТ ҳангоми амалӣ намудани натиҷаҳои корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ ва лоиҳаҳои илмӣ намуддор мешавад.

Тӯли солҳои охир, барои пурзур намудани кор ва фаъолияти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Пешвои миллат мароқи зиёд зоҳир менамоянд. Барои дар оянда боз ҳам беҳтар намудани сифати корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ ва омода намудани мутахассисони моҳир, бомаърифат ва эҷодкор, инчунин такмилдиҳии фаъолияти илмии муассисаҳои илмии зертобеи он тадбирҳои судманд андешида шуда истодаанд. Дар худи Паёми имсола пешниҳоди Пешвои миллат бобати табдили Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» мо кормандони илмҳоро хушнӯд намуда, баҳри иҷрои он тамоми кӯшиши худро харҷ хоҳем намуд.

Мудири шуъбаи кор бо мактаббачагони Раёсати АМИТ, доктори илмҳои иқтисодӣ М.И. Садриддинзода

Таассуроти ман аз Паёми навбатии Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки имрӯз санаи 16 декабри соли ҷорӣ ироа гардид, бисёр амиқ, фарогир ва саршор аз андешаҳои бузурги давлатдорӣ буда, ҳамчун як рӯйдоди муҳимми сиёсиву маънавӣ дар зеҳну шуури ман таъсири ҷиддӣ ва пойдор гузошт, зеро дар он тамоми самтҳои ҳаётан муҳими рушди ҷомеа бо диди стратегӣ, таҳлили илмӣ ва эҳсоси баланди масъулият нисбат ба тақдири имрӯзу фардои давлату миллатамон матраҳ гардиданд.

Ин Паём бори дигар собит намуд, ки сиёсати хирадмандона ва дурандешонаи Пешвои муаззами миллат бар пояи таҷрибаи ғании роҳбарӣ, иродаи қавии сиёсӣ, худогоҳии миллӣ ва ғамхории падарона нисбат ба мардум асос ёфта, ҳадафи асосии он таъмини зиндагии шоиста, суботи пойдор, амнияти устувор ва пешрафти ҳамаҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити мураккаби ҷаҳони муосир мебошад. Ҳар як нуктаи ироашуда бо мантиқи равшан ва далелҳои муътамад собит месохт, ки роҳбари давлат вазъи кунунии кишвар ва равандҳои минтақавию ҷаҳониро амиқ дарк намуда, барои ҳар мушкил роҳи ҳал ва барои ҳар ҳадаф барномаи мушаххас доранд.

Дар ҷараёни Паём Пешвои муаззами миллат бо таҳлили муфассали дастовардҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии солҳои охир, аз ҷумла рушди соҳаҳои саноат, энергетика, кишоварзӣ, инфрасохтор ва соҳибкорӣ, нишон доданд, ки натиҷаҳои бадастомада маҳсули заҳмати содиқонаи мардум, сиёсати оқилона ва идоракунии самараноки давлатӣ буда, ин дастовардҳо заминаи боэътимод барои расидан ба ҳадафҳои бузурги минбаъда ба ҳисоб мераванд. Ҳамзамон, дар Паём масъалаҳои ҳалталаб низ бо ҷасорат ва воқеъбинӣ баён гардиданд, ки ин худ нишонаи шаффофият ва масъулияти баланди роҳбарияти давлат дар назди ҷомеа мебошад.

Ба андешаи ман, яке аз ҷанбаҳои бисёр муҳим ва таъсиргузори Паём дар он зоҳир гардид, ки Пешвои миллат ба рушди сармояи инсонӣ, яъне илму маориф, тандурустӣ, фарҳанг ва махсусан тарбияи ҷавонон ҳамчун неруи асосии созанда ва омили калидии пешрафти устувори давлат диққати аввалиндараҷа зоҳир намуданд. Таъкид гардид, ки бе ҷавонони донишманд, худшинос, ватандӯст ва дорои ҷаҳонбинии муосир наметавон ба рушди воқеӣ ва рақобатпазирии кишвар дар арсаи байналмилалӣ ноил шуд, аз ин рӯ сармоягузорӣ ба дониш ва маърифат бояд вазифаи муқаддаси ҳар як фарди ҷомеа бошад.

Ҳамчунин, дар Паём масъалаи таҳкими истиқлолияти давлатӣ, ҳифзи арзишҳои миллӣ, тақвияти ваҳдати миллӣ ва эҳтиром ба таъриху фарҳанги ниёгон ҳамчун пояи асосии давлатдории тоҷикон мавқеи хоса касб намуд, зеро маҳз ваҳдат, ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳсоси масъулияти шаҳрвандӣ метавонанд ҷомеаро аз ҳар гуна хатару таҳдидҳо эмин нигоҳ дошта, роҳи пешрафти устуворро таъмин созанд. Ин нуктаҳо дар қалби ман эҳсоси ифтихор аз таърихи пурғановат ва фарҳанги волои миллати тоҷикро боз ҳам қавитар гардонданд.

Барои ман, ҳамчун як ҷавони хушбахту хушиқболи ин Ватани биҳишосо, ин Паём на танҳо як санади расмии сиёсӣ, балки як мактаби бузурги ватандӯстӣ, худогоҳӣ ва масъулиятшиносӣ мебошад, ки инсонро ба андеша водор месозад, то дар баробари ҳуқуқҳои худ вазифа ва рисолати шаҳрвандии худро низ амиқ дарк намуда, бо меҳнати софдилона ва саҳми созандаи хеш дар рушди Ватан иштирок намояд. Ҳар як сухани Пешвои муаззами миллат аз боварӣ ба неруи мардум, эътимод ба ояндаи кишвар ва орзуи дидани Тоҷикистони ободу пешрафта маншаъ мегирифт.

Дар маҷмӯъ, Паёми имсолаи Пешвои муаззами миллатро метавон ҳамчун ҳуҷҷати сарнавиштсоз, роҳнамои стратегии рушди кишвар ва такягоҳи устувори маънавию сиёсӣ арзёбӣ намуд, ки он ҷомеаи моро ба ҳамбастагӣ, заҳмати созанда, худшиносии миллӣ ва боварӣ ба фардои дурахшон ҳидоят намуда, барои расидан ба ҳадафҳои олии давлатдорӣ ва зиндагии шоистаи мардум заминаи боэътимод фароҳам меорад.

Султонов Ҷасурбек Давлатбоевич- магистранти курси 2 -юми ихтисоси идоракунии давлатии Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Паёми Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамасола бозгӯи натиҷаҳо ва муваффақиятҳои беназири Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва барномаи дурахшони ояндаи мамлакат аст. Имсол низ ин Паёми пурмӯҳтаво ба мардуми Тоҷикистон ироа гардид ва дарки он масъулияти ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон аст. Чуноне дар Паём ироа гардид: "Соли 2025 барои мардуми шарифи Тоҷикистон ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон бо дастовардҳои назаррас ва рӯйдодҳои муҳим боз як соли таърихӣ гардид".
Воқеан соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон ба дастовардҳои назаррас ноил гардид, ки он аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ низ нек пазируфта шуд.

Инҷо таваҷҷӯҳи хонандаи азизро ба яке аз рӯйдодҳои тақдирсози соли 2025, ки Пешвои муаззами миллат ироа намуданд ҷалб менамоем. Дар ин масалаи бисёр ҳаётан муҳим барои ҳар як мамлакат ҷиҳати оммафаҳм гардидани матлаб бе ҷумлабандиҳои мураккаб месазад ибрози андеша намуд. Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём қайд намуданд, ки: "Дигар рӯйдоди таърихӣ – ҳалли пурраи масъалаҳои сарҳадии тайи беш аз сад соли охир ҳалношудаи байни ду давлат – Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон бо имзои шартнома дар бораи муайян кардани хатти сарҳади давлатӣ мебошад.

Ҳамчунин, шартнома миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Қирғизистон ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон дар бораи нуқтаи пайвастшавии сарҳади давлатии се кишвар ва Эъломияи Хуҷанд доир ба дӯстии абадӣ аз ҷониби сарони давлатҳо ба имзо расид, ки барои рушди минтақа ва идомаи ҳамкориҳои судманд заминаи мустаҳками ҳуқуқиро фароҳам месозанд".
Воқеан, дар соли 2025 ин руйдоде буд, ки орзуву ормони ду давлат Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон амалӣ гардид. Солҳои тӯлонӣ ин масъалае буд, ки ҳалли он барои ҳарду мамлакат муҳим ба ҳисоб мерафт. Пеш аз ҳама таҷрибаи сулҳофарии Пешвои муаззами миллат, эҳтироми ҳамсоядории ду кишвари соҳибтамаддун боис гардид ин руйдоди таърихӣ ба амал ояд. Сулҳу дӯстӣ, ба роҳ мондани муносибати сулҳпарварона боиси пешрафти ҳар мамлакат аст. Чуноне, ки аз иттилои расонаҳо ба мо маълум аст нофаҳмиҳои муваққатие, ки дар сарҳади Тоҷикистону Қирғизистон ба амал омаданд метавонистанд оқибатҳои нохуш дошта бошанд. Вақте оромӣ ва осоиш набошад сухан аз пешрафтҳои минбаъда гуфтан ғайриимкон мегардад. Чуноне шоир мефармояд:
Одамон аз дӯстӣ ёбанд бахт,

Душмани орад ба мардум рӯзи сахт.
Оиди нофаҳмиҳое ки дар сарҳад ба амал омаданд истода намегузарем, танҳо мехоҳем ба он таваҷҷӯҳ намоем, ки сулҳу Ваҳдат ва дӯстиву ягонагӣ чиқадар гавҳари ноёб барои рушду пешрафт ва осоиши мардум аст. Зеро агар Ваҳдат, сулҳ ва осоиш набошад амалинамоии ҳадафҳои стратегии мамлакат ғайриимкон мегардад. Хушбахтона хиради азалӣ, таҷрибаи ду кишвари ба ҳам дӯст боис гардид, ки масъалаи сарҳад ҳаллу фасл гардида муносибатҳои тиҷоратӣ, фарҳангӣ ва дигар робитаҳо бозам густариш ёбанд.

Ёдоварӣ аз ин дастоварди таърихӣ ба он роҳнамоӣ менамояд, ки пеш аз ҳама сокинони мамлакат ба қадри тинҷиву оромии мамлакат бирасанд ва Ваҳдату истиқлоли давлатиро мисли гавҳараки чашм ҳифз намоянд. Барои онки наслҳои мо худогоҳу ватандӯст бошанд Пешвои муаззами миллат дар Паёми навбати як қатор таъкидҳо намуданд.

Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд ки: "Бо истифода аз фурсат, мехоҳам ба падару модарон, омӯзгорон ва аҳли ҷомеа муроҷиат карда, бори дигар таъкид намоям, ки ба масъалаи нигоҳубин ва таълиму тарбияи дурусти фарзандон бо камоли масъулият муносибат намоянд".
Мо бояд дар хотир дошта бошем, ки ояндаи давлату миллат аз насли босаводу донишманд, соҳибкасбу соҳибҳунар, соҳибмаърифату соҳибфарҳанг, дур аз таассубу хурофот, ватандӯсту ватанпараст ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ вобастагии амиқ дорад".

Месазад, ки ин таъкидҳоро дарк намуда баҳри дар амал татбиқ намудани онҳо пайваста талош намеом. Зеро дур аз таасубу хурофот будан кафолати ояндаи дурахшон аст.

Бояд таъкид намуд, ки ҷиҳати рушди худшиносии мардуми тоҷик Пешвои муаззами миллат як қатор иқдомҳоро ба монанди тақдими китоби "Шоҳнома" - и Абулқосими Фирдавсӣ ва "Тоҷикон" - и Бобоҷон Ғафуров ва садҳо иқдомҳои ояндасозро амалӣ намуданд. Танҳо аз мо шаҳрвандон масъулияти баланди ҷонибдорӣ, дарки ин иқдомҳо ва амали намудани онҳо тақозо мегардад, ки қарзи шаҳрвандии ҳар яки мост. Чуноне, ки дар рафти ироаи Паём Пешвои муаззами миллат иброз намуданд ин иқдомҳоро на танҳо бо кафкӯбӣ истиқбол кунем балки барои иҷроиши онҳо содиқона меҳнат намоем. Таъкиди Пешвои муаззами миллат, ки "Бедор намудани хотираи таърихӣ дар таҳкими ҳисси миллии шаҳрвандон, махсусан, ҷавонон, ки ояндаи миллат ва давлат мебошанд, нақши бисёр муҳим дорад" масъулияти пеш аз ҳама Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, волидайн ва дигар ниҳодҳои марбута мебошад.

Паёми Пешвои муаззами миллат пеш аз ҳама роҳнамоест, ки масъулият, азму ирода, садоқат ба Ватан, худшиносӣ, ободкорию созандагӣ ва пешрафтро тақозо менамояд.

АБДУМУМИНЗОДА Ситора, Номзади илмҳои педагогӣ, Мудири шӯъбаи магистратура, докторантура аз рӯи ихтисос PhD ва унвонҷӯёни ИФСҲ АМИТ.

“Ман аз рӯзҳои аввали фаъолиятам ба соҳаи маориф таваҷҷуҳи аваалиндараҷа зоҳир мекунам. Зеро медонам , ки пешрафти ҳамаи соҳаҳои иқтисодию иҷтимоӣ аз рушди илму маориф вобаста мебошад. Ғамхорӣ ба ин соҳаро сармоягузорӣ ба ояндаи дурахшони кишвар ва бақои давлат мешуморам”. Эмомалӣ Раҳмон

Паёми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ҳуҷҷати муҳимми сиёсӣ ва сарнавиштсози мамлакат ба ҳисоб рафта, барои фароҳам овардани рушди устувор дар соҳаҳои иҷтимоию иқтисодии Ҳукумати кишвар нақши калидӣ хоҳад гузошт. Паёми имсолаи Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба солҳои гузашта вижагиҳои хосро дар бар мегирифт. Ҳамасола дар кишвар ин ҳуҷҷати муҳим ба таври мушаххас аз ҷониби Пешвои муаззами миллат ироа мегардад, ки як соли рушди босуботи соҳаҳои муҳимми хоҷагии халқи мамлакат дар он мавриди баррасӣ қарор мегирад. Дар Паёми имсола дар бораи самтҳои афзалиятноки соҳаҳои кишвар, рушди бомайлони онҳо ибрози андеша карда шуд.

Яке аз иқдомҳои хоса, ки зимни ироаи Паёми Пешвои миллат садо дод ин беҳтар намудани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ ба ҳисоб меравад. Бо ин мақсад аз ҷониби роҳбари давлат зикр гардид, ки “аз 1-уми сентябри соли 2025 маоши вазифавии кормандони соҳаи маориф, хусусан муассисаҳои то мактабӣ ва муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ 25%, дигар муассисаҳои соҳаҳои буҷетӣ, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, инчунин стипендияҳо 20% зиёд карда шавад. Нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин, иловапулӣ ба онҳо дар ҳаҷми 15% фоиз аз андозаи муқарраршудаашон индексатсия, яъне зиёд карда шаванд. Ҳадди ақали музди меҳнати моҳона соли оянда дар Тоҷикистон ба андозаи 1300 сомонӣ муқаррар шавад.

Пешвои миллат дар Паёми навбати иброз намуданд , ки “Барои соҳаи маориф дар соли 2026 аз буҷет 14 миллиард сомонӣ ҷудо карда шавад. Ин нишондиҳанда нисбат ба даҳ соли пеш 5,5 баробар зиёд мебошад”.

Дар Паёми имсола тамоми дастоварду пешрафти ҳаёти иҷтимоию иқтисодии мамлакат мавриди баррасӣ қарор гирифт. Яке аз ҳадафҳои нахустини кишвар ин ба даст овардани истиқлолияти энергитикӣ аст, ки дар ин самт корҳои арзишманд аз ҷониби Ҳукумати кишвар ба роҳ монда шудаанд. Дар кишвари соҳибистиқлоли мо барои тавлиди энергияи сабз нерӯгоҳҳои хурду бузург вуҷуд доранд, ки аксарияташон дар замони соҳибистиқлолии кишвар сохта ба истифода дода шудаанд. Яке аз нерӯгоҳҳои бузурги тавлидкунандаи энергияи сабз ин НБО-Роғун мебошад, ки сохтмони он ҳоло бомаром идома дорад. Дар Паёми худ Пешвои миллат қайд намуданд, ки то соли 2027 агрегати сеюми ин нерӯгоҳи аср ба истифода дода мешавад. Дар НБО-Роғун зиёда 18600 нафар мутахасисони дохиливу хориҷи кор намуда истодаанд. Инчунин иброз намуданд, ки аз соли 2027 мову Шумо куштани барқро дигар фаромӯш мекунем.

Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбати худ иброз намуданд, ки “Академияи миллии илмҳо, дигар муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ ва лоиҳакашӣ вазифадор карда мешаванд, ки бо ҷалби олимону донишмандон консепсияи Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯзро дар асоси анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон таҳсия ва Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд”.

Воқеан Паёми Пешвои миллат нақши муҳимро дар рушди давлатдории миллӣ ва ҳимояи манфиатҳои миллӣ мебозад. Бо мақсади таъмини рушди бомайлони давлатдории миллӣ ва пойдории сулҳу суботи сиёсӣ Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки “Дар ҳар куҷое, ки бошем, кору фаъолият намоем, нисбат ба ватани худ Тоҷикистони соҳибистиқлол хиёнат накунем. Зеро дар шароити мураккаби авзои сиёсӣ таъмини сулҳу суботи кишвар хосатан барои мо бисёр муҳим арзёбӣ мегардад”.

Бобоев К.О – доктор фалсафа (PhD), Мудири шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ, Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ

Ҳамидов Ф - Директори Маркази минтақавии таълимию омӯзишӣ дар соҳаи амнияти ХБРЯ, назорати содирот, ҳифзи сарҳад ва муқовимат ба тероризм бо истифода аз силоҳи қатли ом ва маводҳои ХБРЯ-и АМИТ

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз 16.12.2025)

Дар таърихи муосири Тоҷикистон Паёмҳои солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ҳуҷҷатҳои калидии сиёсӣ ва иҷтимоӣ мақоми хос доранд. Паёми 16 декабри 2025, ки ба самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ бахшида шудааст, на танҳо дастовардҳои солҳои охирро ҷамъбаст мекунад, балки ҳадафҳои ояндаро низ муайян менамояд. Аз дидгоҳи илми таърих ин паёмро метавон ҳамчун манбаи аввалия барои омӯзиши равандҳои иҷтимоӣ-фарҳангӣ дар даврони истиқлол арзёбӣ кард.

Таърих нишон медиҳад, ки дар ҷомеа занон ҳамеша нақши калидӣ доштаанд – аз даврони бостонӣ (масалан, дар фарҳанги ориёӣ) то даврони муосир. Дар даврони истиқлол сиёсати давлатӣ ба баланд бардоштани мақоми занон нигаронида шудааст, ки ин дар паёмҳои пешини президенти низ мушоҳида мешавад. Паёми навбати ин равандро идома медиҳад ва занонро ҳамчун қувваи пешбарандаи тарбияи миллӣ муаррифӣ мекунад.

Дар паёми худ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қисмати марбут ба занон дар фасли иҷтимоӣ ироа гардид. Аз ҷумла Пешвои миллат такид намуданд, ки: "Ҳукумати мамлакат дар сиёсати иҷтимоии худ масъалаҳои марбут ба занонро дар меҳвари фаъолияти рӯзмарра қарор дода, барои рушди ин самти муҳим мунтазам тадбирҳои судманд меандешад. Мо нақши бонувону занон ва духтарони бонангу номуси Ватанро дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеа ҳамеша қадрдонӣ мекунем ва аз саъю талоши онҳо ба хотири бунёди ояндаи ободу осудаи кишварамон ифтихор дорем. Масъалаи баланд бардоштани мақоми занону бонувон ва тарбия кардану ба вазифаҳои роҳбарикунанда таъин намудани бонувону духтарони лаёқатманд дар маркази диққати Ҳукумати мамлакат қарор дорад ва мо ин сиёсатро дар оянда низ идома медиҳем".

Аз дидгоҳи таърихӣ ин суханон робитаи мустақим бо равандҳои пас аз соҳибистиқлолӣ доранд. Дар солҳои 1990-ум ҳангоми ҷанги шаҳрвандӣ занон нақши калидӣ дар ҳифзи оила ва ҷомеа бозиданд. Баъд аз ба даст омадани сулҳ сиёсати давлатӣ ба баланд бардоштани мақоми занон нигаронида шуд, ки ин дар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ қабулшуда инъикос ёфтааст. Паёми соли 2025 ин сиёсатро ҳамчун "меҳвари фаъолияти рӯзмарра" муайян мекунад, ки нишондиҳандаи идомаи равандҳои таърихӣ аст.

Ба шуғли занон ишора Пешвои миллат ишора намуда, такид карданд, ки: “Дар ин росто, ба масъалаи бо кор таъмин намудани хатмкунандагони марказҳои таълимӣ, муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи махсус, дар навбати аввал, занон, маъюбон ва дигар гурӯҳҳои аҳолии ба дастгирии иҷтимоӣ эҳтиёҷманд бояд эътибори хосса дода шавад. Бо дарназардошти имкониятҳои имрӯзаи иқтисодӣ ва зарурати боз ҳам беҳтар намудани сатҳи зиндагии аҳолӣ супориш медиҳам аз 1-уми сентябри соли 2026: маоши вазифавии кормандони муассисаҳои маориф, аз ҷумла муассисаҳои томактабӣ ва миёнаи умумӣ 25 фоиз, дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз зиёд карда шаванд; музди меҳнати амалкунандаи кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хизматчиёни ҳарбӣ ва дигар кормандони ин мақомот 20 фоиз зиёд карда шавад; ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоии кишвар ба андозаи 1300 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад. Дар баробари ин, бо мақсади беҳтар намудани вазъи иҷтимоии табақаҳои осебпазири аҳолӣ аз 1-уми сентябри соли 2026 нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин, иловапулӣ ба онҳо тибқи муқаррароти моддаи 51 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ» ва андозаи нафақаи заминавӣ дар сатҳи таварруми соли 2025, вале на кам аз 15 фоиз аз андозаи муқарраршудаашон индексатсия (зиёд) карда шаванд”.

Ин тадбирҳо идомаи сиёсати солҳои охир мебошанд (масалан, афзоиши маошҳо дар 2025), ки ба афзоиши буҷети иҷтимоӣ (зиёда аз 35 фоизи хароҷоти давлатӣ) ва рушди иқтисодӣ (8,4 фоиз дар 2025) такя мекунанд. Ин иқдом на танҳо барои ҳифзи қувваи харидории аҳолӣ аз таваррум муҳиманд, балки барои ҳавасмандгардонии кормандони соҳаҳои калидӣ (маориф ва тандурустӣ) ва кам кардани муҳоҷирати меҳнатӣ кӯмак мерасонанд. Дар шароити афзоиши аҳолӣ (зиёда аз 10 миллион) ва таъсири омилҳои берунӣ (пули муҳоҷирон), чунин иқдомҳо кафолати суботи иҷтимоии аҳолӣ, аз ҷумла занон мебошанд.

Қисмати калидии паёми Пешвои миллат ба тарбияи фарзандон бахшида шудааст. Аз ҷумал такид шуд, ки: “Бовар дорам, ки занону бонувони мамлакат барои тарбияи фарзандон дар руҳияи омӯхтани илму дониш ва касбу ҳунар, риояи қонунҳои миллӣ «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд», расму ойинҳо ва суннату анъанаҳои мардуми бостонии тоҷик, аз ҷумла сарфаю сариштакорӣ ва пӯшидани либосҳои миллӣ саъю кӯшиши бештар ба харҷ медиҳанд. Бо эътимоди комил иброз медорам, ки онҳо дар масъалаи муқовимат ба бегонапарастиву хурофот ва исрофкориву зиёдаравӣ дар сафи пеши ҷомеа қарор мегиранд.”

Ин суханони Пешвои миллат аз дидгоҳи таърихӣ бо анъанаҳои миллӣ робита доранд. Чунки занон ҳамеша ҳомии фарҳанг будаанд – аз замони ориёӣ то даврони сомонӣ (асрҳои IX-X), ки дар онҳо занон дар тарбияи миллӣ нақши калон доштанд. Дар замони истиқлол қонунҳои зикршуда («Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд») ҳамчун ҳуҷҷатҳои ҳуқуқӣ барои ҳифзи ҳувияти миллӣ хидмат мекунанд. Паёми соли 2025 занонро ҳамчун "сафи пеш" дар муқовимат ба бегонапарастӣ муайян мекунад, ки ин идомаи сиёсати давлатӣ Пешвои миллат аст. Ин нақш бо фарҳанги миллӣ, ки "пӯшидани либосҳои миллӣ" ва "сарфаю сариштакорӣ"-ро ҳамчун арзишҳои асосӣ медонад, мувофиқ аст.

Муқоиса бо паёмҳои пешин нишон медиҳад, ки дар 10 соли охир, мақоми занон аз "гурӯҳи осебпазир" ба "қувваи пешбаранда" табдил ёфтааст. Ин раванд бо афзоиши ҳиссаи занон дар ҳокимият (аз 19% дар соли 2015 то 25% дар 2025) ҳамоҳанг аст. Аз дидгоҳи глобалӣ, ин сиёсат бо ҳадафҳои Созмони Милали Муттаҳид (Ҳадафҳои рушди устувор, №5 – баробарии гендерӣ) мувофиқ аст ва робитаҳои таърихӣ ба мероси миллиро (масалан, ҷашни Робияи Балхӣ, ки дар паём зикр шуд) инъикос менамояд. Ин нишон медиҳад, ки сиёсати Тоҷикистон ҳам муосир ва ҳам миллӣ мебошад.

Дар паёми худ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон занонро ҳамчун ҳомии тарбияи миллӣ ва муқовиматкунанда ба падидаҳои манфӣ муаррифӣ мекунад. Аз дидгоҳи илми таърих паём нишондиҳандаи пешрафти ҷомеаи тоҷикӣ дар даврони истиқлол мебошад. Яъне паёми соли 2025 робитаи мустақими байни гузаштаи бостонӣ ва ояндаи муосирро нишон медиҳад ва далели он аст, ки ҷомеаи тоҷик бо роҳбарии Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба таҳкими ҳувияти миллӣ ва рушди инсонӣ афзалият медиҳад.

ШИРИН ҚУРБОНОВА, сарходими илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих

(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, 16.12.2025)

Имрӯз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа гардид. Дар ин паём, Сарвари давлат самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, афзалиятҳо ва нақшаҳои рушди ояндаро муайян намуданд. Паёми Пешвои миллат барои таҳлили вазъи имрӯзаи кишвар, муайян кардани ҳадафҳои стратегӣ ва роҳҳои рушди устувор аҳамияти хоса дорад.

Дар самти сиёсати дохилӣ, Президенти мамлакат ба масъалаҳои рушди иқтисоди миллӣ, беҳтарсозии сатҳи зиндагии мардум, афзоиши шуғли ҷавонон ва дастгирии соҳаҳои истеҳсолӣ таваҷҷуҳ карданд. Зикр гардид, ки ҷорӣ намудани ислоҳоти муосир, истифодаи технологияҳои нави истеҳсолӣ ва ҷалби сармоягузорӣ барои баланд бардоштани самаранокии иқтисоди миллӣ зарур аст. Ҳамзамон, сиёсати иҷтимоӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ҳамчун рукни муҳими рушди кишвар эътироф шуд.

Зимни ироаи Паёми хеш Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дарназардошти имкониятҳои имрӯзаи иқтисодӣ ва зарурати боз ҳам беҳтар намудани сатҳи зиндагии аҳолӣ супориш доданд, ки аз 1-уми сентябри соли 2026, маоши вазифавии кормандони муассисаҳои маориф, аз ҷумла муассисаҳои томактабӣ ва миёнаи умумӣ 25 фоиз, дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз, музди меҳнати амалкунандаи кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хизматчиёни ҳарбӣ ва дигар кормандони ин мақомот 20 фоиз зиёд карда шаванд ва ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоии кишвар ба андозаи 1300 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад.

Инчунин зикр гардид, ки бо мақсади беҳтар намудани вазъи иҷтимоии табақаҳои осебпазири аҳолӣ аз 1-уми сентябри соли 2026 нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин, иловапулӣ ба онҳо тибқи муқаррароти моддаи 51 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ» ва андозаи нафақаи заминавӣ дар сатҳи таварруми соли 2025, вале на кам аз 15 фоиз аз андозаи муқарраршудаашон индексатсия (зиёд) карда шаванд.

Дар самти амният ва сиёсати хориҷӣ, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки Тоҷикистон пайваста барои таҳкими истиқлолият, субот ва амнияти минтақа саъю талош менамояд. Муҳокимаи вазъи байналмилалӣ ва амниятии минтақа нишон медиҳад, ки ҳамкории кишвар бо ҳамсоягон ва ҷомеаи байналмилалӣ аҳамияти стратегӣ дорад. Ҷумҳурӣ бояд ҳамзамон дар доираи созмонҳои байналмилалӣ фаъолона иштирок кунад ва нақши созанда ва ҳамкориро дар ҳалли мушкилоти минтақавӣ ва глобалӣ тақвият бахшад.

Масъалаҳои иҷтимоӣ низ дар Паём мавриди таваҷҷуҳ қарор гирифтанд. Таъмини тандурустӣ, маориф, фарҳанг ва ҳифзи мероси миллӣ ҳамчун рукнҳои муҳими рушди устувор арзёбӣ шуданд. Ҳамзамон таъкид гардид, ки дастгирии илм, технологияҳои нав ва омӯзиши фанҳои муосир барои таҳкими иқтисоди миллӣ аҳамияти стратегӣ доранд.

Дар самти рушди соҳаҳои энергетика ва инфраструктура, Президенти кишвар афзалиятҳои истифодаи захираҳои дохилӣ, рушди нерӯи барқ, роҳҳо, обтаъминӣ ва коммуникатсияро таъкид карданд. Ин самтҳо на танҳо барои беҳтар кардани сатҳи зиндагии аҳолӣ, балки барои пешрафти иқтисоди миллӣ ва ҷалби сармоягузорӣ муҳим мебошанд.

Сиёсати молиявӣ ва иқтисодӣ низ дар Паём ҷузъи муҳими стратегияи кишвар буд. Идоракунии захираҳои давлатӣ, назорати инфлятсия ва дастгирии соҳаҳои истеҳсолӣ ҳамчун самтҳои афзалиятнок барои баланд бардоштани қудрати харид ва рушди иқтисод арзёбӣ шуданд. Бо ҷорӣ намудани ислоҳоти идоракунии давлатӣ ва такмили низоми андозбандӣ сатҳи самаранокии иқтисодӣ баланд бардошта мешавад.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки ҳукумати мамлакат бояд самтҳои афзалиятноки рушди технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ, саноатикунонии босуръат бо технологияҳои муосир, истифодаи имкониятҳои транзитӣ ва сайёҳӣ, идомаи ислоҳоти идоракунии давлатӣ, дастгирии соҳибкорӣ ва беҳтар гардонидани фазои сармоягузориро тақвият бахшад. Ин тадбирҳо барои таҳкими иқтисоди миллӣ, баланд бардоштани рақобатпазирии кишвар ва беҳтар кардани сатҳи зиндагии мардум аҳамияти муҳим доранд.

Илова бар ин иброз гардид, ки моҳи сентябри соли 2027 агрегати сеюми неругоҳи барқи обии «Роғун» ба кор дароварда мешавад ва истиқлоли энергетикии кишвар таъмин мегардад.

Пешвои миллат таъкид доштанд, ки соли 2025 бо пешниҳоди Тоҷикистон ва бо қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва солҳои 2025 – 2034 «Даҳсолаи илмҳои криосфера» эълон гардиданд. Ин иқдомҳо барои ҳифзи муҳити зист, пешгирии оқибатҳои тағйирёбии иқлим ва рушди илмҳои криосфера аҳамияти стратегӣ доранд.

Дар паём Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки мавзӯи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим аҳаммияти стратегӣ ва ҷаҳонӣ дорад. Дар робита ба ин, пешниҳод мегардад, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад.

Ҳамзамон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд, ки Академияи миллии илмҳо, дигар муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ ва лоиҳакашӣ вазифадор карда мешаванд, ки бо ҷалби олимону донишмандон консепсияи Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯзро дар асоси анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.

Паёми Пешвои миллат ба масъалаҳои экология ва ҳифзи муҳити зист низ равона карда шуд. Тоҷикистон бояд барои ҳифзи пиряхҳо, захираҳои об ва табиати нотакрор чораҳои муассир андешад. Ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ ва истифодаи технологияҳои муосир барои ҳифзи муҳити зист аҳамияти стратегӣ дорад.

Президенти мамлакат таъкид карданд, ки рушди устувор ва таъмини зиндагии шоистаи мардум танҳо бо ҳамкории ҳамаҷониба миёни мақомоти давлатӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва аҳолӣ амалӣ мегардад. Ҳадаф аз сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар ин аст, ки Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол, пешрафта ва таъсиргузор дар минтақа ва ҷаҳон таҳким ёбад.

Ҳамин тавр, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати муайян кардани самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ, таҳкими иқтисоди миллӣ, беҳтар намудани сатҳи зиндагии мардум, ҳифзи амният ва дастгирии ҳамкории байналмилалӣ нақши ҳалкунанда дорад. Ин паём ҳамчун роҳнамои стратегии рушди кишвар дар оянда ва таҳкими мавқеи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ арзёбӣ мешавад.

Дар фарҷом, Паёми имсола на танҳо ҳадафҳои стратегии кишварро муайян мекунад, балки барои ҷомеа, мақомоти давлатӣ ва аҳолӣ ҳамчун дастури амал ва роҳнамои рушди устувор хизмат мекунад. Ин паём ҳамчунин таҳкими ҳамгироӣ, амният ва рушди иқтисоди миллӣ ва иҷтимоиро таъмин намуда, Тоҷикистонро ба сӯи ояндаи равшан ва устувор роҳнамоӣ мекунад.

Директори Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви АМИТ, н.и.ф.м. Раҳимзода А.О

Паёми навбатии Пешвои миллат тараннуми қудрату дастовардҳои миллат дар давоми даврони истиқлол, ба таври возеҳу равшан ба тамаддуни ҷаҳон намоиш додани он аст, ки чӣ тавр дар шароити озодиву амну осоиштагӣ як миллати куҳанбунёди мутамаддин метавонад ба комёбиҳои ҳамаҷонибаи назаррас ноил гардад.

Тавре Пешвои миллат таъкид намуданд, дастоварҳои мазкур, ки ба он халқу миллати тоҷик таи даҳ соли ахир бо меҳнати шарафмандона, иттиҳоду ваҳдати комил ба пешвози ҷашни ҳуҷастаи 35-мин солгарди Истиқлоли худ расиданд, бешак намоёнгари қудрату неруи халқ, хираду дониши азалии он, вафодорӣ ба арзиши олӣ-сулҳу осудагӣ ва фарҳангсолориву илмдустии он мебошад. Ин комёбиҳо ва ободкориҳои ҳамасамта қудрату тавоноии моро афзун карда ояндаи некро ба фарзандони мо омодаву фароҳам меоранд.

Зимни баршумории дастовардҳои назаррасии халқи шарафманди тоҷик дар арсаи сиёсати дохиливу хориҷӣ, иқтисодиёти хоҷагии халқ, соҳибкориву тиҷорат, ободонии кишвар ва ҳалли мушкилаҳои энергияву коммуникатсия ва баҳодиҳии хуби онҳо, Пешвои миллат нуктаҳои муҳиму стратегии рушди минбаъдаи давлати тоҷиконро муайян ва мушаххас намуданд. Дар ин самт нақши илми тоҷик ва махсусан Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамчун ягона ниҳоди таҳқиқоти бунёдӣ таъкид ва мушаххас карда шуд. Аслан, хусусияти паёми Пешвои миллат дар соли 2025 дар он аст, ки нақши илму маъориф дар он ба сафи аввал бароварда шуда аст. Дар он таъкид гардид, ки ҳуқумати кишвар ва махсусан Пешвои миллат аз рузҳои аввали расидан ба истиқлол, рузҳои сахту вазнини 90-ми асри ХХ мақоми илму олимро дар рушди минбаъдаи кишвар хеле хуб медонистанд ва аз аввалин иқдомҳои давлати навтаъсиси Тоҷикистони мустақил дастгирии Академияи миллии илмҳо ва нагузоштани пошхурӣ ва аз баён рафтани неруи заҳнии он будааст. Бинобар ин Паёми навбатиро агар равонашуда ба рушди илму маориф, арҷгузорӣ ба мақому мартабаи илму донишу таҳқиқот дар замони муосир номем, хато нахоҳем кард. Боиси таъкид аст, ки Пешвои миллат дар суханронии худ ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон беш аз панҷ маротиба муроҷиат намуда ба аҳли илм супоришҳои мушаххас доданд.

Яке аз вазифаҳои муҳими олимони академиро Пешвои миллат таъмини пешрафти босуръати технологияҳои рақамӣ ва тавсеаи имкониятҳои зеҳни сунъӣ номиданд, ки ҳоло дар ҷаҳони муосир яке аз равандҳои босуръат рушдкунанда мебошад. Ин вазъият тақозо менамояд, ки ин дастовардҳои илмӣ дар ҳама соҳаҳо самаранок истифода гардида, ба манбаи иловагии рушди иқтисодӣ ва содироти хизматрасонӣ табдил дода шаванд. Пешвои миллат зимнан парламенти кишварро вазифадор намуданд ки чораҳои заруриро барои фароҳам овардани заминаи ҳуқуқии гузаштан ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ андешанд.

Ҳамчунин Хадамоти алоқа вазифадор карда шуд, ки ҷиҳати амалисозии иқдомоти созанда дар доираи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия», инчунин, дар асоси ҳадафу вазифаҳои стратегии кишвар лоиҳаи «Стратегияи рушди соҳаи алоқаи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040»-ро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намояд.

Пешвои миллат аз зарурати бо интернети баландсуръат таъмин намудани аҳолӣ ва рушди инфрасохтори телекоммуникатсионӣ ёдовар шуда ниёзмандии ҷомеаро дар таҷдиди хатҳои нахиву нурии байнишаҳрӣ ва зиёд намудани хатҳои байналмилалӣ таъкид намуданд ва андешидани чораҳои фавриро дар ин соҳа ба Вазорати рушди иқтисод ва савдо ва Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ якҷо бо вазоратҳои маориф ва илм, саноат ва технологияҳои нав ва молия супориш доданд.

Ҳамчунин ба Вазорати рушди иқтисод ва савдо ва Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ вазифадоранд, якҷо бо вазоратҳои маориф ва илм, саноат ва технологияҳои нав ва молия супориш дода шуд, ки талаботи бозори меҳнатро дар самти иқтисоди рақамӣ омӯхта, барои зиёд намудани теъдоди мутахассисони соҳаи мазкур, инчунин, баланд бардоштани сифати омодасозии кадрҳо тадбирҳои зарурӣ андешанд.

Яке аз самтҳои муҳими рушди давлати муосири мо қувват бахшидани гардиши ғайринақдии пул мебошад, ки бевосита ба рушди иқтисодии кишвар таъсири мусбат дорад. Дар самт ба Вазорати молия, Бонки миллӣ, Кумитаи андоз ва дигар вазорату идораҳои дахлдор супориш дода шуд, ки корро ҷиҳати зиёд намудани ҳиссаи пардохтҳои ғайринақдӣ ва истифодаи инфрасохтори пардохт тақвият бахшида Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ барои боз ҳам содда кардани раванди пардохтҳои ғайринақди барои аҳолӣ ҳаракатҳои муассир намояд. Дар ин самт супориш дода шуд, ки ҷиҳати пурра ҷорӣ намудан ва оммавӣ гардонидани сомонаи ягонаи хизматрасониҳои давлатӣ тадбирҳои таъхирнопазир андешида шаванд.

Тавре возеҳу равшан аст ва аз таъкидҳои зиёди Пешвои миллат бармеояд, ояндаи башар вобаста ба рушди илму техника, технологияҳо ва алалхусус зеҳни сунъӣ мебошад. Давлат ва миллате, ки дар шароити ҷаҳонишавии босуръат ба рушди илму маърифат, донишу пажуҳиш аҳамият намедиҳад, натанҳо аз равандҳои ҷаҳонӣ дур мемонад, балки дар он хавфи аз байн рафтан таҳдид мекунад. Бинобар ин яке аз вазифаҳои муҳимтарини ҷомеаи мо ҳарчӣ зудтар фароҳам овардани шароити воридшавии бемайлон ба равандҳои муосири рушди зеҳни сунъи ва дар ин масир пайдо намудани ҷою мақоми худ мебошад. Бинобар ин яке аз супоришҳои аввалин дар ин соҳа таъсиси Дата сентрҳо гардид, ки маркази ягонаи серверӣ ва нигаҳдории иттилоот мебошад. Пешвои миллат шароити Тоҷикистонро, ки обҳои сард дорад, барои ташкили ин гуна марказҳои технологии муосир мусоид ва даромади аз онҳо ба даст меомадаро хеле самаранок номиданд. Пешвои миллат таъкид намуданд, ки замони муосир ва вазъи муташанниҷи он моро маҷбур менамояд, ки раванди идоракунии давлатиро бо истифода аз технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ ба роҳ монда, таъсири омили инсониро дар тамоми соҳаҳо ва ҳама гуна муносибатҳои молиявӣ коҳиш диҳем.

Дар баробари баршумории дастоварҳои назарраси кишвар аз ворид намудани техника ва технологияҳои нави рақамӣ дар соҳаи ҳисоб ва сарфаи барқ, соҳаҳои гуногуни иқтисодиёт ва соҳибкориву андоз Пешвои миллат боз ҳам ривоҷу равнақ додани онро аз соҳаҳои марбута талаб намуда бо мисолҳои мушаххас фоидаи ба даст омадаро нишон доданд ва ояндабинии рушди соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқро аз ин ҳисоб пешниҳод карданд.

Дар паём нақши ташаббусҳои Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ таъкид гардида гуфта шуд, ки гузашти айём аҳамиятнокии афзояндаи ташаббусҳои байналмилалиро нисбат ба ҳифзи обу иқлим, пиряхҳо, муҳити зист, сулҳу амнияти сартосарӣ, мубориза бо зуҳуроти манфури экстремизму терроризм ва ҳар гуна ифротгароиро нишон медиҳад. Махсусан зарурати омузиши пиряхҳоро дар ҳифзи обу иқлим таъкид намуда Пешвои миллат супориш доданд, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад.

Аз ҷумлаи ташаббусҳои фарҳангӣ дар арсаи ҷаҳонӣ ба феҳристи ёдгориҳои таърихии ЮНЕСКО ворид гардидани як идда ёдгориҳои таърихии тоҷикон, аз ҷумла Навруз, Саразм, Хулбук, Хутал, ҳунарҳои мардумӣ монанди чакан, сузанӣ, шахсиятҳои таърихӣ монанди Борбади Марвазӣ ва Робиаи Балхӣ ва дигарон сухан ронда ин чорабиниҳоро дар рушди тафаккур ва ҳувияти миллӣ, густариши анъанаҳои мусбати аҷдодӣ, таъмини инкишофи фарҳанги миллии тоҷик калидӣ ва идомаи онро муфид номиданд.

Дар паёми навбатии Пешвои миллат сипосу миннатдории ҳуқумати кишвар аз фаъолнокии соҳибкорону хайрандешон ироа гардида нақши онҳо дар ободонии гушаву канори ватан барҷаставу таърихӣ дониста шуд.

Дар самти иҷтимоӣ низ пешниҳодҳои навбатии Пешвои миллат барои рушду нумуи кушишу ғайрат ва ташаббускориву саҳмгузории ҳар як фарди ҷумҳурӣ равона гардида оид ба зуд кардани музди меҳнати соҳаҳои буджетӣ аз 1 сентябри соли 2026 аз 20 то 25 фоиз зиёд шудан, расонидани ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба 1300 сомонӣ ва ба андозаи на камтар аз 15 фоиз индексатсияи нафақа супориш дода шуд.

Бо муроҷиат ба ҷавонону занон нақши ин қишри аҳолӣ дар рушду нумуи кишвар таъкид карда шуда пешгирӣ аз хавфи гаровидани ҷавонон ба тамоюлҳои номатлуб ва занону бонувон ба расму оин ва анъанҳои фарҳангии бегона таъкид гардид. Ба занон муроҷиат намуда Пешвои миллат зарурати ҳифзи арҳишҳои волои миллӣ, либосу фарҳанги аҷдодии либоспуширо ҳамчун вазифаи ҷонии занону бонувон номбар карда аз онҳо даъват намуданд, ки аз сулҳу амнияти кишвар, озодиву ободии ватани азизи худ шукргузорӣ намоянд ва ба қадри онҳо бирасанд. Бо арзи эътимоди комил Пешвои миллат изҳори боварӣ намуданд, ки онҳо дар масъалаи муқовимат ба бегонапарастиву хурофот ва исрофкориву зиёдаравӣ дар сафи пеши ҷомеа қарор мегиранд.

Пешвои миллат аз вазъи мураккаби ҷаҳон ва манотиқи гуногуни дунё, шиддат гирифтани рақобатҳои геосиёсӣ ва геоиқтисодӣ ёдовар шуда дар ин вазъият барҷаста шудани нақши мақомоти қудратӣ ва амниятиро таъкид намуданд. Гуфта шуд, ки қувваҳои мазкур ба хотири аз нав тақсим кардани ҷаҳон, мавҷи нави «ҷанги сард»ро шуронида, яроқнокшавии бошитоб, заиф гардидани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва дигар равандҳои пуртазод дар арсаи байналмилалиро ба бур овардаанд, ки ҳамоно мояи нигаронӣ боқӣ мемонад. Дар чунин шароит бешак нақши мақомоти амниятӣ бамаротиб афзуда аз кормандони он матонату зиракӣ ва сатҳу сифати олии иҷрои вазифаҳои хизматии худ дар ҳифзи бехатариву амнияти кишварро талаб менамояд. Хеле ҷиддӣ будани вазъияти мазкурро бори дигар таъкид намуда Пешвои миллат афзуданд, ки дар чунин шароит зарурати дар баробари иштироки фаъол дар равандҳои глобалӣ, дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ, тақвият бахшидани саъю талошҳоямон барои расидан ба ҳадафҳои созанда – пойдории сулҳу субот ва таъмини амнияти фарогир аҳамиятнок ва муҳим мегардад.

Пешвои миллат азми Тоҷикистонро дар татбиқи Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон қавӣ номида, идомаи фаъолияти байналмилалии худро ба хотири тавсеаи равобити сиёсӣ ва ҳамкориҳои гуногунҷанба бо кишварҳои мухталифи ҷаҳон бар пояи усулҳои эътимод, эҳтироми манфиатҳои ҳамдигар ва сиёсати «дарҳои кушода» эълом доштанд.

Барои сазовор ва дар сатҳи баланди ифтихори миллӣ пешвоз гирифтани ҷашни 35 солагии Истиқлоли кишвар Пешвои миллат пешниҳод намуданд, ки соли 2026 соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ ба ифтихори ин ҷашни муқаддас ва бузурги миллӣ эълон карда шавад.

Муҳиба Маҳмадҷонова - сарходими илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ, доктори илмҳои фалсафа, профессор.

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Ҳар сол ҳама комёбиҳову пешравиҳо ва муваффақиятҳоро дар бахши сиёсати дохилӣ ва сиёсати хориҷии кишвар ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ироа менамояд, ки имсол дар таърихи 16 декабри соли 2025, ин маъракаи муҳимми сиёсӣ баргузор карда шуд ва самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои минбаъда муайян карда шуд.

Дар Паёми навбатӣ самтҳои муҳимми хоҷагии халқи кишвар мавриди баррасӣ қарор дода шуда, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бештар ба арзишҳои миллӣ ва худшиносиву худогоҳӣ дар роҳи эъмори давлатдорӣ ва ҳифзи ёдгориҳои таърихӣ бештар таваҷҷуҳ намуданд.

Албатта масъалаҳои калидӣ, ки дар меҳвари паёми навбарӣ таваҷҷуҳро зиёдтар ҷалб менамуд, ин пеш аз ҳама ташаббусҳои ҷаҳонии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла эълон гардидани соли 2025 ҳамчун соли ҳифзи пиряхҳо, ҳифзу қироати “Шоҳнома”-и безаволи Абдулқосим Фирдавсӣ, диди тоза ва пажуҳишҳои саривақтӣ дар шинохти “Наврӯз”, зеҳни сунъӣ, аз худ намудани забонҳои хориҷӣ, мубориза бар зидди падидаҳои номатлуб, аз ҷумла одамрабоӣ, терроризм, инчунин ҳифзи ёдгориҳои таърихӣ, эҳтиром ба зан – модар, этикаи касбӣ, маърифати молиявии шаҳрвандон ва варзишу ҷавонон ва дигар масъалаҳои муҳим буданд.

Нуктаи муҳимми дигарро бояд ироа намуд, ки дар паёми навбатӣ аз ҷониби Пешвои миллат таъсиси Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо садо дод. Тағйироти обу иқлим ва ҳифзи пиряхҳо яке аз мушкилтарин масъалаҳои рӯз ба ҳисоб рафта, ҳифзи он ба ҳама ҷомеаҳои ҷаҳон ҳатмӣ мебошад ва ин институт метавонад дар минтақа аввалин муассисаи илмие бошад, ки дар он пиряхҳо омӯхта мешавад.

Пешвои миллат зикр намуданд, ки аз ҷониби ЮНЕСКО қабул шудани қатъномаҳо дар мавриди эътирофи шаҳри Панҷакент ҳамчун «Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ» ва бузургдошти 1050-солагии Робияи Балхӣ дар солҳои 2026 – 2027 далели ҷойгоҳи хоссаи меросу арзишҳои фарҳангиву маънавии тоҷикон дар тамаддуни умумибашарӣ мебошад.

Ҳамчунин, танзими ҳамоишҳо зери унвони «Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ» (аввалин эъломияи ҳуқуқи башар дар таърихи инсоният) боиси ифтихору сарбаландии миллати ориёии мо мебошад.

Тоҷикон яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё буда, гузаштагони некноми мо – ориёиҳо ба ҷаҳониён забону фарҳанг, илму ҳунар, ойину суннатҳои бою рангоранги башардӯстона, аз ҷумла Наврӯз, инчунин, анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ, яъне тамаддуну фарҳанги ҷовидонаро ба мерос гузоштаанд.

Инчунин Пешвои миллат қайд намуданд, ки дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем.

Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки аҷдоди хирадманди мо «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек»-ро ҳамчун арзиши бузурги инсондӯстона шиори зиндагии худ қарор додаанд.

Инчунин Пешвои миллат ба Ҳукумати мамлакат ва Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дастур додаанд, ки ҷиҳати дар пойтахти кишвар – шаҳри Душанбе бунёд намудани Конун, яъне Маркази тамаддуни ориёӣ чораҷӯйӣ намоянд.

Ҳамчунин, бо дарназардошти фалсафаю ҳикмати ҷовидонаи Наврӯз, суннату анъанаҳои башардӯстонаи он ва истифодаи онҳо барои тарбияи наслҳои оянда дар шаҳри Душанбе Маркази байналмилалии Наврӯз бунёд карда шавад, ки ин ҳама ташаббусҳои шоистаи Роҳбари давлат ба хотири ҷовидона ҳифз намудани мероси ниёгонамон мебошад.

Яке аз самтҳои паёми навбатӣ дар соли 2025 ин масъалаи ҷавонон буда, ин қишри фаъоли ҷомеа нерӯи созандаи халқҳову миллатҳо ва давлатҳо будаанд ва аз ҷониби сарварони сиёсии оқилу донишманд ва роҳнамову мушфиқу ғамхор дастгирӣ ёфтаву ба қуллаҳои баланди соҳаҳои хоҷагии халқҳо мерасиданд, ки ин ҳама ғамхориҳову кӯмакҳову имтиёзҳо нисбати ҷавонон ва наврасон дар тӯли 34 соли давлатдории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мушоҳида мешавад.

Чи гунае, ки Сарвари кишвар ҳамеша таъкид медоранд “Ояндаи Тоҷикистон дар дасти ҷавонон аст”, ин шиори доимамалкунанда роҳбарони вазоратҳову идораҳоро пайваста ҳушдор месозад, ки барои омода намудани кадрҳои баландихтисос ва бо ҷойи кор таъмин кардани онҳо омода бошанд.

Дар паёми навбатӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҷеъ ба ин самт иброз намуданд, ки барои ҳалли ин масъала вазоратҳои меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, рушди иқтисод ва савдо, маориф ва илм, Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, дигар вазорату идораҳои марбута бояд барномаи миёнамуҳлати барои соҳаҳои иқтисодиёти мамлакат тайёр кардани кадрҳои соҳибихтисосро аз ҳисоби ҷавонон таҳия ва амалӣ намоянд. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки кадрҳои баландихтисос ва кордону корсоз дар кадом самте набошад, корро сифатан хубу аъло месозанд ва ҳусни амалро зиёда мегардонанд.

Сарвари давлат бо андешаҳои созанда, маслиҳатҳои омӯзанда ва ҳисси баланди масъулият қалби ҷавононро ҳамчун қувваи асосии пешбарандаи ҷомеа бедор намуда, ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ, арҷгузорӣ ба забон, таъриху фарҳанг ва тамаддуни миллӣ, баланд бардоштани нақш ва мавқеи онҳо дар ҷомеа аз ҷумлаи вазифаҳои муҳимми давлату Ҳукумат бедор месозанд. Аз нигоҳи некбинонаи Роҳбари кишвар ҷавонон қишри фаъолтарини ҷомеа ва идомадиҳандаи кору пайкори насли калонсол буда, таъкид менамоянд, ки “..маҳз ҷавонон масъулияти фардои кишвари соҳибистиқлоли худро ба дӯш хоҳанд гирифт”.

Президенти кишвар бар замми мушкилоти дигари ҷойдошта дар ҳар паём ба намояндагони халқ ҷойгоҳи ҷавононро бо як ҳисси баланди худшиносӣ ва хештаншиносӣ мавриди таҳлилу баррасӣ қарор медиҳанд ва дар баробари ин, ҷаҳони пуртазоду ноороми муосир ҷавонони кишварро водор месозад, ки аз таҳаввулоти босуръати сайёра ҳамеша огоҳ бошанд, худ ва ҳамсолонашонро аз таъсири мафкураи радикаливу ифротӣ ва хурофотпарастӣ эмин нигоҳ доранд, барои ҳифзи истиқлолу озодии сарзамини аҷдодӣ, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ ҳамеша омода буда ва зираку ҳушёр бошанд.

Ҷавононро мебояд, ки барои эътимод ва боварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон минбаъд низ бо илму донишҳои замонавӣ, касбу ҳунарҳои муосир ва саъю талоши навҷӯёнаи худ барои рушди илму инноватсия ва боз ҳам таҳким ёфтани нуфузи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзишмандаи хешро гузоранд ва барои ҳамешагӣ пайравони асили Пешвои миллат бошанд.

Зиёев Субҳиддин Насриддин номзади илмҳои филология, мудири шуъбаи Шарқи

Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз 16.12.2025)

Дар низоми ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон Паёми солонаи Президенти кишвар ба Маҷлиси Олӣ нақши муҳимро ҳамчун ҳуҷҷати стратегӣ ва роҳнамои ислоҳоти ҳуқуқӣ иҷро менамояд. Ислоҳоти ҳуқуқӣ раванди мураккаб ва бонизоми тағйиру иловаҳо дар низоми ҳуқуқӣ, қонунгузорӣ, мақомоти судӣ ва ҳифзи ҳуқуқ мебошад, ки бо мақсади таъмини волоияти қонун, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон, мустақилияти шохаҳои ҳокимияти давлатӣ, соддагардонии тартиботи мурофиавӣ, мутобиқсозии қонунҳои миллӣ ба талаботи стандартҳои байналмилалӣ ба сомон расонида мешавад.

Мувофиқи моддаҳои 55, 58, 64, 69-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сарвари давлат ва ҳокимияти иҷроия (Ҳукумат) буда, самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷиро муайян намуда, дорои ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ мебошад ва дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон бо паёми худ дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ баромад мекунад.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ки 16 декабри соли 2025 ироа гардид, ислоҳоти ҳуқуқии соли 2025-и кишварро дар самтҳои афзалиятнок ифода намуд. Аз ҷумла Пешвои миллат такид намуданд, ки: “Соли 2025 барои мардуми шарифи Тоҷикистон ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон бо дастовардҳои назаррас ва рӯйдодҳои муҳим боз як соли таърихӣ гардид”. Воқеан дар соли 2025 дастовардҳои ҳуқуқии кишвар қабули 8 қонуни нав (Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 №2119 "Дар бораи соҳибкории иҷтимоӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 №2118 "Дар бораи низоми ягонаи давлатии бақайдгирӣ ва баҳисобгирии ҳуқуқвайронкуниҳо", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 №2117 "Дар бораи бақайдгирии давлатии асноди ҳолати шаҳрвандӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 11 феврали соли 2025 №2142 "Дар бораи мораторий ба санҷишҳои фаъолияти субъектҳои соҳибкорӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 11 феврали соли 2025 №2141 "Дар бораи истеҳсолоти органикӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 майи соли 2025 №2173 «Дар бораи сармоя ва ҳавасмандгардонии фаъолияти сармоягузорӣ», Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 майи соли 2025 №2172 "Дар бораи захираи моддии давлатӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2025 №2185 "Дар бораи таҳсилоти миёнаи касбӣ") қабул шуда, ба 3 Қонуни конститутсионӣ (Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 майи соли 2025 №2167 "Дар бораи ворид намудани илова ба Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ", Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2025, № 2183 «Оид ба ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи вазъи ҳуқуқии узви Маҷлиси миллӣ ва вакили Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон», Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2025 №2184 "Дар бораи ворид намудани илова ба Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи шаҳрвандии Ҷумҳурии Тоҷикистон") тағйиру иловаҳо ворид гардида, инчунин ба 80 қонуни амалкунандаи дигар (аз Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декабри соли 2024 № 2116 «Оид ба ворид намудани тағйирот ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи авф бинобар қонунигардонии дороиҳо ва маблағҳои шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон»" то Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистоназ 1 октябри соли 2025, № 2201 «Оид ба ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳуҷҷати электронӣ ва имзои электронӣ») тағйиру иловаҳо тағйиру иловаҳо дар шакли қонунҳои алоҳида ворид карда шуданд.

Аз нигоҳи илми ҳуқуқшиносӣ Паёмро метавон ҳамчун шакли ҳуқуқии "ҳуҷҷати стратегӣ" тасниф кард, ки он нақши ҳамоҳангсозӣ байни шохаҳои ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судиро иҷро намуда, кафолати иҷрои сиёсати ягонаи ҳуқуқии давлатро таъмин мекунад. Инчунин Паём ба ҳайси "ҳуҷҷати барномавӣ" амал мекунанд, ки дар он дастурҳои мушаххас барои рушди ҳокимияти давлатӣ ва қабули қонунҳои барои давлату ҷомеа зарур баён мегардад. Масалан, бо қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 №2119 "Дар бораи соҳибкории иҷтимоӣ" асосњои њуќуќї, ташкилї ва иќтисодии соњибкории иљтимоиро муайян гардида, ба таъмини кафолати давлатии њифз, дастгирии давлатї ва тавсеаи фаъолияти субъектони соњибкории иљтимої, ки њангоми амалисозии он ба миён меоянд, равона шудааст. Ё инки Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 майи соли 2025 №2173 "Дар бораи сармоя ва ҳавасмандгардонии фаъолияти сармоягузорӣ" асосҳои ҳуқуқию иқтисодии муносибатҳоро дар соҳаи сармоя ва фаъолияти сармоягузорӣ, аз ҷумла тавассути амалисозии лоиҳаҳои сармоягузорӣ бо истифода аз низомҳои ҳавасмандгардонӣ ва дастгирии давлатии сармоягузорӣ муқаррар карда, ба таъмини устуворӣ ва беҳтар намудани фазои сармоягузорӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон равона гардидааст. Инчунин Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2025, № 2185 «Дар бораи таҳсилоти миёнаи касбӣ» асосҳои ҳуқуқӣ, ташкилӣ, иқтисодӣ ва идоракунии таҳсилоти миёнаи касбӣ, тартиби фаъолияти субъектҳои он ва ҳуқуқи шаҳрвандонро барои гирифтани таҳсилоти миёнаи касбӣ танзим менамояд. Мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 апрели соли 2025, № 2164 «Дар бораи ворид намудани тағйир ба Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон» Моддаи 382 Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таҳрири зерин ифода карда шуд: “Моддаи 382. Риоя накардани қоидаҳои истифодаи қувваи барқ ва гармӣ”. Дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 апрели соли 2025, № 2163 «Дар бораи ворид намудани иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон моддаи 2531 “Вайрон кардани қоида ва меъёрҳои истифодаи қувваи барқ” илова карда шуд.

Дар ин давра беш аз 100 Амру Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Қарорҳои Ҳуқумати Ҷумҳурии Тоҷикистон кабул шуданд, ки барои таъмини рушди босуръати иқтисодӣ, иҷтимоӣ, волояти қонун ва баланд бардоштани некуаҳволии мардуми Тоҷикистон равона шудаанд.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо ироаи натиҷаҳои соли гузашта, вазифаҳо барои соли ҷорӣ балки барномаи амал барои оянда аст, ки ба рушди қонунгузорӣ дар ҳам соҳаҳои хоҷагии халқ рушд мебахшад. Хусусан, Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 январи соли 2025 №911 “Дар бораи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон намудани солҳои 2025-2030” идомаи мантиқии ислоҳоти ҳуқуқӣ дар соҳаи рақамикунонӣ ба ҳисоб меравад. Ин фармон барои Тоҷикистони соҳибистиқлол ҷанбаҳои зиёди мусбӣ дорад, ки ба рушди устувори иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва технологӣ мусоидат мекунад: он ба гузариш ба иқтисоди рақамӣ мусоидат намуда, шаффофияти муносибатҳои иқтисодиву молиявиро таъмин мекунад; ҷалби сармояи хориҷӣ, рушди савдои электронӣ ва истеҳсолоти инноватсиониро тезонда, ба афзоиши ММД ва ҷойҳои кории нав мусоидат мекунад; дар шароити ҷаҳонӣ, ки иқтисоди рақамӣ то 15-40% ММД-и кишварҳои пешрафтаро ташкил медиҳад, Тоҷикистон имконият пайдо мекунад, ки аз вобастагии захираҳои табиӣ раҳо шуда, ба иқтисоди донишбунёд гузарад; рақамикунонӣ хизматрасониҳои давлатиро (электронӣ гардонидани ҳуҷҷатҳо, пардохтҳои ғайринақдӣ) содда ва шаффоф мегардонад, ки ба коҳиши коррупсия, суръатбахшии тартиботи маъмурӣ ва баланд бардоштани боварии шаҳрвандон ба ҳокимият мусоидат мекунад; он ба таъсиси паркҳои технологӣ, дастгирии стартапҳо ва ҳамкории байналмилалӣ шароит фароҳам меорад; тайёркунии мутахассисони ҷавон дар соҳаҳои зеҳни сунъӣ, киберамният ва технологияҳои рақамиро тезонда, ба афзоиши рақобатпазирии кишвар дар бозори ҷаҳонӣ кумак мерасонад; рақамикунонӣ дастрасии аҳолиро ба маълумот, таълим ва хизматҳои тиббӣ беҳтар мекунад, хусусан дар минтақаҳои дурдаст; он ба рушди фарҳанги рақамӣ, ҳифзи мероси миллӣ тавассути платформаҳои онлайн ва баланд бардоштани саводи рақамии ҷомеа мусоидат мекунад. Хулоса, ин фармон қадами стратегӣ барои Тоҷикистони муосир аст, ки ба гузариш аз иқтисоди анъанавӣ ба иқтисоди рақамӣ ва инноватсионӣ мусоидат намуда, устувории иқтисодӣ, шаффофият ва некуаҳволии мардумро таъмин мекунад.

Дар асоси Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 феврали соли 2025, № 962 “Дар бораи тадбирҳои тақвият бахшидани сатҳи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, зиёд намудани маоши амалкунандаи вазифавии хизматчиёни давлатӣ, кормандони ташкилотҳои буҷетӣ, андозаи нафақа ва стипендия” аз 1 сентябри соли 2025 ҳадди ақалли музди меҳнат ба андозаи 1000 сомонӣ дар як моҳ, маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумии соҳаи маориф 30 дарсад зиёд, маоши вазифавии кормандони дигар 20 дарсад зиёд, андозаи маоши заминавӣ барои ҳисоб намудани маоши вазифавии кормандони соҳаи тандурустӣ 20 дарсад зиёд (744 сомонӣ) карда шуда, андозаи маоши заминавӣ ҳамчун асоси коэффитсиентҳои тарифӣ барои хизматчиёни давлатии мансабҳои маъмурии категорияҳои олӣ 1345 сомонӣ, якум, дуюм, сеюм, чоруми хизмати давлатии мақомоти идораи давлатӣ, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот 1255 сомонӣ ва барои мансабҳои маъмурии категорияҳои панҷум, шашум, ҳафтуми хизмати давлатии мақомоти зикргардида 1390 сомонӣ муқаррар карда шуда, стипендияҳои амалкунандаи донишҷӯён ва намудҳои дигари стипендия, аз ҷумла стипендияҳои президентӣ (ба ғайр аз курсантҳои муассисаҳои олии ҳарбӣ ва Академияи Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон) ба андозаи 20 дарсад зиёд, маоши вазифавӣ (меъёрҳои тарифӣ)-и хизматчиёни ҳарбӣ, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва кормандони дигари ин мақомот ба андозаи 20 дарсад зиёд, маоши заминавӣ барои ҳисоб намудани коэффитсиентҳо барои рутбаҳои ҳарбии хизматчиёни ҳарбӣ ва махсуси кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ аз рутбаи қаторӣ то лейтенант 1668 сомонӣ ва аз рутбаи лейтенанти калон то генерали артиш 1500 сомонӣ муқаррар карда шуд ва андозаи маоши заминавӣ ҳамчун асоси коэффитсиентҳои тарифӣ барои хизматчиёни давлатии мансабҳои маъмурии категорияҳои олӣ, якум, дуюм, сеюм, чоруми хизмати давлатии мақомоти идораи давлатӣ, ки дар сохторҳои ҳарбӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ фаъолият менамоянд, 1500 сомонӣ ва барои мансабҳои маъмурии категорияҳои панҷум, шашум, ҳафтуми хизмати давлатии мақомоти зикргардида 1668 сомонӣ муқаррар карда шуда, нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин иловапулӣ ба онҳо ва андозаи нафақаи заминавӣ 10 дарсад зиёд, яъне индексатсия карда шуд.

Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 6 декабри соли 2025 таҳти №1099 «Дар бораи таҷдиди сохтори Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» қадами муҳимми стратегӣ дар рушди илми ҳуқуқшиносӣ ва давлатшиносӣ дар кишвари мо мебошад. Ин фармон тақсими Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддиновро ба ду муассисаи мустақил — Муассисаи давлатии «Институти фалсафа ва сиёсатшиносӣ ба номи Аҳмадҷон Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» ва Муассисаи давлатии «Институти давлат ва ҳуқуқи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» — пешбинӣ намуда, дар доираи воҳидҳои кории мавҷуда ва маблағҳои пешбинишуда амалӣ мегардад. Ин иқдом зарурати объективӣ ва оқилонаи илмӣ-амали Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон арзёбӣ мегардад, ки ба талаботи давраи муосири рушди давлати ҳуқуқбунёди Тоҷикистон комилан мувофиқ аст. Илми ҳуқуқшиносӣ ва давлатшиносӣ ҳамчун соҳаҳои илмии амалӣ аз фалсафа ва сиёсатшиносӣ бо хусусиятҳои методологӣ ва объектӣ тафовути амиқ доранд. Илми ҳуқуқшиносӣ ва давлатшиносӣ ба омӯзиши мустақилонаи ислоҳоти конститутсионӣ, ташаккули қонунгузории миллӣ, муқоисаи ҳуқуқи байналмилалӣ бо ҳуқуқи миллӣ, таъмини волояти қонун ва таҳкими ҳуқуқии шохаҳои ҳокимияти давлатӣ нигаронида шудааст. Ин фарқиятҳо дар давраи соҳибистиқлолӣ боз ҳам амиқтар гардиданд, зеро Тоҷикистон ба бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоӣ мувофиқи моддаи 1-и Конститутсия заминаи устувор гузошт, ки дар замони муосир талабот ба тадқиқотҳои амиқи ҳуқуқӣ дар бораи ҳуқуқи инсон, мубориза ба омилҳои хатаровар бар зидди сулҳу амнияти давлат, ҳуқуқи киберӣ ва ҳамгироии байналмилалиро афзоиш дод. Таъсиси Институти давлат ва ҳуқуқ имкониятҳои зиёдеро барои баланд бардоштани потенсиали илмии ҳуқуқшиносии кишвар, тавсеаи ҳамкориҳои байналмилалӣ ва тайёркунии кадрҳои баландихтисос фароҳам оварда, ба тақвияти волояти қонун, мубориза бо таҳдидҳои муосир ва рушди илми миллии ҳуқуқшиносӣ мусоидат мекунад. Дар маҷмӯъ, таъсиси Муассисаи давлатии «Институти давлат ва ҳуқуқи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» қадами муҳимми стратегӣ дар тақвияти пояҳои ҳуқуқии давлати соҳибистиқлол мебошад. Он ба баланд бардоштани сифати тадқиқотҳои илмӣ, тавсеаи ҳамкориҳои байналмилалӣ ва тайёркунии кадрҳои баландихтисоси миллӣ мусоидат намуда, ба татбиқи арзишҳои конститутсионӣ ва ҳадафҳои Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон то давраи соли 2030 кумак мерасонад. Ин фармон идомаи мантиқии ислоҳотҳои илмӣ дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон буда, ба рушди устувори илми ҳуқуқшиносӣ дар кишвари мо заминаи мустаҳкам мегузорад.

Дар давраи соҳибистиқлолии кишвар Паём ба ҳайси муҳаррики ислоҳоти ҳуқуқӣ хидмат намуда, Президенти кишвар, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун муаллифи ин ислоҳот эътироф карда мешаванд. Дар соли 2025 дар заминаи Паёми Пешвои миллат зиёда аз 200 санади меъёрии ҳуқуқӣ қабул карда шуд, ки то охири соли ин раванд идома хоҳад ёфт. Чунки 15 декабри соли 2025 Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Оид ба ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи судҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон», қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани илова ба Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйирот ба Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси фазои ҳавоии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси андози Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи мақоми омӯзгор» ва «Дар бораи муассисаи таҳсилоти олии касбии дорои мақоми байналмилалӣ»-ро ҷонибдорӣ намуда, барои имзо ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ирсол намуд.

Мӯҳтавои Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ бахшида шуда, ислоҳоти ҳуқуқиро дар соҳаҳои муҳим минбаъ низ пешбинӣ мекунад. Аз ҷумла Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон такид намуданд, ки: “Парламенти кишварро зарур аст, ки барои таъмин намудани заминаи ҳуқуқии гузаштан ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ чораҷӯйӣ намояд. Хадамоти алоқа вазифадор карда мешавад, ки ҷиҳати амалисозии иқдомоти созанда дар доираи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия», инчунин, дар асоси ҳадафу вазифаҳои стратегии кишвар лоиҳаи «Стратегияи рушди соҳаи алоқаи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040»-ро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намояд. Ба Ҳукумати мамлакат супориш дода мешавад, ки лоиҳаи қонун дар бораи сиёсати аграриро таҳия ва пешниҳод намояд. Бо вуҷуди он ки ёдгориҳои бостонӣ зиёда аз 70 фоизи ин меросро ташкил медиҳанд, дар кишвар қонуни соҳаи бостоншиносӣ мавҷуд нест. Вобаста ба ин, масъулини соҳаро зарур аст, ки лоиҳаи қонуни мазкурро дар муҳлати кӯтоҳтарин таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд. Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ вазифадор карда мешавад, ки дар ҳамкорӣ бо дигар вазорату идораҳо лоиҳаи Барномаи давлатии рушди саноати дорусозиро барои солҳои 2026 – 2030 таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намояд”.

Маҳз Паёми Президенти кишвар асоси ислоҳоти ҳуқуқии рушди иқтисодро тавассути ҷалби сармояи хориҷӣ ва дохилӣ, диверсификатсияи иқтисодиёт ва моратория ба санҷишҳои соҳибкорӣ, рақамикунонӣ ва инноватсия, эълони солҳои махсус ва таъсиси муассисаҳои нав; инкишофи соҳаҳои иҷтимоӣ, аз ҷумла афзоиши маош ва стипендия барои кормандони соҳаҳои хоҷагии халқ, таҳияи барномаҳои амнияти озуқаворӣ ва ҳифзи ҳуқуқи кӯдак; рушди энергетика ва ҳифзи муҳити зист, бо супоришҳо барои таҳияи барномаҳои рушди энергетикаи сабз ва ҳифзи пиряхҳоро ва ғайра таъмин менамояд.

Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи соҳибистиқлолӣ ҳамеша ҳамчун механизми ҳамоҳангсозии қонунгузорӣ хидмат кардаанд. Дар соли 2025 ин раванд бо қабули қонунҳои нав, тағийру иловаҳо ба қонунҳои конститутсионӣ ва қонунҳои амалкунанда зоҳир гардид, ки ба тақвияти ҳуқуқии ҳокимияти давлатӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ мусоидат намуданд. Паём ҳамчун ҳуҷҷати стратегӣ на танҳо ифодакунандаи дастурҳо мебошад, балки арзишҳои конститутсиониро, чун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона будани Тоҷикистон, арзиши олӣ доштани инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯ, тааллуқ доштани ҳокимияти давлатӣ ба халқ, баробарии шаҳрвандон новобаста аз миллат, нажод, ҷинс, дин, мавқеи иҷтимоӣ, ҳифзи моликияти хусусӣ ва озодии фаъолияти иқтисодиро тақвият мебахшад. Ин раванд идомаи мантиқии ислоҳот ҳуқуқии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар давраи соҳибистиқлолӣ буда, ба таҳкими ҳуқуқии ҳокимияти давлатӣ ва некуаҳволии мардум мусоидат мекунад.

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД, муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупо оид ба илм ва таълими АМИТ, доктори илмњои ҳуқуқшиносӣ, профессор