Дар ҳошияи расидан ба ҳадафҳои “Солҳои 2025-2030 - Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия”
Низомҳои ҳуқуқии танзими зеҳни сунъӣ (Artificial Intelligence, AI) дар давлатҳои Осиё ва Аврупо аз арзишҳои фарҳангӣ, анъанаҳои фалсафӣ ва афзалиятҳои сиёсии ин минтақаҳо манша мегиранд. Дар Осиё, кишварҳое чун Чин, Ҷопон, Кореяи Ҷанубӣ ва Ҳиндустон равишҳои мухталифе пеш мегиранд, ки аксар вақт ба амнияти миллӣ, гармонияи иҷтимоӣ ва рушди иқтисодӣ нигаронида шудаанд. Дар Аврупо, Британияи Кабир, Олмон ва Фаронса ба инсонмарказӣ, шаффофият ва ҳифзи ҳуқуқи инсон таваҷҷуҳи бештар зоҳир мекунанд.
Дар Осиё низомҳои ҳуқуқии танзими зеҳни сунъӣ аз манфиатҳои ҷомеа ва рушди иқтисодӣ сарчашма мегиранд, ки ин равишҳо дар ҳар як кишвар хусусиятҳои худро доранд:
1. Қонунгузории Чин, аз қабили “Қонуни ҳифзи маълумоти шахсӣ” (PIPL) ва “Чораҳои муваққатӣ барои идоракунии хидматҳои зеҳни сунъии тавлидшуда”, ба амнияти миллӣ ва рушди саноатӣ нигаронида шудааст. Тарҳи “Қонуни зеҳни сунъӣ” дар оянда ин равишро бо таъкид ба арзишҳои иҷтимоӣ идома хоҳад дод. Масалан, системаи кредити иҷтимоӣ дар соли 2023 ба 1.4 миллиард нафар таъсир расонд, аммо масъалаҳои махфиятро ба миён овард.
2. “Принсипҳои иҷтимоии зеҳни сунъӣ” ва “Қонуни ҳифзи маълумоти шахсӣ” ба бехатарӣ, ҳамзистии инсон ва робот ва инноватсия тамаркуз доранд. Тарҳи “Қонуни зеҳни сунъӣ” равиши чандирро бо стандартҳои байналмилалӣ пеш мебинад. Дар соли 2024, роботҳои иҷтимоии Pepper дар 2,000 муассисаи тиббӣ истифода шуданд, ки муоширати инсониро 20% коҳиш дод.
3. “Қонуни асосии зеҳни сунъӣ” ва “Қонуни ҳифзи маълумоти шахсӣ” ба мувозинати инноватсия ва манфиати ҷомеа нигаронида шудаанд. Тарҳи навбатии қонун ба дастгирии стартапҳо ва стандартҳои ҷаҳонӣ равона шудааст. Дар соли 2023, 30% стартапҳои зеҳни сунъӣ дар Сеул сармоягузорӣ шуданд.
4. “Қонуни технологияҳои иттилоотӣ” ва “Қонуни ҳифзи маълумоти рақамӣ” зеҳни сунъиро танзим мекунанд, вале мушкилоти бюрократӣ ва дастрасӣ ба технология ҳанӯз боқӣ мондаанд. Ташаббуси Startup India дар соли 2023 ба 500 стартап кӯмак расонд, аммо 60% аҳолии рустоӣ ба технология дастрасӣ надошт.
Ба андешаи мо, низомҳои ҳуқуқии Осиё ба рушди иқтисодӣ ва манфиати умум нигаронида шудаанд, вале масъалаҳои махфият ва нобаробарӣ ҳанӯз ҳал нашудаанд.
Дар Аврупо низомҳои ҳуқуқӣ ба ҳифзи ҳуқуқи инсон, шаффофият ва инсонмарказӣ тамаркуз доранд:
1. “Регламенти умумии ҳифзи маълумот” (GDPR), “Қонуни зеҳни сунъӣ” (AI Act), “Қонуни хидматҳои рақамӣ” (DSA) ва “Қонуни бозорҳои рақамӣ” (DMA) ба шаффофият, адолат ва пешгирӣ аз хатарҳо нигаронида шудаанд. Тарҳи “AI Act 2.0” дар соли 2025 ба танзими зеҳни сунъии тавлидшуда равона шудааст. Дар соли 2023, GDPR ба 500 ширкат ҷаримаи 1.7 миллиард евро баст.
2. “Қонуни ҳифзи маълумот” ва Принсипҳои ахлоқии CDEI равиши чандирро пеш мебаранд, ки ба инноватсия ва ахлоқ нигаронида шудааст. Тарҳи “AI Bill” дар соли 2025 бюрократияро коҳиш медиҳад. Дар соли 2024, 200 ширкат тавсияҳои CDEI-ро риоя карданд.
3. GDPR, AI Act ва “Қонуни бехатарии маҳсулот” зеҳни сунъиро дар саноат танзим мекунанд, бо таъкид ба бехатарӣ. “AI Made in Germany” дар соли 2025 рушди саноатиро пеш мебинад. Дар соли 2023, 25% ҷойҳои корӣ дар саноат таҳти таъсири автоматикунонӣ қарор доштанд.
4. GDPR, AI Act ва меъёрҳои CNIL ба инсонмарказӣ нигаронида шудаанд. “AI France 2030” дар соли 2025 сармоягузориро бо танзими зеҳни сунъии тавлидшуда мувозинат мекунад. Дар соли 2023, CNIL 50 ширкатро барои риоя накардани меъёрҳо ҷарима кард.
Ба андешаи мо, низомҳои ҳуқуқии Аврупо ба ҳифзи ҳуқуқ ва шаффофият таваҷҷуҳ доранд, аммо инноватсияро маҳдуд карда метавонанд.
Фарқиятҳои ахлоқӣ
1. Танзими Чин ба амнияти миллӣ ва назорати мундариҷа нигаронида шуда, бо гармонияи иҷтимоӣ мувофиқ аст, вале махфият ва озодиҳои инфиродӣ масъала шудаанд. Дар соли 2023, 80% аҳолӣ зери системаи кредити иҷтимоӣ буд.
2. Танзими Ҷопон ба бехатарӣ ва ҳамзистии роботҳо нигаронида шуда, бо аҳимса мувофиқ аст, аммо коҳиши муоширати инсонӣ дар 30% муассисаҳои тиббӣ дар соли 2024 мушоҳида шуд.
3. Мувозинати ахлоқ ва инноватсия бо масъулияти иҷтимоӣ мувофиқ аст, аммо ғаразнокии алгоритмҳо дар 15% ҳолатҳо дар соли 2023 ба миён омад.
4. Набудани чаҳорчӯби ягона нобаробарии дастрасӣ ба технологияро ба вуҷуд овардааст, ки 60% аҳолии рустоӣ дар соли 2023 аз он маҳрум буд.
5. Шаффофият ва адолат таъкид шуда, вале танзими қатъӣ инноватсияро дар 20% стартапҳо дар соли 2023 суст кард.
6. Равиши чандир инноватсияро дастгирӣ мекунад, аммо ғаразнокии алгоритмҳо дар 10% ҳолатҳо дар соли 2024 мушоҳида шуд.
7. Бехатарӣ ва ахлоқ дар саноат муҳиманд, вале автоматикунонӣ дар соли 2023 25% ҷойҳои корӣ таҳти хатар гузошт.
8. Инсонмарказӣ ва махфият таъкид шуда, вале мушкилоти риоя барои 30% стартапҳо дар соли 2023 боқӣ монд.
Ба андешаи мо, фарқиятҳои ахлоқӣ аз афзалиятҳои ҷомеамарказии Осиё ва инсонмарказии Аврупо сарчашма мегиранд.
Осиё ва Аврупо бо мушкилоти муштарак, аз қабил назорат дар Чин, муошират дар Ҷопон, нобаробарӣ дар Ҳиндустон, ғаразнокӣ дар Аврупо ва талафоти ҷойҳо, рӯбарӯанд. Дар Осиё, мувозинати байни инноватсия ва стандартҳои байналмилалӣ зарур аст. Дар Аврупо, танзими қатъӣ ва инноватсия бояд ҳамоҳанг шаванд. Ҳамкориҳои байналмилалӣ, ба монанди стандартҳои ISO, метавонад арзишҳои ҳар ду минтақаро муттаҳид кунад.
Ба андешаи мо, ҳамкориҳо метавонанд ба танзими ягонаи зеҳни сунъӣ мусоидат кунанд, ки ҳам манфиати ҷомеа ва ҳам ҳуқуқи инсонро таъмин мекунад.
Таносуби низомҳои ҳуқуқии танзими зеҳни сунъӣ нишон медиҳад, ки Осиё ба амнияти миллӣ, гармонияи иҷтимоӣ ва рушди иқтисодӣ, аз Конфутсий, Буддоизм ва Веданта манша гирифта, афзалият медиҳад. Аврупо ба инсонмарказӣ, шаффофият ва ҳифзи ҳуқуқ, аз Декарт, Кант ва Локк сарчашма гирифта, тамаркуз мекунад. Дастовардҳо дар Чин (кредити иҷтимоӣ), Ҷопон (Pepper), Аврупо (Owkin, Mercedes-Benz) аз муносибатҳои гуногун дарак медиҳанд, вале мушкилоти ахлоқӣ, аз қабил назорат, ғаразнокӣ ва талафоти ҷойҳо, дар ҳар ду минтақа муштараканд. Дурнамои ҳамкориҳои байналмилалӣ метавонад ба танзими муташаккили зеҳни сунъӣ мусоидат кунад.
САНГИНЗОДА Дониёр Шомаҳмад,
-муовини директор оид ба илм ва таълими Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ,
доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор
Ба сулҳи сарзамини тоҷикон шукрона бояд кард,
Зи бедорӣ аз ин хоби гарон шукрона бояд кард.
Паи ваҳдат бикӯшид он, ки меҳри Тоҷикистон дошт,
Зи фарзандони оқили замон шукрона бояд кард.
Дар Душанбе муқовимати сиёсии нерӯҳои давлатӣ ва мухолифон “...” 10 феврали соли 1990 бо дастгирии мухолифин гурӯҳи ҷавонон ва гурӯҳи донишҷуйҳо оғоз шуд. Ҳаводиси моҳи феврали соли 1990 ҳамчун нишони аввалини муқовимати шаҳрвандӣ дар кишвар, ки ба ҷанги шаҳрванди мубадал гашт, ки тибқи иттилоъ 20 нафар кушта ва 600 нафар захми шудаанд. Ки оҳиста оҳиста боиси ҷанги шаҳрвании солҳои 1992-1997 гашт.
Аз солҳои 1990 халқи тоҷик ба ҷанги шаҳрвандӣ дучор гардид, ки чандин ҳазор нафар ҳамдиёронамон куштаю қариб як миллион нафар гуреза ва муҳоҷир шуданд. Ҳукумати қонунӣ воқеан вуҷуд надошту бесарусомонӣ дар кишвар ҳукмфармо буд.
Коршиносону сиёсатмадорони дохилию хориҷӣ ба ин ақида буданд, ки ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон дуру дароз идома хоҳад ёфт ва он қариб метавонист давлати моро ба нестӣ оварда расонад. Хатари маҳв шудан ва аз харитаи ҷаҳон нест гардидани Тоҷикистон ба миён омада буд. Дар ин вазъият барои мамлакат сарваре лозим буд, ки барои сулҳу ваҳдати миллӣ ҷони худро дареғ надорад ва манфиатҳои миллиро аз манфиатҳои маҳалу гурӯҳ ва минтақа болотар гузорад. Аммо Тоҷикистон оғӯштаи хуну оташи ҷанг ва мотамзада касе ҷасорат намекард, ки вазифаи басо сангину масъулро ба дӯши худ гирад.
Моҳи ноябри соли 1992 намояндагони мардумӣ дар шаҳри Хуҷанд (дар мавзеи таърихии он Қасри Арбоб) Иҷлосияи ғайринавбатии 16-уми Шурои Олиро доир намуда, аз миёни бисёр шахсиятҳои шинохта муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба сарварии Тоҷикистонро ба уҳда гирифт. Президенти мамлакат, Ҷаноби оли пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввал роҳи ҳалли мушкилиро дар ҷомеа ва ба вуҷуд овардани сулҳу салоҳ дар мамлакатро меҷуст. Президенти мамлакат, Ҷаноби оли пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон аз рузи ба минбар баромаданаш мегуфт ман ба ин кишвар сулҳ меоварам. Якчанд моҳ дар ш. Хуҷанди вилояти Ленинобод (ҳозира вилояти Суғд) ва ҳамзамон ба ш. Душанбе омаданаш чандидн солҳо аз зану фарзанд дур дар утоқи кориаш иқомат карда роҳҳои сулҳро меҷусту ва барои амалӣ кардани ин нақша саъю талошҳо меварзид. Дар машварат ва гуфтушуниди миёни Ҳукумати Тоҷикистон ин суханонро такрор ба такрор мегуфту фикрҳои ин роҳҳоро хулоса барори мекард.
Ногуфта намонад мухолифин рӯз аз рӯз кишварро харобу валангор месохт дар ҳар гушаву канори Тоҷикистон ҷангҳои бародаркуши то рафт шадид мешуд. Аммо мухолифин ба гапҳои Ҳукумат гуш намекард. Бинобар ин Президенти мамлакат, Ҷаноби оли пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон бо онҳо мулоқот мекарду ба сулҳ даъват менамуд.
Билохира 27 июни соли 1997 дар шаҳри Маскав мулоқот баргузор гардид, ки бо таъсиси Комиссияи оштии миллӣ ва имзои “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ” анҷом пазируфт.
Президенти мамлакат, Ҷаноби оли пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон бори дигар ба ҳамватанон муроҷиат намуда таъкид доштанд, ки “Бо назардошти ин руҳияи илҳомбахш ва иттиҳоди ҷовидонии миллат айни муддаост, ки рӯзи 27-уми июнро дар кишварамон Рӯзи Ваҳдати миллӣ эълон намоем ва ин санаи фархундаро ҳар сол ба таври умумихалқӣ ид кунем”. Баробари ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ, ки моҳиятан як давраи муайяни таърихи кишварамонро инъикос менамояд, мардуми шарифи мамлакат нафаси озод гирифта, ҳамдигарро бародарвор ба оғӯш мекашиданд. Ашки шодӣ дар ҳалқаҳои чашми азизон ҳувайдо буд, зеро таи ин солҳо он қадар мушкилот, он қадар нофаҳмиҳо ва он қадар гирифториҳову хунҷигариҳо ба ҳам печидагӣ дошт, ки кушоишу ворастагии онҳо ба ҷуз аз муаммои сарбаста чизе наменамуд.
Чуноне ки Президенти мамлакат Ҷаноби оли пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон гуфта буд ба гуфтаҳои худ истодагари намуда тамоми гурезагонро то ба охир аз давлатҳои ҳамсояву хориҷи дур ба Тоҷикистони азизамон овард сулҳ барпо шуд.
То имрӯз мухолифони кишвари азизамон Тоҷикистон аз давлатҳои бегона истода суханону баромадҳои бе асос мекунанд. Ва намехоҳанд, ки кишвари мо тинчу осуда бошад. Рӯз аз рӯз Тоҷикистон гулгул шукуфои дораду онҳо аз ватани биҳиштосо дур ва санги маламат мехуранд. Байрақи Тоҷикистон парафшони дораду онҳо бе болу паранд. Имрӯзҳо ҷавонони бо нангу номуси мо бо дониш, варзиш ва суханвари дар тамоми Ҷаҳон баромад мекунанду байрақи Тоҷикро баланд мебардоранд. Мо аз давлати худ мефахрему душманони миллат хун мехуранд. Тамоми Ҷаҳон сайёҳонаш омада аз обу, нон, куҳҳу саҳро ва таомҳои лазизи Тоҷикистони мо баҳра мебаранду онҳо бошанд хуни ҷигар. Кудакони мо дар оғуши табиати биҳиштосои Тоҷикистон мефахранду меболанд. Кудакони мо бо забони тоҷики ҳарф мезананду кудакони онҳо забони тоҷикиро гум кардаанд. Лаҳни ширини тоҷикиро истифода мебаранду шухиҳои бе амон доранд.
Мо аз ин Ҷавонон ки ҳамқадами сулҳу ваҳдатанд боварии комилу ҷовидона умед дорем. Зиндаву ҷовид монд Вҳдати миллӣ Тоҷикистон.
Раҳимов Илҳомиддин Мирзоевич - номзади илмҳои техникӣ, ходими пешбари илмии, мудири озмоишгоҳи “Коркарди комплексии ашё ва партовҳои саноатӣ”-и Институти кимиёи ба номи В.И.Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон”.
Ваҳдати миллӣ яке аз муҳимтарин арзишҳои ҳар кишвар ва ҳар миллат мебошад, ки заминаи устувории сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии он ба шумор меравад. Тоҷикистон дар тӯли таърих бо мушкилот ва бӯҳронҳои зиёде рӯ ба рӯ шудааст, ки танҳо тавассути ваҳдати миллӣ ва ҳамдилии мардуми он метавонад осоиш ва пешрафтро таъмин намояд.
Ваҳдати миллӣ маънои ягонагӣ, ҳамбастагӣ ва ҳамкории тамоми қишрҳои ҷомеа барои расидан ба ҳадафҳои умумӣ мебошад. Бе ваҳдат сулҳу субот ва рушди устувор имконнопазир аст. Ваҳдат кафили рушд ва бақои ҳар давлат аст.
Дар солҳои 1990-ум Тоҷикистон бо ҷанги шаҳрвандӣ рӯ ба рӯ шуд, ки боиси талафоти зиёд ва харобӣ гардид. Аммо имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар 27 июни соли 1997 дар Маскав, ки бо номи «Созишномаи сулҳ» маъруф аст, марҳилаи навро дар таърихи кишвар боз намуд. Ин созишнома заминаи ваҳдати миллӣ ва сулҳро дар кишвар гузошт.
Бо шарофати Рӯзи Ваҳдати миллӣ дар кишварамон чорабиниҳои гуногуни фарҳангӣ, маросимҳо ва ҷашнҳои ҷамъиятӣ, ки гуногунии қавмӣ ва ваҳдати кишварро таъкид мекунанд, зинда мегардад. Одамон аз минтақаҳо ва қишрҳои гуногуни ҷомеа барои иштирок дар чорабиниҳои анъанавӣ ва фарщанги намоишгоҳҳое, ки санъат, ҳунар ва таомҳои Тоҷикистонро намоиш медиҳанд, ҷамъ меоянд. Ин рӯзест, ки ифтихори миллӣ эҳсос мешавад ва рӯҳияи ваҳдат ҳукмфармост. Ин ҷанбаи таълимӣ барои тарбияи ҳисси ҳувияти миллӣ ва эҳтиром ба гуногунрангӣ дар байни насли ҷавон муҳим аст. Он ёдраскунандаи устувории халқи тоҷик дар рафъи мушкилот ва талош барои ояндаи муштараки сулҳу шукуфоӣ мебошад. Ин рӯз арзишҳои таҳаммулпазирӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории байни тамоми табақаҳои ҷомеаро, новобаста аз фарқиятҳои этникӣ ё динӣ, тақвият медиҳад.
Ваҳдати миллӣ сарфи назар аз пайдоиши гуногуни этникӣ, фарҳангӣ, динӣ ва сиёсии миллатҳо маънои дӯстӣ ва ҳамбастагии шаҳрвандони кишварро дорад. Идеяи он аст, ки сарфи назар аз фарқиятҳо, одамон метавонанд дар зери шахсияти умумӣ ҳамчун шаҳрвандони як миллат муттаҳид шаванд. Ноил шудан ба Ваҳдати миллӣ аксар вақт ташвиқи фарогирӣ, ҳамдигарфаҳмӣ байни гурӯҳҳои гуногун, пешбурди адолати иҷтимоӣ ва ҳимояи арзишҳо ва принсипҳои умумиро дар бар мегирад, ки аз фарқиятҳои инфиродӣ берунанд. Омилҳое, ки ба Ваҳдати миллӣ мусоидат мекунанд, инҳоянд: Шахсияти умумӣ: ҳисси қавии мансубият ба миллат ва ифтихор аз таърих, фарҳанг ва дастовардҳои он. Эҳтиром ба гуногунрангӣ: эътироф ва эҳтироми гуногунии фарҳангҳо, забонҳо, динҳо ва анъанаҳои дохили миллат. Ҳуқуқҳои баробар ва адолат: Кафолат додани он, ки ҳамаи шаҳрвандон тибқи қонун ҳуқуқҳои баробар доранд ва новобаста аз миллати онҳо ба имкониятҳо дастрасӣ доранд.
Ваҳдати миллӣ ҳамчун заминаи асосии сулҳ ва субот дар ҷомеа нақши ҳалкунанда мебозад. Он имконият медиҳад, ки мардум дар якҷоягӣ бо мақсади рушди кишвар ва ҳифзи манфиатҳои миллии худ фаъолият намоянд.
Бо барқарории сулҳ ва ваҳдати миллӣ Тоҷикистон тавонист, ки ба рушди соҳаҳои иқтисод, иҷтимо ва фарҳангӣ даст ёбад. Субот ва оромӣ барои ҷалби сармоягузорӣ ва рушд заминаи мусоид фароҳам овард.
Вахдат — беҳтарин неъмат, ҳаёти инсон, орзуву армон, таҳкими давлат, наҷоти миллат, рушди тоҷикон, нумуи даврон, ҳастии инсон дар ҳар замину замон аст.
Ваҳдат ва сулҳи умумибашарии Тоҷикистон ҷонибдории мамлакатҳои ҳамзамони берунмарзӣ мавқе ва мақоми онро дар миқёси ҷаҳон овозадор менамояд. Имрӯз иттифоқ ва ҳамдилии халқи тоҷик мавриди омузиши Созмони Миллали Муттаҳид ва бисер ташкилотҳои олам гардидаасг. Худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ гӯё пандест аз гузаштаи дуру пешрафти маънавиёти кишвар. Танҳо бо роҳи ваҳдат, якдигарфаҳмӣ истиқлоли кишварро муҳофизату пойдор ва ягонагии мардумро устувор карда метавонем.
Танҳо дар сурати ваҳдат душвориҳо ва монеаҳо паси сар мешаванд, рӯзгори мардум ру ба беҳбудӣ меорад, кишвари азизамон ба шоҳроҳи пешрафту тараққиёт рӯ меорад. Ба ақидаи Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Ҳар касе, ки ниҳоле сабзонда бошад, медонад. дарахт соле як маротиба ҳосил медихад. Аммо ниҳоле низ ҳаст, ки ҳамеша меваи ширин ба бор меорад. Мо меваи ширину сабзонидаамонро чашидем, ҷомеаи мо аз он баҳравар гардид, мо ҳаргиз роҳ намедиҳем, ки дигар теша ба решаи он расад».
Он дарахте, ки Президентамон ба сулху вахдат ташбех додаанд, имрӯзҳо меваҳои ширину бисёре ба самар оварда истодааст, ки бо онҳо мо, тоҷикон фахр месозем. Муносибати нави давлатӣ, сиёсати соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон, сохтмони роҳҳои нави дохилию берунӣ ва ба хориҷии кишвар баромадани тоҷиконро ба миён гузошт. Хақиқатан Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, зеро дар давлате. ки сулҳу амонӣ ва дӯстӣ ҳукмфармосг, он давлат рӯз то рӯз гӯл-гӯл мешукуфад, иқтисодиёташ тадриҷан меафзояд, ҳам аз ҷиҳати сиёсӣ ва ҳам аз ҷиҳати фарҳангӣ пеш меравад.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳояшон чунин қайд карданд: «Ҳар касе, ки ниҳоле сабзонда бошад, медонад, ки дарахт соле як маротиба ҳосил медиҳад. Аммо, ниҳоле низ вуҷуд дорад, ки ҳамеша меваи ширин ба бор меоварад. Мо алакай меваи ширин аз дарахти сабзондаамон чашидем, ҷомеаи мо аз он баҳравар гардид, мо ҳаргиз роҳ намедиҳем, ки тешае ба решаи он расад».
Дар воқеъ, Ваҳдати миллӣ дар пешравию ободии мамлакат нерӯю суръати баланд мебахшад ва ҳар як фарди соҳибхирад аз доштани ин неъмати бебаҳо ифтихор мекунад, зеро медонад, ки то вақте дар Ватани азизамон Сулҳу ваҳдат ҳукмфармо аст, ҳеҷ кас наметавонд ҳуқуқ ва озодии миллати тоҷикро халалдор созад.
Ҳифзи ваҳдати миллӣ вазифаи ҳар фарди Тоҷикистон, махсусан ҷавонон мебошад. Нақши наслҳои оянда дар нигоҳ доштани сулҳ ва пешбурди давлат муҳим аст.
Ваҳдати миллӣ – кафили сулҳу осоиш ва рушди кишвар мебошад. Таҷрибаи Тоҷикистон нишон дод, ки бе ваҳдат наметавон ба ҳадафҳои давлатдорӣ ва рушд даст ёфт. Ҳифз ва таҳкими ваҳдати миллӣ вазифаи муҳими ҳар фарди кишвар аст.
Раҳимзода Алишер Орзу директори Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Ба ҳамагон маълум аст, ки имрӯзҳо дар ҷаҳони муосир муносибатҳои бисёрҷониба миёни давлатҳо ва минтақаҳо ҳарчи бештару фарохтар тавассути омилҳои сиёсӣ ва фарҳангӣ сурат мегиранд. З-ин сабаб сиёсатшиносон ва мутахассисони соҳаи фарҳанг эътироф намудаанд, ки имрӯз муборизаҳо баҳри дарёфти манфиатҳои сиёсӣ, ҳарбӣ, геополитикӣ ва иқтисодӣ асосан дар фазои падидаҳои фарҳангӣ –шинохти таърих, забон, ҳунарҳои миллӣ, адабиёт ва мусиқӣ, расму оинҳои миллӣ, дину мазҳаб ва дигар намудҳои тамаддун амалӣ карда мешаванд.
Бо ҳамин мақсад дар марказҳои бузургтарини илмӣ ва таълимии кишварҳои абарқудрат ҳар сол садҳо нафар мутахассисони соҳаи фарҳанг – шевашиносон, санъатшиносон, мусиқишиносон, мардумшиносон, антропологҳо ба таҳсилоти махсус фаро гирифта мешаванд ва онҳо минбаъд барои боз ҳам амиқтар ва мукаммал омӯхтани ҳувияти миллӣ, тафаккури ҷомеа, одоби зиндагӣ, расму оинҳои мардумони мамолики саввум сафарбар мегарданд.
Имрӯз дар аксари кишварҳои бузурги Ғарб доир ба тамаддун ва услуби зиндагонии аҳолии Осиёи Марказӣ доираҳои махсуси илмӣ таъсис дода шудаанд ва кормандони онҳо доир ба кулли масоили иҷтимоӣ ва фарҳангии тоҷикон, ӯзбекҳо, қазоқҳо ва дигар халқҳои Осиёи Миёна ҳазорон намуд маълумоти заруриро ҷамъоварӣ намуда, барои таҳлил ва хулосабарорӣ пешниҳод менамоянд. Яъне маълум мегардад, ки манфиатҷӯён баҳри иҷрои мақсадҳои стратегии хеш қабл аз ҳама тамоми назокати фарҳангии мардуми кишварҳои ба «нақша» гирифтаашонро бо диққат меомӯзанд.
Дар чунин шароит барои ҳифзи арзишҳои миллӣ, пайдо намудани қудрати муқовимат ба чунин намуд муносибат, қабл аз ҳама моро зарур аст, ки аз моҳияти асосии идеологияҳои сиёсӣ ва аз омилҳои зоҳириву ниҳонии он амиқтар огоҳ гардем. Дар олами мутамаддин муколамаи фарҳангҳо кайҳост, ки ба таври хеле фаъол оғоз гардидааст ва сиёсат низ ба хубӣ вориди ҳамин ҷараёни бузург шудааст.
Имрӯз дар Тоҷикистони соҳибистиқлол яке аз вазифаҳои аввалиндараҷаи давлат ва ҷомеа – ин ба даст овардани амнияти фарҳангӣ ва баланд бардоштани сатҳи хештаншиносии мардум ба шумор меравад. Сарвари давлатамон, Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Э.Раҳмон аз марҳилаҳои нахустини бунёди давлати нави миллӣ ба ин масъала эътибори хеле ҷиддӣ зоҳир намуда, чи дар асарҳои ба масоили таърихи тамаддуни миллатамон бахшидашуда ва чи дар суханрониҳои хеш, пайваста таваҷҷуҳи аҳли ҷомеаро ба ҳамин муаммо ҷалб намудаанд. Хусусан ин намуд ҳидоятҳои хирадмандонаи Президенти кишварамон дар мулоқотҳои таърихӣ бо намояндагони қишрҳои гуногуни ҷомеа – аҳли илму маориф ва ходимони дин таҷассуми тоза пайдо карданд.
Бори дигар маълум гардид, ки дар марҳилаи кунунӣ зарурати таҳлили воқеъбинонаи вазъияти сиёсӣ ва фарҳангии мамлакат, инчунин далерона фош кардани асрори баъзе амалҳои ниҳонии зиддиҷамъиятӣ ба миён омадааст. Сарвари давлат бевосита ба аҳли илму маориф муроҷиат ва талаб намуданд, ки бо донишу далелҳои илмӣ аҳли ҷомеа, хусусан ҷавононро аз тахрибкориҳои баъзе қудратҳои дохиливу хориҷӣ, аз тарзу услуби амалиёти мардумфиребии онҳо огоҳ созанд.
Яке аз самтҳои хеле муҳимми чунин таҳлилҳо – ин амиқтар муайян намудани ҷанбаҳои асосии манфиатҳои миллӣ ва роҳҳои дақиқи мубориза бо ақидаҳои хурофотпарастӣ маҳсуб меёбад.
Дар ин ҷода, рисолаи доктори илмҳои сиёсатшиносӣ С.Ятимов зери унвони «Идеология ва манфиати миллӣ» маводи хеле хуб, дастрас ва барои таҳкими ҷаҳонбинии кулли ҷомеа дастурамали муфид ба шумор меравад.
Аслан гирем, дар шароити имрӯзаи ҷаҳонишавӣ шарти асосии солимии ҳамаи кишварҳо ин огоҳӣ пайдо кардани аҳли ҷомеа аз кулли ҷанбаҳои мусбиву манфии ҷараёнҳои мутақобил ба шумор меравад, зеро ҳар рӯзу ҳар соат тавассути расонаҳои иттилоотӣ ба зеҳни мардум, хусусан ба тафаккури насли наврас садҳо намуд омилҳои ҳаракатдиҳандаи зеҳнӣ ворид карда мешаванд. Барои ба маъниву мантиқ ва моҳияти асосии онҳо сарфаҳм рафтан ҳар як фарди ҷомеа бояд ба ин ё он сарчашмаи эътимодноки илмӣ ва назариявӣ такя карда тавонад.
Бузургтарин давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон бо мақсади таъмини амнияти миллӣ истифодаи интернетро ба андозае маҳдуд мекунанд, зеро яқинан медонанд, ки дастраси омма гардидани иттилооти бемаҳдуд қодир аст афкори ҷомеаро вайрон созад. Саволе ба миён меояд, ки оё ба амнияти миллии мо барномаҳои бемаҳдудияти интернетӣ ва маҳвораҳо, ки дар баробари иттилооти мусбӣ дорои ҳазорон навъи гузоришҳои зараровар мебошанд, ягон намуд таъсири манфӣ намерасонанд?
Муаллиф дар асари мазкур ҳамин гуна вазъиятро таҳлил намуда, чунин ба хулосаи саҳеҳ омадааст, ки бар зидди ҳама гуна идеологияи зараровар на танҳо панду насиҳат, ё худ ибрози нияти нек, балки ҳатман ба воситаи идеологияи пурқудрат ва муқовиматкунанда мубориза бояд бурд. Ӯ дар ин маврид аз суханҳои нависандаи бузурги фаронсавӣ Оноре де Бальзак иқтибос меорад, ки чунин гуфта буд: «идеяҳоро метавон танҳо ба воситаи идея безарар кард».
Гуфтан мумкин аст, ки шарҳи ҳамин ақида, яъне тавассути идеологияи солим ҳифз намудани фазои маънавии кишвари навбунёди тоҷик дар ин асар мавқеи марказиро ишғол намудааст. Муаллиф бо ин мақсад ба таҳлили ҳама намуд масъалаҳои мубрами рӯз, ки боиси нигаронии аҳли ҷомеа гардидааст камар баста, доир ба хусусият ва моҳияти онҳо ибрози ақида намудааст.
Муаллиф муаммои фалсафии муносибати инсон ва воқеиятро мавриди назар қарор медиҳад ва бори дигар зикр менамояд, ки «агар муайян сохтани ченакҳои геометрӣ танҳо аз иродаи инсон вобаста мебуд, дар он сурат одамон худи ҳамин ченакҳоро низ таҳриф мекарданд». Ин мисолро иқтибос оварда муаллиф исбот намудааст, ки дар сатҳи идеология низ шуури инсон метавонад ҳама гуна воқеияти объективиро бо майли хеш таҳриф намояд. Ҳамин гуна таҳрифкориҳо, ғалат шарҳ додани воқеияти мавҷуда, ба гумроҳӣ кашидани мардум ва хусусан ҷавонон, дар ҳамаи мамолики навбунёд ҷой дорад. Аммо имрӯз, ки хушбахтона, қудрати давлат, ҳисси рӯшанбинии мардум хеле афзун гардидааст, минбаъд бояд мо ба он роҳ надиҳем, ки ягон намуд идеологияи вайрон ва харобовар вориди фазои маънавии кишвари мо гардад.
С. Ятимов қайд намудааст, ки таърихан мафҳуми идеология бо мақсади ба танзим даровардани муносибатҳои ҷамъиятӣ пайдо шуда, асосан ҳамчун назарияи пешқадам ва омили рушди ҷомеа хидмат намудааст. Аммо аз сабаби он, ки на ҳамеша ва на ҳама ҷонибдори ба таври ҳаққонӣ ба тафаккури мардум расонидани идеологияи пешқадам буданд, манфиатҳои сиёсӣ, иҷтимоӣ ва ҳарбӣ, ҷоҳталабиву ҷаҳди кишваркушоӣ ба он оварданд, ки дар баробари ҳама гуна идеологияи пешқадам фавран як намуд идеологияи зоҳиран гӯё мусбӣ, вале моҳиятан мутлақо зараровар пайдо мегардид.
Ӯ дар ин маврид масъалаи мазкурро чунин шарҳ медиҳад, ки дар ҳеҷ сурат ва ҳеҷ кас идеологияро ҳамчун шакли шуури ҷамъиятӣ қудрати нодида гирифтан, манъ кардан ё дар як рӯз нобуд карданро надорад, яъне барои расидан ба ин мақсад бояд ҳатман воситаеро таҳти унвони «деидеологизатсия» истифода бурд.
Барои исботи ин ақида муаллиф аз таҷрибаи садсолаи истифодаи ин доктрина мисол меорад ва зикр мекунад, ки кӯшиши барҳам задани идеологияи коммунистӣ, ки доираҳои мамолики капиталистӣ дар қарни гузашта ба амал оварда буданд, «аз интизориҳояшон низ бештар ба онҳо даст дод». Яъне дар ин сурат мухолифони коммунизм бо истифода аз мақсадҳои манфиатноки хеш тамоми қувваро ба кор бурда, тавре ки мегӯянд, «бидуни истифода аз тиру туфанг ғолиб омаданд».
Гарчанде ин факти таърихӣ асосан дар муносибатҳои байниҳамдигарии ду кишвари абарқудрати олам сурат гирифта буд, вале дар ҳар сурат барои мустаҳкам гардонидани сохти давлатӣ ва солим намудани тафаккури ҷомеаи имрӯзаи Тоҷикистон ин таҷриба бояд ибратомӯз бошад. Мо низ кунун манфиатҳои миллии хешро доро ҳастем ва барои ҳифзи ин манфиатҳо бояд аз тамоми васоити ақлонӣ, аз ҷумла аз идеологияи сиёсии худӣ истифода барем. Хушбахтона, дар ин масъала миллати тоҷик, давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон дар пеши назари ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамчун субъекти озод ва орӣ аз ҳама гуна манфиатҷӯиҳои таҳрифкорона қарор гирифтааст. Бо ифтихор метавон зикр намуд, ки тоҷикон дар тӯли саргузашти зиёда аз ҳазор соли давлатдории худ ҳеҷ замон манфиати ягон миллат ё давлатро поймол накардаанд, яъне идеологияи кунунии миллии мо дар варақи покизаи таърихи давлатдориамон сабт хоҳад гардид.
Бахши дигари рисола ба мавзӯи «Идеология ва геополитика» бахшида шудааст. Ин ҷо муаллиф ҷанбаҳои байналмилалии идеологияро ҳамчун яке аз ҳолатҳои муҳими амалкарди он тафсир додааст. Маҳз дар сатҳи байналмилалӣ интиқол ё худ импорти ғояҳои манфиатовар воситаи асосии таъсиррасонӣ ба давлатҳои дигар ва ноил гардидан ба мақсадҳои стратегии абарқудратон ба шумор меравад. С.Ятимов дар ин бора менависад, ки «амалисозии ҳама гуна манфиатҳо аз ҷониби бозигарони сиёсати ҷаҳонӣ маҳз аз ворид сохтани ғояҳои вайрон, ё худ ба ифодаи дигар аз «тирандозии тӯпҳои идеологӣ» оғоз гардида, ин амал то марҳилаи расидан ба мақсадҳои ниҳоӣ ва ҳадафи асосӣ идома меёбад».
Дар чунин маврид метавон баръало манзараеро тасаввур намуд, ки дар ду даҳсолаи охир ба фазои маънавии кишвари навбунёди тоҷик чӣ қадар ақидаву ғояҳои бегонаи фарҳангӣ – забонӣ, мазҳабӣ, ахлоқӣ бо роҳҳову воситаҳои мухталиф ворид карда шуданд.
Сиёсати берунии давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон аз оғози давраи истиқлолият характери гуногунсамтӣ ва услуби дарҳои кушодро соҳиб гардида буд ва ин албатта ба шуҷоат ва умедвории собиткоронаи Сарвари давлатамон вобаста буд. Дар андаке муддат он қудратҳои берунае, ки халқи тоҷикро аз нуқтаи назари сиёсат «каммаърифат» ва «соддалавҳ»[1] мепиндоштанд ва талоши онро доштанд, ки ҳарчи зудтар лаҷоми корро ба дасти худ бигиранд, ба муқовимати нерӯи бузурги миллати соҳибмаърифат дучор гардиданд.
Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон такрор ба такрор тамоми мардуми тоҷикро ба дарёфти ҳушёрии сиёсӣ даъват намуда, кушиш ба харҷ медиҳанд, ки ҷомеаро аз вартаи парокандагӣ ҳифз намояд. Дар натиҷа маҳз тафаккури баланди ҷомеа имкон фароҳам овард, ки сиёсати ваҳдати миллӣ дар замири мардуми тоҷик комилан маъво гирад.
Ин масъала ба таври ҳаққонӣ хулосаи сиёсии хешро пайдо намудааст ва он ба таври зерин ифода меёбад: «Барои ҳар миллат он ҳолатҳое фоҷиабор муқаррар мешаванд, ки агар ниятҳои бозигарони минтақавӣ ё геополитикӣ бо мақсадҳои ғаразноки шахсиятҳо ва гурӯҳҳои дохилидавлатӣ мувофиқ карда шаванд, зеро дар ин сурат охиринҳо ҳамин гуна манфиатҳои нопоки худро ҳамчун ормонҳои миллӣ вонамуд месозанд».
Муаллиф таъкид месозад, ки мисли анъана, дар ин маврид иттиҳодияҳои махсуси сиёсигардонидашуда таъсис дода мешаванд ва фаъолияти онҳо бо маблағгузориҳои беруна тариқи институтҳои легалӣ ва ғайрилегалӣ сурат мегиранд. Ӯ дар ин хусус чунин хулоса пеш меорад: «Ҳамин тариқ, амалҳое тақозо мегарданд, ки ба таври куллӣ ба манфиатҳои амнияти идеологӣ ва фарҳангии давлати миллӣ мухолиф мебошанд».
Табиист, ки дар чунин рисолаи муҳим шарҳи масъалаи аз омилҳои диниву мазҳабӣ истифода кардани қудратҳои беруна низ аз мадди назар дур нарафтааст. Муаллиф ин масъаларо хеле мӯшикофона таҳлил намудааст ва қабл аз ҳама аз таҷрибаи кишварҳои бузурги Ғарб – яъне айнан аз рӯзгори ҳамонҳое, ки имрӯз фактори исломро дар мамолики Шарқ ба бозӣ дароварданӣ мешаванд, мисолҳои хеле эътимоднок меорад. Масалан, ӯ менависад: «аҷоибиаш дар он аст, ки Ғарб ба дарки зарурати бунёди давлатҳои миллии секулярӣ (дунявӣ) зиёда аз сесад сол (!) қабл расида буд… Ғарб пушаймон нашуд, зеро дар ин сурат захираҳои давлатӣ бештар ба самти рушди иқтисодӣ-иҷтимоии худи миллат равона мегардад, на ин ки ба муҳофизат аз терроризм,экстремизм ва идеологияи онҳо».
Бояд гуфт, ки дар худи ҳамин ҳолат, боз ҳам сесад сол инҷониб айнан ҳамин доираҳо «талош меварзанд, ки теъдоди ҳарчи ками кишварҳо аз шаклҳои давлатдории клерикалӣ (динӣ) дур шаванд, бахусус дар нимкурраи шарқӣ – мусулмоннишин». Дарвоқеъ, агар хонанда бори дигар ба харитаи Шарқи Наздик ва Миёна таваҷҷуҳ намояд, баръало мебинад, ки қариб дар аксари мамолики ин минтақаи олам режимҳои пуриқтидори клерикалӣ амал мекунанд, ки ҳайратовар аст, ки онҳо пайваста дар зери «ғамхории» абарқудратони Ғарб қарор доранд. Маҳз дар доираи фаъолияти ҳамин режимҳо ҳар замон ҷараёну равияҳои нав ба нав «эҷод» карда мешаванд, ки муридонашон фавран ба кишварҳои Осиёи Миёна сафарбар карда мешаванд.
Мисоле, ки муаллиф доир ба ин ҳаракатҳо меорад, хеле боэътимод аст. Ӯ менависад, ки соҳибони ин ҷараёнҳои нави мазҳабӣ дар кишварҳои мусулмоннишини Осиёи Миёна «на олимону академикҳо, шоирону нависандагони маъруф, ё худ аҳли заҳмат, ки аз меҳнаташон миллат маърифату рӯзӣ мегирад, балки ҳатман ва асосан намояндагони иттиҳодияҳои диниро таҳти таваҷҷуҳ ва парастории махсуси бозигарони геополитикӣ қарор додаанд».
Бале, доираҳои манфиатҷӯи Ғарб на танҳо ба пешқадамони маърифати замони мо таваҷҷуҳ зоҳир наменамоянд, балки оид ба зиндагии имрӯзаи ҷомеаи мо филму қиссаҳои дурӯғин меофаранду ба фазои фарҳангии мо мепартоянд. Дар баробари ин, чанде аз ҳангомаҷӯён, ки садову симояшон дар ватанашон чандон обрӯву эътибор надорад, бо андаке оҳанги хиррӣ дар минбарҳои бузурги илмӣ ва сиёсии Ғарб васвасахонӣ мекунанд.
Мусаллам аст, барои ба мақсади худ расидан, яъне барои ҳарчи бештар намудани таъсири дин ба сиёсати давлатдорӣ доираҳои Ғарб харҷи ҳама гуна маблағро дареғ намедоранд. Имрӯз бояд ҳар як фарди ҷомеаи мо амиқ дарк карда тавонад, ки меъёрҳои демократӣ, озодии сухан ва матбуот дар кишвари мо дар бисёр мавридҳо ҳатто зиёдтар аз баъзе мамолики тараққикардаи Ғарб риоя карда мешаванд. Инро коршиносони расмии хориҷа эътироф намудаанд.
Имрӯз бо ифтихор метавон гуфт, ки ба сохту услуби риояи арзишҳои дини мубини ислом, ки Тоҷикистон ба он ноил гардидааст, баъзан ҳаваси меҳмонони ҳатто кишварҳои исломӣ меояд. Ин дар ҳолест, ки мо давлати дунявӣ ҳастем ва мутлақо ба он роҳ нахоҳем дод, ки бо истифода аз арзишҳои дурӯғин ва нав эҷод гардида аҳли мусулмонони кишвари моро саргарми сиёсатбозиҳо созанд.
Масъалаи дигаре, ки бевосита ба падидаҳои имрӯзаи фазои фарҳангии кишвари мо тааллуқ дорад – ин муносибати ҷомеа бо хурофотпарастӣ ба шумор меравад. С.Ятимов ин масъаларо дар боби «Дар бораи муносибати идеология ба устура (мифология)» хеле муфассал таҳлил намудааст. Ӯ сараввал зикр менамояд, ки «ҳама гуна ғоя, ҳатто пешқадамтарин дидгоҳ, дар сурати риоя нашудани ҳадди муқарраргардида, метавонад ба сафсата табдил гардад».
Ба ақидаи муаллиф, ғояҳо ҳеҷ вақт дар ҷои холӣ пайдо намешаванд ва ҳамеша «дар паси онҳо қувваҳои воқеӣ меистанд». Ана ҳамин қувваҳо бо часпу талоши азим кӯшиш мекунанд, ки ақидаҳои хешро ба мафкураи мардум ҷой кунанд ва оммаро ба гӯё ҳаққонияти ин идеология бовар кунонанд. Дар ҳамин маврид муъҷизаҳо, қиссаҳои ғайризаминӣ, соҳибони «каромат» пайдо мешаванд, гарчанде дар ин сурат созандагони ин идеологияҳо аз истифодаи истилоҳи устура дурӣ меҷӯянд, яъне бисёр мехоҳанд, ки афсонаи онҳо ҳақиқатро монад. Муаллиф доир ба ин муаммо хулосаи дурустро пешниҳод менамояд: «Ҷараёнҳои сиёсӣ идеологияи худро аз шаклҳои хурофотӣ, яъне транссендентии шуури ҷамъиятӣ иқтибос мекунанд».
Дар натиҷаи ҳамин хулоса С.Ятимов навиштааст, ки чунин мафҳумҳо ва ғояҳои догматикӣ, ки ба сифати асосҳои консептуалии ҳизбҳои сиёсӣ хидмат мекунанд, дар шароити имрӯза барои ҷамъият нафъе надоранд. Онҳо ба доираҳое, ки мехоҳанд фишангҳои ҳокимияти давлатиро ба даст гиранд, манфиатбахш ҳастанд, аммо мусаллам аст, ки ин кӯшиш бисёр хатарнок аст – оғозаш фоҷиавӣ ва анҷомаш бадбахтона.
Доир ба пайдо шудани баъзан гумроҳиҳо миёни аҳли ҷомеа муаллифи рисола мисолҳои зиёдеро аз осори классикони илми фалсафа ва ҷомеашиносӣ (аз ҷумла аз Ф.Бэкон ва Г.Лейбнитс) иқтибос оварда бори дигар таъкид менамояд, ки аслан гумроҳӣ дар натиҷаи камбудиҳои маънавии одамон пайдо мешавад. Яъне шахси бемаърифат, нодон хеле зуд ба гумроҳӣ гирифтор мегардад ва шояд аз ҳамин сабаб бошад, ки имрӯз даҳҳо институтҳои сармоягузори хориҷӣ ба соҳаи маорифи Тоҷикистон часпу талош доранд, бо ҳама гуна восита мехоҳанд услубу барномарезиҳои навро ба он ворид намоянд.
Падидаҳои гумроҳӣ махсусан баъзан дар тафаккури динии омма дучор мегарданд ва дар аксари ҳолат онҳо ба ақидаҳои кайҳо кӯҳна гардидаву догматикӣ такя мекунанд. Муаллифи рисола огоҳ намудааст, ки «мавқеъ ва кӯшишҳои ходимони мутаассиби динӣ ҷиҳати монополиякунонӣ ва тафсири «ҳақиқат», ки ҷаҳонро аз нигоҳи ривоятҳои динӣ тавзеҳ медиҳанд, феълан моро ба ваҷд оварда наметавонад». Ӯ хеле мақсаднок зикр намудааст, ки албатта ва бечунучаро шукуфоии маънавии миллатҳо комилан аз он вобаста аст, ки то кадом андоза ин ё он миллат ба тафсирҳои маҳз илмии воқеияти ҳаёт ва амалиёти зиндагӣ такя мекунад.
Дар рисола доир ба ин мавзуъ номи чандин бузургони миллат – Рӯдакиву Сино, Аҳмади Дониш ва устод Айнӣ ба сифати тимсоли бузурги таърихии хидмати содиқона ба миллату Ватан оварда шудааст. Муаллиф таъкид намудааст, ки ин нобиғаҳо дар шароити вазнинтарини замони ҷаҳолат аз таъқиби мутаассибон наҳаросида бузургтарин асарҳои илмиву бадеӣ офариданд ва халқро ба сӯи озодӣ ва тараққиёти ҷамъиятӣ ҳидоят намуданд.
Дарвоқеъ, масалан маҳз устод Айнӣ аз саҳифаҳои таърих образи яке аз шуҷоътарин писарони халқамон – Темурмаликро «кофтанду ёфтанд» (ибораи устод Лоиқ) ва ба зеҳни хонандаи ҷавони тоҷик намунаи бузург ва ибратбахши қаҳрамониро ворид сохтанд.
Дар маҷмӯъ бояд зикр намуд, ки таи садсолаҳо маҳз ҳамин гуна фарзандони бузурги миллат тавонистанд рӯҳия солим ва арзишҳои маънавии моро ҳифз кунанд ва афзун созанд. С.Ятимов менависад, ки «имрӯз – давоми дирӯз аст», яъне мо бояд қудрати онро дошта бошем, ки даҳҳо карат зиёдтар аз дирӯза барои ободонии ҷаҳони маънавӣ ва устувории рӯҳи миллат ҷаҳду талош намоем. Дар ҷаҳони муосир фактори омилҳои инсонӣ дар муборизаҳои фарҳангӣ нақши асосиро иҷро менамояд, з-ин сабаб Пешвои муаззами миллат, Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо таваҷҷуҳ ва дастгирии хоса соҳаи маориф ва фарҳангро мавриди ғамхорӣ қарор додаанд. Дар мамлакати мо тамоми заминаҳо барои иштироки фаъолонаи зиёин дар рушди маърифати миллат фароҳам оварда шудааст ва минбаъд бояд зиёиёни тоҷик мавқеи худро муайян сохта, наслҳои ояндаи дӯстдорони асили Ватанро ба воя расонанд. Яқин аст, ки амнияти миллӣ минбаъд низ бидуни таъмини бехатарии арзишҳои бузурги маънавӣ, ки аҷдодон ва ҳамасрони мо офариданд ва дақиқан муқаррар намудани самтҳои афзалиятноки рушди кишвар вуҷуд дошта наметавонад.
Дар ин кор аҳамияти идеология дар роҳи ҳифзи истиқлолияти давлатӣ, рушди бемайлони демократия дар асоси таҷрибаи мамолики мутараққӣ басо арзанда ба ҳисоб меравад. Имрӯз аён аст, ки ҷараёни ҷаҳонишавӣ ба идеологияи мо низ ҳама гуна таъсироти мусбиву манфӣ мерасонад. Мусаллам аст, ки ваҳдат ва пирӯзии сулҳи тоҷикон – яъне ин дастоварди бузурги фарҳангии миллати мо, имрӯз мутаассифона, на ба ҳама мефорад.
Муаллифи рисолаи мазкур, доктори илмҳои сиёсатшиносӣ С.Ятимов дар хулосаи асари хеле пурмазмуни хеш бори дигар таъкид менамояд, ки «мо бояд ҳама қудрату ғайратро ба он равона созем, ки ҳеҷ қуввае натавонад мардумро аз нав ба шакли тафаккури вайрон ва ғайриилмӣ баргардонад ва минбаъд бадхоҳони миллат натавонанд моро ба соддагиву ноогоҳӣ муттаҳам созанд».
Имрӯзу фардо бояд, ки дар паси ҳар гуна шиору ваъдаҳо, даъвату пешниҳодҳо қабл аз ҳама мутобиқати онҳоро бо манфиатҳои асосии миллӣ муайян намуд. Ҳамин омили бузург метавонад рушди бемайлони кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистонро такягоҳи бузурги маънавӣ гардад.
Аслиддин Низомӣ, доктори илмҳои санъатшиносӣ, мудири шуъбаи санъатшиносии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
[1] Ниг. Ф.Старр. Маърифати гумшуда. Д.2017
27-уми июн дар таърихи навини миллати тоҷик чун санаи муборак ва сарнавиштсоз сабт гардидааст. Рӯзи Ваҳдати миллӣ — рамзи иттиҳоду сарҷамъӣ, дӯстиву бародарӣ ва ояндаи ободу ором барои сокинони Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.. Ин рӯйдоди бузург ба низоъи хунини таҳмили дар кишварамон хотима бахшида ва ба оғози як марҳалаи муҳиман нави ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва маънавии миллат бунёди устувор гузошт.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат,Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи Ваҳдат ишорае карданд, ки то имрӯз заминаи фикрии ҷомеаро ташкил медиҳад:
«Ваҳдат барои мо як вожа ва калимаи оддӣ нест, балки номаи тақдири мо, шарти пешрафти кишварамон ба сӯи ояндаи ободу осуда ва муҳимтар аз ҳама, кафили сарҷамъию хушбахтии имрӯзу ояндаи халқамон аст».
Имзои созишномаи сулҳ ва ризоияти миллӣ ба раванди музокироти сулҳи тоҷикон, ки соли 1994 шурӯъ шуда буд, анҷоми нек бахшид. Яке аз ҷанбаҳои муҳими ин Созишнома аҳамияти ҳуқуқӣ доштани Ваҳдати миллист, ки он барои риоя ва ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои ҳар фарди кишвари мо нақши тақдирсозро дорад. Ҳамин аст, ки омади сулҳу пойдории Ваҳдат дар Тоҷикистони мо ба пойдории амният дар минтақа, ба нестӣ расидани таҳдиду харобкориҳо заминаи лозимаро гузошт.
Боиси қайди махсус аст , ки маҳз бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат-Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 27-июн ҳамчун рӯзи Ваҳдати миллӣ эълон гардид. Бояд зикр кард, ки Сарвари давлати мо аз рӯзи аввали сари қудрат омаданашон баҳри ба даст овардани сулҳу субот ва оромиву осоиштагӣ хизматҳои зиёде кардаанд ва сулҳофарӣ яке аз сифатҳои асосиашон мебошад.
Маҳз бо талошу заҳматҳои Пешвои миллат сулҳи тоҷикон бо дарёфти ҳадафи аслии таърихи миллат, яъне Ваҳдати миллӣ расид. Ва дар ниҳоят Сулҳ, Ваҳдати миллӣ ва Истиқлолияти давлатии тоҷикон мафҳумҳои азиз барои ҳар фарди Тоҷикистон гардид.
Дар фазои ороми кишвар, ки ба туфайли ваҳдати миллӣ ба даст омадааст, Тоҷикистон тавонист инфрасохтор, маориф, тандурустӣ, иқтисодиёт ва фарҳанги миллиро аз нав эҳё кунад. Ваҳдат ба рамзи як миллат табдил ёфтааст ва имрӯз таҳкими он масъулияти ҳар як шаҳрванди кишвар мебошад.
Айни замон ҳамагон шоҳиди он ҳастем,ки таҷрибаи дар таърих нодири кишвари мо ҷиҳати ба даст овардани ваҳдати миллӣ, барои дигар давлатҳои хориҷӣ хеле арзишманд буда, боиси омузишу истифода мебошад.
Воқеан ҳам, Ваҳдати миллӣ омили рушди босуботи мамлакат, кафили иқболу саодати халқу ҷамъият ба ҳисоб меравад. Ин мафҳуми муқаддас миёни мафҳумҳои барои мо пурарзиш, чун сулҳу амният, маърифату фарҳанг, ватандориву ватандӯстӣ, иттифоқу ҳамдилӣ, андешаву шуур ва ҳуввияти миллӣ ҷойгоҳи махсусро дорост. Зеро Ваҳдат сароғози ҳамаи комёбиҳо, созандагиву ободкориҳо, ибтидои суботи сиёсиву иҷтимоӣ ва некӯаҳволии ҷомеаи навин, ҳамчунин, худогоҳиву худшиносӣ баҳри ҳамаи миллати соҳибмаърифати мо ба ҳисоб меравад.
Шоирони ваҳдатсароямон, чун Рӯдакию Фирдавсӣ, Саъдиву Ҳофиз, Низомиву Ҷомӣ, Лоиқу Бозор ва садҳо дигар, ки осорашон саросар ватандӯстонаву омӯзандаву ибратбахшу ҷовидонаанд, андешаҳои бойи таърихӣ доранд, ба мо дастур медиҳанд, ки худшинос бошем, худогоҳ бошем, донем ки кистем ва аз куҷоем.
Ваҳдат ба ҷомеа нерӯ мебахшад, онро муттаҳид мекунад ва барои таҳкими истиқлолият, сулҳ, субот ва рушди устувори кишвар заминаи воқеӣ фароҳам меорад. Он арзишест, ки бояд ҳар фарди ҷомеа онро ҳифз ва пос дорад.
Рӯзи Ваҳдати миллӣ — рамзи саодат ва сарҷамъии миллат аст.
Ин санаи муқаддас моро водор месозад, ки бо ҳама вуҷуд баҳри ҳифзу пойдории он кӯшиш намоем.
Мо бояд аз таърихи наҷоти миллати худ сабақ гирем ва дар пос доштани сулҳу субот ва ҳамдигарфаҳмии миллӣ саҳмгузор бошем.
Зинда бод Ваҳдати миллӣ!
Поянда бод сулҳи тоҷикон!
Эрматов Комилҷон - директори Филиали Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар вилояти Суғд
Дар китоби ҳаёти миллатҳо саҳифаҳое ҳастанд, ки бо хуни фарзандони содиқу фидокор навишта шудаанд. Тоҷикон низ чунин саҳифаи талху дар айни замон ибратомӯзро аз сар гузарониданд — ҷанги шаҳрвандии солҳои 90-ум, ки зиндагии мардумро аз ҳам гусаст, армонҳоро сӯхт ва умедҳоро кост. Вале маҳз дар он рӯзҳои торик миллат аз нав худро шинохт ва аҳаммияти ягонагиву ваҳдатро амиқ эҳсос кард.
Имрӯз, баъд аз беш аз се даҳсола, Тоҷикистон ба яке аз кишварҳои сулҳпарвару амн табдил ёфтааст. Мардум дар фазои осуда умр ба сар мебаранд, фарзандон дар мактабҳо илм меомӯзанд ва деҳу шаҳрҳо рӯ ба ободӣ доранд.
Ҳамаи ин, бе шак, маҳсули Ваҳдати миллӣ аст — он неъмати бебаҳо, ки дар натиҷаи заҳматҳои шабонарӯзии фарзандони фидоии миллат ва бо роҳбарии Пешвои сулҳпарвари миллат ба даст омад.
Сулҳу ваҳдат худ аз худ ба вуҷуд намеояд. Онро мисли кӯҳи баланд бояд бо дастони худ сохт, бо меҳру муҳаббат поянда кард ва бо фидокорӣ ҳифз намуд. Тоҷикон, ки баъди ҷанги харобиовар аз нав кишварро бунёд карданд, бештар аз ҳар қавми дигар медонанд, ки сулҳ ва ваҳдат чист ва он чӣ қадар арзиш дорад.
Имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар рӯзи 27 июни соли 1997 ҳамчун рӯйдоди тақдирсоз дар таърихи муосири тоҷикон сабт шудааст. Ин на танҳо санади сиёсӣ, балки рамзи ҳаёти нав, оғози бунёди ҷомеаи соҳибистиқлол ва ягона гардид. Он замоне ки оташ хомӯш шуд ва садои силоҳҳо ҷойи худро ба сухани дӯстӣ дод, дар дилҳои мардум чароғи умед равшан гашт.
Ҳар ҳаракати бузург роҳбари бузург мехоҳад. Дар роҳи ба даст овардани сулҳу ваҳдат ва барқарории давлати миллӣ нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарнавиштсоз буд. Ин шахсияти хирадманд дар лаҳзаҳои пуртаҳлука масъулияти таърихиро бар дӯш гирифт ва бо иродаи қавӣ, сабру таҳаммул ва хирад ба сӯйи ваҳдат раҳбарӣ кард.
Ӯ на танҳо сиёсати сулҳро таҳия ва роҳандозӣ намуд, балки шахсан ба ҳар деҳа ва минтақаи ҷангзада рафт, бо мардум рӯ ба рӯ сӯҳбат кард, онҳоро барои авфи якдигар ва оғози зиндагии нав ҳидоят намуд. Бо ҳамин ҷасорат ва самимият ӯ тавонист, ки як миллатро аз вартаи нобудӣ ба сӯи ояндаи осуда раҳнамоӣ кунад.
Имрӯз, мо, шаҳрвандони Тоҷикистони соҳибистиқлол, бояд шукронаи он рӯзеро кунем, ки дар он тифли тоҷик бо овози баланд дар саҳни мактаб шеъри дӯстиро мехонад, модари тоҷик дар оромӣ нону намаки хонаводаро омода мекунад ва марди тоҷик бо боварӣ ба оянда меҳнат мекунад. Аммо танҳо шукргузорӣ кифоя нест. Мо бояд масъулият эҳсос кунем — масъулияти ҳифзи он ваҳдате, ки бо қимати ҷони ҳазорҳо тан ба даст омадааст. Ваҳдатро бояд ҳамчун дастоварди муқаддас нигоҳ дорем ва дар шуури ҳар як наврасу ҷавон онро ҳамчун арзиши миллӣ ҷо кунем.
Ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистон мисли об барои ҳаёт аст. Агар ваҳдат набошад, миллат парешон мешавад, давлат заъиф мегардад ва сарнавишти мардум дар гирдоби нобоварӣ қарор мегирад.Танҳо фазои ваҳдат аст, ки мо метавонем обод кунем, созем, таҳсил кунем, эҷод кунем ва ба ҷаҳониён нишон диҳем, ки Тоҷикистон як кишвари воқеан сулҳпарвар, муттаҳид ва ояндадор аст.
Пас биёед, ҳар рӯзи зиндагиро ҳамчун ид ҷашн гирем — иди ваҳдат, иди сулҳ ва иди ҳастии миллат.
Қурбонов А.С. - Директори филиали Агентии ХБРЯ-и АМИТ дар вилояти Хатлон
Яке аз дастовардҳои бузурге, ки дар ҳаёти халқи тоҷик бо роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст оварда шуд, ин ваҳдати миллӣ мебошад. Ваҳдати миллӣ барои халқи тоҷик якпорчагии хоки Ватан, ягонагӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва гулгулшукуфии миллату Ватанро таъмин намуд.
Рӯзи ваҳдати миллӣ, ки ҳар сол дар кишвари соҳибистиқлоли мо бо шукргузорӣ аз сулҳу суботи комил таҷлил мегардад, барои шаҳрвандони Тоҷикистон яке аз санаҳои муҳим ва таърихӣ ба шумор меравад.
Бо шарофати Рӯзи ваҳдати миллӣ дар кишварамон чорабиниҳои гуногуни фарҳангӣ, маросимҳо ва ҷашнҳои ҷамъиятӣ, ки гуногунии қавмӣ ва ваҳдати кишварро таъкид мекунанд, зинда мегардад.
Бо кӯшишу заҳмати пайгиронаи Сарвари давлатамон, Пешвои муаззам, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ғояи Ваҳдати миллӣ ба яке аз самтҳои сиёсати доимии давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон табдил ёфт. Он баҳри рушди минбаъдаи сиёсати дохилию хориҷии давлати тозаистиқлоли тоҷикон, интихоби самтҳои дурусти рушду пешрафти минбаъдаи кишвар, таъмини амнияти дохилию хориҷӣ ва ниҳоят барои имрӯзу фардои халқу миллати мо заминаҳои мустаҳкам ба вуҷуд овард.
Ваҳдати миллӣ барои халқи тоҷик дар баробари истиқлолият неъмати бебеаҳо ва муқаддас аст. Ваҳдати миллӣ ҳамчун омили муттаҳидсозандаи миллати тоҷик имкон фароҳам овард, ки бо истифодаи арзишҳои аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шуда, дар кишварамон таҳкурсии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ гузошта шуда, барои беҳтар гардонидани сатҳу сифати зиндагии мардум, ободии Ватан, ояндаи давлати соҳибистиқлоламон заминаи мусоид муҳайё гардид.
Ҳар як тоҷики ватанпарвар, бояд ифтихор аз он дошта бошад, ки миллати тоҷик таърихан ва табиатан сулҳдӯст, фарҳангпарвар, тамаддунофар ва созандаю бунёдкор мебошад. Таърих ва ҷомеаи ҷаҳонӣ бори дигар дарк намуд, ки халқи тоҷик дар масири таърих ҳамчун миллати куҳанбунёд, бонангу номус, бохираду адолатхоҳ, бунёдкору заҳматкаш буда, сазовори хиради азалӣ ва эҳтирому эътироф аст.
Асосан ҷавонон насли хушбахтарини ҷаҳон мебошанд, ки дар фазои сулҳу субот ва истиқлол ба камол мерасанд, бояд масъулияти ҳифз ва тақвияти ваҳдати миллиро ҳамчун амри виҷдон ва қарзи шаҳрвандӣ дарк намоянд.
Аз баракати ин санаи муҳими таърихӣ ободкориву созандагӣ дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон низ роҳандозӣ гардида, имрӯзҳо шаҳру ноҳияҳо симои худро куллан тағйир дода, ободиву созандагӣ ва бунёдкорӣ дар ин гӯшаи зебоманзараи ватанамон авҷи тоза дорад.
Аз нишондиҳандаҳои омории солҳои охир метавон натиҷа гирифт, ки Тоҷикистон ба марҳалаи рушди устувор ворид гардида, соҳаҳои саноат, кишоварзӣ, илму маориф, фарҳангу тандурустӣ, роҳсозиву коммуникатсия ва соҳаву бахшҳои дигар бо маром тараққӣ карда истодаанд.
Санаи 19 – уми июни соли 2025 дар заминаи Институти биологии Помир ба номи академик Х.Ю.Юсуфбекови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон озмоишгоҳи муосири биохимия ва биотехнология мавриди баҳрабардорӣ қарор дода шуд.
Ин озмоишгоҳ дар доираи сиёсати хирадмандона ва дастгириҳои ҳамешагии Пешвои муаззами миллат Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои кормандони Институти биологии Помир дар арафаи ҷашни Ваҳдати миллӣ чун туҳфа ифтитоҳ гардид.
Озмоишгоҳи нав аз таҷҳизоти навтарину муосир иборат буда, ба муҳаққиқон ва унвонҷӯёну магистрон имкон медиҳад, ки таҷрибаю таҳқиқоти илмӣ бо истифода аз таҷҳизоти иноватсионии озмоишгоҳи мазкур мутобиқ ба меъёрҳои сатҳи байналмиллалӣ иҷро намоянд. Инчунин хонандагон ва донишҷуён метавонад аз ин озмоишгоҳ барои сайқал додани дониши хеш баҳра гиранд.
Дар шароити имрӯза мо метавонем, ки ҳар як дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар амал татбиқ намуда, илму фарҳанг, техника ва иқтисодиёти Тоҷикистонро рушд бахшем. Бояд ба Ватан, ки баҳрамон тинҷиву осудагиро фароҳам овардааст, ҳаргиз мушкилиро эҷод накунанд ва ҳамеша шукри истиқлоли Ватани маҳбубамонро пайгирӣ намоем.
Фарорасии ин ҷашни миллиамонро ба мардуми шарафманду саодатманди тоҷик муборакбод гуфта, ба ҳар хонадони тоҷик сиҳатию саломатӣ, хушбахтӣ ва ба Тоҷикистони маҳбубамон суботу оромии ҷовидонӣ орзу менамоям.
Хуҷаназарова Гулбахт Султонназаровна - номзади илмҳои биологӣ, муовини директор оид ба илм ва таълими Институти биологии Помир ба номи Х. Ю. Юсуфбекови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Ваҳдати миллӣ барои ҳар як кишвар, бахусус давлатҳое, ки аз ҷанг ва низоъи дохилӣ гузаштаанд, чун Тоҷикистон, аҳамияти ҳаётӣ дорад. Ваҳдати миллӣ арзишест, ки бе он рушду тараққӣ, зиндагии осоишта ва ҷомеаи устувор имконнопазир аст. Ваҳдати миллӣ на танҳо сулҳу суботро таъмин мекунад, балки ягонагӣ ва ҳамбастагии тамоми қишрҳои ҷомеа, новобаста аз мансубияти этникӣ, динӣ сиёсӣ ва иҷтимоӣ мебошад. Ин як ҳолати тавозун ва эътимоди мутақобила аст, ки дар он шаҳрвандон эҳсос мекунанд, ки онҳо як ҷузъи як миллати бузурганд ва ба арзишҳои умумимиллӣ пойбанданд. Ваҳдати миллӣ дар асоси эҳтироми мутақобила, таҳаммулпазирӣ, адолат ва ҳуқуқи баробари ҳамаи шаҳрвандон бунёд меёбад.
Дар Тоҷикистони азизамон 27 июн ҳамчун Рӯзи Ваҳдати миллӣ ҷашн гирифта мешавад. Ин сана рамзи сулҳ, ҳамдигарбахшӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳёи миллат аст. Маҳз сиёсати Ваҳдати миллӣ таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомали Раҳмон кишварро аз парокандагӣ наҷот дод. Ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар соли 1997 як руйдоди таърихӣ буд, ки баъд аз гуфтушунидҳои тӯлонӣ ба даст омад ин созишнома танҳо як ҳуҷҷати расмӣ набуд, балки он рамзи таҳаммулпазирӣ ва дарки амиқи аҳамияти сулҳ барои ояндаи миллат буд.
Ваҳдати миллӣ ба шаҳрвандон кӯмак кард, ки эътимоди худро ба давлат ва ба ҳамдигар барқарор кунанд. Ин амр барои барқарорсозии институтҳои давлатӣ ва низоми ҳуқуқӣ муҳим буд. Тавассути муттаҳид намудани қувваҳои сиёсӣ ва иҷтимоӣ, ваҳдати миллӣ имкон дод, ки фарқиятҳо тавассути муколама ҳал шаванд ва аз такрори низоъҳои мусаллаҳона пешгирӣ карда шавад.
Субот ва амният, ки аз ваҳдати миллӣ бармеояд, барои ҷалби сармоягузорӣ, рушди инфрасохтор ва беҳбудии сатҳи зиндагии аҳоли зарур аст. Ваҳдати миллӣ ба таҳкими ҳувияти миллии тоҷикон кӯмак расонд ва эҳсоси ифихорро аз таърих, фарҳанг ва забони худ зиёд намуд.
Имрӯз ваҳдати милли дар ватанамон ба як рукни асосии давлатдорӣ табдил ёфтааст. Он дар сатҳи қонунгузорӣ, сиёсӣ ва иҷтимоӣ дастгирӣ меёбад. Мақомоти давлатӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва афроди алоҳида пайваста барои он саъю кӯшиш мекунанд. Идҳои миллӣ, чорабиниҳои фарҳангӣ ва тарбияи ватандӯстӣ дар мактабҳо ва донишгоҳҳо ҳама ба ҳадафи таҳкими ваҳдати миллӣ равона шудаанд.
Бо вуҷуди дастовардҳои назаррас, таҳкими ваҳдати миллӣ як раванди доимӣ ва онро мушкилоти худ низ ҳамроҳӣ мекунанд. Ба инҳо метавон таъсири гурӯҳҳои ифротгаро, нобаробарии иқтисодӣ ва зарурати мутобиқ шудан ба тағйироти ҷаҳониро дохил кард. Бо вуҷуди ин, бо назардошти таҷрибаи ватанамон дар бартараф кардани мушкилоти бузургтарин, метавон гуфт, ки ваҳдати миллӣ ҳамчунон ҳамчун кафили сулҳу субот ва рушди устувор боқӣ хоҳад монд.
Ваҳдати миллӣ танҳо як шиор нест, балки он як воқеияти ҳаётӣ ва стратегияи муҳимест, ки ба Тоҷикистон имкон дод, ки аз харобаҳои ҷанг бархезад ва ба сӯи ояндаи дурахшон ҳаракат кунад. Ин ганҷинаи бебаҳоро бояд ҳифз ва мустаҳкам кард, зеро он калиди сулҳ, субот ва шукуфоии миллат мебошад.
Ақдодов Саъди – корманди Филиали Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар ВМКБ
27 июни соли 1997 дар таърихи навини Тоҷикистон на танҳо Рӯзи Ваҳдати миллӣ, балки оғози як давраи нави сиёсӣ, ҳамчунин субҳи умед ва эҳёи маънавии ҷомеа гардид. Маҳз пас аз он рӯйдоди тақдирсоз занони тоҷик дубора имкони фаъолона иштирок кардан дар ҳаёти ҷомеа, эҳёи хонадон, тарбияи фарзанд ва рушди иқтисодиву фарҳангии ҷумҳуриро пайдо карданд. Аз ҳамон замон то ба имрӯз занон на танҳо ҳамчун модар ва тарбиятгар, ҳамчунин ба ҳайси олим, сиёсатмадор, соҳибкор ва сарварони ҷомеа шинохта мешаванд.
Миллати тоҷик баъд аз гузашти беш аз сисолаи ба дастоварии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, имрӯз бо ифтихори бузург аз Ваҳдати миллӣ ва якпорчагии кишвар ҳарф мезанад. Имрӯз Тоҷикистони азизи мо ба ҷуз аз як рамзи сулҳу субот, ба маънои томаш ба як макони амалишавии орзуву умед, ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳтироми арзишҳои миллӣ табдил ёфтааст ва бешубҳа, дар маркази ҳамаи ин равандҳо, нақши занон – модарон, омӯзгорон, созандагон ва роҳнамоёни маънавии ҷомеа ҷои хеле муҳим дорад. Дар ҳар як қадам ба сӯи сулҳ ва дар ҳар як санги роҳе, ки мо аз нофаҳмию ҷанг ба сӯи ваҳдат гузоштем, гармиву сабри як модар нуҳуфта буд.
Танҳо як нигариш ба вазъи кунунӣ нишон медиҳад, ки Ваҳдати миллӣ боиси тавсеаи имкониятҳои занон дар тамоми бахшҳо гардид. Имрӯз дар сатҳи ҷумҳурӣ беш аз 27 дарсади вакилони маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқро занон ташкил медиҳанд. Дар дастгоҳи иҷроия ва мақомотҳои маҳаллии давлатӣ шомил будани садҳо нафар занон ҳамчун роҳбар, мутахассис ва мушовир бозгӯи он аст, ки дигар зан танҳо дар чорчӯби хона қарор надорад, ҳамчунин як пояи муҳими сиёсату давлатдорӣ гардидааст.
Имрӯз занон нақши бузург ва муҳиме дар ҳаёти сиёсӣ ва ҷамъиятии давлат мебозанд. Онҳо дар вазифаҳои гуногун – аз роҳбарони мақомоти маҳаллӣ то намояндагони давлат ва фаъолони ҷомеаи шаҳрвандӣ фаъолона иштирок доранд. Ин иштироки васеъ нишон медиҳад, ки ҷомеа эҳтиром ва боварии бештар ба неруи зеҳниву маънавии занон дорад. Ба шарофати ин саҳми арзанда, занон метавонанд дар қабули қарорҳо ва таҳкими пояҳои давлату ҷомеа нақши муассир гузоранд. Ҳамзамон, ин раванди ҷалби занон дар таҳкими Ваҳдати миллӣ ва суботи сиёсӣ ҳамчун яке аз омилҳои муҳими рушди устувор эътироф мешавад. Ҳар қадам ва саҳми занон дар соҳаҳои сиёсӣ ва иҷтимоӣ кафолати он аст, ки ҷомеа ба сӯи таҳкими ҳамбастагӣ ва ҳамдигарфаҳмии бештари мардум қадамҳои устувор мегузорад.
Дар шаҳри Душанбе, ки намунаи зиндаи татбиқи ҳадафҳои стратегии давлат аст, беш аз 50 фоизи кормандони муассисаҳои соҳаи маориф ва тибро занон ташкил медиҳанд. Ҳамчунин, ҳазорҳо духтари ҷавон дар соҳаҳои муҳандисӣ, технологияҳои рақамӣ ва соҳаҳои инноватсионӣ фаъолият доранд. Агар ба солҳои 90-уми асри гузашта назар андозем, пас бо боварии комил метавон гуфт, ки ин пешрафт на танҳо натиҷаи рушди иқтисодӣ, ҳамчунин маҳз самараи устувории ваҳдат ва суботи сиёсӣ мебошад.
Ваҳдати миллӣ ҳамчун поя ва заминаи суботу оромии мамлакат ба занон имконият дод, ки нақши худро дар ҳамгироии ҷомеа ва рушди давлат боз ҳам мустаҳкам кунанд. Ба шарофати ин ваҳдат, занон тавонистанд дар раванди таҳкими маънавӣ ва фарҳангии ҷомеа, тарбияи насли наврас ва таҳкими эҳтироми арзишҳои миллию башарӣ саҳми арзанда гузоранд. Ин ҳамбастагӣ ва ҳамзистии осоишта байни гурӯҳҳои гуногуни ҷомеа боиси густариши эътимод ва ҳисси масъулият дар байни занону мардон гардид ва нақши занонро ҳамчун неруи ахлоқӣ ва иҷтимоии пойдор дар ҷомеа тақвият бахшид.
Дар пойтахти мамлакат — шаҳри Душанбе занон ҳамчун неруи бузурги пешбарандаи рушди иҷтимоӣ ва фарҳангӣ фаъолият мекунанд. Дар бахшҳои муҳими ҳаёт — аз маориф то тандурустӣ ва хизматрасониҳои иҷтимоӣ саҳми занон хеле назаррас аст.Занону духтарон бо заҳматҳои пайваста ва талошҳои ҷиддӣ дар таълиму тарбия, парвариши насли наврас ва нигоҳубини саломатии ҷомеа саҳми амиқ мегузоранд. Ин ҳолат гувоҳи он аст, ки муҳити Ваҳдати миллӣ шароити устувор барои рушди ҳамаҷонибаи неруи зеҳнии занон фароҳам овардааст ва онҳоро ҳамчун неруи пуриқтидори рушддиҳандаи ҷомеа муаррифӣ мекунад.
Ҳама медонем, ки ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992-1997 бештар аз ҳама занону кӯдаконро азият дод. Дар он рӯзҳо ҳазорҳо зан ба ҳайси саробони хонавода монданд, садҳо нафари дигар дар пайи гурезу ҷудоӣ аз ватан сарсону саргардон шуданд. Вале маҳз ҳамин занон бо қалби саршор аз муҳаббат ва дили саршор аз боварӣ, пас аз ба даст омадани сулҳ, аввалинҳо шуда, бозгаштанд, хонаҳоро барқарор карданд, фарзандонро ба мактаб бурданд ва боварро ба зиндагӣ эҳё намуданд. Яъне, сулҳ аввал дар қалби модар пайдо шуд ва аз қалби ӯ ба ҷомеа паҳн гашт.
Ваҳдати миллӣ имрӯз танҳо як санаи тақвимӣ нест. Он як ғоя, як ҷаҳонбинии сиёсиву ахлоқӣ, як фалсафаи зиндагии муштарак ва як арзиши муқаддас аст. Ин арзишро ҳар рӯз бо заҳмати қарини модар, бо иродаи духтари донишомӯз, бо талошҳои як зан дар бемористон ё синфхона эҳсос кардан мумкин аст. Барои ҳамин, Ваҳдати миллӣ бе иштироки занон ҳаргиз пойдор намешавад. Зеро таърихи мо, фарҳанги мо ва ахлоқи миллии мо зани тоҷикро ҳамчун пояи ахлоқ ва тафаккури миллат мешиносад.
Бе иштироки фаъоли занон рушди устувори миллӣ имконнопазир аст. Занон на танҳо ҳамчун модару омӯзгор, ҳамчунин ба ҳайси роҳбар, мутахассис, фаъоли ҷомеа ва ҳамчун пояҳои пойдори давлат ва Ваҳдати миллӣ эътироф шаванд. Нақши занон дар таъмини субот ва ҳамбастагии иҷтимоӣ басо муҳиму беназир мебошад. Ин шахсиятҳо, ки тамоми арзишҳои маънавӣ, фарҳангӣ ва ахлоқии худро ба наслҳои оянда мерасонанд, асоси устувории ҷомеа мебошанд. Дар ин замина, рушди имкониятҳо ва шароити баробар барои занон баёнгари масъулияти миллӣ ва кафолати пойдории Ваҳдати миллӣ мебошад. Бо роҳи ҳамбастагӣ ва тақвияти нақши занон мо метавонем ҷомеаи пойдор, обод ва ба ҳам пайвастаро бунёд намоем.
Маҳз ҳамин масъулият буд, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳамаи паёмҳояшон ба Маҷлиси Олӣ ва суҳбатҳояшон бо ҷомеаи шаҳрвандӣ, зарурати тавсеаи имкониятҳои занон, баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқии онҳо, ҷалби бештари духтарон ба таҳсилоти касбӣ ва ташкили фазои амн барои рушди шахсиятии занро таъкид мекунанд. Ин сиёсат на танҳо рамзи эҳтиром ба зан аст, ҳамчунин кафолати устувории сулҳу ваҳдат низ ҳаст.
Имрӯз, вақте мо дар бораи Ваҳдати миллӣ ҳарф мезанем, бояд фаромӯш накунем, ки ҳар як духтари донишҷӯ, ҳар як омӯзгори деҳот, ҳар як табиби ҷавон ва ҳар як модари хонашин низ як сипари ваҳдат аст. Онҳо на танҳо тарбиятгарони насли нав, ҳамчунин посдорони фарҳанг, забон, ахлоқ ва арзишҳои миллии мо мебошанд.
Мо — занон ҳамеша дар сафи пеши ҷомеа қарор дорем. Дар лаҳзаҳои ҷанг бо сабр, дар лаҳзаҳои сулҳ бо меҳрубонӣ, дар лаҳзаҳои бунёдкорӣ бо заҳмат саҳми худро дар пешрафти ҷомеа мегузорем. Агар имрӯз Ваҳдати миллӣ як ҳадафи пойдор ва умумихалқӣ аст, пас занон, махсусан занони тоҷик бидуни шак, неруи ахлоқии ин ваҳдатанд.
Ваҳдати миллӣ ва рушди зан дар Тоҷикистон ду раванди бо ҳам пайвастанд, аз якдигар ғизо мегиранд, якдигарро таҳким мебахшанд ва якдигарро пурра мекунанд. Вақте ки ҷомеа ба ваҳдат мерасад, имкониятҳои занон меафзоянд. Вақте ки занон неруманданд, ваҳдат пояндатар мешавад.
Аз ин рӯ, мо — занон ва модарон, роҳбарон ва омӯзгорон бояд бо эҳсоси масъулияти баланд дар таҳкими Ваҳдати миллӣ, дар рушди маънавии ҷомеа, дар парвариши насли бедор ва ватандӯст, саҳми худро гузорем. Ба хотири сулҳи пойдор, ба хотири як Ватани обод ва ба хотири насли оянда ҳамеша таҳри таҳкими ваҳдати миллӣ талош намоем.
Одилзода Дилбар Раҳим
муовини Раиси шаҳри Душанбе
«Ваҳдати миллӣ ҳамчун падидаи нодири даврони соҳибистиқлолии кишвар, барои сарҷамъ намудани миллати дар ҳоли пароқандашави қарор доштаи тоҷик, ва аз вартаи нестӣ раҳои бахшидани давлати навинӣ тоҷикон, нақши басо бузургро иҷро кард»
Эмомалӣ Раҳмон
Аслан, калимаи ваҳдат ифодагари дӯстӣ, муттаҳидӣ, сарҷамъӣ, ва якпорчагии миллатҳо мебошад. Дар тамоми давраҳои таърих халқи тоҷик маҳз бо ваҳдату фарҳанги воло бақои хешро таъмин кардааст. Вале дар замони соҳибистиқлолии кишвар ин вожа муҳимияти хосаро касб намуд. Бисту ҳафтуми июни соли 1997 баъди музокироти тӯлонӣ ба хотири ҳифзи якпорчагии марзу буми кишвар, таъмини сулҳу субот, сарҷамъии мамлакат Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид, ки ин санади муҳим дар таърихи навини халқамон аз ҷумлаи асноди сарнавиштсоз ба ҳисоб меравад, зеро маҳз санади таърихӣ ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хотима бахшида, барои оғози рушди давлатдории Тоҷикистони соҳибистиқлол ва ҳаёти орому осудаи мардуми он шароити мусоид фароҳам овард.
Воқеан ваҳдати миллӣ неъмати бузург ва муқаддасе мебошад, ки тамоми пешрафту комёбиҳои давлатамон ва саодати рӯзгори мардумамон аз он ибтидо мегирад. Агар ба саҳифаҳои таърих назар афканем, воқеаҳои солҳои 90-уми асри гузашта диққати моро ба худ ҷалб месозанд. Гарчанде бо пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ, дар бархе аз ин ҷумҳуриҳои иттиҳод истиқлолияти давлатӣ бе ҳеҷ гуна хунрезӣ ба даст омад, аммо дар Тоҷикистони мо масъала ранги дигар гирифт. Дар кишвар ҷанги хонумонсӯзи бародаркуш, ки мислашро таърих дар хотир надошт, ба вуқӯъ пайваст.
Вазъи сиёсӣ ва иқтисодии Тоҷикистон хеле вазнин гардида, ҷумҳурӣ дар буҳрони амиқи душвору мураккаб ғyттавар шуда буд. Дар марказ ва ҷануби кишвар ба маънои ҳақиқиаш ҷанги байни тоҷикон оғоз ёфта, парокандагии миллат ба вуҷуд омад, ки он барои ҷумҳурӣ ва ояндаи миллати мо хатари калон дошт. Ҳазорон нафар сокинони муқими мамлакат, ки ба зери даргирҳо монда қурбон шуданашон аз имкон дур набуд, ба хориҷи кишвар кӯч бастанд. Таҳдиди дастаҳои яроқнок ба пойтахти мамлакат - шаҳри Душанбе равона гардид.
Вакилони мардумии Шурои Олии Тоҷикистон хатари неруҳои ихтилофбаранггезу силоҳдорро эҳсос намуда, дигар кори худро давом дода наметавонистанд. Ҳукумат тамоман фалаҷ гардида буд, на аз уҳдаи роҳбарӣ ба кишвар, на аз уҳдаи ҳимояи худ мебаромад. Таърих гувоҳ аст, ки вазъияти ҳамон солҳо баамаломада натиҷаи таъсири омил ва нерӯҳои бегонаест, ки бо истифода аз вазъияти номусоиди сиёсиву иқтисодӣ ба амнияти давлати навакак ба истиқлолият соҳибшудаи тоҷикон халали ҷиддӣ ворид намуданд.
Ба таъкиди журналисту ҷавони муваффақ Бахтовари Ҷамшед:
«Дар ҳамаи давру замонҳо аз миёни мардум марде зуҳур мекунад, ки дар ториктарин лаҳзаҳои зиндагӣ мисли нур медурахшад ва роҳи ватандориро рӯшану зебо мегардонад, Ин нуру навидро мо дар чеҳраи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон эҳсос кардаем. Марде, ки худро фидои миллат кард».
Тоҷикистони соҳибистиқлол зери парчами ваҳдату ҳамбастагӣ, бунёдкорию созандагии пурсамар ва дар партави сиёсати хирадмандонаю фарҳангпарваронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ташаббусҳои ҷаҳонии ин шахсияти таърихӣ тавонист ҷойгоҳи шоистае дар арсаи минтақавию байналмилалӣ аз нигоҳи фарҳангию иттилоотӣ низ барои худ касб намояд, чунонки акнун ҳеҷ гуна тасмимгирии дастаҷамъиро дар минтақа дар ин самтҳо бе ҳузури фаъоли Тоҷикистон наметавон тасаввур кард.
Оромиш ва суботи ҷомеа, қабл аз ҳама, ба равиши зиндагии фарҳангӣ ва фаъол будани ҷомеаи маданӣ, ки мунтаҳо, ба ваҳдат сабаб мегардад, марбут аст. Дар навбати худ, ваҳдат риштаест, ки миёни фард ва ҷомеа вуҷуд дошта, онҳоро ба ҳам мепайвандад. Аз ин ҷост, ки ҳар як ҷомеа, табиатан, ниёз ба ягон шакли ҳамбастагӣ ва ваҳдатро дорад (3, с.22-23). Ваҳдату ҳамбастагӣ ва раванди ташаккулу инкишофи он ба фазо ва муҳити фарҳангӣ бевосита алоқаманд аст ва дар паҳнои муносибатҳои фарҳангӣ ва маданӣ устувор мешавад.
Маълум аст, ки ваҳдати миллӣ маҳсули марҳилаи навини инкишофи ҷавомеъи миллӣ мебошад. Дар ин гуна ҷомеаҳо ваҳдати миллӣ хусусияти рамзӣ-символикӣ пайдо мекунад ва элитаи сиёсӣ аз он барои таъмини устувори низоми иҷтимоию сиёсӣ ҳадафмандона истифода мебарад. Масъалаи ваҳдат ва раванди амалишавии он ба масъалаи созиши миллӣ бастагӣ дорад. Созиши миллӣ ҷараёни иҷтимоӣ-сиёсӣ буда, ҳадафи бартараф намудани низоъҳои дохилимиллӣ, дохилидавлатӣ ва минтақавиро дар ин ё он мамлакат дар назар дорад.
Ба таъкиди донишманд ва муаррихи тоҷик профессор Иброҳим Усмон: «Бузургтарин хидмати таърихии Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси роҳбари давлати Тоҷикистон муайян ва амалӣ кардани роҳи сулҳу халқи тоҷик, наҷоти миллат аз гирдоби фоҷеабори ҷанг, ба ҳам овардани онҳое, ки аз ҳам дур мешуданд, нигоҳ доштани киштии шикастаи ҳукумат аз ғарқу нобудшавӣ аст»(4, с. 4).
Дар воқеъ, Ваҳдати миллӣ дар пешравию ободии мамлакат нерӯю суръати баланд мебахшад ва ҳар як фарди соҳибхирад аз доштани ин неъмати бебаҳо ифтихор мекунад, зеро медонад, ки то вақте дар Ватани азизамон Сулҳу ваҳдат ҳукмфармо аст, ҳеҷ кас наметавонд ҳуқуқ ва озодии миллати тоҷикро халалдор созад.
Барои тақвият ва устувории Ваҳдати миллӣ мебояд ҷавононро дар рӯҳияи худогоҳиву ватандӯстӣ, масъулиятшиносӣ, бунёдкориву созандагӣ тарбия кард. Пеши роҳи гаравидани онҳоро ба созмонҳои мамнуъшуда гирем, бегонапарастиву тақлидкориро аз қалби онҳо берун созем. Сарвари давлатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки Ваҳдати миллӣ омили муҳимтарини бақои миллат, Ватандорӣ ва давлатдорӣ дар кишвари соҳибистиқлоламон мебошад.
Ба таъкиди донишманд ва ходими давлатӣ Самариддин Гадоев:
«Мо як Роҳбар, як Пешво, як Сарвари ғамхори халқ дорем ва он ҳам бошанд муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст. Ҷон ба каф гузоштанду миллатро сарҷамъ карданд, ба миллати азияткашидаи тоҷик сулҳ ва ваҳдати сартосарӣ оварданд».
Аз ин рӯ, ҳар як фарде, ки худро узви комилҳуқуқи ҷомеа мешуморад муваззаф аст насли наврасу ҷавонро дар руҳияи хештаншиносӣ, арҷ гузоштан ба арзишҳои миллию давлатдорӣ, ҳифзи муқаддасоти миллӣ, содиқ будан ба ин марзу бум, ниёкони хеш ва бунёдкорию созандагӣ ташвиқ намоянд. Кафили асосии таҳкими ваҳдати миллӣ қабл аз ҳама тафаккури миллӣ ва асолати миллӣ аст, ки он дар арҷ гузоштани ҷомеа ба арзишҳои миллӣ инъикос мегардад. Он ҷомеа ва он миллате, ки ба арзишҳои миллӣ ва суннатҳои неки ниёкони хеш арҷ мегузорад дар он ваҳдат пойдор боқӣ мемонад.
Расулов Нуралӣ Маҳрамхуҷа н.и.г-м.,ходими илмии ИГСЗТС АМИТ
Адабиёт:
1. Бобоёров Ҳафиз. Методологияи бехатарии вуҷудӣ: мавзӯи нестӣ дар фалсафаи Ғарб. -Душанбе: Дониш, 2015. -С.9).
2. Донишномаи фарҳанги мардуми тоҷик.-Ҷилди 1.–Душанбе: Муассисаи давлатии Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2015. -С.6).
3. Идиев Х. Ваҳдат ва омилҳои иҷтимоии таҳкимион. /Назария ва методологияи ваҳдати миллӣ. -Душанбе: Дониш, 2007. -С.22-23).
4. Усмон Иброҳим. Савганди сулҳофаринӣ(ба муносибати 20-солагии Сулҳ ва Ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон). –Душанбе: «Бебок», 2017. -С.
5. Аз сафҳаи АМИТ Зиёева З. И. Шуъбаи фалсафаи фарҳанги ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинов 2024 с.
Дар таърихи ҳар як миллат шахсиятҳое ҳастанд, ки бо корнамоиҳои худ роҳи рушди давлат ва ҷомеаро тағйир медиҳанд. Барои мардуми Тоҷикистон чунин шахсияти таърихӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ -Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Дар он шароити душвори кишвар, ки Тоҷикистон дар гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ қарор дошт, маҳз ӯ ҳамчун наҷотбахши миллат саҳнаи таърихро ворид гардид ва кишварро ба сӯи сулҳу оромӣ, ваҳдати миллӣ ва рушди устувор раҳнамоӣ намуд.
Сарваре дар замони душвор
Соли 1992, замоне ки Тоҷикистон тоза истиқлол ёфта буд, ҷанги шаҳрвандӣ кишварро фаро гирифт. Дар чунин вазъияти ҳассос Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. Мисли як абармарде, ки масъулияти таърихиро эҳсос мекард, ӯ иқдомҳои ҷиддӣ барои барқарории сулҳ, таъмини амният ва пуштибонии мардум ба роҳ монд.
Яке аз ибтикороти муҳимтарини Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ташкили музокироти сулҳ бо мухолифин ва ба имзо расонидани Созишномаи умумии сулҳ ва ризоияти миллӣ дар соли 1997 буд. Ин рӯйдод Тоҷикистонро ба сӯи як давраи нави осоиш ва пешрафт ворид сохт.
Асосгузори ваҳдати миллӣ
Дар асоси хизматҳои беназири Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар роҳи таҳкими сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ, соли 2015 Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ӯ унвони “Пешвои миллат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ”-ро сазовор донист. Ин унвон ба маънои эътирофи умумимиллӣ ва қадршиносии нақши таърихии ӯ дар сарнавишти давлат аст.
Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша таъкид мекунад, ки ваҳдати миллӣ муқаддастарин неъмати бебаҳои давлату миллат аст. Ӯ бо ташаббусҳои худ - аз баргузории Рӯзи ваҳдати миллӣ то бунёди рамзҳои ваҳдат, монанди Кохи Сомон, Нишони давлатӣ, Парчами миллӣ ва забони давлатӣ, ифтихори миллиро дар қалби мардум эҳё кард.
Пешвои рушдовар
Баъди барқарории сулҳ Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тамоми қувваи худро ба рушди иқтисодиёт, маориф, илм, тандурустӣ ва дигар соҳаҳои иҷтимоӣ равона сохт. Бо роҳбарии ӯ садҳо нерӯгоҳ, шоҳроҳ, мактаб ва бемористонҳо сохта шуданд. Барномаи стратегӣ, монанди “Стратегияи миллии рушд то соли 2030” ва ғ., самти рушди кишварро муайян мекунад.
Яке аз дастовардҳои бузург - бунёди Неругоҳи барқи обии Роғун аст, ки ҳамчун “нерӯи миллат” маъруф гашта, пояи истиқлолияти энергетикии кишварро таҳким мебахшад.
Хулоса
Шахсияти Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун “Пешвои миллат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ” дар таърихи навини тоҷикон бо ҳарфҳои заррин сабт гардидааст. Ӯ на танҳо як сиёсатмадори сатҳи олӣ, балки роҳбари воқеии мардум аст, ки бо ақлу заковат, сабру матонат ва ватанпарастӣ миллатро аз вартаи нобудӣ наҷот дод ва ба сӯи рушди устувор раҳнамоӣ намуд.
Дар замони муосир, ки таҳдидҳо ва хатарҳои гуногун вуҷуд доранд, роҳбар ва сиёсатмадор муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун намунаи беназири сарвари миллӣ арзёбӣ мегардад. Ӯ бо амалҳои хирадмандонааш сазовори эҳтиром ва дастгирии мардум дар дохил ва хориҷи кишвар гардидааст.
Бӯризода А.М. директори Институти астрофизикаи АМИТ, н.и.ф.-м.
«Омили асосии расидан ба сулҳу Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон аз ниҳод ва замири халқи тоҷик бархоста, ба тафаккури созандаву иродаи шикастнопазир, фитрати баланду дӯстнавозии азалии ин мардум вобаста аст.»
Эмомалӣ Раҳмон
Ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо зиддияти ҷонибҳо ва мансабталабии сиёсатмадорон барои ҳокимият ва ҷанги таҳмилӣ оғоз ёфт. Ҷанг сабаби паст шудани рушди иқтисодиву иҷтимоии мамлакат гардид, ки боиси бад гардидани вазъи сиёсӣ дар кишвар шуд.
Маҳз дар ҳамин давраи муташанниҷ баҳри ба эътидол даровардани вазъияти сиёсиву иҷтимоӣ 16 ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ баргузор гашт, ки дар он Эмомалӣ Раҳмон Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. Тавре худи Эмомалӣ Раҳмон дар мусоҳиба бо рӯзноманигорон пас аз анҷоми Иҷлосия қайд менамоянд, «вакилони халқиро хатари ҷиддӣ – дар вартаи бало қарор доштани миллати тоҷик ва давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон муттаҳид сохт».
Пас аз баргузории иҷлосияи мазкур Раиси тозаинтихоби ҷумҳурӣ кӯшишҳои худро барои барпо намудани сулҳ ва Ваҳдати миллӣ дар ҷумҳурӣ равона намуд. Дар ин давра музокирот ва машваратҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Иттиҳодияи нерӯҳои оппозитсионии тоҷик доир ба ҳалли зиддиятҳо миёни тоҷикон ва расидан ба ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон оғоз ёфта, аз соли 1994 то соли 1997 давом карданд.
Музокироти оштии миллӣ байни тоҷикон бо кӯмаки Созмони Милали Муттаҳид гузаронида шуда, 8 давраро дар бар мегирифт.
Давраи якум – аз 5 то 19 апрели соли 1994 дар шаҳри Маскави Федератсияи Русия;
Давраи дуюм – аз 18 то 28 июни соли 1994 дар шаҳри Теҳрони Ҷумҳурии Исломии Эрон;
Давраи сеюм – аз 20 октябр то 1 ноябри соли 1994 дар шаҳри Исломободи Ҷумҳурии Покистон;
Давраи чорум – аз 22 май то 1 июни соли 1995 дар шаҳри Алма – Атои Ҷумҳурии Қазоқистон;
Давраи панҷум – дар се марҳала: марҳалаи аввал аз 30-юми ноябр то 22 декабри соли 1995, марҳалаи дуюм аз 26 январ то 18 феврали соли 1996 ва марҳалаи сеюм аз 8 то 21 июли соли 1996 дар шаҳри Ашқободи Ҷумҳурии Туркменистон;
Давраи шашум – аз 5 то 19 январи соли 1997 дар шаҳри Теҳрони Ҷумҳурии исломии Эрон;
Давраи ҳафтум – 26 феврал то 8 марти соли 1997 дар шаҳри Маскави Федератсияи Русия;
Давраи ҳаштум – дар ду марҳала: марҳалаи якум аз 9 то 16 апрели соли 1997, марҳалаи дуюм аз 22 то 28 майи соли 1997 дар шаҳри Теҳрони Ҷумҳурии исломии Эрон.
Билохира музокироти ҷамъбастӣ аз 24 то 27 июни соли 1997 дар шаҳри Маскави Федератсияи Русия гузаронида шуда, тарафҳо ба музокирот омаданд. Дар натиҷа «Cозишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ» бо ризояти тарафҳо қабул гардид.
Тавре худи Сарвари давлат дар муроҷиатнома ба муносибати имзо гардидани Cозишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба халқи Тоҷикистон қайд менамоянд, «Имзои Созишнома ба марҳилаи басо пурихтилофи муноқишаҳои дохилии Тоҷикистон анҷом бахшида, ба оғози давраи нави таърихӣ бунёд гузошт. Муҳимтарин хулосае, ки аз ин Созишнома бармеояд, ин аст, ки дар ҳалли масъалаҳои иҷтимоию сиёсӣ ва масъалаҳои дигар мо бояд ба ҳама гуна зӯроварӣ хотима бахшем.»
Дар натиҷаи қабули Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ва анҷом бахшидан ба ҷанги шаҳрвандӣ Тоҷикистон қадами устуворро дар роҳи сохтмони давлати соҳибистиқлолу дунявӣ гузошт. Дар ин замина Ҷумҳурии Тоҷикистон ба самти таҳкими ҳувияти миллӣ ва ҳифзи якпорчагии миллӣ рӯ ниҳод, ки он ба суботу пешравиҳо дар мамлакат мусоидат намуд.
Бигзор сулҳу Ваҳдати миллӣ, ягонагӣ ва сарфарозии миллати куҳанбунёдамон ҳамеша побарҷо ва ҷовидона бошад!
Раҷабова Умеда – ходими илмии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Адабиёти истифодашуда:
1. Эмомалӣ Раҳмон. Тоҷикистон: чаҳор соли истиқлолият ва худшиносӣ,– Душанбе «Ирфон» - 1995, 518с.
2. URL:https://prezident.tj/event_by_theme/internal_politics/national_unity/805 [Маводи электронӣ]. — (санаи истифодабарӣ : 13.06.2025).
3. Эмомалӣ Раҳмон ва оғози марҳалаи созандагӣ. Душанбе «Ирфон», 2011, 372с.
4. Эмомалӣ Раҳмон, Бист қадами созанда..- Душанбе: ЭР-граф, 2014. - 312 саҳ.
