Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ дар солҳои аввали соҳибистиқлолӣ - Ҷумҳурии Тоҷикистон дар вазъияти бисёр душвор ва буҳрони сиёсиву иҷтимоӣ қарор дошт. Дар ҷомеа ихтилофоти гуногун ба миён омад, ки дар ниҳоят ин ихтилофот ба ҷанги шаҳрвандӣ табдил ёфт. Ҳазорҳо нафар шаҳрвандон маҷбур шуданд, ки хонаҳои худро тарк кунанд ва ба кишварҳои ҳамсоя куч банданд. Дар чунин шароити буҳронӣ, кишвар ба парокандашавӣ ва ҳатто хатари аз байн рафтани истиқлол рӯ ба рӯ шуд. Аз ҳамин сабаб, зарурати ҷалби нерӯҳои қонунӣ барои наҷоти давлат ба миён омад. Ваколатдорони Шӯрои Олӣ - мақоми олии қонунгузори кишвар қарор доданд, ки иҷлосияи навбатиро дар минтақаи нисбатан амну ором баргузор намоянд. Дар он давр шаҳри Хуҷанд аз ҷиҳати амниятӣ нисбатан ба дигар минтақаҳои кишвар хело ором буд ва имконияти фароҳам овардани муҳити муносиб барои кори вакилонро низ дошт. Аз ин рӯ баргузории иҷлосия маҳз дар он ҷо амри зарурӣ гардид.

Дар ин иҷлосия лозим буд ки дар риштаҳои гуногуни давлвтдорӣ аз ҷумла “Роҳбарияти нав” шахсияте интихоб гардад, ки тавонад кишварро аз ин буҳрон берун барорад, сулҳро эҳё ва мардумро сарҷамъ намояд. Дар ин иҷлосияи тақдирсоз, вакилон тавонистан бо хираду заковати дурбинона фарзанди фарзона ва Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб намоянд. Ин интихоби таърихӣ ба оғози марҳилаи нави давлатдорӣ асос гузошт. Бо қабул шудани қарорҳои муҳим дар бораи сулҳ, қонуният, ваҳдат ва суботи иҷтимоӣ, иҷлосия ба рамзи эҳёи давлатдории миллӣ табдил ёфт. Ҳамин тавр, зарурати баргузории Иҷлосияи XVI-уми Шӯрои Олӣ на танҳо аз нигоҳи сиёсӣ, балки аз ҷиҳати таърихӣ ва маънавӣ як амри тақдирсоз буд. Он кишварро аз фурӯпошӣ наҷот дод ва ба оғози давраи нави сулҳ, ваҳдат ва бедории миллӣ дар Тоҷикистон замина гузошт.

Дар он шароит, дар иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Шӯрои Олӣ интихоб шуд ва таъкид кард: «Ман ба Тоҷикистон сулҳ меорам, ҳатто агар ҷони худро фидо кунам.» Ин суханон ҳамчун шиори сиёсати сулҳҷӯёнаи Пешвои миллат ба тамоми мардуми кишвар паём доданд. Ва ҳамин таврҳам шуд, сулҳро барқарор кард, мардумро сарҷамъ ва гурезагонро ба ватан баргардонид.

Таҷрибаҳои сулҳҷӯёнаи Пешвои миллат на танҳо барои Тоҷикистон, балки барои сиёсатмадорони ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамчун як дастурамали аввалиндараҷа дар низоми давлатдорӣ низ арзиши бисёр баланд дорад. Аз ин лиҳоз Созмони Милали Муттаҳид таҷрибаи сулҳи Тоҷикистонро “намунаи нодири барқарорсозии сулҳи устувор” номид. Пешвои миллат инчунин дар сатҳи байналмилалӣ ташаббусҳои калидӣ, аз ҷумла Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор (2018–2028) ва сиёсати “дарҳои кушода”-ро пешниҳод намуданд, ки ҷойгоҳи Тоҷикистонро ҳамчун кишвари сулҳпарвар дар ҷаҳон устувор сохт.

Аввалин маротиба аз минбари Созмони Милали Муттаҳид Пешвои миллат бо забони ноби тоҷикӣ суханрони намуданд ва намояндагони ин созмон забони Тоҷикиро шуниданд. Мо ҷавонон бо чунин Пешво ифтихор мекунем ва барои иқдомҳояш арҷгузорӣ мекунем. Арҷгузорӣ ба Сарвари маҳбубамон ин арҷгузорӣ ба мардум ва миллат аст, чун ки миллат ин Пешворо интихоб намудааст.

Ташаббусҳои сулҳоваронаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ба барқароршавии суботи сиёсӣ, балки ба таҳкими пояҳои истиқлолияти давлатӣ ва рушди устувори Ҷумҳурии Тоҷикистон мусоидат карданд. Ба туфайли сулҳ ва ваҳдат, Тоҷикистон аз давлати ҷангзада ба кишвари амну обод ва рушдёбанда табдил ёфт. Аз ин рӯ, бо итминон метавон гуфт, ки меъмори воқеии сулҳ дар Тоҷикистон ва бунёди давлати соҳибистиқлол маҳз бо тавоноӣ ва сиёсати хирадмандонаи ин абармарди таърихсоз, Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Ходими илмии озмоишгоҳи “Геохимия ва химияи таҳлилӣ” Ҳабибуллоев Суҳайлӣ

(Бахшида ба 16- ноябр Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Барқарорсозии сулҳ ва таҳкими ваҳдати миллӣ яке аз дастовардҳои асосии даврони истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Пас аз истиқлолият кишвар ба мушкилоти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ рӯбарӯ гардид ва зарурати таҳкими субот ва муттаҳид сохтани неруҳои ҷомеа эҳсос мешуд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо сиёсати хирадмандона ва дурандешона нақши барҷаста дар барқарорсозии сулҳ ва таҳкими ваҳдати миллӣ нақши барҷаста бозиданд. Пас аз ҷанги шаҳрвандӣ, ки кишварро ба марҳилаи ҳассос ва пуртаҳдид ворид кард, имзои Созишномаи умумии сулҳ ва ризоияти миллӣ дар соли 1997 ҳамчун асоси ҳуқуқӣ ва сиёсӣ барои хотима бахшидан ба низоъҳо ва таҳкими ҳамбастагии миллат хизмат намуд. Пешвои миллат бо роҳбарии хирадмандона ва сиёсати созанда байни гурӯҳҳои мухталифи сиёсӣ ва қавмҳои гуногуни кишвар муҳити ҳамдигарфаҳмӣ ва эътимодро ба вуҷуд оварданд, ки ин раванд ба таҳкими ваҳдати миллӣ ва коҳиши эҳтимоли низоъҳои нав мусоидат намуд.

Яке аз дастовардҳои асосии Пешвои миллат таҳкими давлатдории миллӣ ва муттаҳид сохтани неруҳои сиёсӣ мебошад. Бо роҳбарии устувор ва сиёсати баробаргардонӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд ҳукумати ягона ва муассисаҳои давлатӣ, низоми қонунгузорӣ ва идоракунии давлатӣ, ҳамчунин ҳамаи неруҳои сиёсӣ ва иҷтимоиро ба ҳам оварда, фазои ором ва ҳамбастагӣ дар ҷомеа эҷод кунанд. Ин тадбирҳо на танҳо ба ҳифзи истиқлолият ва амнияти сиёсӣ мусоидат намуданд, балки заминаи рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии кишварро низ фароҳам оварданд.

Барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ бо рушди иқтисод ва иҷтимоӣ алоқаманд аст. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон бо роҳбарии устувор барқарорсозии инфрасохтор, аз ҷумла роҳҳо, кӯпрукҳо, нерӯгоҳҳои барқӣ ва дигар иншооти муҳими кишварро ба роҳ монданд. Ҳамзамон, соҳаҳои маориф ва тандурустӣ таҳким дода шуданд, ки ин барои баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва рушди инсонӣ заминаи устувор фароҳам овард. Барномаҳои иҷтимоӣ барои дастгирии оилаҳои ниёзманд ва таъмини ҳифзи иҷтимоӣ амалӣ карда шуданд, ки ин иқдомҳо барои коҳиши тафриқаи иҷтимоӣ ва таҳкими ҳамбастагӣ дар ҷомеа аҳамияти калон доштанд. Бо ҷалби сармояи дохилӣ ва хориҷӣ ва эҷоди ҷойҳои нави корӣ Пешвои миллат заминаи рушди иқтисоди миллӣ ва афзоиши сатҳи зиндагии мардумро фароҳам оварданд, ки ин ба таҳкими ваҳдати миллӣ низ таъсири мустақим дошт.

Пешвои миллат инчунин ба ҳифзи ҳуқуқ ва арзишҳои миллии тоҷикон ва рушди фарҳанг таваҷҷуҳи хоса доштанд. Ҳифзи забон, адабиёт, фарҳанг ва анъанаҳои миллӣ заминаи устувори ҳамбастагӣ ва ифтихори миллӣ эҷод намуд. Ташкили муассисаҳои фарҳангӣ, дастгирии рассомон ва муҳаққиқон, таҳкими анъанаҳои суннатӣ ва ифтихори миллӣ дар байни шаҳрвандон ҳамчун омилҳои асосии таҳкими ваҳдати миллӣ хизмат карданд.

Дар арсаи байналмилалӣ низ сиёсати Пешвои миллат муҳим аст. Тоҷикистон ҳамчун давлати сулҳпарвар ва суботбахш дар минтақа шинохта шуда, таҷрибаи кишвар дар барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ намунаи амалии ҳамкорӣ ва ҳамзистии сулҳомез барои дигар давлатҳо гардид. Пешвои миллат бо сиёсати сулҳпарварона ва бародарсолорӣ байни қавмҳо ва кишварҳо нуфуз ва эътибори байналмилалии Тоҷикистонро баланд бардоштанд, ки ин ба таҳкими истиқлолият ва рушди устувори кишвар мусоидат намуд.

Ҳамчунин, Пешвои миллат бо роҳбарии хирадмандона ва сиёсати дурандешона ба рушди ҷавонон ва ҷалби онҳо ба ҳаёти сиёсӣ ва иқтисодӣ аҳамияти калон доданд. Ин тадбирҳо барои ташаккули насли ояндасози ҷомеа, баланд бардоштани маърифати сиёсӣ ва эҷоди рӯҳияи масъулият дар миёни шаҳрвандон нақши муҳим бозиданд. Бо ин васила, Пешвои миллат тавонистанд, ки суботи сиёсии кишварро тақвият бахшанд ва ваҳдати миллӣ, ки пояи давлатдории навини тоҷикон мебошад, устувор гардонад.

Ҳамчунин, 16 ноябр дар Тоҷикистон ҳамчун Рӯзи Президент таҷлил мешавад, ки ин сана нишонаи эҳтиром ва арҷгузорӣ ба хизматҳои Пешвои миллат ва нақши муҳими ӯ дар таъмини истиқлолият, сулҳ ва ваҳдати миллӣ мебошад. Рӯзи Президент ҳамчун рамзи ягонагӣ ва ифтихори миллӣ таҷлил шуда, ба шаҳрвандон хотиррасон мекунад, ки таҳкими ваҳдат ва рушди кишвар ба сиёсати хирадмандона ва талошҳои пайвастаи Пешвои миллат вобаста мебошад. Ин сана ҳамчунин барои ташаккули шинохти сиёсии ҷавонон ва аҳамияти хизматҳои роҳбарони давлатӣ дар таъмини оромӣ ва рушд аҳамияти махсус дорад.

Дар ҷамъбаст, саҳми Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ таърихсоз ва муқаддас ба шумор меравад. Сулҳ ва ваҳдат, ки бо хирадмандӣ, сиёсати дурандешона ва тадбирҳои устувори Пешвои миллат таъмин гардид, асоси муқовимат ба хатарҳо, таҳкими истиқлолият ва рушди Ҷумҳурии Тоҷикистонро ташкил медиҳад. Ҳамаи дастовардҳо дар самтҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ нишон медиҳанд, ки Пешвои миллат бо талошҳои пайваста ва сиёсати созанда заминаи рушди ҳамаҷониба ва тавонмандии Тоҷикистонро таъмин намуданд. Рӯзи Президент ҳамчун ҷашни миллӣ эътирофи хизматҳои Пешвои миллат ва рамзи ваҳдати миллӣ ва истиқлолияти кишвар ба шумор меравад.

Раҳмонова Ф.А. ходими хурди илмии Шуъбаи география ва зондкунии фосилавии Раёсати АМИТ

Дар равандҳои пуртазод ва печидаи охири асри XX, вақте ҷомеаи ҷаҳонӣ бо тағйироти ҷиддии геополитикӣ рӯ ба рӯ гардид, миллати тоҷик низ ба марҳалаи тақдирсоз қадам гузошт. Фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ, холигии сиёсӣ, бархӯрди манфиатҳои гурӯҳҳо ва ҷудоихоҳӣ Тоҷикистонро ба гирдоби буҳрони амиқ кашид. Дар чунин шароити сангину хатарнок барои давлату давлатдории тоҷикон зарурати пайдо шудани шахсияти қавиирода, дурбин ва масъулиятшиноси миллӣ эҳсос мегардид. Ба арсаи сиёсат омадани Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳамин айём ба марҳалаи нав оғоз бахшид, ки он имрӯз ҳамчун пояи давлатдории навини тоҷикон мавриди таҳқиқи илмӣ қарор дорад. Президент ҳамчун шахсияти таърихсоз дар тамоми ҷабҳаҳои ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар нақши сарнавиштсоз гузошта, асосҳои бунёдии давлатро аз сари нав эҳё намуд.

Рӯзи Президент, ки ҳамасола 16 ноябр таҷлил мегардад, ҳамчун рамзи эҳтироми миллӣ ба хизматҳои барҷаста ва нақши таърихсози Пешвои миллат дар эҳёи давлатдории муосир пазируфта шудааст. Ин рӯз ба Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон иртиботи мустақим дорад, зеро маҳз дар ҳамин иҷлосияи тақдирсоз, ки дар Қасри Арбоб баргузор гардид, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба зимоми раҳбарии кишвар интихоб шуд. Он на танҳо як рӯйдоди сиёсӣ, балки нуқтаи ибтидоии раванди сулҳсозӣ, эҳёи сохторҳои давлатӣ ва поягузории Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақилу соҳибихтиёр ба шумор меравад.

Ҷашни Рӯзи Президент имконият медиҳад, ки ҷомеа ба муҳимтарин саҳифаҳои давлатсозии навин назар афканда, саҳми шахсияти таърихсозро дар таъмини истиқлолият, суботи сиёсӣ, ваҳдати миллӣ, рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва болоравии нуфузи байналмилалии кишвар бо диди илмӣ арзёбӣ намояд. Дар ин рӯз мардуми кишвар ба раҳбари худ ҳамчун меъмори сулҳу ваҳдат, бунёдгузори давлати навин ва ҳомии арзишҳои миллӣ арҷ мегузоранд.

Давраи аввали роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба як вазъи фоҷиабори сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ рост омад. Ҷанги шаҳрвандӣ, ки ҳаёти кишвар ва сохторҳои давлатиро фалаҷ намуда буд, хавфи аз харитаи сиёсии ҷаҳон нопадид шудани Тоҷикистонро ба миён оварда буд. Дар чунин вазъ ибтикори Пешвои миллат оид ба барқарор намудани сулҳ ва таъмин кардани ваҳдати миллӣ аҳамияти сарнавиштсоз касб кард. Муборизаи ӯ барои сулҳ танҳо як иқдоми сиёсӣ набуд, балки барномаи стратегӣ ва дурбинонаи давлатсозӣ маҳсуб меёфт. Дастовардҳои Раванди сулҳ, ки дар таърихи навини давлатдории тоҷикон ҳамчун падидаи нодир пазируфта шудааст, собит намуданд, ки роҳбари кишвар тавонист бо хирад ва сабру таҳаммул тамоми ҷонибҳоро ба музокирот ҷалб намояд ва таъсири қувваҳои манфиатдори хориҷиро маҳдуд созад. Имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар соли 1997 ҳамчун дастоварди нодири таърихӣ то имрӯз мавриди таҳлили мутахассисон мебошад.

Дар баробари барқарор шудани сулҳ, масъалаи эҳёи давлат ва барқарорсозии сохторҳои фалаҷшудаи қудратӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ ба миён омад. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо рӯҳияи баланди масъулиятшиносӣ ба таҳкими пояҳои давлатдорӣ оғоз намуд. Бунёди Конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1994 яке аз қадамҳои муҳим дар таҳкими асосҳои ҳуқуқии давлат ба шумор меравад. Конститутсия на танҳо ҳуҷҷати олии ҳуқуқӣ, балки меъмории сиёсиест, ки роҳи рушди давлатдории демократӣ, идоракунии низомманд ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсонро муайян намуд. Бо такя ба он сохторҳои давлатдорӣ аз сари нав шакл гирифта, асосҳои рушди устувор гузошта шуд.

Сиёсати Пешвои миллат дар самти таҳкими ҳокимияти давлатӣ бо муваффақият амалӣ шуд. Ташкили Артиши миллии Тоҷикистон, азнавсозии мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, таъсиси системаи муосири идоракунӣ ва баланд бардоштани масъулияти шаҳрвандӣ ба устувор гардидани раванди давлатсозӣ мусоидат намуданд. Ин иқдомҳо барои суботи дохилӣ ва ҳимоят аз манфиатҳои миллӣ замина гузоштанд.

Инчунин, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати устувори иқтисодиро роҳандозӣ намуд. Баъди солҳои 1990 иқтисоди кишвар дар ҳолати фурӯпошӣ қарор дошт. Барои рафъи ин ҳолат тадбирҳои ҷиддӣ андешида шуданд: ҷалби сармоя, эҳёи корхонаҳо, ислоҳоти аграрӣ, таҷдиди инфрасохтор ва гузариш ба иқтисоди бозорӣ. Ислоҳоти аграрӣ ба рушди истеҳсолот, беҳбудии сатҳи зиндагии деҳот ва таҳкими амнияти озуқаворӣ мусоидат намуд. Имрӯз Тоҷикистон дар соҳаи кишоварзӣ пешрафти назаррас дорад, ки ин натиҷаи бевоситаи сиёсати дурбин ва амалигаронаи Пешвои миллат мебошад.

Сиёсати энергетикӣ низ ҳамчун самти калидӣ мавриди таваҷҷуҳ қарор гирифт. Бо назардошти он ки Тоҷикистон захираҳои обии бузург дорад, вале аз камбуди нерӯи барқ ранҷ мебурд, Пешвои миллат сохтмони нерӯгоҳҳои муҳими стратегиро роҳандозӣ намуд. Бунёди НБО-ҳои “Сангтӯда-1”, “Сангтӯда-2” ва, пеш аз ҳама, оғози сохтмони НБО-и “Роғун”, ки онро рамзи асри нав ва иқтидори миллӣ медонанд, ҳадафи таъмини истиқлолияти энергетикиро амалӣ гардонид.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба рушди илму маориф низ таваҷҷуҳи амиқ зоҳир намуд. Бунёди муассисаҳои муосири таълимӣ, таҷдиди барномаҳои таълимӣ, ҳавасмандгардонии ҷавонон, ташкили стипендияҳои давлатӣ ва густариши ҳамкориҳои илмӣ Тоҷикистонро ба фазои нави маърифатӣ ворид кард. Дар паҳлуи ин эҳёи арзишҳои миллӣ, забон, фарҳанг ва мероси таърихӣ мавқеи марказӣ гирифтанд. Барқарорсозии ёдгориҳои таърихӣ, таъсиси осорхонаҳои муосир ва воридшавии чандин ёдгориҳои тоҷикон ба рӯйхати мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО самараи ин сиёсати фарҳангӣ мебошад.

Сиёсати хориҷии Тоҷикистон низ дар замони роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон ба сатҳи сифатан нав расид. Тоҷикистон аз кишвари ҷангзада ба субъекти фаъоли муносибатҳои байналмилалӣ табдил ёфт. Ташаббусҳои умумиҷаҳонии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар масъалаи об, ки пай дар пай аз минбари СММ пешниҳод шудаанд, Тоҷикистонро ба кишвари калидӣ дар ҳалли мушкилоти глобалӣ табдил доданд. Ин иқдомҳо нуфузи байналмилалии кишварро тақвият бахшида, ҳамкориҳои минтақавӣ ва ҷаҳониро густариш доданд.

Дар маҷмуъ, фаъолияти бисёрҷанбаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун раҳбари сиёсӣ, меъмори сулҳу ваҳдат, эҳёгар ва бунёдгузори давлати муосири тоҷикон дар тамоми соҳаҳо—сиёсат, иқтисод, дониш, фарҳанг, амният ва робитаҳои байналмилалӣ нақши таърихсоз дошта, асоси рушду шукуфоии мамлакатро ташкил медиҳад. Бо такя ба ин дастовардҳо Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати шахсияти таърихсоз на танҳо дар даруни кишвар, балки дар арсаи байналмилалӣ низ шинохта шудааст.

Директори Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви АМИТ н.и.ф.м., Раҳимзода Алишер Орзу

Бахшида ба «16 ноябр – Рӯзи Президенти Ҷумхурии Тоҷикистон»

Институти президентӣ дар низоми ҳокимияти давлатии Ҷумхурии Тоҷикистон накши мухим дорад. Баъд аз ба даст овардани истиклолият дар Ҷумхурии Тоҷикистон чунин зарурат ба амал омад, ки низоми нави сиёсие таъсис дода шавад, ки ҷавобгуи принсипҳои демократӣ ва манфиатҳои миллӣ бошад. Ин буд, ки моҳи ноябри соли 1991 ба шакли идоракунии институти президентӣ асос гузошта шуд. Дере нагузашта, ба тариқи райъпурсии умумихалқӣ, аввалин президенти ҷумҳури интихоб гардид.

Дар Конститутсияи Ҷумхурии Тоҷикистон, ки 6 ноябри соли 1994 қабул гардид, салоҳияти президент, вазифаҳо ва масъулиятҳои у дар назди халқ баён гардидааст. Тибқи Конститутсияи Ҷумхурии Тоҷикистон, Президент фаъолияти ҳамоҳангшудаи ҳамаи шохаҳои ҳокимият – қонунгузор, иҷроия ва судиро таъмин менамояд. Ҳамзамон сиёсати дохилӣ ва ҳоричӣ кишварро муайян намуда, аъзоёни ҳукуматро таъин менамояд ва ҳамзамон давлатро дар арсаи байналмилалӣ намояндаги мекунад.

Бояд кайд кард, ки даврони соҳибистиқлолӣ нишон дод, ки ҳам аз лиҳози салоҳияти президент ва ҳам аз ҷанбаи таҷрибаи амали гардидани институти президентӣ дар кишвар, Президенти Ҷумхурии Тоҷикистон кафили Конститутсия, рамзи яонагии халқ, ваҳдати миллӣ ва чеҳраи калидии суботи сиёсӣ ва рушди устувори кишвар мебошад. Таҷрибаи даврони сохибистиклолӣ нишон дод, ки институти президентӣ муносибтарин шакли давлатдорӣ барои рушди имрӯз ва фардои Тоҷикистон аст.

Аз ин ру, барои таҳкими институти президентӣ, аз 16 ноябри соли 2016 бо қарори Маҷлиси Олии Ҷумхурии Тоҷикистон «Рӯзи Президент» дар қаламрави ҷумхурӣ таҷлил карда мешавад. Тачлили Рӯзи Президент ба хотири арҷгузори ба институти президентӣ хамчун рамзи суботу амният, ваҳдати миллӣ ва худшиносии миллӣ мебошад.

Барои тақвияти гуфтаҳои боло чанд дастоварде, ки дар натиҷаи амали гардидани институти президентӣ ҳамчун шакли муваффақи сохти давлатдорӣ дар Ҷумхурии Тоҷикистон ба даст омадааст, оварда мешавад. Албатта, саҳми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузоли сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушди сиёсати хориҷӣ ва дохилии кишвар беандоза аст. Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун лидери сиёсӣ тавонистанд, ки дар рушди сиёсати дохилӣ ва хориҷии Тоҷикистон саҳми беандозаи худро гузоранд.

Дастовардҳо дар сиёсати дохилии кишвар:

1. Дастоварди аввалине, ки ба рушди минбаъдаи кишвар заминаи воқеӣ гузошт ва саҳми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар он бузург аст, ба даст овардани сулҳ ва ваҳдати миллӣ буд.

2. Роҳандозӣ намудани барномаҳои рушди иҷтимоиву иқтисодӣ дар партави чор ҳадафи старатегӣ: «баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ», «таъмини истиқлолияти энергетикӣ», «таъмини амнияти озуқаворӣ» ва «саноатикунонии босуръати кишвар».

3. Сиёсати маорифпарваронаи Пешвои муаззами миллат дар самти рушди сиёсати иҷтимоӣ баръало ба назар мерасад. Махсусан бунёди муассисаҳои таълимӣ ва тандурустӣ дар даврони соҳибистиқлолӣ ба маротиб афзудаанд, ки гувоҳ аз сиёсати маорифпарваронаи Президенти кишвар мебошанд.

4. Эҳёи ҷашнҳои миллӣ ва таҷлил кардани онҳо дар асоси санадҳои таърихӣ ба монанди ҷашнҳои Сада, Меҳргон, Тиргон ва Наврӯз. Ин иқдоми бузург барои тақвияти худшиносии миллӣ ва шинохти арзишҳои миллӣ мусоидат намуд.

5. Тарғиби идеяҳои ободкорӣ, шаҳрсозӣ, боғпарварӣ, кабудизоркунӣ дар даврони соҳибистиқлолӣ, ки аз беҳтарин хислатҳои мардуми ориёитабор дар дарозои таърих будааст, ки имрӯз бо ибтикори Пешвои муаззами миллат эҳё гардид. Маҳз дар фазои соҳибистиқлолӣ миллати созандаву ободкор метавонад корхонаҳо ва шаҳрҳои нав бунёд кунад ва нерӯгоҳҳое ба монанди НБО Роғун бунёд намояд, ки имрӯзу ояндаи кишварро нурронӣ намояд.

6. Роҳандозӣ намудани озмунҳои ҷумҳуриявӣ ба монанди «Тоҷикистон - Ватани азизи ман», «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», «Илм фурӯғи маърифат» ва дигар чорабиниҳои маърифатӣ пеш аз ҳама барои баланд бардоштани ҳисси худшиносию худогоҳӣ ва маърифатнокии ҷомеа равона гардидааст. Албатта тарғиби илму дониш аз фазилатҳои халқи бузурги тоҷик аст, ки фарзона-фарзандонаш дар даврони таърих шоҳасарҳои безаволро оид ба илму адаб ба ҷаҳониён боқӣ гузоштаанд. Маҳз ин чорабиниҳои маърифатӣ бо иқдоми бевоситаи Президенти Ҷуҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба роҳ монда шудааст.

7. Падидаи муҳим ирсоли Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии ҶТ – дастовард ва таҷрибаи бузурги даврони соҳибистиқлолӣ ба шумор меравад. Ҳамасола паёмҳо ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар маҷмӯъ ба мардуми шарифи кишвар ироа мегарданд дар худ фалсафаи бузурги созандагӣ баҳри рушди ҷомеаро касб намудаанд. Албатта, ирсоли Паёмҳо талаби замон буда, зарурати воқеиеанд, ки масъалаҳои асосии ҷомеаро дар бар мегиранд. Паёмҳо аз ҷониби Президенти кишвар пешниҳод мегарданд, ифодакунандаи вазъи воқеии натиҷаи солонаи ҳам сиёсати дохилӣ ва ҳам хориҷии кишвар мебошанд. Паёмҳо ҷанбаи ҳамгироикунандагӣ, рӯҳбаландкунандагӣ ва таҳкимбахшандагии ваҳдати ҷомеаро ифода мекунанд. Дар онҳо нуктаҳои асосӣ ва масъалаҳои калидии ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеа ифода ёфта ба ҳаёти ҳар як фарди ҷомеа мусоидат менамояд.

Яке аз ҷанбаҳои муҳимми сиёсати Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сарварии Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, пешбурди сиёсати дастгирии табақаҳои ниёзманди кишвар мебошад. Ятимону бепарасторон аз ҷониби давлат дастгирӣ меёбанд ва онҳо ҳам аз ҷиҳати моддӣ таъмин гардида ва боз ба таҳсил фаро гирифта мешаванд.

Саҳми Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушди сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

1.Пеш аз ҳама, Эмомалӣ Раҳмон меъмор ва бунёдгузори сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон баъд аз соҳибистиқлол гардидан аз он иборат аст, ки ҳам дар сатҳи минтақа ва ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ ҷумхурии мо ҳамчун давлати рӯ ба рушд муаррифӣ гардида, имиҷи сиёсии он боло рафт. Қадами аввалин дар ин самт дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонов гузошта шуда буд. Воқеан, Иҷлосияи 16-ум қадами аввалин ва калидие буд барои эъмори давлатдории миллӣ ва заминагузор барои рушди сиёсати хориҷӣ ва дохилии Тоҷикистон. Ҳамзамон, дар муроҷиатномаи таърихие, ки дар рафти Иҷлосия ба тамоми мардуми кишвар садо дода буд, моҳият ва стратегияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон баръало намоён буд. Яъне Тоҷикистон барои эъмори давлати миллии хеш камар бастааст ва барои муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷониба бо дарназардошт ва эътирофи манфиатҳои миллии ҳар кишвари минтақа ва фароминтақа омодаи ҳамкорӣ аст.

2. Махсусан бо пешбурди «сиёсати дарҳои боз», ки аз соли 2003 роҳандозӣ шудааст, Ҷумҳурии Тоҷикистон муваффақ гардид, ки мавқеи худро дар сиёсати байналмилалӣ устувор созад. Аз ҷумла, яке аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон «сиёсати дарҳои боз» мебошад.

3. Инчунин дар пешбурди сиёсати хориҷӣ бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон ҳамкориро дар сиёсати хориҷии худ бо кишварҳои минтақа дар авлавият карор додааст, ки ин сиёсат дар чанбахои зерин ифода ёфтааст:

- аъзо будан дар созмонҳои гуногуни минтақавӣ оид ба масъалаҳои амниятӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва экологӣ;

- Ҷумҳурии Тоҷикистон ташаббускори мубориза бар зидди терроризм ва экстремизми байналмилалӣ мебошад;

- Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамеша тарафдори сулҳу амният дар Афғонистон буда, таъмини амният дар ин кишварро аз ҷумлаи авлавиятҳои сиёсати хоприҷии худ медонад.

4. Бо пешбурди сиёсати хориҷии муваффақ Эмомалӣ Раҳмон бо пешниҳоди ташаббусҳои сатҳи байналмилалӣ, муаррифкунандаи кишвар дар ҷаҳон мебошад. Махсусан дар соҳаи об аз ҷониби Сарвари давлат ин ташаббусҳо - Соли байналмилалии оби тоза - соли 2003, Даҳсолаи амалиёти байналмилалии «Об барои ҳаёт» - солҳои 2005-2015, Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об - соли 2013 ва Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор» - солҳои 2018-2028 пешниҳод гардиданд, ки Созмони Милали Муттаҳид онҳоро дастгирӣ ва доир ба онҳо қатъномаҳо қабул намуд.

Нусратулло Зокирзода, ходими калони илмии ИФСҲ ба номи

А. Баҳоваддинови АМИТ, номзади илмҳои фалсафа

16 - уми ноябр – Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Агар ҳар яки мо, бо мурури замон ва инчунин гузашти солҳо лаҳзае ба саҳифаҳои пурҳаводиси миллати барӯмандамон назар афканем ва ё худ ибтидои солҳои навадуми асри сипарӣ гардидаро ба ёд орем, хоҳ -нохоҳ фазои он замонаро пеши назар ҷилвагар месозад, ки маҳз он даврони басо ҳам пурошӯб талошу ҷонбозиҳои Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро барои насли имрӯза бозгӯ менамояд.

Зеро мо ҳамагон хуб медонем ва ба хубӣ дарк менамоем, ки барои ба ин рӯзҳои накӯ ва сарнавиштсоз расидан, махсусан баҳри ҳифзи марзу буми Ватани аҷдодӣ ва инчунин нигоҳдошту якпорчагии Истиқлол миллати азиятдидаи тоҷик рӯзҳои басо душвореро паси сар намуд.

Ҳеҷ ҷойи пинҳон кардан нест, ки то рӯзи баргузории Иҷлосияи таърихии 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Қасри Арбоби шаҳри бостонии Хуҷанд, хусусан гирем дар таърихи 16-уми ноябри соли 1992 ва ҳамзамон интихоби муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Шурои Олӣ он солҳои душвор аз боби Истиқлолу Ваҳдати миллӣ умуман гирем ягон ному нишоне набуд гӯем ҳам ягон иштибоҳ нахоҳем кард.

Илова ба ин гуфтаҳои фавқуззикр ин ду вожаҳои басо ҳам муқаддас низ тамоман вуҷуд надоштанд ва вирди забонҳо ҳам набуданд. Зеро он солҳо мардуми шарифи кишварамон низ дар он даврони хело душвори парокандагию бесарусомониҳо рӯҳияи Истиқлолро ҳам қариб буд, ки эҳсос намекарданд. Ҳар кас дар орзуи он буд, ки шояд рӯзи накӯе фаро расаду инсони асил ва марди соҳибхираде ба сари давлат ояду ин миллати парокандаро боз ба ҳам дӯсту тифоқ гардонад ва тамоми хавфу хатар ва парокандагии халқу мардуми кишварашро таъмин намояд.

Ниҳоятан ба бахти миллати тоҷик пас аз баргузор гардидани ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ дар Қасри Арбоби шаҳри бостонии Хуҷанд Иҷлосияи ғайринавбатии Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, даъвати дувоздаҳум бо қарори худ санаи 9-уми сентябри соли 1991-ро расман ҳамчун Рӯзи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон намуд ва ин санаи муқаддас дар таърихи давлату давлатдории миллати мо ҳамчун рӯзи миллӣ сабт гардида, аз он рӯз эътиборан дар харитаи сиёсии ҷаҳон давлати мустақиле бо номи Ҷумҳурии Тоҷикистон арзи ҳастӣ намуд, ки ҳамаи ин ба шарофати ба сари қудрат омадани Президенти муҳтарами мо ва бо пойи муборакқадами ин абармарди миллат тавъаманд, ки боиси ифтихори ҳар як шаҳрванди кишварамон маҳсуб меёбад.

Лозим ба тазаккур аст,ки маҳз барои ба ин гуна рӯзҳои накӯ расидан, хусусан баҳри ҳифзи Истиқлол миллати мо рӯзҳои душвореро паси сар кард. Дар кишварамон ба ҷойи таҳкиму такмили пояҳои давлатдории мавҷуда ихтилофу низоъ рӯз аз рӯз қувват мегирифт. Як идда қувваҳои аҷнабӣ бо дастгирии хоҷагони хориҷии худ ҳамзамон ба таври пинҳонӣ ва гоҳе рӯйирост саъю талош меварзиданд, ки зимоми давлатдориро ба зиммаи худ гиранд ва идеологияи бегонаро барои миллати мо ҳоким ва тарғибу ташвиқ созанд.

Бар замми ин гуфтаҳо инчунин Хусуматҳои зиддимиллӣ ва зиддидавлатии мухолифини исломӣ таҳти роҳбарии ташкилоти экстеремистию террористии Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон (ТЭТ ҲНИТ) боиси норозигӣ ва муқовимати солими ҷомеа гардида, ниҳоятан ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ ё худ бародаркушӣ оварда расонид.

Мутобиқи шаҳодати омор дар ҷараёни рух додани ин фоҷиаи миллӣ зиёда аз 150 000 нафар одамон куштаву 30 000 адад хонаҳои истиқоматӣ сӯзонидаву садҳо биною иншооти таъиноти иқтисодиву иҷтимоӣ харобу валангор гардиданд ва дар маҷмуъ хисороти молии ин ҷанги бемаънӣ қариб 10 миллиард доллари амрикоиро ташкил менамуд.

Ҳамин тариқ, барои ба ин рӯзҳои нек расидан, махсусан баҳри ҳифзи Истиқлол ва инчунин якпорчагии кишвар миллати барӯманди мо рӯзҳои душвореро аз сари худ гузаронд ва бар замми ин гуфтаҳо ранҷҳои зиёдеро низ таҳаммул намуд.

Маҳз талошу ҷонбозиҳо ва сарсупурданҳои Роҳбари давлатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон - Қаҳрамони Тоҷикистон тавонист, ки чунин рӯзҳои хушу хуррам ва ҳаёти осударо баҳрамон муҳайё гардонад.

Инак, Истиқлоли давлатии мо ҳам аллакай 34 -35 сола шуд. Ва Тоҷикистони азизу мустақилу озоди мо таҳти сарварии хирадмандонаи ин абармарди арсаи сиёсат дар фазои орому осоишта ва бунёдкорию созандагиҳо ба комёбиҳои назаррас ҳамеша ноил гардида истодааст, ки ин ҳама дастовардҳову комёбиҳои беназир боиси ифтихори мову шумост.

Аз ин рӯ, дар саросари ҷумҳурии соҳибиқболу соҳибистиқлоли мо низ мутобиқи моддаи 2-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» ҳамасола санаи 16-уми ноябр ҳамчун «Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон» ботантана дар сатҳи давлату давлатдорӣ ва инчунин ботантана таҷлил карда мешавад.

Зеро маҳз дар ҳамин санаи таърихӣ, яъне 16-уми ноябри соли 1994 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори нахуст ҳамчун Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди халқу Ватан савганд ёд карданд.

Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон шакли идоракунии ҷумҳуриявиро касб намуда, бар замми ин рӯ ба тараққӣ дар самтҳои мухталиф намуд. Аз ин ҷост, ки ҳамасола рӯзи 16-уми ноябр ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи баланд ва бо рӯҳияи ватандӯстӣ ва меҳру муҳаббати дучанд ба Роҳбари давлатамон, марди соҳибхирад ва инсони асилу нексиришт ботантана ҷашн гирифта мешавад.

Чунки маҳз ба бахти миллати бузурги тоҷик, таҳти сарварии хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҳкиму худшиносиву худогоҳӣ, болоравии ҳисси ватандӯстиву ватандорӣ дар миёни тамоми табақаҳои ҷомеаи Тоҷикистон маҳз ба шарофати хиради азалии мардуми соҳибмаърифату бофарҳанг ва бонангу номуси тоҷик муяссар гардид.

Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо аз нахустин рӯзҳои ба даст овардани Истиқлоли худ дар раванди барқарорсозӣ ва ташаккули пояҳои давлату давлатдорӣ, таъмини амнияту оромии ҷомеа, суботи сиёсиву иҷтимоии кишвар бо як қатор мушкилоту монеаҳои сангин рӯ ба рӯ гардид, ки бахти мардуми тоҷик ҷавонмарди далеру ғаюр муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун наҷотбахши миллату давлат аз аз рӯзҳои аввали ба сари ҳокимият омадан дар саргаҳи ин муборизаҳо қарор дошт ва ниҳоят ба шарофати талошу ҷоннисориҳо ва хости Парвардигор мову Шумо ниҳоятан ба чунин рӯзҳои нек мушарраф гардидем, ки аз ин падидаи нодири таърихӣ ҳамагон мудом шукргузор бояд бошем.

Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ Расул Ғамзатов дар васфи Роҳбари давлати тоҷикон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла чунин гуфтааст: ”Фақат ҷанг набошад шуд, он гаҳ ҳамеша баҳор хоҳад буд. Ман аз сулҳ дар Тоҷикистон ниҳоят мамнунам. Инсони боҷасорату хирадманд – Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон тавонист, ки формулаи сулҳи ҷанги бародаркушро ёбад”.

Оре, басо ҳам дуруст қайд кардааст ин нависандаи маъруф, чунки ҳаёт собит намудааст, ки хоҳ - нохоҳ пас аз рух додани воқеаҳои муҳимми сиёсӣ дар ҳар як кишвар шахсони таърихиро рӯйи саҳнаи сиёсат меоранд ва ҳамзамон ин нафарони диловару шуҷоъ дар сарнавишти миллату давлати худ бо мурури айём ва раванди рӯзгор нақши боризи худро мегузоранд.

Яке аз ин гуна ашхоси машҳури рӯйи олам - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳсуб меёбанд, ки дар як давраи ниҳоят пурхавфу хатар ва дар гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ қарор доштани кишвар ва дар мавриди фалаҷ гаштани пояҳои давлату давлатдорӣ бо як ҷуръату далерии рустамона зимоми давлату давлатдориро ба ӯҳдаи худ гирифта, давлати тоҷиконро аз фаноёбӣ ва миллатро аз вартаи фалокат наҷот доданд. Илова бар ин мардуми парокандаву ба кишварҳои хориҷӣ ба таври иҷборӣ ҳиҷрат кардаро аз хоки Афғонистону дигар мамолики рӯйи олам ба Ватани аҷдодиашон бозгардониданд.

Баъди бозгашти фирориён барои таъмини сулҳу суботи сартосарӣ ва фароҳам овардани шароити мусоид барои зиндагонӣ ба таври пайваста ғамхориҳо зоҳир карданд. Тири онҳое, ки мехостанд ҷумҳурии нав ба Истиқлол расидаи тоҷиконро дар вартаи ҳалокату фалокат қарор диҳанду саропо ва ғарқа дар нифоқу низоъ ва ҷудоиандозиҳову парокандагиҳо бубинанд, ниҳоятан хок хӯрд.

Ҳамин тариқ, пеш гирифтани роҳи раҳоӣ аз бунбасти коммуни-катсионӣ, ҳисси баланди масъулият зоҳир карданҳо, талошу ҷонбозиҳо, муроду номуродиҳо, шинохти ҳувияти миллӣ, расидан ба сулҳу суботи доимӣ, эҳсоси баланди ватандӯстӣ, ҷоннисорона бархостану зимоми давлатдориро ба ӯҳда гирифтан, наҷоти кишвари харобу валангоргардида аз вартаи фалокату ҳалокат, эҳёи суннату анъанаҳои аҷдодӣ, ташкили оши оштӣ, гуфтушунидҳои ҳамешагӣ ва талошу муборизаҳои ватандӯстона, ҳифзи марзу бум ва таъмини амният дар маркази пойтахти мамлакат ва иҷрои дигар амалҳои накӯю судбахш боис бар он гаштанд, ки дар натиҷа мардуми паҳну парешон ва дар гирдоби номуродиҳо афтодаро раҳнамо гардаду ҳамаи онҳоро дар атрофаш мутаҳид намуда, дар қалби ҳар кадомашон ахтару шуълаи умедро ба рӯзгори орому осуда афрӯхта, ниҳоятан давлатро аз фаноёбӣ наҷот бахшад.

БОБОЗОДА Бақохоҷа Бобо, директори Институти ботаника,

физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Рӯзи 16-уми ноябр – Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон – дар тақвими миллии мо ҳамчун рамзи эҳтиром ба роҳбари сиёсиву давлатмарде сабт шудааст, ки дар марҳалаи барои тақдири давлату миллат ниҳоят сарнавиштсоз бо иродаи қавӣ, ҷасорати нодир ва хирадмандии сиёсӣ тавонист миллатро аз вартаи нестӣ раҳонода, пояҳои давлатдории миллиро аз нав эҳё намояд ва Тоҷикистонро ба масири рушди беназир, суботи устувор ва пешрафти ҳаматарафа ворид созад.

Дар ин рӯз мо нақше, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Пешвои миллат ва меъмори сулҳу ваҳдати миллӣ дар таърихи давлатсозии тоҷикон гузоштаанд, бо ифтихор ва қадрдонии амиқ ёдрас мешавем, зеро маҳз бо зиракии сиёсӣ, хирадмандии баланди давлатдорӣ, иродаи беандоза устувори шахсии ин фарзона фарзанди миллат, тамоми ҳаракати сиёсиву иҷтимоии миллат ба самти ягонагӣ, ҳамгироӣ ва суботи устувор равона гардид. Он замоне, ки ҷомеа ба низоъи мусаллаҳона, парокандагии фикрӣ, буҳронҳои шадиди иқтисодӣ ва таҳдиди воқеии нобудшавии давлат дучор шуда буд, маҳз муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ҷавонмарди иродаи халқ ба арсаи сиёсат қадам ниҳоданд ва масъулияти пурмухолифат, вале ҳаётии наҷоти давлату миллатро ба зимма гирифтанд.

Бо сиёсати меҳварӣ ва тадбирҳои дурбинонаи Пешвои миллат, дар муддати ба назар кӯтоҳ, заминаҳои сулҳи пойдор гузошта шуда, раванди муқобилиятҳои дохилӣ қатъ гардид ва Тоҷикистон ба марҳалаи созандагиву бунёдкорӣ ворид шуд. Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки бо ташаббус, заҳмати пайгирона, иродаи матин ва нуфузи шахсии Президенти кишвар ба имзо расид, имрӯз ҳамчун намунаи нодири дипломатию давлатдорӣ дар ҷаҳони муосир эътироф мешавад.

Маҳз аз ҳамин нуқта Тоҷикистон ба марҳалае ворид шуд, ки аз як кишвари ҷангдида ба давлати босубот, аз ҷомеаи пароканда ба миллати муттаҳид, аз иқтисоди хароб ба иқтисоди рушдёбанда табдил ёфт. Дар давраи роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пояҳои иқтисоди миллӣ аз нав бунёд гардида, инфрасохторҳои муҳими роҳу нақлиёт, энергетика, саноат, маориф, тандурустӣ, варзиш, фарҳанг, ободонии шаҳрҳо ва деҳот, эҳё ва тармими роҳҳои байналмилалӣ, сохтмони неругоҳҳои азими барқӣ, кашидани хати интиқоли барқ, васеъшавии робитаҳои байналмилалӣ ва садҳо лоиҳаҳои ҷаҳонисоз бо сифати баланд амалӣ гардиданд.

Ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар масъалаҳои глобалии об, амнияти энергетикӣ, экология, ҳифзи муҳити зист ва рушди устувор, ки бо сиёсати дурбинонаи Пешвои миллат тариқӣ меёбанд, имрӯз кишвари моро дар сатҳи ҷаҳонӣ ҳамчун давлати фаъол, бо нуфуз ва дорои мавқеи устувор муаррифӣ менамоянд.

Дар баробари ин, сиёсати иҷтимоии роҳбарияти олии кишвар, ки инсонро ҳамчун арзиши олӣ ва меҳвари давлатдорӣ арзёбӣ мекунад, ба беҳбудии сатҳи зиндагии мардум, рушди маорифу тандурустӣ, болоравии мақому нақши ҷавонон, густариши имкониятҳои занон, ва пойдории амнияти ҷомеа мусоидат намуд.

Султонов Ҷасурбек Давлатбоевич магистранти курси 2 -юми ихтисоси идоракунии давлатии

Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз рукнҳои муҳими сохтори ҳокимияти давлатӣ ва кафили асосии амалишавии Конститутсия, ҳимояи истиқлолият, ваҳдати миллӣ ва якпорчагии кишвар ба шумор меравад. Ин мақом на танҳо рамзи қудрати сиёсӣ, балки рамзи ягонагӣ ва худшиносии миллати тоҷик мебошад. Барои қадрдонӣ ва арҷгузорӣ ба нақш ва хизматҳои бузурги Президенти кишвар дар роҳи таҳкими давлатдорӣ, сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ, дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 16 ноябр ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷлил мегардад.

Таҷлили ин сана ифодаи эҳтиром ва сипосгузории мардуми тоҷик ба шахсиятест, ки дар замони бисёр ҳассос ва пурпечутоби таърихӣ масъулияти роҳбарии давлатро ба дӯш гирифта, бо хирад, ҷасорат ва сиёсати дурандешона кишвари тоза ба истиқлол расидаро аз вартаи парокандагӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ раҳо кард.

Зикр намудан ба маврид аст, ки бо қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 декабри соли 2016, Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон расман таъсис дода шуд. Таҷлили он ҳар сол 16 ноябр баргузор мегардад. Ин сана ба рӯзи баргузории Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (16 ноябри соли 1992) рост меояд. Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ, ки дар шаҳри Хуҷанд баргузор гардид, дар таърихи навини давлатдории тоҷикон нақши тақдирсоз бозид. Дар он муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардиданд ва роҳбарии давлатро дар вазъияти бисёр душвор ба уҳда гирифтанд. Он замон Тоҷикистон дар коми ҷанги шаҳрвандӣ қарор дошт, сохторҳои давлатӣ фалаҷ шуда буданд, иқтисод аз фаъолият бозмонда буд ва ҷомеа дар ҳолати нооромӣ қарор дошт. Дар чунин шароити вазнин, интихоби Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун роҳбари давлат оғози марҳилаи нави таърихи навини Тоҷикистон гардид.

Иҷлосияи XVI на танҳо як рӯйдоди сиёсӣ, балки нуқтаи ибтидоии эҳёи давлатдорӣ, ваҳдат ва суботи миллӣ буд. Дар ҷараёни иҷлосия қарорҳои муҳими сиёсиву ҳуқуқӣ қабул гардиданд, ки барои таҳкими сохтори давлатӣ ва бозгашти сулҳ дар кишвар замина гузоштанд. Маҳз дар ҳамин иҷлосия Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси роҳбари олӣ қасам ёд карданд ва суханони таърихии худро бо ҷумлаи маъруф оғоз намуданд: «Ман ба Шумо сулҳ меорам!». Ин ибора ба шиори сиёсати ояндаи давлат табдил ёфт ва бо мурури замон боиси барқароршавии сулҳ ва ризоияти миллӣ гардид.

Дар солҳои 1992‑1997, Президенти кишвар сиёсати сулҳҷӯёна ва таҳаммулпазиронаро пеш гирифтанд. Бо роҳандозии музокироти байни тоҷикон, роҳбари давлат тавонистанд ҷонибҳои мухталифи сиёсӣ ва ҳарбиро ба як мизи гуфтушунид биёранд. Дар натиҷаи панҷ марҳилаи музокироти душвор, 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Ин ҳуҷҷат на танҳо ҷангро хотима дод, балки заминаи таҳкими ваҳдати миллӣ ва рушди устувори кишвар гардид.

Бояд қайд намуд, ки хидматҳои Эмомалӣ Раҳмон дар ин самт аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ низ ба таври васеъ эътироф шудаанд. СММ ва дигар созмонҳои байналмилалӣ таҷрибаи сулҳсозии Тоҷикистонро ҳамчун намунаи муваффақи гуфтушуниди сиёсӣ арзёбӣ карданд. Пас аз барқарор гардидани сулҳ, вазифаи асосии роҳбари давлат барқарор кардани сохтори давлатӣ, эҳёи иқтисод ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум буд. Бо иқдомҳои саривақтӣ ва сиёсати оқилона, иқтисоди кишвар аз буҳрони шадид баромад. Дар давраи Истиқлолият, Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шарофати сиёсати давлатдории миллӣ ва роҳбари хирадмандона ба яке аз давлатҳои устувори минтақа табдил ёфт. Имрӯз кишвари мо дорои сохтори муосири сиёсӣ, иқтисоди рушдёбанда ва низоми ҳуқуқии устувор мебошад.

Яке аз самтҳои муҳими фаъолияти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати иҷтимоӣ ва фарҳангӣ мебошад. Ҳукумати кишвар таҳти роҳбарии Президент барои беҳтар намудани шароити зиндагии шаҳрвандон, рушди соҳаҳои маориф, тандурустӣ, фарҳанг ва илм тадбирҳои зиёде андешидааст. Бо ибтикори Сарвари давлат, садҳо мактаб, муассисаи таҳсилоти олӣ, беморхона ва марказҳои фарҳангӣ бунёд гардиданд. Барномаҳои давлатии «Солҳои рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ», «Солҳои рушди саноат» ва дигар ташаббусҳо ба эҳёи ҳаёти иҷтимоиву иқтисодии ҷомеа мусоидат намуданд. Дар соҳаи фарҳанг, эҳёи анъанаҳои миллӣ, гиромидошти забони давлатӣ ва арҷгузорӣ ба мероси адабӣ ва таърихии тоҷикон зери таваҷҷуҳи хос қарор гирифт. Қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатӣ» ва таҷлили ҷашнҳои бузурги миллӣ, ба мисли Наврӯз, Рӯзи Ваҳдати миллӣ ва Рӯзи Истиқлолият, нишони эҳёи фарҳанги миллӣ мебошад.

Бо назардошти саҳм ва хизматҳои барҷаста дар таҳкими истиқлол, сулҳ, ваҳдат ва рушди давлатдорӣ, Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2015 ба Эмомалӣ Раҳмон унвони олии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ ‑ Пешвои миллат дод. Ин унвон на танҳо рамзи эҳтиром ба шахсият, балки ифодаи шинохти миллӣ ва қадрдонии мардум аз роҳбари худ мебошад. Пешвои миллат дар маънои васеъ на танҳо роҳбари сиёсӣ, балки роҳнамои маънавии ҷомеа аст, ки мардумро ба сӯи дониш, таҳаммул ва созандагӣ ҳидоят мекунад.

Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар саросари кишвар бо шукӯҳ таҷлил мешавад. Дар ин рӯз, дар муассисаҳои таълимӣ, донишгоҳҳо ва идораҳои давлатӣ конфронсҳо, суҳбатҳои илмӣ, вохӯриҳо бо ҷавонон ва чорабиниҳои фарҳангӣ баргузор мегарданд. Ҳадафи асосии таҷлили ин рӯз арҷгузорӣ ба давлатдорӣ, эҳтиром ба арзишҳои миллӣ ва тақвияти ҳисси ватандории шаҳрвандон мебошад. Ин ҷашн на танҳо ба шахсият, балки ба тамоми системаи давлатдорӣ ва сиёсати созандагии миллӣ бахшида шудааст.

Иқтисоди Тоҷикистон дар давраи истиқлол бо роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон рушду такомули босуръатро аз сар гузаронид. Бо татбиқи барномаҳои стратегии миллӣ, аз ҷумла Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2030, самтҳои муҳими иқтисодӣ, энергетика, саноат, кишоварзӣ, нақлиёт ва сайёҳӣ рушд ёфтанд. Сохтмони нерӯгоҳҳои барқи обӣ, ба мисли “Норак”, “Сангтӯда-1”, “Сангтӯда-2” ва “Роғун”, намунаи равшани сиёсати энергетикии давлат мебошад. Роғун, ки ҳамчун “қалби энергетикии Тоҷикистон” маъруф аст, рамзи худшиносии миллӣ ва қудрати иқтисодии кишвар дониста мешавад. Инчунин, таваҷҷуҳи хос ба рушди инфрасохтор, роҳсозӣ ва иртиботи нақлиётӣ сабаб шуд, ки Тоҷикистон аз кишвари баста ба маркази транзитии минтақавӣ табдил ёбад.

Дар сиёсати хориҷӣ, Президенти Тоҷикистон сиёсати мутавозин, сулҳҷӯёна ва ҳамкориро пеш мебарад. Тоҷикистон бо аксари кишварҳои ҷаҳон муносибатҳои дипломатӣ барқарор намудааст ва узви фаъоли созмонҳои байналмилалӣ мебошад. Пешниҳодҳои Сарвари давлат оид ба масъалаҳои об, муҳити зист ва рушди устувор аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид қабул гардидаанд. Соли 2018 СММ бо пешниҳоди Тоҷикистон Даҳсолаи байналмилалии “Об барои рушди устувор, 2018‑2028”-ро эълон кард. Ин иқдом мавқеи Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ таҳким бахшид ва нишон дод, ки сиёсати хориҷии кишвар бар асоси принсипҳои ҳамкорӣ, дӯстӣ ва эҳтироми мутақобила бунёд ёфтааст.

Дар хулоса метавон гуфт, ки Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон рамзи давлатдорӣ, ваҳдат ва пешрафти миллӣ аст. Таҷлили ин сана на танҳо ёдбуди як рӯйдоди таърихӣ, балки таҷассумгари шинохти миллӣ ва эҳтироми ҷомеа ба давлат ва роҳбари он мебошад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ ‑ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо сиёсати хирадмандона, хислатҳои инсондӯстӣ ва эҳсоси баланди ватандорӣ тавонистанд давлати миллии тоҷиконро эҳё ва мустаҳкам созанд. Имрӯз, бо пайравӣ аз сиёсати созанда ва дурнамоии Президенти кишвар, ҷавонони тоҷик барои рушди Ватан, таҳкими сулҳ ва эҳёи иқтисод талош мекунанд. Бинобар ин, Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо ҷашни давлатӣ, балки ифодаи ваҳдат, худшиносӣ ва муҳаббати беандозаи мардум ба Ватани азизамон аст.

Беков Дидавар ходими илмии шуъбаи сотсиологияи Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

Пайи ҳифзи Ватан аз хоб мондӣ,

Гаҳе аз дида ҷое ашк рондӣ.

Ба сад азму талошу заҳмати беш

Ватанро бар раҳи Ваҳдат расондӣ.

Ҳар сол рӯзи 16 ноябр дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад. Ин сана ифодаи эҳтирому қадрдонии халқи тоҷик ба хизматҳои беназири Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Пас аз соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистони азиз, мамлакат дар марҳалаи ниҳоят душвори таърихӣ қарор дошт. Ҷанги шаҳрвандӣ ва нооромии сиёсӣ, ки кишварро фаро гирифта буд, тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеаро фалаҷ гардонид. Дар чунин вазъияти пурфоҷиа, маҳз шахсияти барҷаста ва матини иродаи Эмомалӣ Раҳмон тавонист миллати парокандарро муттаҳид намуда, сулҳу суботро барқарор созад.

Бо роҳбарии хирадмандонаи Пешвои миллат, Тоҷикистон роҳи сулҳ, ваҳдат ва созандагиро пеш гирифт. Ӯ тавонист бо иродаи қавӣ, сиёсати оқилона ва дастгирии халқи худ кишвари азизамонро аз вартаи ҷанг наҷот диҳад. Имрӯз Тоҷикистон ҳамчун давлати орому пешрафта дар арсаи байналмилалӣ шинохта шудааст.

Солҳои сипаригардида гувоҳи онанд, ки зери сарварии Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон ба дастовардҳои бузурге ноил гардидааст. Аз ҷумла, бо ташаббуси ӯ ҳазорҳо мактабу муассисаҳои таълимӣ, беморхонаҳо, роҳҳо, нерӯгоҳҳои барқӣ, иншооти обёрӣ ва дигар объектҳои муҳими иқтисодӣ бунёд ёфтанд. Барномаҳои давлатӣ оид ба баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум ва рушди устувори иқтисодӣ татбиқ гардиданд.

Пешвои миллат ба масъалаи ҷавонон диққати махсус медиҳад. Ӯ ҷавононро нерӯи асосии пешбарандаи ҷомеа медонад ва ҳамеша онҳоро ба таҳсил, касбомӯзӣ, эҳтироми Ватан ва садоқат ба арзишҳои миллӣ даъват мекунад. Ҷавонони тоҷик имрӯз дар соҳаҳои гуногун фаъолона саҳм мегузоранд ва ин ҳама самараи ғамхориҳои бепоёни Сарвари давлат аст.

Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон низ таҳти роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон ба таври муваффақ амалӣ мешавад. Тоҷикистон имрӯз бо аксари кишварҳои ҷаҳон муносибатҳои дӯстона ва судманд дорад. Пешвои миллат дар тамоми минбарҳои байналмилалӣ сиёсати сулҳҷӯёна ва ҳамкориро пеш мебарад, ки боиси баланд гардидани обрӯи Тоҷикистон дар сатҳи ҷаҳонӣ гардидааст.

Яке аз муҳимтарин самтҳои сиёсати Эмомалӣ Раҳмон таъмини истиқлолияти энергетикии кишвар мебошад. Бо иқдоми ӯ сохтмони Неругоҳи барқи обии “Роғун” оғоз гардид, ки ба рушди иқтисоди миллӣ ва таъмини нерӯи барқ барои аҳолӣ аҳамияти бузург дорад. Иншооти мазкур рамзи қудрат ва ифтихори миллӣ аст.

Ҳамчунин, бо роҳбарии Пешвои миллат барномаҳои бузурги давлатӣ оид ба рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ амалӣ мешаванд. Ин барномаҳо имконият фароҳам меоранд, ки сокинони минтақаҳои дурдаст аз шароити беҳтари зиндагӣ бархурдор шаванд ва мероси фарҳангии тоҷикон ҳифз гардад.

Имрӯз номи Эмомалӣ Раҳмон дар таърихи тоҷикон ҳамчун меъмори давлатдории навин, Пешвои сулҳу ваҳдат ва рамзи худшиносии миллӣ сабт шудааст. Ӯ тавонист бо иродаи қавӣ, донишу таҷриба ва муҳаббати беандоза ба Ватан давлатеро бунёд кунад, ки ояндаи дурахшон дорад.

Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо ҷашни рамзӣ, балки рӯзи ифтихор ва арҷгузорӣ ба давлатдории миллӣ мебошад. Ин рӯз моро водор месозад, ки бо меҳнат, дониш ва садоқат ба Ватан хизмат намоем, сулҳу ваҳдатро ҳифз кунем ва барои пешрафти минбаъдаи кишвари азизамон саҳмгузор бошем.

Бигузор 16 ноябр ҳамеша моро ба ваҳдат, меҳанпарастӣ ва садоқат ба Пешвои миллат ҳидоят намояд. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон – рамзи ифтихори ҳар як тоҷик ва кафили ояндаи дурахшони Тоҷикистон аст.

Раҳмонов Бахтовар Абдуғаниевич - ходими пешбари илмии Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраев АМИТ

Қаюмӣ Достон Даврон - ходими илмии Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраев АМИТ

Тоҷикистон дар заминаи сиёсати хориҷии “дарҳои кушода” ва таҷрибаи ҳамкории беш аз се даҳсола бо кишварҳои Аврупо, Амрико, Осиё, Ховари Миёна ва давлатҳои дигар қитъаҳои дунё омодагии хешро ҷиҳати идомаи таҳкими муносибатҳои гуногунҷанба бо онҳо ҳам дар сатҳи дуҷониба ва ҳам қолабҳои бисёрҷониба изҳор мекунад.

Эмомалӣ Раҳмон

Ба истиқболи Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон-16 ноябр

Мавриди зикр аст, ки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро “сиёсати дарҳои кушода” ташкил дода, муносибатҳои худро бо кишварҳои минтақа ва ҷаҳон бо дар назардошти манфиатҳои миллӣ ба роҳ мондааст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар оғози асри XXI бо эълони “сиёсати дарҳои кушода” равобити байналмилалиро баҳри муаррифии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷаҳон ва ҷалби сармояи хориҷӣ барои бозсозии кишвар оғоз намуданд, ки пас аз гузашти солҳо ин сиёсат ҳамчун сиёсати озмудашуда ва муваффақ дар арсаи байналмилалӣ эътироф гардидааст. Интихоби сиёсати “дарҳои кушода” аз як тараф роҳи ягонаи дурусти пешбурди сиёсати хориҷӣ ва аз ҷониби дигар иъикоси арзишҳои фарҳангию таърихӣ ва суннатии халқи тоҷик яъне дӯстӣ ва ҳусни ҳамсоягӣ мебошад, ки самараи бевоситаи Пешвои миллат мебошад.[1]

Бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистонро тамоми ҷомеаи ҷаҳон ба расмият шинохта, Пешвои миллатро сарвари сулҳпарвар эътироф намудаанд. Маҳз талошҳо ва заҳматҳои бепоёни Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, ки имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон бо тамоми кишварҳои дуру наздик ва ҷаҳон ҳамкориҳои судманду дӯстонаро ба роҳ мондааст. Кореяи Ҷанубӣ яке аз кишварҳои Осиёи Шарқӣ мебошад, ки дорои иқтисоди босуръат рушдкунанда буда, ба қатори кишварҳои даҳгонаи “Бабрҳои Осиёӣ” шомил мебошад. Дар замони бархурди манфиатҳо ва рақобатҳои геосиёсиву геоиқтисодӣ ба роҳ мондани ҳамкориҳои судманд миёни кишварҳо, яке аз шартҳои рушди пайвастаи ҳар як кишвар бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ба шумор меравад. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ин раванд дур набуда, бо Кореяи Ҷанубӣ ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрҷонибаро дар тамои соҳаҳо ба роҳ мондааст.

Муносибатҳои дипломатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Кореяи Ҷанубӣ 27 апрели соли 1992 барқарор гардидааст. Аз оғози робитаҳои дипломатӣ ҳамкориҳои дуҷониба дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, тиҷоратӣ, иҷтимоӣ, энергетикӣ, илмӣ-техникӣ ва фарҳангӣ ҷараён дорад. Соли 2008 Кореяи Ҷанубӣ намояндагии худро дар шаҳри Душанбе боз намуд. Консули фахрии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Кореяи Ҷанубӣ аз 13 апрели соли 2015 расман ба фаъолият оғоз намуд. Мавриди зикр аст, ки сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Кореяи Ҷанубӣ соли 2015 дар заминаи сафари расмии Президенти кишвар ифтитоҳ гардид. Асоси тамоми ин ҳамкориҳо дар мулоқоти нахустини Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Президенти Ҷумҳурии Корея Ким Ён Сам (соли 1995 дар шаҳри Ню-Йорк) баргузор гардид. Заминаи шартномавӣ-ҳуқуқии ду кишварро 20 санади ҳамкории байниҳукуматӣ ва байниминтақавӣ ташкил медиҳад.[2]

Қобили зикр аст, ки дар таърихи ҳамкориҳои дуҷониба, аввалин маротиба санаи 15-17 июли соли 2019 дар сатҳи боломақом Сарвазири Кореяи Ҷанубӣ Ли Нак Ён бо ҳайати вакилони худ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон сафари расмӣ анҷом доданд. Дар рафти вохӯрӣ вазъ ва дурнамои ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба миёни Тоҷикистону Корея дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, тиҷоратӣ саноатӣ, илмӣ-фарҳангӣ ва иҷтимоӣ баррасӣ гардид. Дар мулоқоти мазкур доир ба самтҳои манфиатбори муносибатҳои байнипарлумонии Тоҷикистону Кореяи Ҷанубӣ, ҳамкориҳои сиёсӣ, тиҷоратию иқтисодӣ, саноатӣ, гидроэнергетика, молиявиву бонкдорӣ ва бахшҳои хусусӣ, сармоягузорӣ, кишоварзӣ, тандурустӣ, дорусозӣ, илму маориф, фарҳанг, муҳоҷират, сайёҳӣ ва бунёди корхонаҳои муштараки истеҳсолӣ дар заминаи минтақаҳои озоди иқтисодии Тоҷикистон,ҳар ду ҷониб табодули назар намуданд. Метавон гуфт, ки вохӯрии мазкур қадамҳои аввал дар рушди ҳамкориҳои тарафайн ба ҳисоб рафта, барои дар оянда таҳким бахшидани муносибатҳои дуҷониба ва бисёрсамта нақши муҳим мебозад. Зеро, дар ин мулоқот масъалаҳои муҳими ҳамкориҳои судманд баррасӣ гардида, бо дар назардошти манфиатҳои миллӣ рӯз то рӯз ҳамкориҳо миёни ду кишвар рушд намуда истодааст.[3]

Мавриди зикр аст, ки санаи 1-уми апрели соли 2021 Раиси Парлумони Кореяи Ҷанубӣ Пак Бён Сок ба Ҷумҳурии Тоҷикистон сафари расмӣ анҷом дод. Дар ин нишасти самимӣ ба масъалаҳои муҳимтарини ҳамкориҳо ба хусус дар таҳкими муносибатҳои байнипарлумонӣ Тоҷикистону Корея таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд. Зикр гардид, ки фаъолияти минбаъдаи Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба ҳамкориҳои тиҷоратию иқтисодӣ ва густариши ҳамкорӣ бо Фонди рушди ҳамкории иқтисодӣ метавонад, яке аз омили таҳкими ҳамкориҳо дар ин самт ва афзоиши ҳаҷми сармоягузорӣ байни ҷонибҳо гардад. Инчунин, қайд гардид, ки истифодаи иқтидори бойи захираҳои табиии Тоҷикистон, таъсиси марказҳои логистикию тиҷоратӣ дар минтақаҳои озоди иқтисодӣ, ҳамкорӣ дар соҳаи бонкдорӣ, ҷудо кардани қарзҳои имтиёзнок ба иқтисодиёти Тоҷикистон, аз самтҳои ояндадори таҳкими муносибатҳои ҳамкории ду кишвар маънидод гардид. Ҷонибҳо аз сатҳи ҳамкориҳои байни ҳукуматҳо, аз ҷумла фаъолияти пурсамари Агентии ҳамкориҳои байналмилалии Корея (KOIKA) изҳори қаноатмандӣ намуданд.[4]

Агентии ҳамкории байналмилалии Корея (KOICA) соли 1991 таъсис гардида, ба барномаҳои кӯмаки грантӣ равона гардидааст, ки аз ҷониби ҳукумат Кореяи Ҷанубӣ маблағгузорӣ мешавад. Мақсади асосии ин барномаи (KOICA) мубориза бо камбизоатии ҷаҳонӣ ва дастгирии рушди устувори иҷтимоию иқтисодии кишварҳои рӯ ба тараққӣ мебошад. Агентии ҳамкории байналмилалии Корея (KOICA) дар амалисозии барномаҳои кӯмаки грантии Кореяи Ҷанубӣ нақши калидӣ мебозад. Нуфузи Кореяи Ҷанубӣ дар арсаи ҷаҳонӣ баланд гардида, Кореяи Ҷанубӣ дар ҳаллӣ мушкилоти рушди байналмилалӣ нақши назаррас мегузорад. Кореяи Ҷанубӣ тавассути барномаи KOICA як қатор лоиҳаҳоро дар беш аз 100 кишвари ҷаҳон дар соҳаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ дар рушди ҷамоатҳои деҳот, тандурустӣ, маориф, идоракунии давлатӣ, тағйирёбии иқлим, энергетика ва инфрасохтори саноатӣ амалӣ месозад. Инчунин, имкониятҳои омузиш ва таълимиро ба кормандони давлатӣ ва намояндагони шаҳрвандони кишварҳои қабулкунанда пешниҳод менамояд. Бо истифода аз платформаи муштараки KOICA шумораи ташкилотҳо, корхонаҳо ва шахсони алоҳидаи Кореяи Ҷанубӣ дар амалӣ сохтани лоиҳаҳои бузурги KOICA ҳамроҳ гардидаанд.[5]

Бо ташаббусҳои пайвастаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон солҳои охир таваҷҷуҳи Кореяи Ҷанубӣ ба кишвари мо бештар шуда истодааст. Аз ин рӯ, Кореяи Ҷанубӣ бо Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрҷонибаро густариш дода, бештар ба ҳамкориҳои байнипарлумонӣ, гумрукӣ, нақлиётӣ, энергетикӣ, тиҷоратӣ, иқтисодӣ, инфрасохтор, техникӣ, рақамикунонӣ, саноатӣ, соҳибкорӣ ва илмӣ-фарҳангӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир намудаанд.

Солҳои охир ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Кореяи Ҷанубӣ дар соҳаи гумрук ва нақлиёт низ ба роҳ монда шуда, пайваста рушд карда истодааст. Ҳамкориҳо миёни мақомоти гумруки Тоҷикистон ва Кореяи Ҷанубӣ ба роҳ монда шуда, дар заминаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии бисёрҷонибаи Созмони умумиҷаҳонии Савдо ва Созмони умумиҷаҳонии гумрук густариш ёфта истодааст. Дар заминаи ҳамкориҳои судманд дар шаҳри Душанбе “Системаи идораи таваккал” ифтитоҳ гардид. Татбиқи лоиҳаи мазкур дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои 2019-2021 дар асоси Созишнома дар бораи содагардонии расмиёти савдои Созмони Умумиҷаҳонии Савдо вобаста ба расонидани кӯмаки техникӣ аз ҷониби кишварҳои мутараққӣ ба кишварҳои рӯ ба рушд амалӣ карда шудааст. Дар асоси Созишномаи дуҷониба аз ҷониби Ҳукумати Кореяи Ҷанубӣ ёрии техники барои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба маблағи 4,2 миллион доллари амрикоӣ тасдиқ ва ҷудо карда шуд. Дар маросими ифтитоҳи “Системаи идораи таваккал” намояндаи ширкати “DATA World CoL/td” доир ба марҳилаҳои татбиқи лоиҳаҳо, системаи идораи таваккал, ҳадаф, афзалият ва дурнамои он изҳори андеша намуданд. Ҳамзамон дар доираи муаррифии лоиҳаи мазкур мулоқоти дуҷонибаи Хадамоти гумруки Тоҷикистону Корея баргузор гардид. Дар доираи ҳамкориҳои дуҷониба ҳаҷми гардиши тиҷорати хориҷӣ байни Тоҷикистону Корея солҳои охир густариш ёфта, соли 2023 беш аз 96 миллион доллари амрикоиро ташкил дод. Воридоти бештари молҳо аз Кореяи Ҷанубӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷҳизоту дастгоҳҳои истеҳсолию технологӣ, маҳсулоти фармасевтӣ, воситаҳои нақлиёт ва дигар намуди молҳоро ташкил медиҳад.[6]

Дар доираи ҳамкориҳои сиёсию дипломатӣ санаи 29-уми ноябри соли 2021 дар Қасри миллат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Вазири корҳои хориҷии Кореяи Ҷанубӣ Чон Ий Ёнро бо сафари расмӣ ва ҷиҳати иштироки Форуми “Осиёи Марказӣ + Корея” дар Тоҷикистон қарор дошт, ба ҳузур пазируфтанд. Дар мулоқот вазъи феълии ҳамкориҳои ду кишвар ва масъалаҳои муҳими рӯзномаи байналмилалию минтақавӣ баррасӣ гардиданд. Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки мо Кореяро дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун шарики боэътимоди худ медонем ва ба рушди минбаъдаи ҳамкорӣ бо он мутобиқ ба манфиатҳои муштарак аҳамияти хос медиҳем. Инчунин, дар ин мулоқот таҳкими робитаҳои байнидавлатӣ дар соҳаҳои сиёсӣ, байнипарлумонӣ, иқтисодӣ-тиҷоратӣ, илмӣ-техникӣ ва фарҳангиро муҳокима намуданд. Таъкид карда шуд, ки фаъолияти минбаъдаи Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба ҳамкориҳои тиҷоратию иқтисодӣ ва густариши робитаҳо дар доираи Форуми муштараки соҳибкорӣ метавонад омили таҳкими ҳамкориҳо дар афзоиши ҳаҷми сармоягузорӣ миёни ду кишвар гардад. Ҳамзамон қайд карда шуд, ки истифодаи иқтидори бойи захираҳои табиии Тоҷикистон, ҳамкорӣ дар соҳаи бонкдорӣ, энергетика, гидроэнергетика, саноат, саноати коркарди кӯҳӣ, кишоварзӣ, нақлиёт ва коммуникатсия, технологияҳои иттилоотӣ, туризм, маориф ва тандурустӣ самтҳои афзалиятноки рушди ҳамкориҳои минбаъдаи ҳар ду кишвар маънидод гардид.[7]

Дар санаи 6-уми сентябри соли 2024 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Қасри миллат Президенти Агентии Корея оид ба ҳамкориҳои байналмилалӣ (КОЙКА) Ҷанг Вон Самро ба ҳузур пазируфтанд. Дар мулоқоти мазкур ҳамкории Тоҷикистон бо Агентии Корея оид ба ҳамкориҳои байналмилалӣ баррасӣ гардид. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Ҷумҳурии Кореяро шарики боэътимоди Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Осиёи Шарқӣ ва КОЙКА-ро ниҳоди муҳими тақвияти ин шарикӣ номиданд. Бояд қайд намуд, ки дар 7 моҳи соли 2024 гардиши молу маҳсулот миёни ду кишвар 29% афзоиш ёфтааст. Дар рафти суҳбат ҳамкорӣ дар татбиқи тарҳҳои мухталиф аз ҷумла дар самтҳои энергетика, нақлиёт, саноат, соҳибкории хурду миёна, рақамикунонӣ, идоракунии давлатӣ ва рушди захираҳои инсонӣ баррасӣ гардиданд. Инчунин, ҳамкорӣ дар бахшҳои маориф, тандурустӣ, кишоварзӣ ва идораи об, ҳифзи муҳити зист, ҳолатҳои фавқулода ва таъмини рушди устувор низ самтҳои афзалиятноки рушди ҳамкориҳои дуҷониба арзёбӣ гардид. Ҳамзамон, дар масоили мубрами ҳамкориҳои дуҷониба аз қабили тайёр намудани кадрҳои баландихтисос, афзоиши бунёди “энергияи сабз”, рушди “иқтисоди сабз”, таъсиси “технопаркҳо”, ҷорӣ намудани “технологияҳои рақамӣ” ва тавсеаи “тиҷорати электронӣ” ибрози андеша намуданд.[8]

Қобили зикр аст, ки муҳоҷирати меҳнатӣ яке аз масъалаҳои муҳим барои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор меравад. Пешвои миллат пайваста ба ин масъала таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, барои ҳалли мушкилотҳои ҷойдошта талошҳои худро равона месозад. Аз ин рӯ, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи муҳоҷирати меҳнатӣ низ бо дигар кишварҳо ҳамкориҳоро ба роҳ монда, пайваста ҳамкориҳоро густариш медиҳад. Зикр кардан зарур аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои иқтидори қувваи корӣ буда, метавонад бо Кореяи Ҷанубӣ ҳамкориҳоро дар соҳаи муҳоҷирати меҳнатӣ густариш диҳад.

Мавриди зикр аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Кореяи Ҷанубӣ ҳамкориҳои сиёсиву дипломатии худро дар самти муҳоҷирати меҳнатӣ низ ба роҳ монда, баҳри рушди самти мазкур пайваста талошҳои худро равона месозанд. Асосан рушди муҳоҷирати меҳнатӣ барои Ҷумҳурии Тоҷикистон бештар манфиатовар мебошад. Аз ин рӯ, метавон гуфт, ки саҳму талошҳои бепоёни Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар густариши робитаҳои дуҷонибаву бисёрҷониба миёни ду кишвар бештар ба назар мерасад. Санаи 5-уми ноябри соли 2024 дар шаҳри Сеул муовини вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Содиқ Имомӣ бо муовини Президенти Хадамоти захираҳои инсонии Кореяи Ҷанубӣ оид ба масъалаҳои қувваи кории хориҷӣ ва шуғли ҷаҳонӣ Лим Син Мук мулоқот намуданд. Дар доираи мулоқоти мазкур ҷонибҳо Ёддошти тафоҳум оид ба фиристодан ва қабули кормандон тавассути низоми иҷозати кор миёни Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати шуғл ва меҳнати Кореяи Ҷанубӣ ба имзо расид. Инчунин ҷонибҳо дар мавриди татбиқи он, аз ҷумла таъсиси Маркази низоми иҷозати шуғл дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва фиристондани шаҳрвандони кишвар барои фаъолияти муваққатии меҳнатӣ ба Кореяи Ҷанубӣ изҳори андеша намуданд.[9]

Дар соли 2025 аввалин гуруҳи кории муҳоҷирон аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Кореяи Ҷанубӣ сафарбар шуданд, ки ин иқдомҳои аввалини сиёсати муҳоҷирати меҳнатии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар минтақаи Осиёи Шарқӣ ба ҳисоб меравад. Дар амалишавии сиёсати муҳоҷирати меҳнатии ду кишвар дар асоси манфиатҳои миллии ҷонибҳо, яъне Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати шуғл ва меҳнати Кореяи Ҷанубӣ нақши муассир доранд. Метавон гуфт, ки Созишномаи байниҳукуматӣ дар соҳаи муҳоҷирати меҳнатӣ миёни ду кишвар, ки дар соли 2024 ба имзо расонида шуд, барои шинохти ду халқият ва барои таҳкими робитаҳои сиёсии байниҳукуматӣ миёни ду кишвар мусоидат менамояд.

Ҳамин тариқ, метавон қайд кард, ки дар таҳкиму густариши робитаҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Кореяи Ҷанубӣ нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бениҳоят бузург аст. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар доираи сиёсати “дарҳои кушода” тавонистанд бо кишварҳои дуру наздик махсусан бо Кореяи Ҷанубӣ ҳамкориҳои зич ва густардаро ба роҳ монда, баҳри ҳифзи манфиатҳои миллӣ дар арсаи байналмилалӣ талошҳои беназири худро равона месозанд. Метавон қайд кард, ки солҳои охир ҳамкориҳои дуҷониба миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Кореяи Ҷанубӣ дар соҳаҳои сиёсӣ, дипломатӣ, парлумонӣ, иқтисодӣ, тиҷоратӣ, техникӣ, энергетикӣ, саноатӣ, гумрук, инфрасохтор, илмӣ-фарҳангӣ рушд ёфта истодааст, ки ин ҳам заҳматҳои шабонарӯзии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

ФАЙЗУЛЛОЕВА Нигора, ходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Адабиёт

1. Мирзоев Ҳабибҷон “Нақши Эмомалӣ Раҳмон дар таҳкими истиқлолият ва эҷоди давлати миллӣ” 15.11.2019. Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо (osiyoavrupo.tj)

2. Муносибатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Корея | Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон https:// www. mfa.tj/ tg/ main/ view/ 34/ munosibathoi-tojikiston-bo-jumhurii-koreya

3. Мулоқот бо Сарвазири Ҷумҳурии Корея Ли Нак Ён /Президенти Тоҷикистон- President of Tajikistan- Президент Таджикистана /- (prezident.tj) http:// www. prezident.tj/node/20682

4. Пак Бён Сок: «Мы высоко оцениваем усилия Президента Таджикистана Эмомали Рахмона по обеспечению мира и стабильности в регионе Центральной Азии» | НИАТ "Ховар" (khovar.tj)

5. Korea International Cooperation Agency (KOICA) https://darpe.me/aid-entries/koica/

6. Таҳкими ҳамкории гумрукии Тоҷикистону Корея (gumruk.tj) https: //www. gumruk. tj/ index. php/ 12121 / ruiydodi-gumruk/1164-2021-09-17-18-13-03

7. Мулоқоти Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Корея https:// www. mfa.tj/ tg/ main/ view/ 9262/ muloqoti-peshvoi-millat-prezidenti-jumhurii-tojikiston-bo-vaziri-korhoi-khorijii-jumhurii-koreya

8. Мулоқот бо Президенти Агентии Корея оид ба ҳамкории байналмилалӣ (КОИКА) Ҷанг Вон Сам https://president.tj/event/news/47172

9. Вохӯрӣ бо муовини Президенти Хадамоти захираҳои инсонии Корея оид ба масъалаҳои қувваи кории хориҷӣ ва шуғли ҷаҳонӣ/ Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон https:// www.mfa.tj /tg / main / view/16074/vokhuri-bo-muovini-prezidenti-khadamoti-zakhirahoi-insonii-koreya-oid-ba-masalahoi-quvvai-korii-khoriji-va-shugli-jahoni

Шукри Ваҳдат, шукри бахти пойдор,

Пешво дорем, дорем ифтихор.

16 ноябр дар саросари кишвари азизамон Рӯзи Президент ҷашн гирифта мешавад, ки барои мо хеле азизу гиромист. Ҳама чиз дар қиёс хубтар фаҳмида мешавад. Мо бояд донем, ки дирӯзи мо чӣ гуна буд ва имрӯз то ба куҷо расидем? Инчунин мо бояд донем, ки дар он замони пурталотуми ҷанги шаҳрвандии бародаркуш ва ҳалокатбор мо дар кадом вазъият қарор доштем ва моро чӣ тақдир дар пеш буд? 31 сол пеш, яъне 16 ноябри соли 1992 дар Иҷлосияи сарнавиштсози Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Худованд ба миллати тоҷик чунин шахсиятеро ато намуд, ки тавонист роҳи наҷоти ӯро пайдо намояд. Ин шахсият Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон буд, ки баъди ба мансаби Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуданашон савганд ёд намуданд, ки ба Тоҷикистон сулҳ меоранд, то охирин муҳоҷирро ба Ватан бармегардонанд ва миллати азияткашида ва парокандаи тоҷикро сарҷамъ мекунанд. Пас аз талошҳои ҷонфидоёна, сафарҳои пурхатар ва гуфтугӯҳои созанда бо гурӯҳҳои мухталифи сиёсӣ ба ин абармарди сиёсат, шуҷоъ ва хирадманд муяссар шуд, ки ба ивази гарави ҷони худ сулҳу ваҳдатро дар кишвар барқарор намояд. Аз ин ҷост, ки мардуми шарифи Тоҷикистон сарвари аъзами худро аз ҷон бештар дӯст дошта, ояндаи кишварро ба он кас супурданд ва дар ин кор хато накарданд. Имрӯз кишвари мо дар арсаи ҷаҳонӣ соҳиби обрӯи бесобиқа гашта, таҷрибаи сулҳи тоҷикон сарлавҳаи дастуру китобҳои сиёсатшиносӣ гаштааст. Имрӯз миллати тоҷик ифтихор аз он дорад, ки дар баробари дигар халқҳои олам ҳуқуқу овози баробар дошта, ҳувияти миллии хешро дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ менамояд.

Дар давоми 31 сол рушди кишвар, ободиву тинҷӣ ва сатҳи зиндагии мардуми мо хеле боло рафта, Тоҷикистон яке аз кишварҳои амнтарини дунё ҳисобида мешавад ва пойтахти он шаҳри Душанбе ба маркази чорабиниҳои байналмилалӣ табдил ёфтааст. Баргузории чандин конфронсу саммитҳои муҳими Созмони Милали Муттаҳид оид ба обу иқлим, ҷаласаҳои Созмони ҳамкории Шанхай, ҳамоишҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ва дигар чорабиниҳои сатҳи олӣ нишон медиҳанд, ки Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ба ҳайси давлати устувор, эътимодбахш ва дорои сиёсати хориҷии хирадмандона шинохта шудааст.

Мақсад аз рӯзи ид муайян кардани рӯзи 16 ноябр дар он ифода меёбад, ки ибтидо аз ҳамин рӯзи тақдирсозу муайянкунандаи рушди минбаъдаи бомароми Тоҷикистон марҳилаи нави муҳими давлатӣ, яъне тибқи Конститутсияи давлати соҳибихтиёр дар Ҷумҳурии Тоҷикистон идоракунии президентӣ оғоз ёфта, роҳбари давлати тозаинтихобгардида ба иҷрои вазифа шурӯъ намудаанд. Бо итминони комил метавон гуфт, ки таҷлили Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон нишони ихлосу самимият, муҳаббат ва қадршиносии миллати мо нисбат ба Сарвари маҳбубу раҳнамо, рамзи муттаҳидии мардум дар атрофи Пешвои муаззами миллат мебошад.

Сиёсати пешгирифтаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон моро вазифадор менамояд, ки барои амалӣ гардидани ҳадафҳои давлату ҳукумат дар самти таҳкими рукнҳои давлатдории навини Тоҷикистон ва баланд бардоштани сатҳи некуаҳволии аҳолӣ тамоми нерӯ, қудрат, тавоноӣ ва донишу таҷрибаамонро ба кор барем ва зиракии сиёсиро аз даст надиҳем. Бигзор, хуршеди озодиву истиқлолият ба хонадони ҳар фарди кишвари маҳбубамон Тоҷикистон то абад файзу баракат ва нуру зиё бахшад!

Камолова Д.Ҳ. - ходими илмии Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

«Тоҷикистон барои бисёр мамлакатҳои олам нодиртарин намунаи бо роҳи осоишта ҳал кардани низоъҳои дохилиро нишон дод, ки онро саҳми Тоҷикистон дар таърихи сулҳоварӣ гуфтан хато нест»

Кофи Аннан, собиқ дабири кулли Созмони Милали Муттаҳид

Ба истиқболи Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон -16 ноябр

Боиси ифтихору сарфарозист, ки тӯли 34 сол мешавад, ки дар партави сулҳу субот, ваҳдату ягонагӣ ва соҳибистиқлолии Тоҷикистони маҳбубамон умр ба сар мебарем. Воқеан ин неъмати бебаҳост, зеро ки дар тӯли ҳазорсолаи таърих расидан ба Истиқлол, Ваҳдату якдилӣ ва муттаҳидӣ ақлу зеҳни тамоми инсониятро ба худ ҷалб менамуд. Аммо расидан ва даст ёфтан ба он кори басо мушкилу пурпечутоб буд ва ҳазорон қаҳрамонон ҷони худро дар ин роҳ фидо кардаву ба мақсад нарасидаанд.

Эъмори ҳар давлатро, бе муҳобот, бидуни оромиву субот тасаввур намудан ғайриимкон аст. Вале бо амри тақдир барои баъзе аз давлатҳои собиқ Иттиҳоди Шуравӣ он дар майлонҳои куллан ноозмуда рӯи кор омад, ки таърих мисолашро ёд надорад.

Таърихи гувоҳ аст, ки пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ яке аз қадамҳои аввалин ва тақдирсоз ин ба даст овардани Истиқлоли давлатӣ буд. Бо талошу заҳматҳои зиёд санаи 9 сентябри соли 1991 Ҷумҳурии Тоҷикистон Истиқлоли комили худро эълон намуд, ки заминаи нави сиёсӣ ва ҳуқуқиро барои рушди минбаъдаи кишвар гузошт. Вале пас аз ин воқеоти муҳимми таърихӣ нооромӣ фазои кишвари азизи моро фарогир гашт ва рушду тараққиёти онро ба чандин солҳо ақиб зад. Аммо бо заҳмату кӯшишҳои фарзандони ҷонфидои миллат, монанди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки шабу рӯз фикрашон ба комёб гардидан дар сарҷамъ намудани миллат ва ба даст овардани якдилию якдигарфаҳмии онҳо равона буд, мо тавонистем аз чанголи ин зуҳуроти харобиовар раҳоӣ ёбем ва ваҳдату сулҳу суботро дар кишвар побарҷо намоем. Имрӯз самараи ин ҳама кӯшишҳоро мо дар лабханди модарону хоҳарон, оромию ободии мамлакат, дастовардҳои беназири ҳамватанон дар дохил ва хориҷи кишвар, шинохти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун ташаббускори ҳалли масъалаҳои ҷаҳонӣ ва монанди инҳо дида метавонем.

Мардуми шарифи тоҷик бояд дарк кунанд, ки сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон танҳо дар асоси муносибати таҳаммулпазирии қуваҳои гуногун, баъзан қувваҳои мухолифи якдигар, ҳаракатҳо ва ҳизбҳо устувор нигоҳ дошта мешавад, Сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон имкон дод, ки дар натиҷаи эътироф намудани гуногунрангии шароитҳои зиндагӣ дар кишвар, яъне дар натиҷаи рад кардани ҳокимияти чизе ё дигарон, имконпазир шуд.

Муҳимтарин ҳуҷҷат – Созишномаи истиқрори сулҳ байни тоҷикон ба оғози марҳилаи сифатан нави таърихӣ – бозсозию ободкорӣ дар асоси ғояи Тоҷикистони азизу соҳибистиқлол – Ватани маҳбуби ҳамаи мо шуруъ шуд. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон зикр кард, ки таҷрибаи арзишманди гузаштагони мо дар мубориза барои озодӣ ва истиқлол дар асри ХХ – даврони ниҳоят мураккаби сарнавишти миллати тоҷик аҳамияти фавқулоддаи ҳаётӣ дошт ва ин масъала то ҳанӯз мавриди таваҷҷуҳи ҷиддӣ ва баррасиву таҳқиқи ҷомеашиносон ва таърихнигорон қарор нагирифтааст. Дар охири асри ХIX ва оғози садаи ХХ миллати тоҷик таҳти таъсири омилҳои зиёди сиёсиву иҷтимоӣ дар марҳалаи ниҳоят ҳассос ва хатарноки ҳастии хеш қарор дошт.

Ҷумҳурии Тоҷикистонро бе ному кору пайкори Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳаргиз тасаввур карда наметавонем. Барқарорсозии сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистонро метавон аз заҳматҳои Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон арзёбӣ намуд, ки на танҳо барои тоҷикон, балки барои тамоми кишварҳои минтақа ва ҷаҳон дастоварди муҳим арзёбӣ мегардад. Зеро, амнияту оромиши Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти мавқеъ ва имкониятҳои ҷуғрофии он кафили сулҳу субот дар минтақа ва ҷаҳон маҳсуб мешавад.

Яке аз нақшаҳои стратегии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки аз Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ бармеояд, эъмори ҷомеаи демокративу ҳуқуқбунёд аст. Аз нахустин рӯзҳои роҳбарӣ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ташкили ҳизбҳои сиёсиро мутобиқи талаботи меъёрҳои Конститутсия истиқбол мекарданд.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бар хилофи ҳамаи нотавонбинҳои дохилию хориҷӣ, ки ба ояндаи давлати мо хушбин набуданд, ҷасурона роҳбарии давлатро бар уҳда гирифтанд. Нахустин сухане, ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари баланди ин Иҷлосияи таърихӣ гуфтанд, сулҳ буд ва роҳи мо ба сӯйи ин субот яксону ҳамвор нест. Хиради азалии миллати тоҷик муқобили ҷаҳолат ғолиб омад ва мо дасти ҳам гирифтему дар талоши наҷоти миллат ва бақои давлат гардидем.

Он ваќт Ҷумҳурии Тољикистон ќадамњои нахустинашро дар љодаи соњибистиќлолї мегузошт ва бо хатари нобудшавии давлат ва миллат ру ба ру омад, ниёз ба чунин шахсияти наљотбахш ва тавоно ба миён омад. Дар назди Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалї Рањмон мушкилтарин вазифаҳо истода буданд:

- гирифтани пеши роҳи ҷанги шаҳрвандӣ;

- бунёд кардани заминаи сулҳ;

- баргардонидани гурезаҳои иҷборӣ;

- таъмини иҷтимоии аҳолӣ;

- ба низом овардани сохторҳои қудратӣ (хусусан артиши миллӣ) густурдани заминаҳои ваҳдати миллӣ, ҳал кардани масъалаи бумбасти коммуникатсионӣ...

ва чандин вазифаҳои дигар, ки баршумурдани онҳо ҳам зарур аст ва ҳам тӯлонӣ. Аммо вазифаҳое, ки қайд карда шуданд, на танҳо мубрам, на танҳо рӯзмарра, балки ба истилоҳи дар он рӯзгор маъмул тақдирсоз буданд.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун падидаи нодири даврони соҳибистиқлолии кишвар барои сарҷамъ намудани милати дар ҳоли парокандашавӣ қарордоштаи тоҷик ва аз вартаи нестӣ раҳоӣ бахшидани давлати навини тоҷикон нақши басо бузургро иҷро кард. Рӯзи ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, яъне 27-уми июни соли 1997 барои мо, воқеан оғози ҳамдигарфаҳмиву сарҷамъӣ ва фароҳам овардани шароит барои зиндагии орому осоиштаи халқамон мебошад.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун омили муттаҳидсозанда тамоми мардуми Тоҷикистон шароит овард, ки бо истифодаи арзишҳои аз ҷониби ҷаҳони эътирофшуда дар кишвар таҳкурсии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ гузошта шавад ва барои беҳтар гардидани сатҳи зиндагии мардум, ободӣ ва ояндаи давлати соҳибистиқлол заминаи мусоид муҳайё гардад.

Дарвоқеъ, Ваҳдати миллӣ тавоноии миллат ва давлат аст, ки дар он нақши Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон беназир мебошад.

Маҳз Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон меъмори Ваҳдат гаштанд ва ба сокинони кишвар қавл доданд, ки дар қадами аввал барои онҳо сулҳ меоваранд. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба қавли додаашон вафо карданд. Маҳз дар даҳсолаи аввали мушкили давлатдорӣ бо ҳидоятҳои Пешвои миллат дар мамлакат Парчам, Суруди миллӣ, Конститутсия, асъори миллӣ қабул шудаанд.

Тайи се даҳсолаи сипаригардида, ки барои таърих он қадар тӯлони нест, Ҷумҳурии Тоҷикистон тавонист дар сиёсати дохилӣ ва хориҷии хеш ба муваффақиятҳои зиёд ноил гардад. Имрӯз ҷумҳурии моро дар арсаи ҷаҳон чун кишвари боэътимод мешиносанд. Боиси хушнудист, ки обрӯву нуфузи он сол то сол боло рафта, дар самти рушду тараққиёт уфуқҳои нав ба нав кашф мегарданд.

Дар баробари ин, Ҳукумати мамлакат бо сарвари Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба тарбияи насли наврас да руҳияи баланди ватандӯстӣ, ифтихори ватандорӣ ва арзишҳои миллӣ таваҷҷуҳи ҳамеша дошта, дар муассисаҳои таълимӣ ватандӯстони ҷоқеӣ ба камол расанд, то ин ки ин Ватан ва хоки муқаддаси онро дӯст доранду чун гавҳараки чашм ҳифз намоянд.

Фарзанди барӯманди халқи тоҷик Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пуштибонии ин марзу бумро дар сангинтарин марҳила ба дӯши худ гирифтанд ва изҳор доштанд, ки барои халқу Ватан, барои осудагӣ ва ободии он донишу қувваи худро дареғ намедоранд. Маҳз ҳамин ҷонфидоӣ ва диловарии Пешвои миллат муҳтарм Эмомалӣ Раҳмон буд, ки дар дили миллионҳо тоҷику тоҷикистониён шуълаи умеду орзуҳо аз нав фурӯзон гардид. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон сапедӣ бар сиёҳӣ пирӯз меомад. Соли 1994 бо созмон дода шудани музокироти тољикон марҳалаи нав оғоз гардид. Дар ин замина ќадам ба ќадам барои иҷрои мақсадҳои ниҳоӣ шароит муҳайё мегардид.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалї Рањмон, ки бо рисолати таърихии барќарор кардани сулњу осоиш сарварии кишварро бар дўши худ гирифта буданд, аз аввалин рўзњои фаъолияташон роњи расидан ба маќсудро дар муколама ва муносибати сулњомез бо тамоми неруњои сиёсии кишвар муайян намуданд. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз аввалин изњороташон усули аслии фаъолияти роњбарияти Ҷумҳурии Тољикистон чунин сифат намуда буданд:

«Идеали сиёсии мо вањдати миллї аст. Мо ягон масъалаи принсипии аслии љомеамонро бо роњї зўрї ва аз тариќи набарди мусаллањона њал карданї нестем. Муроду маќсадамон бунёдкорї асту бас».

Ваҳдати миллӣ дар тамоми гӯшаву канори мамлакат шодиву фараҳ овард. Он чун нушдорӯе дар ҷисму ҷонҳои хаста рӯҳу тавон бахшид, ки самарашро ҳамарӯз мо бо чашми ақл мушоҳида мекунем. Шукрона,ки имрӯз Тоҷикистон на танҳо ободу зебо мегардад, балки дар пешрафти ҷомеа гомҳои устувор дорад, ки, пеш аз хама, аз самари ин санади тақдирсоз замина гирифтааст.

Моњияти хидматњои бузурги Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро мо дар поягузории давлатдории навини тољикон ва ба кишвари сулњу салоњ табдил додани Ҷумҳурии Тољикистон медонем ва иқрор бо онем, ки њар фарзанди фарзона соњиби унвони ќањрамони кишвар ва пешвои асри XXI шуда наметавонад.

Дар марњалаи нави бунёди давлатдории муосири Ҷумҳурии Тољикистон таќдири баланди миллати куњанбунёди тољик дар он зохир мегардад, ки дар симои шахсияти беназири таърихї Пешвои миллат муҳтарам Эмомали Раҳмон олитарин сифатњои башарӣ – адолати инсонї, бузургдилию шуљоат, рањму шафќат ва ќобилияти нотакрори вањдатофарӣ – таҷассум ёфтанд ва мањз њамин њамоњангї љомеаро ба сатњи баланди хештаншиносї расонид.

Мањз бо зањмату талошњои пайгиронаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Ҷумҳурии Тољикистон дар интињои асри бист аз фољиаи миллї рањої ёфта, истиќлолияти давлатии худро тањким бахшид ва миллати тољик баъд аз њазор сол дар роњи эњёи давлатдории миллї ба дастовардњои бузурги таърихї ноил гардид ва имрўз ба сӯи ояндаи нек устуворона ќадам мегузорад.

Зеро ин таъриху фарњанг, ин миллати куњанбунёд воќеан ниёзманди хамин гуна сарвару пешвое буд, ки дар садри давлат онро аз вартаи нобудї ба шањри умеди орзуњо рањнамун созад. Ва имрўз ин миллат бо камоли ифтихору сипос ва бо сарбаландиву худшиносии миллї Эмомалї Рањмонро Пешвои худ ном мегиранд.

Маҳз Истиқлоли давлатӣ ва сулҳу Ваҳдати миллӣ ҷонибдории мамлакатҳои берунмарзӣ ва мавқеъу мақоми Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар миқёси ҷаҳон овозадор гардонидааст. Агар Истиқлоли давлатӣ мустақилӣ ва ҳеҷ як субъекти берунӣ вобаста набудани давлатро ифода намояд, пас Ваҳдату ягонагӣ ин сар баровардан аз як гиребон, муттаҳид шудан баҳри татбиқи ғояҳои нав, барои ҳифозати миллату давлат сипар кардан аст. Ин ду арзиш бо якдигар тавъаманд ва маҳз алоқамандии онҳост, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар кутоҳбарин муддат – 34 соли Истиқлоли давлатӣ ба яке аз кишварҳои амнтарин мубаддал гардидааст. Бо татбиқи ҳарчи бештари ғояҳои миллӣ ва созандагӣ, пояҳои давлатдории миллии мо ҳамон андоза мустаҳкам гардида, ки боиси болоравии камолоти маънавии мардум ва ҷомеа гардидааст. Зеро дар фазои сулҳу ваҳдат душвориҳо ва монеаҳо паси сар мешаванд, рӯзгори мардум рӯ ба тараққӣ ниҳода, кишвари азизи биҳиштосоямон дар шоҳроҳи пешрафти тараққиёт мавқеи боз ҳам мустаҳкамро соҳиб мегардад.

Ҳамин тариқ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид медоранд, ки «Вақти он расидааст, ки мо аз иқдоми муассир барои тақвияти нақши асосии СММ дар ҳалли низоъҳо ва барқарорсозии сулҳу субот дар сайёра кор бигирем»,-

Бинобар ин, «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» ном гирифтани ин пешниҳод бори дигар далели он мебошад, ки тамоми талошу заҳматҳои Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон танҳо ба хотири ояндаи дурахшони насли наврасу ҷавон мебошад. Ибтикори навбатии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на фақат аз камолоти касбӣ, ҳамчун ходими намоёни сиёсӣ, арбоби барҷастаи давлатӣ ва дипломати олимақоми сатҳи ҷаҳонӣ гувоҳӣ медиҳад, балки мақом ва мартабаи ҶумҳурииТоҷикистонро дар низоми муносибатҳои байналмилалии замони муосир ба маротиб боло бурда, ҳамчун давлати соҳибистиқлоли сулҳовар муаррифӣ менамояд.

РАҲМОНЗОДА Азимҷон Шералӣ, ходими калони илмии шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Таҳлили татбиқи аснод ва маромномаҳои Иҷлосияи таърихии XVI-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар зиндагии иҷтимоӣ ва сиёсии кишварамон ва натиҷаҳои таърихии он то ба имрӯз ба хулосаҳои мушаххас овардааст. Яке аз вазифаҳои муҳими Иҷлосияи XVI-ум заминаи таҳкими робитаҳои бисёрсамтаро бо тамоми кишварҳои ҷаҳон ва созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ гузошт. Яъне марҳалаи нав дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз Иҷлосияи таърихии XVI-ум оғоз гардид.

Усули асосии нави сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистони соҳибистиқлол 19-уми ноябри соли 1992 аз тарафи Раиси нави Шурои Олии ҷумҳурӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар “Муроҷиатнома ба халқи шарифи Тоҷикистон” эълон гардида буд, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ба хушӣ пазируфта шуд ва дастгирӣ ёфт. Он масъалаҳо аз рӯйи тартибе, ки дар Муроҷиатномаи мазкур омадаанд, чунинанд:

1. Ворид шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷомеаи ҷаҳонӣ;

2. Барқарор кардани муносибатҳои дипломатӣ бо ҳамаи кишварҳое, ки мехоҳанд бо Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси баробарҳуқуқӣ ва муносибатҳои муфиди тарафайн ҳамкорӣ кунанд;

3. Аъзо шудан ба созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ;

4. Мустаҳакам кардан ва боз ҳам инкишоф додани муносибатҳои неки ҳамсоягӣ ва ҳамкории ҳамаҷониба бо Давлатҳои Муштаракулманофеъ, пеш аз ҳама, бо Федератсияи Русия, ҷумҳуриҳои Ӯзбекистон, Қазоқистон, Қирғизистон ва Туркманистон;

5. Дар асоси усули баробарӣ, ҳамкории дутарафаи судманд, ки кишварҳои хориҷӣ интихоб намудаанд, дахолат накардан ба корҳои дохилии якдигар, барқарор намудани муносибат бо ҳамаи кишварҳои ҷаҳон, аз ҷумла, бо Афғонистон, Покистон, Чин, Эрон, давлатҳои дигари Осиёву Африқо ва Аврупою Амрико;

6. Ёфтани ҷойгоҳи муносиби худ дар ҷомеаи ҷаҳонӣ.

Ҷумҳурии Тоҷикистон тавонист дар Иҷлосияи XVI-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон натанҳо робитаҳои судманде бо ҷаҳони хориҷ барқарор созад, балки бо пайдо намудани равиши хоси дипломатияи худ, ки бар ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва эҳтироми арзишҳои умумибашарӣ асос ёфтааст, ҳамчун як кишвари фаъол ва таъсиргузор дар ҳалли масъалаҳои ҷаҳонӣ шинохта шавад.

Барқарории робитаҳои хориҷӣ ва шиносонидани Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кишвари мустақил яке аз муҳимтарин ва дар айни ҳол мушкилтарин бахшҳои давлатсозӣ дар солҳои аввали Истиқлоли сиёсӣ буд. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо эътироф кардани асноди робитаҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид, Санади хотимавии Хелсинки, Баёнияи Париж ва дигар санадҳо зербинои сиёсати дохилӣ ва хориҷии худро бунёд намуда, эълон кард, ки инсон ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои онро, сарфи назар аз мансубияти миллӣ, мазҳабӣ, нажодӣ ва ҷинсӣ арзиши олӣ мешуморад.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронии худ дар Иҷлосияи 17-уми Шурои Олии ҷумҳурӣ 26 –уми июни соли 1993 зикр намуданд, ки “баъд аз иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ дар сиёсати хориҷии мо марҳалаи нав оғоз ёфт. Инчунин, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии хеш дар Иҷлосияи XVIII Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистои дар таърихи 28 декабри соли 1993 зимни зарурати танзими консепсияи сиёсати хориҷии кишвар таъкид намуда буданд, ки «Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи мавқеи ҷуғрофӣ, мавқеи геосиёсӣ ва манфиатҳои иқтисодиаш ба 5 ҳавзаи сиёсӣ дохил мешавад.

Ҳавзаи якум Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил аст, ки бо вуҷуди душвориҳои солҳои аввали ташаккулаш ба сӯи таҳкими робитаҳои ҳамаҷиҳата тамоили ботинӣ дорад.

Ҳавзаи дуюм Осиёи Марказист, ки кунун рӯ ба ваҳдати иқтисодию сиёсӣ овардааст.

Ҳавзаи сеюм фазои зисту амали давлатҳои ҳамсояи форсизабон аст, ки ҳанӯз ба ягон иттиҳоди муштараки сиёсӣ ё иқтисодӣ нарасида бошанд ҳам, онҳоро нафақат ҳамбастагии таърихӣ ва мазҳабию фарҳангӣ, балки дурнамои воқеии рушди миллӣ бо ҳам ҷазб мекунанд.

Ҳавзаи чаҳорум доираи нуфузи давлатҳои мусулмоннишини Шарқ аст, ки онҳоро на фақат ягонагии дину ойин ва суннатҳои рӯҳонӣ, балки имконот ва эҳтиёҷоти рушди миллӣ низ ба ҳам мепайванданд.

Ҳавзаи панҷум ҷомеаи байналмилалист, ки ҷамъбастагии зоҳирию ботиниаш беш аз пеш қувват мегирад ва ҳам оҳиставу пайваста ба сӯи тамаддуни воҳиди умумибашарӣ роҳ мепаймояд.

Дар маркази доираи диққати кишварҳо ва минтақаҳои номбаршуда қарор гирифтани Ҷумҳурии Точикистон се омили асосӣ дорад: иқтисодӣ, низомӣ ва сиёсӣ. Диққати он кишварҳоро, пеш аз ҳама, сарватҳои зеризаминӣ ва рӯизаминии Ҷумҳурии Тоҷикистон – тилло, нуқра, пахта, арзиз, мис, оҳан, уран, ҳамчунин мавқеи стратегии он ва равандҳои сиёсию иҷтимоие, ки солҳои охир дар сарзамини мо ба вуҷуд омадаанд, ба худ ҷалб намудааст. Махсусан масъалаи об имрӯз дар сиёсати муносибатҳои байналмилалии ҷумҳурӣ як таҳаввули сиёсиро ба вуҷуд овардааст. Илова бар ин Ҷумҳурии Тоҷикистон барои бисёрии ин кишварҳо бозори муносибу мувофиқи фурӯши молҳояшон мебошад. Махсусан, барои он кишварҳое, ки молҳояшон дар бозори ҷаҳонӣ ба рақобати сахти кишварҳои ғарбӣ ва давлатҳои пешрафтаи шарқӣ рӯбарӯст. Аз ин рӯ, ҳамаи онҳо кӯшиш доранд, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон нуфуз дошта бошанд, то хостаҳои сиёсию иқтисодӣ ва низомиашонро бароварда созанд.

Яке аз ҷанбаҳои таҳаввулии сиёсати хориҷӣ ин иштироки фаъолонаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳаллу фасли масъалаҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ мебошад, ки дар ин маврид низ комёбиҳои ҷумҳурӣ чашмрасанд. Аз ҷумла, чандин ташаббуси кишвар, бахусус дар ҳаллу фасли масъалаҳои об ва энергетика, ҷилавгирӣ аз офатҳои табиии марбут ба об, ҳифзи пиряхҳо, мубориза алайҳи терроризм, тундгароӣ ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, аз байн бурдани мушкилоти Афғонистон аз ҷониби соири кишварҳои ҷаҳон дар СММ дастгирӣ ёфтанд.

Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити муосир хусусияти таҳаввулотиро дорост, ки он имконият медиҳад бо давлатҳои ҷаҳон бештар муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаро ба роҳ монад. Дар муносибат бо давлатҳои ҳамсарҳад ва давлатҳои сохти демократӣ дошта, Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати дӯстӣ, дахолат накардан ба сиёсати дохилии дигар давлатҳо, ҳал намудани масъалаҳо бо роҳи осоиштаро пурра ҷонибдорӣ менамояд.

Азбаски кишварҳои гуногун нисбати Ҷумҳурии Тоҷикистон хостаҳои гуногун, манфиатҳои гуногун доранд ва аксар хостаҳои онҳо бо хостаҳо ва манфиатҳои давлатҳои дигар дар тазод мебошад, байни ин кишварҳо рақобате вуҷуд дорад. Ин рақобати онҳо ба вазъи Ҷумҳурии Тоҷикистон бе таъсир нахоҳад буд.

Имрӯз дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки акнун чоряк аср таҷриба пушти сар дорад, муносибатҳои дуҷониба ва ҳамкориҳои бисёрҷониба мавқеи махсус доранд. Зарурати иштироки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар фаъолияти ин созмонҳо аз он бармеояд, ки кишвар дар таҳкими амнияту суботи байналмилалӣ пайваста талош меварзад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар тӯли 34 соли Истиқлоли сиёсии хеш тавонист, бо барқарор намудани муносибатҳои ду ва бисёрҷониба бо кишварҳои дунё, созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ марҳала ба марҳала мавқеи сиёсии худро дар арсаи ҷаҳонӣ мустаҳкам гардонад. Дар ин марҳалаи начандон тӯлонии таърихи муосир Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ҳидояти роҳбарияти кишвар ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардида, обрӯ ва эътибори хешро боло бурд, ҳамкориҳои судмандро таҳкиму густариш бахшид ва то имрӯз бо аксари давлатҳои ҷаҳон робитаҳои хубу манфиатовар ба роҳ мондааст.

Бояд гуфт, ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи об, пеш аз ҳама, ба таҳкими ҳамкориҳою танзими муносибатҳо нигаронида шуда, мавзӯи обро аз чаҳорчӯбаи фаҳмиши классикии ақибмондаи собиқи он раҳоӣ мебахшанд, дар навъи нигариш ва истифодаи обҳои фаромарзӣ миёни кишварҳои минтақа раванди муколама дохил карда мешавад, аз таҷрибаи пешрафтаи якдигар ва ҷаҳон дар ҳалли масъалаҳои баҳсноку низоъангез, аз ҷумла, идоракунии захираҳои оби дарёҳои сарҳадгузар истифода карда мешавад.

Барои ба ҳадафҳои ин ташаббусҳо расидан аз ҷониби кишварҳо ва созмонҳои ҷаҳонӣ чорабиниҳои зиёде бо иштироки роҳбарияти Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида шуд. Ҳамчунин, дар асоси Қатъномаи Маҷмаи умумии СММ як қатор чорабиниҳои сатҳи баланди байналмилалӣ дар пойтахти кишварамон бо иштироки намояндагони кишварҳои аъзои СММ ва дигар созмонҳои байналмилалию минтақавӣ гузаронида шуданд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шарофати сиёсати “дарҳои кушода” ҳамкории мутақобилан судмандро бо як қатор созмонҳои иқтисодӣ ва ниҳодҳои молиявии байналмилалӣ ба роҳ мондааст. Аз ҷумла, Созмони ҳамкории иқтисодӣ, Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва рушд, Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё, Хазинаи байналмилалии асъор, Бонки ҷаҳонӣ, Бонки аврупоии таҷдид ва рушд, Бонки Осиёии рушд, Бонки исломии рушд, Бонки Авруосиёии рушд, Бонки навтаъсиси осиёии сармоягузории зерсохторӣ ва ғайра.

Дар самти ҳамкории иқтисодии хориҷӣ қобили зикр аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолона бо шарикони анъанавӣ, монанди Федератсияи Русия, Ҷумҳуриҳои Қазоқистон, Ӯзбекистон, Қирғизистон ва Туркманистон ҳамкории наздик ба роҳ мондааст. Дар ин ҷо ҳамсояи ҳаммарзи бузург Ҷумҳурии Халқии Хитойро, ки тавассути сармояҳои муассири хеш ба рушди иҷтимоиву иқтисодии кишвар мусоидати назаррас мерасонад, наметавон махсус зикр накард. Ҳамзамон, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкории устуворро бо кишварҳои хориҷии дур, аз ҷумла кишварҳои қаламрави Иттиҳоди Аврупо ва Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ба роҳ монда, мунтазам кӯшиш ба харҷ медиҳад, ки онҳоро васеъ ва амиқ намояд.

Ҳадафи асосии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳифзи манфиатҳои стратегии кишвар дар арсаи байналмилалӣ буда, он аз тариқи фароҳам овардани шароити мусоиди берунӣ барои рушди устувори ҳамаҷонибаи мамлакат, мусоидат ба таҳкими беш аз пеши пояҳои истиқлолияту соҳибихтиёрии давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва кӯшишҳои пайгирона ҷиҳати дарёфти ризоият ва манфиатҳои мутақобила бо кишварҳои хориҷӣ ва созмонҳои байналмилалӣ дар ҷараёни иҷрои вазифаҳои авлавиятноки сиёсати хориҷии кишвар амалӣ мегардад.

Ҷиҳати ноил шудан ба ҳадафи мазкур Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати хориҷии мустақили бисёрсамта ва сиёсати “дарҳои кушода”-ро, ки ба талаботи манфиатҳои олии давлативу миллӣ ҷавобгӯ буда, ҳадафи ба роҳ мондани муносибатҳои дӯстона ва мутақобилан судмандро бо кишварҳои гуногуни олам пайгирӣ мекунад ва ба эҳтироми бечунучарои ҳуқуқи байналмилалӣ асос ёфтааст, татбиқ менамояд.

Дар марҳалаи кунунӣ принсипҳои асосӣ ва анъанаҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳалли масъалаҳои афзалиятноки рушди кишвар, аз ҷумла таҳкими сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ, тақвияти ислоҳоти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ равона шуд. Дар ин муддат сиёсати «дарҳои кушода», ҳамчун фарҳанги ҳамзистӣ бо олами имрӯз аз ҷониби роҳбарияти кишвар муаррифӣ гардида, дар асоси он сиёсати хориҷии бисёрсамта, ботавозун ва прагматикӣ тарҳрезӣ шуд ва тавсеаву таҳкими робитаҳои дӯстона ва ҳамкориҳои судманд бо кишварҳои гуногуни олам роҳандозӣ гашт. Ба шарофати ин сиёсат Ҷумҳурии Тоҷикистон мавқеи худро дар сиёсати байналмилалӣ мустаҳкам сохта, бо назардошти манфиатҳои миллӣ тавозуни муносибатҳо ва манфиатҳои худро таъмин кард. Сиёсати “дарҳои кушода” меҳвари сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро таҷассум мекунад. Бархе аз натиҷаҳои ин сиёсатро метавон чунин баршумурд:

1. ҳар сол миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва беш аз 100 кишвари ҷаҳон табодули мол сурат мегирад. Соли 2013 Ҷумҳурии Тоҷикистон узви комилҳуқуқи яке аз созмонҳои бонуфузтарини дунё — Созмони Умумиҷаҳонии Тиҷорат гардид;

2. то имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои гуногуни олам беш аз 2100 ҳуҷҷати дуҷониба ба имзо расонидааст, ки масъалаҳои муносибату ҳамкориҳои дуҷонибаро дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, тиҷоратӣ, ҳарбӣ-техникӣ, амният, илм, фарҳанг, маориф, тандурустӣ, сайёҳӣ ва дигар самтҳоро фаро мегиранд;

3. ағлаби ташаббусҳои сиёсӣ, аз ҷумла ҳаллу фасли мухолифати шаҳрвандӣ тариқи гуфтушунид, мусоидат ба ҳалли мушкилоти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоии Афғонистон, рушди ҳамкориҳои минтақавӣ, як зумра ташаббусҳо оид ба истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ ва ҳамкорӣ дар соҳаи энергетика, мубориза бар зидди терроризм, экстремизм ва қочоқи маводи мухаддир, инчунин дигар пешниҳодҳои арзишманди роҳбарияти Тоҷикистон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамовозӣ ва дастгирӣ пайдо намудаанд.

Бояд хотирнишон сохт, ки дар ин давра Ҷумҳурии Тоҷикистон бо бештар аз 350 санади байналмилалӣ ба мисли конвенсияҳо, хартияҳо ва эъломияҳои байналмилалӣ аъзо шуда, уҳдадориҳои худро дар мавриди расидан ба ҳадафҳои ҷаҳонӣ, аз қабили рушди иҷтимоӣ, беҳбуди вазъи иқтисодӣ, ҳифзи муҳити зист ва амсоли он иҷро менамояд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи Созмони илмию фарҳангии Созмони Милали Муттаҳид (ЮНЕСКО) низ муаллифи чандин ташаббус буда, ҳамовозии ин созмонро ба даст овардааст, ки ба чанде аз онҳо ишора мекунем:

1. соли 2002 пойтахти Тоҷикистон шаҳри Душанбе ба ҳайси “Шаҳри сулҳ” сазовори ҷоизаи ЮНЕСКО гардид;

2. соли 2003 “Шашмақом” ҳамчун мусиқии Тоҷикистон ва Ӯзбекистон ба ҳайси шоҳкориҳои шифоҳӣ ва фарҳангии мероси ғайримоддии башарият ба феҳристи ЮНЕСКО ворид карда шуд;

3. соли 2010 бо қарори 34-умин ҷаласаи Кумитаи мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО шаҳраки қадимаи «Саразм» ба феҳристи мусаввараҳои мероси фарҳангии умумиҷаҳонии ЮНЕСКО ворид карда шуд;

4. соли 2013 бо қарори 36-умин ҷаласаи Кумитаи мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО “Боғи миллии Тоҷикистон – кӯҳҳои Помир” ба феҳристи Мероси табии умумиҷаҳонии ЮНЕСКО шомил гардид;

5. соли 2013 дар шаҳри Париж, дар қароргоҳи ЮНЕСКО муаррифии китоби «Меъмори сулҳ», дар роҳи расидан ба сулҳу суботи комил дар кишвар бахшида шуда буд, баргузор гашт;

6. соли 2013 бо эътирофи пайравии пайваста ба ҳадафҳои ташаккули сулҳи пойдор ва пешбурди рушди устувор, аз ҷумла тавассути ташаббусҳо оид ба пешбурди ҳамкорӣ ва муколамаи байналмилалӣ дар соҳаи об, табодули донишҳои илмӣ ва мусоидат ба пешрафт дар самти татбиқи Ҳадафҳои Рушди Ҳазорсола ва ҳадафҳои рушди дар сатҳи байналмилалӣ ҳамоҳанг шуд;

7. соли 2013 дар шаҳри Париж дар рафти 37-умин иҷлосияи Конфронси генералии ЮНЕСКО ҷашнҳои 3000-солагии Ҳисор, 700-солагии Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ (дар ҳамкорӣ бо Ҷумҳурии Исломии Эрон) ва 600-солагии Абдураҳмони Ҷомӣ ба феҳристи ҷашнҳое, ки бо иштироки ЮНЕСКО дар солҳои 2014-2015 таҷлил мешаванд, ворид гардиданд.

Доираи дигари ташаббусҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳалли масъалаҳои амниятӣ, мубориза бо таҳдиду чолишҳои замони муосир, аз ҷумла терроризм, тундгароӣ ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддирро дар бар мегирад. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Истиқлоли сиёсӣ дар самти мубориза бар зидди терроризм, ифротгароӣ ва қочоқи маводи мухаддир ҳамкории босамаре бо созмонҳои байналмилалию минтақавӣ — СММ, Созмони Аҳдномаи ҳамкорӣ дар Аврупо, Созмони Ҳамкории Шанхай ва ғайра ба роҳ монда, инчунин иштирокчии фаъоли амалиёти сулҳҷӯёнаи СММ гардидааст.

Бинобар ин, ташаббуси Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи тавассути қатъномаи махсуси СММ «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда», ки аз минбари баланди СММ 24 сентябри соли 2024 садо дод, барои ҳар шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон мояи ифтихору сарбаландӣ аст. Ин ташаббус давоми мантиқии ҳамаи ташаббусҳои пешинаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти обу иқлиму экология буд, ки дар асоси онҳо СММ 10 қатънома қабул намуд. Барои дарки он ки дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаи сулҳу суботу ваҳдат масъалаи меҳварӣ маҳсуб меёбад.

Ҳамин тариқ, марҳалаи нав дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз Иҷлосияи таърихии XVI-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз ёфта, дар баробари ҳаллу фасли масъалаҳои рӯзмарра, асосҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар, принсипҳои роҳандозӣ намудани сиёсати хориҷӣ мушаххас гардида, тадриҷан санадҳои зарурӣ таҳия ва қабул карда мешаванд.

Инчунин, ҷомеаи ҷаҳонӣ азму иродаи Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар ҷодаи ободию осоиши Ватан, ташаббусҳои созандаву некбинона, нигоҳи боэътимоду хайрхоҳона ба масъалаҳои ҷаҳонии муосир ва иштироки фаъол дар ҳалли онҳо эътироф ва эҳтиром мекунад. Бешак, ин навъи нигариш ба Ҷумҳурии Тоҷикистон, заминаро барои барқарории робитаҳои созанда бо ҳамаи кишварҳои олам ва нақшофарии Ҷумҳурии Тоҷикстон дар арсаи минтақаву ҷаҳон дар оянда низ фароҳам хоҳад кард.

РАҲМОНЗОДА Азимҷон Шералӣ, ходими пешбари илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон