Дар Паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, таъкид ба масъалаҳои таълиму тарбия ҳамчун асоси ҳуқуқӣ ва маънавии рушди ҷомеа, яке аз самтҳои муҳим ба ҳисоб меравад.

Асосҳои ҳуқуқӣ ва маънавии таълиму тарбия дар Паём ба андешаи мо чунин унсурҳоро дар бар мегиранд:

Асосҳои ҳуқуқӣ ва методологӣ:

- таъкид ба муҳимияти қонунгузории миллӣ дар соҳаи илму маориф, ки рушди таълиму тарбияро таъмин мекунад;

- риоя ва татбиқи баробарии ҳуқуқ ба таҳсил ва илм барои ҳамаи қишрҳои ҷомеа;

- ҳавасмандгардонии омӯзгорон, олимон ва баланд бардоштани сатҳи иҷтимоии онҳо;

- таъмини дастрасӣ ба навовариҳои илму техника ва технологияҳои муосир;

- бозбинии сохторҳои муассисаҳои соҳаи илму маориф, пеш аз ҳама ба сохтори Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон баргардонидани функсияҳои назоратии маориф ва аттестатсионикунонии кормандони илмӣ (ба андешаи мо дар сохтори Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар заминаи ташкилотҳои мавҷуда, таъсис додани сохторҳои алоҳидаи агентии назорат дар соҳаи илм ва маориф ва комиссияи олии аттестатсионӣ);

- таҳия ва дар сатҳи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ намудани барномаҳои ягонаи литсентсиякунонидашудаи «Антиплагиат» ва пешбинӣ намудани гузаронидани онҳо танҳо аз ҷониби муассисаҳое, ки дар назди онҳо шуроҳои диссертатсионӣ таъсис дода шудаанд ва дар ҳолати истисноӣ аз ҷониби агентии назорат дар соҳаи илм ва маориф;

- таҷдиди назар намудани санадҳои меъёрии ҳукуқӣ дар соҳаи илм, аз ҷумла ба андешаи мо: «Дар бораи Низомномаи шӯрои диссертатсионӣ, Тартиби додани дараҷаҳои илмӣ, Тартиби додани унвонҳои илмӣ ва Тартиби бақайдгирии давлатии диссертатсияҳои ҳимояшуда», ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 июни соли 2021, №267 тасдиқ шудаанд ва бе асосҳои зарурӣ тез-тез иваз намудани муқарраротҳои онҳо, ки ба пешрафти таҳқиқотҳои илмӣ монеа мшаванд;

- таҷдиди назар намудани “Барномаи давлатии тайёр кардани кадрҳои сатҳи баланди илмӣ барои солҳои 2021 - 2030”.

Асосҳои маънавӣ:

- тарғиби арзишҳои миллӣ, ватанпарастӣ ва фарҳангӣ дар равандҳои таълиму тарбия;

- мустаҳкам намудани рӯҳияи худшиносӣ ва ифтихори миллӣ миёни ҷавонон;

- ахлоқи ҳамида, ҳисси масъулият ва тарбияи насли дорои маънавиёти баланд;

Паёмҳои Президенти Тоҷикистон ҳамеша ба рушди соҳаи маориф, илм ва маънавиёти ҷомеа ҳамчун кафили устуворӣ ва ояндаи миллат аҳаммияти махсус медиҳанд.

Дар Паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон низ, рушди илм ва маориф ҳамчун яке аз самтҳои стратегии давлат таъкид гардидааст. Мазмуни асосии суханрониҳои марбут ба ин соҳа ба беҳтар намудани низоми таълим, рушди таҳқиқотҳои илмӣ ва омодасозии мутахассисони баландихтисос равона шудааст.

Нуктаҳои асосӣ дар соҳаи илму маориф дар Паём чунинанд:

- роҳбари давлат ҷавонони кишварро қишри фаъолтарини ҷомеа ва идомадиҳандаи кору пайкори насли калонсол номида, изҳор доштанд, ки ҷавонони ватандӯст минбаъд низ бо илму донишҳои замонавӣ, касбу ҳунарҳои муосир ва саъю талоши навҷӯёнаи худ барои рушди илму инноватсия ва боз ҳам таҳким бахшидани нуфузи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзишманд мегузоранд;

- рушди сармояи инсонӣ бо роҳи омӯзиш ва бозомӯзии кадрҳо доир ба технологияҳои иттилоотӣ дар дохил ва хориҷи кишвар ва баланд бардоштани маърифати истифодаи технологияҳои рақамӣ;

- дар низоми таълимии муассисаҳои тамоми зинаҳои таҳсилоти касбӣ равияи омода кардани барномасозон ва дигар ихтисосҳои зарурӣ барои рушди иқтисоди рақамӣ ва барномасозӣ;

- муҳайё кардани шароити беҳтарин барои тарбияи кадрҳо, пешниҳод намудани имтиёзҳои гуногун, ҳавасмандгардонии мутахассисони самти технологияҳои иттилоотӣ ва бозомӯзӣ дар муассисаҳои пешқадами хориҷӣ;

- зарурати ба роҳ мондани омӯзиши забонҳои хориҷӣ аз зинаи таҳсилоти томактабӣ, андешадани чораҳои қатъӣ ҷиҳати таҷдиди назар кардани стандартҳо ва нақшаву барномаҳои таълимӣ, ворид намудани воҳидҳои нави кории омӯзгорони забонҳои хориҷӣ, таҳияи маводи муосири таълимӣ, истифодаи босамари технологияҳои рақамӣ, усулҳои навини омӯзиши забон ва такмили маҳорати касбии омӯзгорон;

- эътибор надодан ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣ кардан ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣ ва фароҳам наовардани муҳити мусоид барои таълиму тарбия сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат мебошад;

- рӯй наоварадани тамоми ҷомеа ба мактаб ва низоми маориф, миллатро дастнигар, хору зор, таҳқиргашта ва афроди он моил ба ҳама гуна ҷиноятҳои сангину пешгӯйинашаванда меоварад.

Вобаста ба ин нуктаҳо ба омилҳои зерин бояд таваҷӯҳ зоҳир намуд:

Муҳимияти илм ва маориф дар рушди ҷомеа: - илм ва маориф ҳамчун асоси пешрафти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар арзёбӣ мегардад; - таъкид ба зарурати омодасозии насли наве, ки дорои дониши замонавӣ ва қобилияти ҳалли мушкилоти муосир бошад; - омӯзиши забонҳои хориҷӣ; - омода намудани кадрҳои баландихтисос дар дохил ва хории кишвар.

Инфраструктура ва сифати таълим:

- афзоиши сармоягузорӣ ба соҳаи маориф, аз ҷумла бунёди муассисаҳои таълимӣ, таҳкими заминаи моддӣ-техникӣ ва фароҳам овардани шароити беҳтар барои омӯзгорон ва олимон;

- таъмин намудани мактабҳо бо технологияи муосир, интернет ва маводи таълимии мувофиқ.

Рушди илмҳои табиӣ ва гуманитарӣ: - таваҷҷуҳи бештар ба илмҳои дақиқ, табиатшиносӣ, техникӣ ва инноватсионӣ;- њавасмандгардонии олимон барои гузаронидани таҳқиқотҳои дорои аҳаммияти миллӣ ва байналмилалӣ.

Баланд бардоштани сифати кадрҳо:

- ба роҳ мондани барномаҳои махсус барои омӯзгорон ва муҳаққиқон, аз ҷумла курсҳои такмили ихтисос ва таҷрибаомӯзӣ дар хориҷи кишвар;

- ҷалби ҷавонон ба таҳсилоти олӣ ва илмҳои таҳқиқотӣ тавассути барномаҳои грантӣ.

Арзишҳои миллӣ ва маънавият дар таълим:

- мувофиқ намудани мазмуни таълим ба арзишҳои миллии тоҷикона, фарҳанг ва анъанаҳои мардум; - парвариши ҷавонон бо рӯҳияи ватанпарастӣ, худшиносӣ ва эҳтиром ба таъриху фарҳанги миллӣ.

Дар маҷмӯъ, Паём ба аҳаммияти илм ва маориф ҳамчун воситаи асосии ташаккули ҷомеаи пешрафта ва рақобатпазир таъкид мекунад. Президенти кишвар рушди ин соҳаҳоро на танҳо вазифаи давлат, балки масъулияти умумии ҷомеа медонанд.

Дар Паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба роҳҳои баланд бардоштани сифати таълиму тарбия таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир карда шудааст. Президент муҳиммияти ин равандро ҳамчун асоси ташаккули шахсияти комил ва рушди устувори ҷомеа таъкид намуда, роҳҳои зеринро пешниҳод мекунанд, аз ҷумла:

1. Беҳтар намудани шароити моддӣ-техникӣ. - таъмин намудани муассисаҳои таълимӣ бо таҷҳизоти муосири таълимӣ, аз ҷумла компютерҳо, интернет ва дигар василаҳои технологияи иттилоотӣ; - сохтмони муассисаҳои нави таълимӣ дар минтақаҳои дурдаст барои фарогирии пурраи кӯдакон ба таҳсил; - мукаммалсозии китобхонаҳо бо адабиёти таълимӣ ва илмии муосир.

2. Баланд бардоштани мақоми омӯзгорон. - таъмини омӯзгорон бо шароити хуби корӣ ва баланд бардоштани музди меҳнат; - ташкили курсҳои такмили ихтисос барои омӯзгорон, то ки онҳо бо методикаҳои замонавии таълим шинос шаванд; - ҳавасмандгардонӣ ва қадрдонии омӯзгорони фаъол бо мукофотҳо ва унвонҳои ифтихорӣ.

3. Муҳтавои таълим ва тарбия. - таҷдиди назар дар барномаҳои таълимӣ бо мақсади ворид намудани фанҳои нав ва мазмунҳои илмиву амалӣ; - таъкид ба тарғиби арзишҳои миллӣ, худшиносӣ ва ватандӯстӣ дар мундариҷаи дарсҳо; - ҷорӣ кардани дарсҳои ахлоқ ва фарҳанг дар баробари илмҳои табиӣ ва техникӣ.

4. Ҷорӣ намудани технологияи инноватсионӣ. - истифодаи усулҳои фаъоли таълим, аз ҷумла таълими интерактивӣ, онлайн-платформаҳое барои дарсҳо ва системаҳои рақамӣ; - ташкили барномаҳои таълимии рақобатпазир барои ҳамгироӣ бо низомҳои байналмилалии маориф.

5. Пешбурди таҳсилоти фарогир. - фароҳам овардани шароити баробар барои таҳсилоти ҳамаи табақаҳои иҷтимоӣ, аз ҷумла кӯдакони имконияти маҳдуддошта; - таваҷҷуҳи махсус ба фарогирии духтарон дар минтақаҳои дурдаст бо таълим.

6. Нақши тарбия дар рушди шахсият. - ташаккули ҳисси масъулиятшиносӣ, эҳтироми қонун ва фарҳанг дар байни ҷавонон; - таъкид ба нақши оила, ҷомеа ва муассисаҳои таълимӣ дар раванди тарбияи ахлоқӣ ва маънавии наврасон; - ҷорӣ кардани чорабиниҳои тарбиявӣ, ки ҳисси худшиносӣ, ватандӯстӣ ва инсонгароиро тақвият медиҳанд.

7. Ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ. - густариши ҳамкориҳо бо созмонҳои байналмилалии маориф барои ҷорӣ намудани таҷрибаи пешрафта; -фароҳам овардани имкониятҳо барои таҳсили ҷавонон дар донишгоҳҳои хориҷӣ.

Дар маҷмӯъ, Президент таъкид мекунанд, ки барои баланд бардоштани сатҳу сифати таълиму тарбия бояд якҷоя бо оила, ҷомеа ва давлат амал карда шавад. Ҳадафи асосӣ омода намудани насли нав бо дониш, маърифат ва ахлоқи баланд барои ҳалли мушкилоти ҷомеаи муосир мебошад.

Бобоҷонзода Исрофил Ҳусейн, доктори илмҳои ҳукуқшиносӣ, дотсент Мудири шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» 28.12.2024)

Ҳамасола Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» ба Маҷлиси Олии кишвар ироа мегардад.

Паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 28 декабри соли 2024 ироа гардид, таҳлиле мебошад, ки тамоми бурду бохт, муваффақияту музаффарият ва мушкилиҳоро дар самти сиёсати дохилию хориҷии кишвар дар 33 соли соҳибистиқлолии Ватани маҳбубамон дар бар мегирад. Зеро мардуми шарифи Тоҷикистон ба марҳилаи нави рушд ворид гардида, зери сиёсати хирадмандонаву некбинона ва дурандешонаи Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сӯи ояндаи ободу осуда бо қадамҳои устувор пеш рафта истодаанд.

Дар Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» доир ба дастгирии сиёсати давлатии ҷавон таваҷҷуҳи хосса зоҳир гардида, барои ин қишри ояндасози мамлакат як қатор имтиёзҳо пешбинӣ шуд.

Чи тавре, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паём қайд намуданд дар қалби ҷавонон ҳамчун қувваи асосии пешбарандаи ҷомеа бедор намудани ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ, арҷгузорӣ ба забон, таъриху фарҳанг ва тамаддуни миллӣ, баланд бардоштани нақш ва мавқеи онҳо дар ҷомеа аз ҷумлаи вазифаҳои муҳимми давлату Ҳукумат мебошад.

Воқеан, ҳам ҷавонон қишри фаъолтарини ҷомеа ва идомадиҳандаи кору пайкори насли калонсол мебошанд ва маҳз онҳо масъулияти фардои кишвари соҳибистиқлоли худро ба дӯш хоҳанд гирифт.

Пешвои муаззами миллат қайд намуданд, ки аз ҷавонони кишвар умеди бузург дорем, ташаббусҳои созандаашонро минбаъд низ ҳамаҷониба дастгирӣ мекунем ва аз фаъолияти онҳо ба хотири рушду таҳкими давлатдории миллиамон ҳамеша қадрдонӣ менамоем.

Инчунин қайд гардид, ки мо минбаъд низ ба ҷавонон ҳамчун неруи боэътимод ва такягоҳи устувор таваҷҷуҳ хоҳем кард, зеро ояндаи миллату давлат аз онҳо вобаста мебошад.

Дар баробари ин, ҷаҳони пуртазоду ноороми муосир ҷавонони кишварро водор месозад, ки аз таҳаввулоти босуръати сайёра ҳамеша огоҳ бошанд, худ ва ҳамсолонашонро аз таъсири мафкураи радикаливу ифротӣ ва хурофотпарастӣ эмин нигоҳ доранд, барои ҳифзи истиқлолу озодии сарзамини аҷдодӣ, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ ҳамеша омода бошанд.

Бовар дорем, ки ҷавонони ватандӯсти мо минбаъд низ бо илму донишҳои замонавӣ, касбу ҳунарҳои муосир ва саъю талоши навҷӯёнаи худ барои рушди илму инноватсия ва боз ҳам таҳким ёфтани нуфузи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзишманд мегузоранд.

Ҷавонон пайрави асили Пешвои муаззами миллат, давомдиҳандаи кору пайкори неки насли калонсони кишвар ва созандагони имрӯзу фардои Тоҷикистони биҳиштосоянд. Паёми Пешвои муаззами миллат, роҳнамо ва нақшаи корӣ барои расидан ба ҳадафҳои ниҳоии давлат ва саодати рӯзгори халқ, шукуфоиву пешрафти Тоҷикистони азиз, созандагиву бунёдкорӣ, пайки саодати фардо ва дар маҷмуъ роҳнамо барои ҳар яки мо сокинони шарафманди Тоҷикистони азиз аст.

Пас аз шунидани Паёми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ ба Маҷлиси Олии кишвар маълумам гардид, ки ҳеҷ соҳае аз зери нигоҳи Сарвари кишварамон дур намондааст ва дастуру супоришҳое, ки дар ин Паём дода шуд барои рушду равнақ ёфтани кишвари мо махсусан дар соли 2025 ва дурнамои он барои солҳои сол мусоидат мекунанд.

Аз ин рӯ мо ҷавонон ва кулли сокинони кишварро мебояд, ки доир ба иҷрои дастур ва супоришҳои дар Паёми навбатии Пешвоии муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр гардида камари ҳиммат бандем ва заррае ҳам бошад саҳми худро дар шукуфоии кишвари азизамон Тоҷикистон гузорем.

ЮСУФЗОДА Шодоб Хӯҷамқул - Раиси Шурои олимони ҷавони Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи М. Баҳоваддинови АМИТ

Паёми нави Пешвои миллат, ки рӯзи 28-уми дкабри соли 2024 ироа шуд, саршори нуктаҳои муҳим, андешаҳои тоза, тарҳҳои стратегӣ, оянданигарии ҳакимона ва пандҳои ибратомӯз ва ҳидояткунанда буд. Пешвои миллат камбуду комёбиҳои солонаро дар бахшҳои сиёсат, иҷтисод, иҷтимоъ ва фарҳангу маорифи кишвар бо диққат таҳлилу арзёбӣ намуда, барои беҳтар кардани шароити зиндагӣ дастуру супоришҳои муфид ироа намуданд. Аз таҳлилу фактҳое, ки дар паёми имсола оид ба бахшҳои гуногуни кишвардорӣ баён гардид, бармеояд, ки фаъолияти як соли гузаштаи ҷомеаи Тоҷикистон қаноатбахшу умедворкунанда аст. Хабари афзоиши нишондиҳандаи ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти кишоварзии мамлакат аз 39 миллиард сомонӣ дар соли 2019 ба 73 миллиард сомонӣ дар соли 2024 баёнгари беҳтар шудани шароити зиндагии мардумро дорад. Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин дастовардро оғози кор дониста, ба “Ҳукумати мамлакат, Вазорати кишоварзӣ ва вазорату идораҳои дахлдор супориш доданд, ки дар шароити болоравии нархҳо дар бозорҳои ҷаҳонӣ барои боз ҳам баланд бардоштани сатҳи таъминоти аҳолӣ бо маҳсулоти ватанӣ Барномаи амнияти озуқавории мамлакатро барои панҷ соли оянда қабул ва амалӣ намоянд”. Ин як пешниҳоди бисёр муҳим ва зарурӣ аст, зеро беҳтар шудани шароити иҷтимоии аҳолӣ роҳро барои тақвияти системаи фарҳанг ва маориф мекушояд, зеро беҳбудии вазъи маъишӣ ва иҷтимоии муаллимон заминаро барои тарбия ва тайёр кардани кадрҳои баландихтисос фароҳам хоҳад кард. Иҷтимои инсонҳо низ монанди организми як инсон аст, ки дар сурати пайдо шудани иллат дар як узви бадан фаъолияти дигар узвҳо низ фалаҷ мегардад. Саъдии Шерозӣ беҳуда нафармудааст, ки:

Банӣ одам аъзои якдигаранд,

Ки дар офариниш зи як гавҳаранд.

Чу узве ба дард оварад рӯзгор,

Дигар узвҳоро намонад қарор.

Дар ин Паём Пешвои муаззам бар зарурати тарбияи кадрҳои баландихтисос таъкиди вижа намуда, диққати аҳли маорифро ба ин масъала ҷалб намуданд. Қобили зикр аст, ки сарнавишту сарбаландии миллатҳоро дар ҷаҳони муосир аз рӯи тасаллут ва дастрасиашон ба технологияҳои электронӣ ва истифода аз ҳуши маснуъӣ муайян мекунанд. Ҳар миллате, ки дар ин арса рушд накунад дар оянда ва дар тасмимгириҳои низоми байналмилалӣ ҳеч ҷойгоҳе нахоҳад дошт. Бино бар зарурати ҳамин мавзуъ ва вусъат бахшидан ба равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имконияти технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт Пешвои миллат ба дурустӣ пешниҳод намуданд, ки солҳои 2025-2030 дар Тоҷикистон Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия эълон карда шавад. Ба назар мерасад, ки Ҳукумат барои амалӣ намудани ин тарҳ чораҳои зарурӣ ва иловагӣ низ аз пеш андешидааст. Бино бар ин дар Паём матраҳ гардид, ки барои расидан ба ҳадафҳои номбурда дар заминаи Донишкадаи технология ва менеҷменти инноватсионии шаҳри Кӯлоб Донишгоҳи инноватсия ва технологияҳои рақамӣ таъсис дода шавад. Ин донишгоҳ дар оянда ба пойгоҳи асосии тайёр кардани мутахассисон дар самти инноватсия ва технологияҳои рақамӣ табдил хоҳад шуд.

Пешвои муаззами миллат дар идома эълон кард, ки Тоҷикистон ба марҳалаи нави тараққиёт ворид гардида, нақшаҳои бузурги созандагӣ дар ҳоли иҷро ҳастанд. Барои дастёбӣ ба ҳадафҳои калони стратегӣ ва саноатикунонии мамлакат ҳамзамон бояд мақсадҳои дигаре низ аз қабили ташкили корхонаҳои нав, таъсиси ҷойҳои нави корӣ, ташаккули иқтисоди сабз, баланд бардоштани фарҳанги андозсупорӣ ва пардохтҳои ғайринақдию элктронӣ, тақвияти эътимоди аҳолӣ ба низоми бонкдории кишвар, ташкили махзани ягонаи хизматрасониҳои давлатӣ ва истифода аз фанновариҳои зеҳни мансуъӣ амалӣ гардад. Тамоми ин ҳадафҳо аз тарафи вазорату ниҳодҳои дахлдор дар қолаби нақшаҳои панҷсола барномарезӣ хоҳад шуд. Ин тавсияҳо нишондиҳандаи огоҳӣ ва тадбиру хиради созандаи Пешвои миллат аст, ки барои амалӣ гаштани ҳадафҳои бузург шароит ва заминаҳои иҷроиши онҳоро низ дурандешона дар назар мегирад. Ин суннати дерина дар сифати подшоҳони пешдодӣ дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ ба хубӣ зикр шудааст, ки бо кумаки ақлу дониш розҳои пӯшидаи ҷаҳонро ошкор намудаанд. Дар “Шоҳнома” Фирдавсӣ аз номи шоҳ Таҳмурас чунин мегӯяд:

Ҳар он чиз к-андар ҷаҳон судманд,

Кунам ошкоро, гушоям зи банд.

Шаке нест, ки дар тӯли асрҳо розҳои пӯшидаи ҳастӣ танҳо бо кумаки ақлу хиради инсон кушода шудаанд:

Нигаҳдори тан бошу они хирад,

Ки ҷонро ба дониш хирад парварад.

Дар Паёми имсола Пешвои миллат барои намуна аз кишвари кӯчаке ном бурд, ки бо такя бар илму дониш ва равнақи илму маориф дар ҷаҳон ҷойгоҳи баланде касб намуда, аз манфиатҳои миллии хеш моҳирона ҳимоят мекунад.

Мусаллам аст, ки анҷоми чунин корҳо ва нақшаҳои бузург ба ҷаҳонбинии васеи илмӣ, ахлоқи ҳамида ва маҳорати касбӣ ниёзманд аст, вагарна бе вуҷуди онҳо амалӣ кардани нақшаҳои калон ғайримумкин аст. Аз ин рӯ, Пешвои миллат масъалаи мактабу маорифро дар садри барномаҳои давлатӣ қарор дод ва бар зарурати ташаккулу такомули ин соҳа таъкид карду афзуд: “То вақте тамоми ҷомеа ба мактаб ва низоми маориф рӯй наорад, дастнигар, хору зор, таҳқиргашта ва афроди он моил ба ҷиноятҳою корҳои пешгӯинашаванда хоҳанд буд”. Дар ҳақиқат афроде, ки аз авзои замона огоҳии камтаре дошта бошанд, зудтар таҳти таъсири идеологияҳои бегона қарор мегиранд. Эроншоҳи Абулхайр дар ин замина байти зебое дорад, ки мегӯяд:

Накӯ гуфт дастури бо фарру зеб,

Ки нодон сабуктар пазирад фиреб!

Дар фарҷом изҳори умед мекунем, ки шаҳрвандони Тоҷикистон соҳибистиқлол бо эҳсоси масъулият тамоми бахшҳои Паёми имсоларо бо диққат мавриди омӯзиш қарор дода, баҳри иҷрои он камари ҳиммат бубанданд, зеро амалӣ шудани нуктаҳои он заминаро барои рӯзгори босаодати ҳар яки мо фароҳам хоҳад кард.

Зиҳӣ, Пешвои муаззами миллат ва поянда бод Тоҷикистони азиз!

Туро зебад шукӯҳи пешвоӣ!

Барои халқ мактаб мекушоӣ,

Ки аз мактаб барояд рӯшноӣ,

Муҳаббат, ишқ, дарси ошноӣ,

Ҳамин аст роҳу расми порсоӣ,

Туро зебад шукӯҳи пешвоӣ!

Зи мактаб халқи олам сарфароз аст,

Зи мактаб дидаву пешона боз аст,

Ба мактаб одамиятро ниёз аст,

Ки дар мактаб ҳазорон рамзу роз аст,

Барад аз дил ғубори бевафоӣ.

Касе мактаб кушояд раҳнамо аст,

Касе мактаб кушояд порсо аст,

Касе мактаб кушояд бовафо аст,

Касе мактаб кушояд бо Худо аст,

Ба мактабхона шоҳ ояд гадоӣ.

Аз он рӯзе, ки дунё мустанад шуд,

Аён дар чашми олам неку бад шуд,

Хиромон моҳ дар бурҷи Асад шуд,

Ҷаҳон обод аз нури хирад шуд,

Хирадмандист рамзи ориёӣ.

Аё фарзанди ман, боз о, ба мактаб,

Чу симурғе ба парвоз о, ба мактаб,

Зи Вахшу Ванҷу Дарвоз о, ба мактаб,

Зи Марву Балху Шероз о, ба мактаб,

Зи мактаб ақл гирад рӯшноӣ.

“Биёед, эй рафиқон, дарс хонем,

Ба бекорию нодонӣ намонем”,

Ки мо нури хирадро посбонем,

Зи Айнӣ соҳиби ному нишонем,

Фурӯзон шуд зи мактаб порсоӣ.

Беҳрӯзи Забеҳулло, - мудири шуъбаи адабиёти муосири Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳнамои оини давлатдорӣ мебошад. 28 декабри 2024, дар Паёми навбатии худ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳукумати кишвар супориш доданд ва таъкид карданд, ки ғамхорӣ ва дастгирии ҷавонони кишвар дар мадди аввали фаъолияти онҳо қарор гирад, ҳамчунин ба ҷой кор таъмин кардани ҷавонон низ тадбирҳои муҳим низ андешида шавад.

Боиси ифтихору сарфарозист, ки мо ҷавонони мамлакат мудаввом таҳти таваҷҷуҳи роҳбари давлати худ қарор дорем. Ин ғамхории Пешвои миллат ба мо ҷавонон руҳияи баланд дода, моро ба шоҳроҳи шинохти таърихи гузаштаи худ ва ҳифзи оину фарҳанги миллӣ равона месозад. Мо ҳама вақт дар масири пешгирифтаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қадам хоҳем монд ва дар Мактаби бузурги Пешвои миллатамон тарбия ёфта, бо масъулияти баланд ба халқу Ватани азизамон содиқона хизмат хоҳем кард. Ҳамчунин Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Паёми навбатии худ таъкид карданд, ки дар мамлакат 61 фоизи кормандони умумиро ҷавонон ташкил медиҳанд. Боиси сарфарозист, ки дар донишгоҳҳои давлтаҳои пешрафтаи ҷаҳон ҷавонони боистеъдоди тоҷик ба таҳсил машғуланд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ ба Вазорати маориф ва дигар муассисаҳои олии кишвар супориш доданд, ки барои ҷавонони мамлакат ҷиҳати пешбурди барномаи нави муосир оид ба омузиши забонҳои хориҷи тадбирҳо андешида шаванд.

Ҳамчунин ру овардани ҷавонону ба китобхонӣ низ аз ҷониби Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид гашт, зеро ки хондани китоб ҷаҳонбинии инсонро васеъ мекунад.

Дар ҳақиқат китоб барои инсон чароғест, ки то нафаси вопасин хомуш намешавад. Донишмандони мо доимо таъкид мекарданд:

Фурӯғи коинот аз офтоб аст,

Фурӯғи одамият аз китоб аст.

Дар суханронии хеш Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатӣ бахусус ба мардон таъкид карданд, ки нисбат ба занон ва модарон меҳрубон ва ғамхор бошем.

Ҳоло кишвари мо дар марҳалаи нави тараққиёти худ қарор дошта, бо амалӣ намудани стратегияву барномаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардида истодааст, таъкид карданд Пешвои миллат.

Пас мо ҷавононро зарур аст, ки барои боз ҳам рушд кардани мамлакати хеш талошҳои ҳамаҷонибаро равона созем, забонҳои хориҷиро аз худ намуда ҳунару истеъдоди худро ба ҷаҳониён нишон диҳем.

Ман ҳамчун як ҷавони даврони истиқлолият Паёми Пешвои миллатро сармашқи кори худ карда ба дигар ҷавонони мамлакат гуфтаниям, ки мактаби Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро бо диққат омӯхта ба роҳи саодатмандонаи хеш бирасанд, зеро мактаби Пешвои миллат бузург ва абадист.

Махмедов Муҳаммад - ходими хурди илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои Давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ.

Паёми Президенти кишвар ҳамасола ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа мегардад, ки шомили нуктаҳои муҳимми давлатдорӣ ва таҳкими Истиқлолияту Ваҳдату якпорчагӣ мебошад. Ба мисли паёмҳои солҳои пешин Паёми соли 2025 низ шомили арзишу аҳамиятҳо хос дошта, муҳим арзёбӣ мешавад. Зеро тавассути он самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии мамлакат барои давраҳои оянда муайян гардида, оид ба пешбурди манфиатбори сиёсати хориҷӣ ва таъмини пешрафти соҳаҳои иқтисоду саноат, энергетика, роҳу нақлиёт, амнияту мудофиа, ҳифзи ҳуқуқу тартибот, тандурустӣ, фарҳанг, илму маориф, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, ҷавонон, варзиш ва сайёҳӣ вазифаҳои мушаххас муайян мегардад. Илова аз он шомили муҳимтарин суханронии иттилоотию ҷамъбастӣ буда, сирату сурат ва самтшиносии Президенти кишвар дар назди халқу намояндагони парлумон чун роҳбари мардумӣ ироа шуда, раванду рўйдоди муҳими давлатию сиёсиро аз диду мадиди гуногун мавриди муҳокимаву машварат қарор медиҳад. Дар ин зимн, бояд ишора карда, ки паёмҳо дорои ду нуктаи муҳим - яке ҳисоботдиҳанда ва дигаре риояи қонуну низоми меъёрҳои демократӣ ва идорӣ мебошанд.

Ҳамин тариқ, бо ироаи он бори дигар шинохти шахсиятҳо, макону маросимҳои муҳиму таърихии кишвар бо назардошти манофеи иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва маънавии аҳолии мамлакат бештар мавриди таваҷҷӯҳи хос қарор гирифта, барои ҳифзу муаррифии онҳо машваратҳои муфид дода мешавад. Ҳамин тавр, паёмҳои ҳарсолаи Президенти кишвар бо доштани нукоти калидӣ дар партави “Ақлҳоро ақл ёрӣ диҳад, Машварат идроку ҳушёрӣ диҳад” чун тадриҷан амалӣ мегарданд.

Яке аз нукоти калидии Паёми имсоларо илму маориф ва нақши донишмандони кишвар, аз ҷумла, олимону ходимону муҳаққиқони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ташкил медиҳад, ки дар муаррифии тахриху тамаддуну фарҳанг, малакаву маданияту мактабҳои оливу касбии кишвар пайваста талош карда, китобу мақолаҳо эҷод мекунанду хоҳанд кард.

Ҳамин тариқ, таваҷҷуҳ ба олимон ва рушди илму маориф аз ҷониби Ҳукумати кишвар бо ташаббусҳои бевоситаи Президенти кишвар хеле бештар шуда, пайваста дастгирӣ меёбанд. Имрӯз ҳар сокини Тоҷикистон имкон дорад, ки на фақат дар дохили ҷумҳурӣ, балки берун аз он дар донишгоҳҳои машҳури сатҳи ҷаҳонӣ илму дониш омӯзад ва соҳиби касбу ихтисос гардида ба ватану миллати худ хидмат намояд. Зимнан дар замони соҳибистиқлолӣ беш аз 117 ҳазор ҷавонони боистеъдоди мамлакат барои таҳсил ба донишгоҳҳои бонуфузи 42 кишвари пешрафтаи ҷаҳон фиристода шуда, ки 42 ҳазору 400 нафар ҷавонон дар 42 давлати муттарақии ҷаҳон таҳсили илм доранд, ки 30 фоизи онҳо духтарон мебошанд.

Ҳукумати мамлакат аз ҷумла Академияи миллии илмҳо доир ба масъалаҳои илму маъориф тадбирҳои муассир андешида, дар омӯзиши фанҳои дақиқ бо истифода аз фанновариҳои муосир саҳми созандатар гузошта, бо равишу моделҳои пешрафтаи кишварҳои ҷаҳон бештар ҳамкорӣ намуда, табодули таҷриба намояд.

Дар Паёми имсола роҳбари кишвар боз якбори дигар таъкид карда ишора намуд, ки аз қадимулайём тоҷикон мардуми бо маърифату маданият буда, то имрӯз дар байни халқҳои олам бо чунин авсофи хуб боқӣ мондаанд. Чунин хислатҳои хуби инсонӣ, ки саршор аз каромату шаҳомат ва ҷасорату матонат мебошанд, дубора эҳё гардиданд, ки заминаҳои асосиашро эҷоди мактаби Сулҳу Ваҳдат ташкил медиҳад. Ҳамин аст, ки ин миллат тавонист аз худогоҳиву худшиносӣ кор гирифта, ба сӯи қуллаҳои олӣ давлатдориашро идома дода, то ба имрӯз боқӣ монад.

Ҳамин тариқ, миллат дар натиҷаи талошу заҳматҳои шабонарӯзии роҳбари дилсӯзу меҳрубон ва мардуми баномусу нанг, аҳолии кишвар дар сояи дарахти амну субот бо осоиштагӣ умр ба сар мебаранд. Ин талошу муборизаҳо сабаби равобити ҳасанаи кишвар бо ҳамаи мамлакатҳои дунё ҳамчун давлати комилҳуқуқи узви ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шуд. Дар ҳақиқат, фарҳанги сулҳу ваҳдати миллии тоҷикон падидаи беназир мебошад, ки дар натиҷаи он санаи 27 июни соли 1997 дар Маскав имзои “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ” ба имзо расид ва саҳифаи созандагии навин дар кишвар оғоз гардид.

Бо чунин ташаббусу тадаббур тоҷикон мактаби сулҳофариниро бунёд карданд, ки чун намуна ва мисоли ибратбахш барои дигар мамолики дунё пазируфта шуда, ҷойгоҳу мақоми он дар барномаҳои сулҳофаринии СММ аз нодиртарин таҷрибаи сулҳи ҷаҳонӣ то ба имрӯз боқӣ мондааст.

Президенти кишвар дар Паёми 2025 ба Ҳукумати мамлакат вазъи ноором ва равандҳои пуртазоду мураккаб дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон, ки пайомадҳои буҳронии сиёсиву иқтисодӣ доштаро мавриди баррасӣ қарор дода, таъкид карданд, ки бо дарназардошти ин омилҳо, Тоҷикистонро зарур аст, ки зимни пешбурди сиёсати хориҷӣ саъю талошро дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ барои расидан ба ҳадафҳои созанда ҷиҳати пойдории сулҳу субот ва тавсеаи ҳамкориҳои гуногунҷанба тақвият диҳад. Дар ин зимн, 23 сентябр соли 2024 зимни суханронӣ дар Ҳамоиши Оянда-и СММ дар шаҳри Ню-Йорки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико пешниҳод намуданд, ки тавассути қатъномаи махсуси Созмони Милали Муттаҳид «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» қабул карда шавад.

Баррасиву ҳалли масъалаҳои умдаи аҳли башар аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии Тоҷикистон буда, бо ташаббуси ин кишвар дар арсаи байналмилалӣ дар ҷаласаи Маҷмааи сатҳи баланд вобаста ба масъалаҳои об ва иқлим пешниҳод гардид, ки соли 2025 «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» эълон гардида, санаи мушаххаси «Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо» муқаррар карда шавад.

Дар Паёми соли 2025 Президенти кишвар бори дигар таъкид карданд, ки “Мо бояд ҳамкориҳоро дар самти обу ҳифзи пиряхҳо, баррасии пайомадҳои тағйирёбии иқлим ва коҳиш додани хавфи офатҳои табиӣ дар доираи имкониятҳои мавҷуда идома дода, ҷиҳати тақвияти ҳамкориҳои байналмилалӣ дар қолаби «Раванди оби Душанбе» тадбирҳои зарурӣ андешем”.

Ҳамин тариқ, соли 2025-ум дар ҳамкорӣ бо Созмони Милали Муттаҳид Тоҷикистон мизбони аввалин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо буда, бо ташаббуси бевоситаи кишвар таъсиси Бунёди махсуси байналмилалии ҳифзи пиряхҳо пешниҳод гардид, ки заминаву мақсади асосии онро ҳифзу муҳити зисти мардуми сайёра ташкил медиҳад.

Дар Паёми соли 2025 равобити дипломатии Тоҷикистон бо кишварҳои минтақа ва ҷаҳон низ марвиди баррасӣ қарор гирифт. Дар ин зимн, таъкид гардид, ки Тоҷикистон узви фаъоли Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил буда, робитаашро бо он аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии худ дониста, дар заминаи сиёсати «дарҳои кушода» ва таҷрибаи ҳамкории беш аз се даҳсола бо кишварҳои Аврупо, Амрико, Осиё, Ховари Миёна ва давлатҳои дигар қитъаҳои дунё омодагии хешро ҷиҳати идомаи таҳкими муносибатҳои гуногунҷанба бо онҳо ҳам дар сатҳи дуҷониба ва ҳам дар қолабҳои бисёрҷониба пайваста таҳкиму тавсеа мебахшад. Бо ин мақсад, Тоҷикистон бо доштани манобеи фаровони табии ба хусус обу дарёҳо ва неругоҳҳои бузуруги энергетикӣ ҳамкориашро дар самтҳои рушди «иқтисоди сабз», ҳифзи муҳити зист, технологияҳои навин, ҷалби сармоя ва тиҷорат бештар намуда, тақвият хоҳад бахшид.

Бояд таъкид намуд, ки Тоҷикистон чун узви фаъоли СММ дар ҳаллу фасли масоили ҷаҳон саҳм гузошта, бо ташаббусҳои минтақавиву фароминтақавии худ ҳамкориҳои созанда ва қобили дурнаморо дар доираи созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, созмонҳои байналмилалии молиявӣ ва шарикони рушд пайваста густариш дода, робитаҳояшро бо Созмони ҳамкории Шанхай, Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Созмони Аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ, Созмони ҳамкории исломӣ, Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва дигар сохторҳои марбут ба равобити бисёрҷониба вусъат бахшида, ҷиҳати идомаи иштироки фаъол дар равандҳои ҷаҳонӣ ва қолабҳои гуногуни байналмилалӣ ҷидду талошҳо хоҳад намуд.

Бояд зикр кард, ки дар шароити имрӯз, рушди иқтисоди «сабз» ва пешрафти босубот заминаи боэътимод мегузорад. Зеро Тоҷикистон манбаи бузурги захираҳои обӣ буда, омӯзиши пиряхҳо ба роҳ монда шуда, мутахассисони соҳаи мазкур тайёр карда мешаванд, то ки онҳо дар давоми даҳсола пажӯҳишҳои тахассусиро ба анҷом расонанд. Ҳамин тариқ, бо таъкиду талошҳои пайвастаи Президенти муҳтарами кишвар Эмомалӣ Раҳмон оиди таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда, масъалаҳои об ва иқлим, рушди вазишу солимии ҷомеа, истифодаи дурусту саривақтӣ аз технология мову шуморо зарур аст, ки ҳамчун сокину мизбони кишвари ташаббускору созанда ҳамаи барномаву чорабиниҳои банақшагирифтаро олимонаву содиқона дасгириву пайгирӣ намуда, баҳри рушди усутовору самаранокии онҳо саҳми сазовор гузорем.

Дар маҷмуъ, ташаббусҳои созандаи кишвар ва таъриху фарҳангу шоҳкориҳои адабии олимону Тоҷикистон муҳим арзёбӣ мешавад, ки заминаи асосии он барои таҳкими риштаҳои дӯстӣ ва меҳру муҳаббати халқҳои ҷаҳон дар партави рушди дипломатияи фарҳангӣ заминаи мусоид фароҳам меоварад. Хулоса Тоҷикистон муосир аз таҷрибаи ин марди камоли илму адабу сиёсат ва тавсияҳои самимонаи Президенти кишвар хуб истифода карда, марказу гӯшаҳои омӯзишӣ боз намуда, робитаҳои “геофарҳангӣ ва таърихӣ”-ашро дар соли 2025 хубтару беҳтар ба роҳ монда, тавсеа хоҳад бахшид.

Хулосаи калом, мову шуморо зарур меояд, то аз Паёми Президент ва ташаббусҳои созандаи Тоҷикистон дарку дарси ибрат гирифта, баҳри ободии халқу Ватан ва мардуми сайёра саҳми сазовор гузорем.

Дар нахустин санаву соату моҳу рӯзи соли 2025 бо чунин Паёмҳои муждарасону илҳомбахши Президенти муҳтарами кишварҳо, ки аз фарзонагону ҷасурони миллат ва ҳомии забону фарҳангу илму донишу донишмандон мебошад, ба худ чизе бардошта бошему дар партави сулҳу созандагиву шоисатсолорӣ Ватанро озоду ободу ором нигоҳ дорем.

Мирсаид Раҳмонов, - ходими калони илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон воқеан ҳизби халқӣ ва демократӣ мебошад ва маҳсули тафаккуру эҷоди халқи фарҳангофар ва созандаи мост. Идеологияи ҳизби мазкур ба хотири мардуми азиаткашидаамон созмон дода шудааст. Дар сафҳои он аз рӯзҳои аввал мардуми шарифамон ҷамъ омадаанд.

Ваҳдати миллӣ, ки яке аз рукнҳои идеологии ин ҳизб аст, вобаста ба ин дар атрофи ин ҳизб ҳам коммунистон, ҳам демократҳо, ҳам аъзои Растохезу ҳам диндорон, ҳам фронтҳои халқиву ҳам намояндагони аҳзоби мухолиф гирд омадаанд. Зеро ғояи аслии ҳизб, ки дар давраи ҷангу ҷидол ҳамчун як қувваи сиёсии муътадил ба вуҷуд омада буд, ин пеш аз ҳама ваҳдати миллӣ буд. Ҳизб бо халқ буд ва халқ бо ҳизб аз ин хотир номаш ҳам халқӣ шуд.

Агар аз дидгоҳи имрӯз ба равандҳои он замон нигарем, дарк хоҳем кард, ки дар он рӯзҳои вазнин тарғиб намудани ғояҳои ҳизби нави сиёсӣ кори саҳл набуд. Мардум баъди ҳодисаҳои фоҷиабори ибтидои солҳои 90-ум, вақте ки баъзе ҳизбҳои сиёсӣ ва ҳаракатҳои мардумӣ зери ниқоби муборизаи сиёсӣ даст ба экстремизм заданд ва қариб буд, ки миллатро ба вартаи ҳалокат ва мамлакатро ба порашавӣ оварда расонанд, дигар ба ҳизбҳои тозабунёд бовар надоштанд. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар чунин шароити таърихӣ по ба арсаи ҳастӣ гузошт. Ин вазифа хеле душвор буд, зеро ҳамаи онҳое, ки ҳизб бунёд кардан ба сиёсатбозӣ машғул буданд. Ин матлабро Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба таври муфассал чунин шарҳ додааст:

Аввал, охири солҳои 80-ум ва ибтидои 90-ум ҳизбҳое арзи ҳастӣ намуданд, ки соҳиби ҳокимият шудан мехостанд. Аммо Ҳизби Халқи Демократии Тоҷикистонро шахсоне ташкил доданд, ки аллакай ҳокимият доштанд. Онҳо мехостанд ба давлатдорӣ ва ҳамкории сиёсӣ ҳазорон нафар одамони ҳаммаслаконашонро ҷалб кунанд, ки дар сояи мансабталошиҳо аз назар дур монда буданд. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон чун роҳнамои демократия ба вуҷуд омад.

Дуюм, Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҳамчун ҳомии манфиати мардуми Тоҷикистон арзи ҳастӣ кард, на манфиати қишри алоҳидаи ҷомеа гурӯҳи ҷудогонаи одамон, балки тамоми халқро таҳти ҳимояи худ эълон намуд ва ин орзуи тамоми мардум буд. Номи ҳизб низ аз ҳамин усули фаъолият бар меояд.

Сеюм, Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба муқобили дини мубини ислом ҷанг накарда, эҳтироми имон ва озодии виҷдонро эътироф намуд, гузашта аз ин ҳизби мазкур ба ҳизбҳои дигар, намояндагони муасисаҳои динӣ дар як қатор масъалаҳои муҳим, аз ҷумла дар покии ахлоқи ҷомеа ва дар мубориза алайҳи мафкураи ба халқи шарифи тоҷик бегонаи ахлоқию этникӣ ҳамкорӣ намудааст. Маҳз ин ва дигар ғояҳои воқеан миллии халқи мо дар барномаи амали ҳизбамон инъикос ёфт ва бо шарофати онҳо Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар умқи ҷомеа реша давонд.

Аз ин сабаб, бо мушкилиҳои зиёд бошад ҳам ба Ҳизби Халқи Демократии Тоҷикистон муяссар гардид, ки мақсад ва ҳадафҳои худро ба мардум фаҳмонад ва бо мурури замон боварии халқро ба даст биёрад. Ба Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар як муддати нисбатан кӯтоҳ муяссар гардид, ки дар назди тақдири давлати соҳибихтиёри тоҷикон масъулияти комилро ба уҳда гирифта дар ҳамин мақом аз тарафи аҳли ҷомеа шинохта ва пазируфта шавад.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар давраи сарнавиштсоз ба фаъолият шурӯъ намуд. Аз рӯзҳои аввали таъсисёбӣ барои устувориву пойдории сулҳ ва ободии Ватан кӯшиш ба харҷ дода, ҳадафи асосии ҳизб низ ваҳдату ягонагӣ, таъмини ояндаи неки кишвар аст. Имрӯз аъзои Ҳизби Халқи Демократии Тоҷикистон ғояи умумӣ ва вазифаҳои бузурге, ки ҳалли онҳо танҳо ба манфиати ҷомеа аст, муттаҳид менамояд.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аз ҷавонтарин ҳизбҳои сиёсии кишвар буда, метавон онро зодаи даврони истиқлол номид. Ҳадафи ташкили ин ҳизб, ки дар он нерӯҳои ақлонии кишварро ба ҳам оварданд, бо роҳи мусолиҳа ва гуфтушунид ҳал кардани масоили сиёсӣ буд. Маҳз ин таҷрибаи аъзои Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон метавонад худ як омили сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ дар кишвар бошад. Дар ҳамон давра зиёиёни кишварамон дарк намуданд, ки Тоҷикистон дигар бо сохти тоталитарӣ ва маҳдуд намудани озодиҳои инсон, матбуот ва баёни сухан наметавонад дар ҷомеаи ҷаҳонӣ мавқеи сазовор ёбад. Дар оиннома, барнома ва доктринаи ҳизб фикрҳои нав зиёд буданд. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар фаъолияти худ ба одамони касбӣ, босалоҳият ва кордон такя мекунад, ки василаи муҳими ба даст овардани ин мақсад мебошад.

Дар ин давра (солҳои аввали ташаккулёбии ҳизб) ҳизб на онқадар пурқувват буд, зеро заминаи иҷтимоии он ҳанӯз қавӣ набуд. Ин ҳолат то соли 1997 давом кард.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар он солҳои ноорому мухолифатомез худро чун ҷонибдори равандҳои демократикунонии ҷомеа, сохтори бисёрҳизбӣ, озодии сухан, бунёди давлати демократӣ, дунявӣ ва ҳуқуқбунёд муаррифӣ намуд. Вай ҳамчун нерӯи тозаву бунёдгару созанда ва навовар дар умқи ҷомеа реша давонда, нафарони хирадманд, сиёсатмадорон ва халқи меҳнаткашу ватандӯстро ба ҳам оварда сарҷамъ намуд. Ҳар як аъзои ҳизб аз оғози фаъолияти худ аз сиёсати пешгирифтаи Ҳукумати кишвар содиқона пайравӣ менамуд. Барои ҳарчи зудтар хотима бахшидан ба оташи ҷанги шаҳрвандӣ ва барқарор кардани рӯзгори осоишта, аз байн бурдани парокандагӣ ва ба даст овардани ваҳдату якпорчагии миллӣ кӯшиш менамуданд. Ҳизби Халқи демократии Тоҷикитон аз рӯзҳои аввали бунёдаш амалҳои террористии нангинро маҳкум намуда, роҳи пешгирифтаи сарвари давлатро, ки ба таъмини сулҳу ваҳдат ва оромии сиёсӣ дар ҷомеа равона шудааст, дастгирӣ мекунад. Ҳизб мавқеи бетарафиро низ дар ягон ҳолат ишғол накардааст, баръакс дар ҳаёти сиёсии кишвар фаъолона иштирок намуда, ба воқеаҳои сиёсии баамаломадаи кишвар саривақт баҳои сиёсӣ дода, дар амалӣ шудани дигаргунсозиҳои сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар дастгирии худро баён намудааст.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар асоси Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар он роҳи ояндаи Тоҷикистон чун давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, ягона ва иҷтимоӣ мушаххас гардидааст созмон дода шудааст. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ифодакунандаи иродаи маҳз он мардуме аст, ки ба ин Контитутсия овоз дода буд ва роҳи ояндаи Тоҷикистонро дар сулҳу субот, оромӣ, ваҳдати миллӣ, гулгулшукуфӣ, некуаҳволии халқ, таҳкими истиқлолияти давлатӣ ва ташаккули давлати миллӣ медид ва имрӯз ҳам дида истодааст. Сабаби дар атрофи ин ҳизб ҷамъ омадани мардум низ маҳз ҳамин ғояҳои худи халқ аст, ки он ба сиёсати воқеӣ табдил ёфтааст.

Обрӯю нуфузи ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон маҳбубияти он дар байни мардум дар умқи ҷомеаи мо реша дорад ва ҷонибдории роҳи сиёсии мо пеш аз ҳама ба он вобастааст. Чӣ тавре ки дар Конститутсия таъкид шудааст давлати мо давлати иҷтимоӣ аст, ин хусусияти хоси давлатии миллии мост, ки он маҳбуби ҳамагон гардидааст. Тамоми руҳияи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба бунёдкориву созандагӣ, ваҳдати милливу некуаҳволии шаҳрвандон, рушди иҷтимоиву иқтисодии ҷомеа, амали гаштани озодиҳо ва ҳифзи ҳуқуқи инсон нигаронида шудааст. Маҳз ҳамин ҷиҳати ҳизб маҳбубияташро дар байни қишрҳои васеи ҷомеа таъмин менамояд. Ҳифзи гуногунандешӣ, озодии сухан, интихоботи шаффофу демократӣ, ҳифзи арзишҳо ва анъаноти миллӣ, рушди шаклҳои гуногуни моликият, аз ҷумла моликияти хусусӣ, дастгирии соҳибкорӣ, чун ормонҳои наҷиби ҳизби номбурда зина ба зина амалӣ шуда истодааст, ки он мавқеи ҳизбро дар ҷомеа беш аз пеш мустаҳкам мегардонад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон зикр намудааст: “Мушкилоти мардум ин мушкилоти ҳизби мо ва сиёсати мост. Мо ҳизби худро на барои афзудани шумораи бюрократҳо, балки барои эҷоди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ, барои марҳила ба марҳила баланд бардоштани сатҳи зиндагии халқ ва амнияти иҷтимоии ӯ созмон додаем”.

Таъмини сиҳатии мардуми шарифи кишвар ҳамеша зери назари Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва махсусан Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат қарор гирифтааст. Ҳамасола дар асоси маблағгузории соҳаи тандурустӣ лоиҳаҳои зиёде амалӣ шуда истодаанд, ки алббата, ба баланд бардоштани ҳуввияти миллӣ, эҳтиром ба арзишҳои миллӣ мусоидат менамоянд.

Бояд қайд намуд, ки Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар ҷои холӣ бунёд гардида, таҷрибаи мусбии аҳзоби сиёсии дигарро ба кор бурда, аз амалияи сиёсии ҷаҳонӣ истифода бурдааст. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали ташаккулёбӣ тарафдори роҳу равиши пешрафт буд. Ин аст, ки дар байни халқи шарифи кишвар имиҷи баланди сиёсӣ пайдо карда тарафдораш зиёд гардидааст.

Чи тавре ки Раиси муҳтарами Ҳизби Халкии Демократии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар китоби «Бист қадами созанда»-и худ иброз доштаанд: “мақсади стратегии ҳизби мазкур сарфи назар аз мансубияти миллӣ, баромади иҷтимоӣ, дину мазҳаб, тамоюлҳо ва одати фарҳангӣ, ҷонибдори муттаҳид намудани ҳамаи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар атрофи ҳалли масъалаҳои мушаххас ва таърихан ҳалшавандаи умумимиллӣ, пойдор намудани тараққиёти аз ҷиҳати сиёсӣ соҳибихтиёри иқтисодӣ, якпорчагии мамлакат ва давлати ҳуқуқбунёди аз ҷиҳати ахлоқи устувор мебошад, ки он ҷузъи таркибии сохтори ҳозиразамони хоҷагидории умумиҷаҳонӣ ва муносибатҳои байналхалқӣ буда, тавонад бо ҳамаи мамлакатҳои хориҷии ҳам Шарқу ҳам Ғарб дар фазои мусолимат вуҷуд дошта бошад”.

Асос ва ҷавҳари ин меъёри сиёсиро бояд риояву ҳифз намудани манфиатҳои олии миллӣ ва давлатӣ аз ҷониби ҳар як ҳизби сиёсӣ ва ҳар узви он ташкил диҳад, зеро Ватан, Миллат, Истиқлолият, Ваҳдати миллӣ ва оромиву осудагии ҷомеа муқаддастарин арзишҳое мебошанд, ки ягон ҳизб, гурӯҳ ё шахсе ҳаққи халалдор кардани онҳоро надорад. Аз ин рӯ, ҳизбҳои сиёсӣ дар баробари озодона ва мустақилона амалӣ намудани мақсаду мароми худ дар фаъолияти ҳаррӯзаашон бояд ба ин арзишҳои муқаддас содиқ бошанд. Ҳизбҳои сиёсӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва ҳар фарди алоҳида бояд кӯшиш намояд, ки Тоҷикистон кишвари ободу пешрафта, орому босубот ва мояи ифтихори мардуми ин сарзамини бос­тонӣ бошад. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҳамеша кӯшиш менамояд ва талош дорад, ки татбиқи онҳоро таъмин намояд.

Ҳадафи ягона аз ташкили Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муттаҳид намудани нерӯҳои пешбарандаву босалоҳият, ваҳдатсозу сулҳовар ва дорои масъулияти баланди давлатсозиву давлатдорӣ ва бо ҳамин роҳ гузоштани саҳми арзанда дар бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ буд. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аз ҷониби Вазорати Адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 15 декабри соли 1994 ба қайд гирифта шуд.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон масъалаи баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқӣ, эҳтиром ва риояи қонунро вазифаи муҳими фаъолияти худ медонад. Риоя накардани қонун ва беэътиноӣ нисбат ба талаботи он боиси фалаҷ гардидани мақомоти давлатӣ, ба миён омадани бенизомӣ ва поймол шудани ҳуқуқи инсон мегардад. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба меъёри Конститутсияи кишвар оид ба арзиши олӣ эълон шудани инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ содиқ буда, барои амалӣ шудани онҳо пайваста мекӯшад. Барои ин бояд сатҳи маърифатию ҳуқуқии ҷомеа баланд бардошта шуда, эҳтиром ба қонун дар ҳар як оила аз кӯдакӣ тарбия карда шавад, зеро маърифати ҳуқуқӣ аз муҳимтарин шартҳои бунёдии ҷомеаи шаҳрвандӣ ва давлати ҳуқуқбунёд мебошад.

Масъалаи дигаре, ки Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба он таваҷҷуҳ менамояд, ин эҳтиром гузоштан нисбат ба ҳамаи гурӯҳҳои миллӣ ва этникии сокини ватанамон мебошад. Ҳизб барои фарҳанги хоси ин гурӯҳҳои миллӣ ва этникӣ тамоми шароитро фароҳам овардааст. Дар баробари ин ҳизби мазкур маҳалгароиро ҳамчун падидаи номатлуб маҳкум мекунад. Ҳам дар сатҳи давлатӣ ва ҳам ҳизбӣ, ҳизб барои дар вазифаҳои масъулиятнок ҷой гирифтани занону духтарон талош мекунад.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон созандагиву бунёдкорӣ, сулҳу субот ва ваҳдати милливу ҳифзи истиқлолияти давлатиро шиори хеш қарор додаву пайваста аз пайи амалӣ кардани орзуву ормонҳои мардуми Тоҷикистон аст. Ҳизби Халқи Демократии Тоҷикистон ҳизби садоқат ва соҳибиродаву пурмасъулият аст. Хислати демократӣ ва иҷтимоӣ дошта, созандаи давлати миллӣ мебошад.

Ғояҳои худшиносии миллӣ, ватандӯстӣ, эҳтироми анъанаҳои милливу арзишҳои фарҳангӣ, аз ҷумла арзишҳои беҳтарини тамаддуни башарӣ, кисми ҷудонашавандаи сиёсати Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон мебошад. Ба муносибатҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ ва муттамаддин гузаштан яке аз вазифаҳои масъулиятнокест, ки дар назди Ҳизби Халқии демократии Тоҷикитон қарор дорад.

Ширин Қурбонова, доктори илмҳои таърих, муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар АМИТ

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва ҷавононро захираи бузурги зеҳнии ҷомеа дониста, бо мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳоро муҳайё намудааст.

Бояд гуфт, ки саҳми мутахассисони ҷавон дар пешрафти илм ва иқтисодиёт нисбат ба миллату давлат дар солҳои охир назарас мебошад. Дар ҳақиқат имрӯз шоҳиди он гардида истодаем, ки ҳамасола шумораи мутахассисони ҷавону лаёқатманд ва роҳбарикунанда дар кишвар меафзояд ва ибораи “Ояндаи давлат дар дасти ҷавонон аст” ба воқеият табдил меёбад.

Омода намудани олимони ҷавону лаёқатманд яке аз самтҳои асосии фаъолияти Академияи милли илмҳои Тоҷикистон ба ҳисоб меравад. Хурсандибахш аст, ки тавассути талошу кӯшишҳои роҳбарияти Академияи милли илмҳои Тоҷикистон дар солҳои охир шароиту имкониятҳо барои фаъолияти пурсамари илмии олимону муҳаққиқон, махсусан олимони ҷавон хеле беҳтар гардад ва илова бар ин зинаи магистратура, аспирантура ва докторантураи (PhD) хуб ба роҳ монда шудааст.

Мавриди зикр аст, ки дар партави сиёсати маорифпаваронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон ҳамасола як қатор чорабиниҳои судман барои дастгрии олимони ҷавон ва рушди зеҳнии ҷомеа дар ҳамаи соҳаҳои гуногуни илм андешида мешавад. Далели ин ҳама гуфтаҳо иқдомҳои пайвастаи Пешвои миллат баҳри ҳавасманд гардонидани наврасону ҷавонон ва умуман мардуми кишвар ба китобхонию сухангӯӣ ва рӯ овардани ҷавонон ба илмҳои дақиқ ва табиатшиносӣ роҳандози мегардад; аз ҷумла ташкил ва баргузор намудани озмунҳои ҷумҳуриявии “Фуруғи субҳи доноӣ китоб аст”, “Илм фуруғи маърифат”, “Тоҷикистон - Ватани азизи ман” ва дигар озмӯнҳои ташкилгардида мебошад. Гузашта аз ин, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста ба аҳли зиё ва кормандони соҳаи илму маориф вохуриҳо анҷом дода, бурду бохт, дастовардҳо ва роҳҳои рушди бештари соҳаи илму маорифро ҳамаҷониба мавриди таҳлилу баррасӣ қарор медиҳанд.

Инчунин бо дасгирии бевоситаи Сарвари давлат, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон шумораи биноҳои наву замонавиро сол то сол зиёд намуда, бо мақсади таъмини шароити зарурӣ ва таҷҳизотҳои наву муосир бо мақсади анҷоми корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ ба олимони ҷавон тамоми шароит фароҳам оварда шудааст.

Тавре шиҳид ҳастем, маҳз бо шарофати Истиқлоли давлатӣ 29 октябри соли 2024, бо иштироки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ бинои нави Маркази минтақавии бехатарӣ, амният ва кафолати химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Агентии амнияти химияавӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мавриди баҳрабардорӣ қарор гирифт. Зимни шиносоӣ Роҳбари давлат бо бинои навбунёди Агенти амнияти ХБРЯ-и АМИТ ва шароити фароҳамовардаи кор дар инҷо аз наздик шинос шуда, таъкид доштанд, ки ин ниҳоди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамчун мақоми танзимгари давлатӣ дар соҳаи таъмини бехатарии ядроӣ, радиатсионӣ ва ҳамоҳангсози амнияти химиявӣ ва биологӣ дар ҷомеа нақши муҳим дорад. Озмоишгоҳҳо бо таҷҳизот ва технологияи наву замонавӣ муҷаҳҳаз буда, барои гузаронидани таҳқиқот, ташхис ва таҳлил дар асоси талаботи байналмилалӣ омода шудааст.

Алҳол Агенти амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар якҷояги бо Институти химия ба номи В.И. Никитинаи АМИТ шӯрои диссертатсионӣ бо риояи талаботҳои Комиссияи олии аттестатсионии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи ихтисоси 6D.КОА-042, 02.00.00 – химия ва 05.17.00 – технологияи химиявӣ (имлҳои техникӣ) фаъолият дорад, ки барои омода намудани кадрҳои ҷавону лаёқатманд саҳми арзанда мегузорад.

Қобили зикр аст, ки иштироки олимони ҷавони Агенти амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар озмунҳои ихтироъкор ва навоварони беҳтарин, конфронсҳои дохили ва байналмилалии сатҳи баланд назарас мебошад. Ҳамзамон, мақолаҳои илмӣ ва оммавӣ дар маҷаллаҳои илмии ИДМ ва кишварҳои хориҷи дур бо забонҳои гуногун, номгӯи китобҳои илмӣ ва монография ба табъ мерасанд, ки ин яке аз ҳадафҳои асосии барномаи таълими Агенти амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар самти омода намудани мутахассисони ҷавону лаёқатманд ва амали намудани ҳадафҳои афзалиятноки стратегии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба эълон гардидани солҳои 2020-2040 “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф”, маҳсуб меёбад.

Дар партави ғамхорӣ ва дастигириҳои ҳамешагӣ мо ҷавононро зарур аст, ки дар ҷавоб ба ин ғамхорӣ бо шукургузорӣ аз фазои сулҳу оромӣ, Истиқоли давлатӣ ва ваҳдати миллиро чун гавҳараки чашм ҳифз намуда, баҳри рушди илми ватанӣ ва баланд бардоштани мақоми он дар арсаи байналмилалӣ талош варзем.

Дар охир ҳаминро таъкид менамоям, ки ман ҳамучун як олими ҷавон, ки соли 2024, пас аз хатми зинаи докторатураи PhD фаъолиятро дар Озмоишгоҳи Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ оғоз намуда, пеша аз ҳама ба Пешвои миллат-Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, роҳбарияти Академияи миллии илмҳо ва директори Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ, баҳри шароити фароҳамоварда барои мо ҷавонон миннатдории худро баён медорам. Инчунин ба устодони ин Марказ, ки барои ҷавонон дар самти омӯзиш ва таҳқиқ, махсусан дар соҳаи химия машғул мебошанд, арзи сипос мегӯям.

Сатторов Субҳоналӣ, - мудири озмоишгоҳи муайянкунии маводҳои таъиноташ дуҳадафаи Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи табиат як кишвари зебоманзару кӯҳсор буда, 93 дарсади қаламрави онро кӯҳҳои баланд ташкил медиҳанд, ки дорои захираҳои обии кишварро пиряхҳо, дарёҳо, кулҳо, обанборҳо ва обҳои зеризаминӣ фаро гирифтааст. Сурати миёнасолонаи маҷрои дарёҳо дар кишвар ба 64 км3, аз ҷумла дар ҳавзаи дарёи Аму ба 62,9 км3 ва ҳавзаи Сирдарё ба 1,1 км3 дар як сол баробар мебошад.

Таъкид бояд кард, ки оби дарёҳои кишвари мо 55,4 фоизи ҳаҷми миёнаи солонаи оби ҳавзаи баҳри Аралро ташкил менамоянд ва онро бояд ба ҳадафҳои стратегии давлат истифода намуд. Ин имконоти бузурги энергетики ҳаст, ки метавонад ояндаи Тоҷикистонро нурафшон созад. Аз ҳамин хотир, сиёсати ҳукумати кишвар оиди барқарорсозии корҳои сохтмонӣ дар НБО «Роғун» ин сиёсате мебошад, ки баҳри манфиатҳои халқ, давлат ва таҳкими пояҳои истиқлолияти давлатӣ равона шудааст.

Таърих гувоҳ аст, ки чунин як лоиҳои бузурги энергетикӣ, НБО «Роғун» дар Ҷумҳурии Ҷоҷикистон аз солҳои 1970 оғоз ёфта бо сабабҳои гуногун, сохтмони он идома наёфт. НБО «Роғун» лоиҳаест, ки на танҳо дар сатҳи миллӣ, балки дар тамоми минтақа аҳамияти муҳим дорад. Оғози нерӯгоҳ ба рушди энергетикӣ ва саноатии минтақаи Осиёи Марказӣ ва кишварҳои ҳамсоя такони қавӣ мебахшад, ки дар навбати худ ба таъсиси ҷойҳои нави корӣ барои аҳолӣ, густариши гардиши молҳои байнидавлатӣ ва байниминтақавӣ, таъмини мавҷудияти миқдори зарурии об барои обёрӣ дар солҳои хушксолӣ ва ғайра мусоидат хоҳад кард.

Дар заминаи ин, баҳри расидан ба истиқлолияти комили энергетикӣ аз соли 2009 корҳои созандагиву бунёдкорӣ дар бузургтарин иншооти тақдирсози миллат НБО «Роғун» оғоз гардид. Воқеан ҳам, НБО-и «Роғун» иншооти бузурги энергетикӣ буда, барои имрӯзу ояндаи иқтисодиёти ҷумҳурӣ аҳамияти муҳимми стратегӣ дорад. Роҳе, ки сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар бунёди ин иншооти аср пеша намуданд барои баъзеҳо афсонаи нотамом менамуд. Хушбахтона, бо талошҳои бевоситаи роҳбарияти олии кишвар ин афсона ба ҳақиқат пайваст ва имрӯз ин кохи нуру зафар ба миллат хидмат мекунад.

Барои рушди иқтисодиёт ва дар маҷмуъ барои пешрафти тамоми соҳаҳои хоҷагии халқи мамлакат заминаи мусоид фароҳам меорад. Баъди ба истифода додани нерӯгоҳ имкон аст, ки дар кишвар даҳҳо корхонаҳои хурду бузурги саноатӣ ифтитоҳ ва ҳазорҳо ҷойҳои нави корӣ таъсис ёбад. Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баъди ба қудрат омадан, дар Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ ба рушди соҳаи энергетика, бахусус энергетикаи аз ҷиҳати экологӣ тоза, яъне гидроэнергетика ва истифодаи манбаъҳои барқароршавандаи энергия аҳамияти ҷиддӣ медиҳад.

Имрӯз мардуми тоҷик ба бунёди иншооти бузурги аср ба мисли нерӯгоҳи барқи Роғун машғул аст. Имрӯзҳо барои мардуми тоҷик давраи исботи ору номус, виҷдону ҳимматбаландӣ расидааст. Ҳар як нидои Сарвари давлат ба дили ҳар як ватандор ҷо шуд ва дастгири ободонии НБО «Роғун» гашт. Мавриди зикр аст, ки НБО «Роғун» нуҳумин силсиланеругоҳ дар дарёи Вахш ба ҳисоб рафта, тавоноиаш аз иқтидори истеҳсолии НБО «Норак» яку ним маротиба зиёд мебошад. Беҳтариву бартарии он аз дигар неругоҳҳо дар он аст, ки толори мошинҳо ва бинои трансформаторҳо дар зери замини он бунёд карда мешаванд. Хусусияти дигари НБО «Роғун» эҷоди муҳити солиму созанда бо истифодаи самаранок аз захираҳои обӣ, ҳифзи пиряхҳо аз ифлосшавӣ ё ба ибораи дигар “энергияи сабз” мебошад. Тибқи маълумоти овардаи сармуҳандиси НБО-и Роғун сарбанди нерӯгоҳ бо баландии 335 метр баландтарин сарбанди аз санг дар ҷаҳон буда, обанбори он ҳаҷми умумии 13,3 км3ва ҳаҷми муфиди 10,3 км³ ташкил медиҳад. Он ҳамчун як маҷмааи бузурги гидроэнергетикии гуногунҳадаф, аз ҷумла барои тавлиди нерӯи барқ, танзими об, коҳиш додани хатари обхезӣ ва коҳиш додани хушксолӣ ба нақша гирифташудааст.

Дар ҳақиқат Роғун майдони заҳматҳои самарабахш, мояи ифтихору эътибори соҳибватан, ҳастии шуҷоату мардонагӣ ва шарафмандии миллати тоҷик гаштааст. Гуфтан ба маврид аст, ки ҳар як ҳарфи ин иншоот ифодакунандаи як мафҳуми бузург хоҳад гашт.

доктор (PhD) Якубов У.Ш., котиби илмии Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Чанде қабл дар шаҳри Душанбе бо ташаббуси Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва бо дастгирии Фонди ҳамкориҳои гуманитарии кишварҳои аъзои ИДМ Форуми V-уми олимони кишварҳои ИДМ баргузор гардид. Дар маросими ифтитоҳи он муовини сарвазири кишвар Дилрабо Мансурӣ, вазири маориф ва илм Раҳим Саидзода, вазири фарҳанг Матлубахон Сатториён, раиси Кумитаи таҳсилоти олӣ ва миёнаи назди Ҳукумати ҶТ Фарҳод Раҳимӣ, мушовири раёсати Фонди ҳамкориҳои гуманитарии кишварҳои ИДМ Камол Раҳимов, мушовири Академияи илмҳои Озарбойҷон Моҳсун Нагисоғлу, ректори Донишгоҳи миллии Тоҷикистон Эмомалӣ Насриддинзода, саркотиби илмии Президиуми Академияи илмҳои Русия Михаил Дубин, академики АМИТ Маҳмадшо Илолов ва дигарон суханронӣ намуданд.

Дилрабо Мансурӣ зимни суханрониаш иброз дошт, ки чунин ҳамоишҳо боиси муттаҳидшавии олимони кишварҳои гуногун гашта, хусусан дар замони муосир ба роҳ мондани ҳамкориҳо муҳим мебошад. Дар кишварҳои ИДМ заминаи мусоиди ҳамкорӣ дар самти илм ба миён омада, махсусан ба дастгирии олимони ҷавон ва ҷалби онҳо ба лоиҳаҳои илмии муштарак таваҷҷуҳи хос дода мешавад.

Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Қобилҷон Хушвахтзода иброз дошт, ки воқеан ҳам ин рӯйдоди муҳим, ки муассисаҳои илмии пешрафтаи давлатҳои моро муттаҳид мекунад, имкон медиҳад мубодилаи дониш, муҳокимаи масъалаҳои асосӣ ва ҳалли муштараки рушди минбаъдаи илмҳои бунёдӣ дар доираи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил густариш дода шавад. Ҳамзамон, дар доираи форум ҷаласаи XII Шўрои ҳамкорӣ дар соҳаи илмҳои бунёдии мамлакатҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил таҳти роҳбарии президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон баргузор гардид.

Пас аз ҳамоиши планерӣ форум кори худро дар бахшҳои “Асосҳои рушди илмҳои бунёдӣ: ҳолат ва дурнамои рушд”, “Масъалаҳои актуалии илмҳои техникии муосир: анъанаҳо ва навовариҳо” ва “Самтҳои асосии илмҳои иҷтимоӣ ва гуманитарӣ: технология ва алгоритмҳо” идома дод. Мухбири мо бо чанде аз иштирокчиёни форуми мазкур ҳамсуҳбат шуд.

Сатершинов Бахытжан Менлибекович, ходими асосии илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва диншиносии Кумитаи илми Вазорати илм ва маълумоти олии Ҷумҳурии Қазоқистон, доктори илмҳои фалсафа, профессор:

- Мо ҳайати олимон аз Қазоқистон аз он шодем, ки дар форуми мазкур иштирок намудем.Воқен, ҳамкории олимони кишварҳои ҳамҷавор хеле муҳим мебошад. Ҷумҳурии Қазоқистон низ пас аз ба даст овардани истиқлолият дар самти илм ислоҳот ҷорӣ намуд ва созишномаи Болониро имзо намуд. Аз ин хотир ба роҳ мондани ҳамкориҳо дар заминаи мусоид мувофиқи мақсад мебошад. Ҳоло асри рушди технология ва кибернетика мебошад ва ин омил тарафҳои гуногун дорад. Пешрафти тамоми илмҳо аз илмҳои бунёдӣ сарчашма мегирад, зеро илмҳои бунёдӣ қодиранд вазъи дунёро тағйир диҳанд.

Подоплёкин Андрей Олегович, муовини директор, ходими пешбари илмии озмоишгоҳи масъалаҳои рушди минтақаҳои федералии Маркази тадқиқотии омӯзиши Арктикаи Федератсияи Россия:

- Новобаста аз он, ки Осиёи Марказӣ ва минтақаи арктикии Россия аз ҳам дар масофаи дур ҷойгиранд, аммо муштаракот ва сабабҳо барои ҳамкорӣ зиёд аст. Пеш аз ҳама ин шароитҳои иқлимӣ, баландкӯҳҳо ва биёбонҳои ҳамсони ин минтақаҳо мебошад. Тағйирёбии тавозуни об, обшавии пиряхҳо, сардиҳо аз зумраи он масъалаҳое мебошад, ки бояд мавриди омӯзиши олимон қарор гирад. Ҳоло мо дар Тоҷикистон танҳо як шарики ҳамкор дорем, ки он Институти биологии Помир ба номи Юсуфбеков дар шаҳри Хоруғ мебошад. Айни замон олимони озмоишгоҳи мо дар якҷоягӣ бо олимони қирғиз ҷараёни обшавии пиряхҳоро мавриди омӯзиш қарор додаанд. Мушоҳида намудам, ки дар Тоҷикистон ба рушди моҳипарварӣ таваҷҷуҳи хос дода истодаанд, ки ин хурсандиовар аст. Зеро сафедаи аз ҳама дастрастарин ба инсон маҳз дар таркиби моҳӣ мавҷуд аст ва минтақаи мо низ дар ин самт кор мебарад. Барои пазироии самимӣ ва дар чунин сатҳи баланд баргузор намудани форум ба ҳамтоёни тоҷикистониям изҳори ташаккур менамоям.

Ҳусниддин Олимов, доктори илмҳои физика-математика, профессор, директори Институти физикӣ -техникии Академияи илмҳои Ӯзбекистон:

- Форуми байналмилалии илмии Душанбе заминаи мусоиде фароҳам овард, ки олимон ва муҳаққиқони ҷавон бо ҳам омада, аз муосиртарин дастовардҳо огоҳ шаванд ва табодули таҷриба намоянд. Яке аз натиҷаҳои асосии ин форум ба роҳ мондани ҳамкориҳо ва бастани созишномаҳо буд, ки барои ҳамкориҳои минбаъда асос мегузорад. Аз ин хотир умед мебандем, ки дар ояндаи наздик ҳамкориҳои худро бо руҳияи нав таҳким бахшем.Институти мо бо Институти физикаю техникаи ба номи С. У. Умарови АМИТ шартномаи ҳамкорӣ баст. Ҳадафи асосии он баргузории тадқиқоти илмию амалии муштарак дар самти сарчашмаҳои энергияи барқароршаванда, физикаи назариявӣ, физикаи ядрои атомӣ ва ғайра мебошад. Мо умедворем, ки ба ҳадафҳои дар пеш гузоштаи худ ноил мегардем.

Ризои Баҳромзод, номзади илмҳои физика-математика, ходими пешбари илмии Институти физикаю техникаи ба номи С. У. Умарови АМИТ:

- Форум имконияти беназире фароҳам овард, ки дар баробари олимони шинохтаи кишварҳои ИДМ олимони ҷавон низ маърӯзаҳои худро пешниҳод намоянд. Баромади ман дар доираи бахши “Унсурҳои асосии рушди илмҳои бунёдӣ: ҳолат ва дурнамои рушд” сурат гирифт. Иштирокчиён бо олимони варзида мубодилаи афкор намуда, масъалаҳои мубрами илмҳои бунёдиро муҳокима намуданд. Бори дигар таъкид гашт, ки ҳалли масъалаҳои ҳалталаб, аз қабили омӯзиши кайҳон, тағйирёбии иқлим ва ҷараёнҳои геологиро набояд ба дӯши як кишвар вогузор кард ва ин ташаббусҳо иқдоми муштаракро мехоҳад. Барои мисол, тағйирёбии иқлим ба кулли кишварҳои сайёра рабт дорад. Маҳз тавассути ҳамкориҳои муштарак коркарди стратегияи муассири мутобиқшавӣ ба ин раванд имконпазир мегардад. Дар ин росто кӯшишҳои якҷоя дар самти астрономия, ки якчанд омилҳо аз он вобастагӣ дорад, хеле зарур мебошад. Ҳамин тариқ, иштирок дар чунин ҳамоишҳо барои олимони ИДМ имконият медиҳад, ки тадқиқотҳоро дар сатҳи ҷаҳонӣ анҷом диҳанд ва саҳми шоистае барои илм гузоранд.

Насрулло ТӮЙЧИЗОДА “Илм ва ҳаёт”

Бознашр аз нашрияи Марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон “Минбари халқ” 18 декабри соли 2024 №52

Таърихи тамаддуни башарият аз он гувоҳӣ медиҳад, ки ҳамон халқе аз ҷаҳолату нестӣ раҳо меёбад, ки наслҳои он соҳиби мафкура ва ҷаҳонбинии солим бошад. Мафкура ва ҷаҳонбинии солим ба рушди маънавиёти ҷомеа вобастагии амиқ дорад. Таҷрибаи ҳаёти инсоният собит намудааст, ки дар ҳама марҳилаҳои таърихӣ унсури асосии тамаддун ҷаҳонбинӣ ба шумор мерафт ва меравад. Ҷаҳонбинӣ аз илму дониш маншаъ гирифта, дар ташаккули шахс ва рушди он нақши меҳварӣ дорад.

Аҳамияти илму донишро ҳанӯз аз аҳди бостон мутафаккирони мухталиф, махсусан донишмандони тоҷик иброз намудаанд. Тоҷикон чун дигар халқҳои тамаддунофар ба илму дониш аз ибтидо арҷ гузошта, дар марҳилаҳои мухталифи таърихӣ тавассути фарзандони фарзона дар рушду инкишофи илми ҷаҳонӣ саҳми муносиб гузоштаанд. Чеҳраҳои барҷаста ва мондагори тоҷик, ба мисли Ҷобир ибни Ҳаён, Закариёи Розӣ, Абӯалӣ ибни Сино, Абӯрайҳони Берунӣ, Абунасри Форобӣ, Муҳаммад Ғазолӣ, Насриддини Тусӣ, Умари Хаём ва садҳо шахсияти дигар дар рушди илми ҷаҳонӣ бо кору пайкори хеш саҳми муносиб гузошта, миллати моро чун халқи тамаддунофар муаррифӣ намудаанд. Маҳз илму дониш миллати тоҷикро дар дарозои таърих дар рӯ ба рӯи тамоми падидаҳои номатлуб, махсусан сиёсатҳои аҷнабиён ҳамчун сипар ҳифз намуд. Хиради азалӣ ва осори илмии Ибни Сино, Абӯрайҳони Берунӣ, Умари Хайём, Абдураҳмони Ҷомӣ то академик Бобоҷон Ғафуров ба миллати тоҷик умри ҷовидона бахшид. Маҳз чунин мафкура ва зеҳни пешқадам миллати моро дар сатҳи ҷаҳон муаррифӣ намуд. Ниёкони мо ба илм ҳамчун шамъе, ки ба ҳаёт рӯшноӣ мебахшад, муносибат намуда, дар рушди он нақши муассир гузоштанд.

Маҳз фазилату дониши чеҳраҳои барҷастаи тоҷик, ба монанди Абӯҳанифа Имоми Аъзам, Имом Тирмизӣ, Имом Бухорӣ ва Муҳаммад Ғазоливу даҳҳо дигарон буд, ки илму дин созиш карда, беҳтарин осори илмӣ рӯи чоп омад. Аҷдоди мо ба ҳама падидаҳои ҷомеа аз лиҳози маърифатӣ назар мекард, ки он аз илму дониш сарчашма мегирифт. Арҷгузорӣ ба илму дониш яке аз анъанаҳои неки мардуми тоҷик ба шумор рафта, таърихи бесобиқа дорад.

Имрӯз дар шароити истиқлоли давлатӣ ва раванди ҷаҳонишавӣ, махсусан бархӯрди манфиатҳо зарур аст, ки ҷиҳати амалӣ гардидани тамоми ҳадафҳои муҳимму стратегӣ бештар ба соҳаи илм диққат диҳем. Бояд гуфт, ки аз рӯзҳои аввали истиқлоли давлатӣ дар партави сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мамлакат ҳамчун самти афзалиятноки ҷомеа ба соҳаи илм диққати махсус дода мешавад. Дар ин давраи кӯтоҳи таърихӣ ҷиҳати таҳким бахшидан ва марҳила ба марҳила фароҳам овардани шароити мусоид барои фаъолияти самараноки муассисаҳои илмӣ чораҳои зиёду судманд дар амал татбиқ гардида, таъмиру барқарорсозии муассисаҳои илмӣ тезонида шуд.

Дар доираи сиёсати хирадмандонаи Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бисёре аз муассисаҳои илмӣ аз нав таъмир шуда, пояи моддию техникии онҳо барқарор гардид. Ҳамчунин бо мақсади зиёд намудани теъдоди олимони ҷавон тадбирҳои судманд андешида шуданд. Шароит фароҳам гардид, ки ба таҳқиқи илмӣ машғул шаванд ва масъалаҳои ҳаётан муҳимро мавриди пажуҳиш қарор диҳанд.

Тавре ки Пешвои миллат таъкид намудаанд: «Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба неруҳои ақлонӣ, махсусан ба рушди илму маориф, тарбияи насли нави соҳиби донишу маърифати баланд таваҷҷуҳи хосса зоҳир намуда, дар ҳалли масоили муҳимми ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ хулосаҳои илмӣ, донишу малака ва дархосту пешниҳодоти онҳоро мавриди истифода қарор медиҳад».

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки новобаста аз мушкилот дар ин давра бо мақсади рушди босуботи илм ва ба роҳ мондани технологияҳои муосир бо истифода аз неруи илмии ҷумҳурӣ аз дастовардҳои олимони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва академияҳои соҳавӣ барои дар истеҳсолоти ватанӣ ҷорӣ кардани дастовардҳои олимони тоҷик корҳои зиёд ба анҷом расонида шуд. Бешубҳа, дар айни замон ҳамон давлате истиқлоли комили хешро таъмин карда метавонад, ки ба илм ҳамчун механизми рушди тафаккури техникӣ, технологияи муосир ва ҷаҳонбинии иттилоотӣ ва омилҳои муҳиму рушдбахшандаи иқтисодиёт таваҷҷуҳ зоҳир намояд. Мушоҳидаҳои имрӯзи ҷомеаи ҷаҳонӣ исботи он аст, ки ҷиҳати соҳиб гардидан ба мақоми сазовор дар сатҳи байналмилалӣ давлатҳои мутамаддин бештар ба соҳаи илм афзалият мебахшанд.

Имрӯз бо мақсади баланд бардоштани маърифати ҷомеа дар заминаи илму дониш ҳар шаҳрванди мамлакатро зарур аст, ки фаъолияташро бо назардошти талаботи замони муосир амалӣ намуда, тамоми имконотро баҳри тарбияи насли бофарҳангу ватандӯст, ворисони арзандаи сарзамини аҷдодӣ, ҳамчунин омода намудани кадрҳои болаёқат ва ҷавобгӯ ба талаботи замони муосир равона созад.

Бояд гуфт, ки барои руҳбаланд гардидани олимон ва дастгирии ин самти афзалиятноки ҷомеа ба мушкилоти сиёсӣ нигоҳ накарда, соли 1996 Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо олимони мамлакат мулоқот намуданд. Маҳз ҳамин мулоқот бо доираҳои илмии ҷумҳурӣ боиси боз ҳам мукаммал гардидани фаъолияти олимон шуд. Дар ин вохӯрӣ Президенти мамлакат тариқи суҳбати ошкоро ба донишмандону фозилони ҷумҳурӣ масъалаҳои мавҷудаи мушкилоти соҳаи илм ва муассисаҳои илмию таҳиқотиро дар давраи гузариш ва роҳҳои ҳаллу фасли мушкилоти соҳаро мавриди баррасӣ қарор дода, нақши тақдирсози илм ва неруи зеҳниву ақлонии ҷумҳуриро дар инкишофи босуботи иқтисоду фарҳанг ва ташаккули тафаккури созандаву ватандӯстонаи шаҳрвандон муҳим арзёбӣ намуданд.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди роҳбарияти Академияи миллии илмҳо ҳамчун муассисаи пешбарандаи соҳа ва тамоми олимон аз рӯзҳои нахуст вазифа гузоштанд, ки илм ба шароити нав мутобиқ карда шавад. Яъне тибқи талаботи ҳаёти иқтисодӣ ва моддию маънавии ҷумҳурӣ ба роҳ мондани фаъолияти илмӣ ва илмию техникӣ. Ба ҳамагон маълум аст, ки асри ХХI – асри рушди босуръати илму техника ва технологияҳои нав, зуҳури уфуқҳои нави илм ва таҳаввулоти ҷиддии илмию техникӣ мебошад. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳама вохӯриҳо бо аҳли зиёи ҷумҳурӣ даъват менамоянд, ки олимону кормандони Академияи миллии илмҳо ва муассисаҳои таҳқиқотӣ дар самти пажуҳиш, тарбияи кадрҳои илмӣ тадбирҳои самаранок андешида, барои баланд бардоштани сатҳу сифат ва фаъолияти пурсамари илмӣ аз тамоми имконот истифода намоянд.

Як нуктаи муҳимро бояд таъкид созем, ки дар айни замон илм ба рукни муҳимми иҷтимоӣ, манбаи арзишманд, неруи истеҳсолкунанда ва сарвати қиматтарини зиндагии инсон табдил ёфтааст. Тамоми равандҳои ҷаҳони муосир имрӯз талаб менамоянд, ки ҳар шахс дар ҷомеа ҳатман бояд соҳиби донишу маърифат бошад. Тамоми иқдому ибтикороти Ҳукумати ҷумҳурӣ бо сарварии Пешвои муззами миллат талаби замони муосир мебошад. Дар ибтидои асри нав миллати куҳанбунёди тоҷик ба иқтисоду истеҳсолоти замонавию ҷавобгӯ ба манфиатҳои давлатдории миллӣ, татбиқи комёбиҳои тамаддуни ҷаҳонӣ ва илму технологияи нав, насли дорои тафаккури созанда ва донишу ҷаҳонбинии нав, ки барои инкишофу пешрафти ояндаи босуботи мамлакат хидмат намояд, эҳтиёҷ дорад. Ин эҳтиёҷи миллатро ҳамон қишри зиёии ҷомеа қонеъ менамояд, ки маҳорати хешро дар омода намудани кадрҳои ҷавон самаранок истифода барад. Дар робита ба ин зарур аст, ки Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо тамоми ҳайати кормандони илмӣ талош намояд, то рисолати касбӣ самаранок иҷро шавад.

Маълум аст, ки рақобатпазирии миллату давлатҳо дар шароити муосир аз рӯи имконоти онҳо, ки дар ташаккули ҷомеаи иттилоотӣ, донишҳои навро тавлиду амалӣ месозад, муайян мегардад. Махсусан, дар раванди бархӯрди тамаддунҳо, ки маҳсули ҷаҳонишавӣ мебошад, илму дониш ба соҳаи муҳимме табдил ёфтааст, ки барои рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ мусоидат менамояд. Дар робита ба ин бояд гуфт, ки меҳнати фикрӣ омили аз ҳама муҳимми рушди устувор ва амнияти ҳар мамлакат ба ҳисоб меравад. Ҳамон ҷомеа ва ҳамон миллату давлате минбаъд рақобатпазир шуда метавонад, ки самаранокӣ ва сифати маҳсули меҳнати фикриаш бартарӣ дорад. Маҳз меҳнати фикрӣ раванди рушди босуботи ҷомеаро мушаххасу муайян месозад. Меҳнати фикрӣ умри миллатро ҷовидон гардонида, ба он тавоноӣ мебахшад. Ба истилоҳи дигар, нишони тавоноии миллату давлат дар мафкураи солиму ояндасози ҷомеаи он ниҳон аст. Дар раванди ҷаҳонишавӣ неруи зеҳнӣ нақши ҳалкунанда дорад. Имрӯз неруи зеҳнии ҷомеа ба ченаки муҳим ва муайянкунандаи рушди ҷомеа мубаддал гардида, заиф шудани он ба амният ва истиқлоли давлатҳо таъсири манфӣ мерасонад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади уствор намудани неруи зеҳнӣ дар заминаи меҳнати фикрӣ шумораи муассисаҳои илмию таҳқиқотӣ, марказҳои илмии макотиби олӣ зиёд шуда, барои аҳли зиё шароити созгор фароҳам оварда шудааст. Ҳамчунин дар ин радиф бо мақсади тайёр намудани ашхоси дорои дараҷа ва унвонҳои илмӣ, аз қабили номзад ва доктори илм, профессору академикҳо тадбирҳои зиёд амалӣ мешаванд. Бо мақсади амалӣ намудани ҳадафи мазкур қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тасдиқи Барномаи тайёр кардани кадрҳои илмӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2009–2015)» қабул карда шуд.

Дар робита ба неруи зеҳнӣ бояд як нуктаро иброз намуд, ки дар айни замон на танҳо дар мамлакати мо, балки дар пажуҳишгоҳҳои илмии ҷаҳон нарасидани олимону мутахассисон ба назар мерасад. Дар ҳама давру замон неруи зеҳнӣ диққати ҷомеаи ҷаҳониро ҷалб менамуд. Чи хеле, ки Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тазаккур додаанд, «баҳри ҷалби «зеҳнҳо» миёни мамлакатҳо рақобати ҷиддӣ вуҷуд дорад».

Имрӯз ба хотири устувор намудани неруи зеҳнии ҷумҳурӣ, махсусан аз ҳисоби ҷавонон омода намудани олимон чораҳои бисёр муҳимму саривақтӣ дар амал татбиқ гардида истодаанд. Махсусан, таъсиси стипендияҳои президентиву ҷоизаҳо, баланд бардоштани стипендия ва таъсиси хобгоҳҳои махсус барои унвонҷӯён боиси ҷалби ҷавонон ба самти илм гардид. Дар ин радиф ташкили шуроҳои диссертатсионӣ дар назди Академияи миллии илмҳо ва муассисаҳои олии таълимӣ ва Комиссияи олии аттестатсионии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон шароити мусоидро баҳри ҷалби бештари ҷавонон ба соҳаи илм ва аз ҳисоби онҳо омода намудани олимон фароҳам овард.

Дарвоқеъ, илм чи дар гузашта ва чи имрӯз нақши калидӣ дошта, ба инкишофи миллату давлат муосидат менамояд. Дар айни замон дар ҷумҳурӣ рушди илмҳои бунёдӣ афзалият дошта, самарнок пеш бурдани корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ рисолати аввалиндараҷаи олимони соҳа маҳсуб меёбад. Ҷиҳати беҳтар намудани натиҷаи корҳои илмию таҳқиқотӣ ва истифодаи амалии онҳо дар рушди иқтисодиёти мамлакат Президенти ҷумҳурӣ дар Паём ба Маҷлиси Олии мамлакат пешниҳод намуда буданд, ки дар сохтори Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Маркази таҳқиқоти технологияи инноватсионӣ таъсис дода шавад, то донишмандони техникаю технология, ҷавонони болаёқат ва ихтироъкор ба корҳои илмию пажуҳишӣ ҷалб карда шаванд.

Ҳамин тавр, тамоми ташаббус ва талошҳои Ҳукумати ҷумҳурӣ, махсусан Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нишони онанд, ки илми қарни ХХI дар ҳалли масъалаҳои рушди устувори иқтисоди ҷаҳон, кашфи кайҳон, ҳалли мушкилоти глобалӣ, ба монанди камбизоатӣ, хароб гардидани муҳити зист, амният дар соҳаи озуқаворӣ ва таъмини аҳолии сайёра бо оби ошомиданӣ ва дар маҷмуъ рушди инсоният нақши муҳимму муассир дорад. Бо назардошти ин нуктаҳо имрӯз зарур аст, ки олимони мамлакат дар роҳи амалӣ гардидани ҳадафҳои стратегии давлат нақши муассири хешро бо иҷрои рисолати шарафмандона гузоранд. Ҳамчунин маърифати насли наврас ва ҷавони ҷумҳуриро дар заминаи илму дониш баланд бардоштан зарур аст. Ба ин восита бояд дар таъмини босуботи зиндагии шоистаи мардум ва амнияту истиқлоли давлатӣ саҳм гузорем.

Қобилҷон ХУШВАХТЗОДА,
президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор

Ба унвони «Сарвари халқ» шеъре аз Ниҳонӣ интишор шуд, ки тафсири онро зарур медонем. Акнун мисраҳои аввали шеъри мазкурро меорем:

Як гӯшаи ҷаннат, ки шукуфо ба ҷаҳон аст,

Тоҷикмакон аст,

Дилбанд ба халқаш ба сухан ҳасту ба ҷон аст,

Ин Сарвари он аст.

Яъне, мавзеъ ва табиати Ватан «Тоҷикмакон» аст ва саҳеҳтар агар гӯем, ин ҷо тоҷикон иқомат мекунанд ва сарвару тобеъ дар ин кишвар чунон бо ҳам иртибот доранд, ки чунин ҳамоҳангиро бартараф сохтан нашояд.

Раҳбар ба ғами халқу Ватан хилқату ҷудаш,

Пок аст вуҷудаш,

Парчам ба кафаш, хостгари амни замон аст,

Доим нигарон аст.

Роҳбар ғамгин аз вазъи халк, аст, чун медонад, ки беҳбудии вазъи халқҳо аз рушду ободгардии Меҳани онҳост ва Сарвари кишвари тоҷикон, ки самимист, парчам дар дасти ӯ парфишон шуда, суботи сиёсӣ низ аз таҷриба ва лаёқати сиё­сатмадории ӯст.

Он кист ғами халқ варо ҳаст шабу рӯз,

Он Раҳбари дилсӯз,

Он Сарвари халқ аст, ки х,ам худ зи миён аст,

Тавъам ба ҳамон аст.

Ба қавли шоир, касе бештар аз раҳбар ғами халқро намехӯрад, чунки Раҳбари кишвари мо аз миёни халқ буду бо халқ тавъам мебошад ва ба ибораи шоир, ҳеҷ қудрат ин гуна печидагиро ҷудо карда наметавонад.

Эҳсоси дили миллату Меҳан ба вуҷудаш,

Ҳам буду набудаш,

Паҳлӯш ҳама халқ, ҳама пиру ҷавон аст,

Ӯ бо ҳамагон аст.

Шоир дар тасвири Сарвари халқ эҳсос мекунад, ки миллатдӯст аст ва буду набуди ӯ халқаш маҳсуб мешавад. Бинобар ин, ки атрофаш ҳама халқ асту пиру ҷавон, номбурда бо ҳамагон тамос дошта, аз ҳоли халқи хеш доимо бохабар мебошад.

Умре нигарад нек зи роҳу равиши адл,

Ҳаргиз набувад саҳл,

Дар фикр ба роҳи ҳалли душвор равон аст,

Гарчанд гарон аст.

Сарвари давлат зимни идораи он ҳаргиз ғайри адл иқдом накарда ва саҳлангорӣ дар ин бобат аз кирдору рафтори ӯ берун аст, чунки зулмпешагӣ кори афроди раёсатталаб мебошад ва Сарвари тоҷикон аз ин ҷурм орист. Агарчи бархе мушкилот гаронӣ дошта, ҷиҳати ҳалли он таҳаммул мебояд, аммо Сарвар дар ин бобат накарда вуҷуди хешро ҷиҳати рафъи мушкил бахшидааст.

Дар арзиши миллӣ, ки бувад, ҳаст муқаддас,

Қадраш ту бидон, пас,

Сарвар шарафу парчаму ҳам гимну нишон аст,

Дар қалб ниҳон аст.

Дар мавриди бо забони ноби тоҷикӣ дар созмонҳои байналмилалӣ, аз ҷумла дар Созмони Миллали Муттаҳид суханронӣ кардани Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар аз эҳтироми Роҳбари давлат нисбат ба забон гувоҳӣ медиҳад. Манзури шоир аз байти охир он аст, ки ба чеҳрааш гуфтораш мезебад ва маънии гуфторро мукаммал месозад.

Бин сурату ҳам сирату ҳам назру имояш,

Хуш аст симояш,

Қам нутқи равонаш хати услуби забон аст,

Сармашқи аён аст.

Дар ҷаҳони муосир муқаддастарин аркон арзишҳои миллӣ ҳастанд. Бинобар ин, моро лозим аст, ки қадри муқаддасоти миллиро дарк намуда, ҷиҳати ҳифзи онҳо талош варзем ва аз зумраи инчунин муқаддасот худи Сарвари давлат низ маҳсуб мешавад. Пас халқро зарурати аввал ҳифз ва ҳамоҳангии худ бо Сарвар аст, чунки сарнавишти як миллат дар ихтиёри ӯст ва агар мо дар муҳити хонавода ранҷ бубарем, Сарвар дар андешаи 10 миллион нафар тоҷик ғамгусор аст.

Ширин Қурбонова, доктори илмҳои таърих, муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар АМИТ

Дар шароитҳои муосири ислоҳоти иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон табдили ҳадафҳои идоракунии молияи давлатӣ ва моликияти давлатӣ ба миён омадааст. Ҳадафи асосии ислоҳот баландбардории самаранокии истифодабарии сарватҳои давлатӣ, таъмини аҳли ҷомеъа бо молу хизматрасониҳои босифат, ноилгардии шаффофияти фаъолияти мақомоти идоракунии маҳаллӣ ва корхонаҳои бахши давлатии иқтисодиёт мебошад. Идоракунӣ дар тамоми доираи фаъолияти инсонӣ вуҷуд дорад ва барои беҳбудии кор равона карда мешаванд, аз он ҷумла фаъолияти молиявиро низ дар бар мегирад.

Идоракунӣ - ин маҷмӯи усул ва омилҳои мақсадноки ба объект равонакардашуда баои ба даст овардани натиҷаҳои муайян дилхоҳ мебошад.

Ҳамчун фаъолияти мақсадноку бошууронаи одамон, идоракунӣ барои аз худ кардани қонуниятҳои объективии тараққиёти ҷамъиятӣ асоснок карда шудааст. Соҳаи асосии фаъолияти идоракунӣ – идоракунии ҷамъия, иқтисодиёт ва аз он ҷумла идоракунии молиявӣ ба шумор меравад, ки он дорои объект ва субъект мебошад.

Объекти идоракунӣ гуфта, муносибатҳои молиявии гуногуншаклро дар иқтисодиёт меноманд.

Субъекти идоракунӣ бошад, сохторҳои иҷрои вазифаҳои гуногуни молияро меноманд, ки барои роҳбарӣ ҷорӣ карда шудаанд.

Дар идоракунии молиявӣ якчанд элементҳои амалкунанда ҷудо карда мешаванд: банақшагирӣ, идоракунии амалиётӣ (ҷорӣ), назоратӣ ва ғайраҳо.

Дар рафти банақшагирӣ, ҳар як субъекти хоҷагидорӣ ҳолати молиявии худро ба нақша дароварда, баҳо медиҳад ва роҳҳои зиёд намудани захираҳои молиявӣ, самтҳои оқилона истифода бурдани онро муайян менамоянд.

Идоракунии амалиётӣ (ҷорӣ) ин маҷмӯи чорабиниҳоест, ки он пеш аз ҳама ба даст ории самараи мусбӣ бо хароҷоти камтарин бо ёрии азнавтақсимкунии захираҳои молиявӣ равона карда шудааст.

Назорат яке аз элементҳои идоракунӣ ба ҳисоб рафта, дар ҷараёни банақшагирӣ ва ҳам дар ҷараёни идоракунии амалиётҳо ҷои муайянро ишғол менамояд. Мақсади асосии назорат ин дуруст истифода бурдани захираҳои молиявӣ аз рӯи нақшаи тартибдодашуда ва роҳҳои баланд бардоштани самаранокии он мебошад. Мувофиқи гурӯҳбандии муносибатҳои молиявӣ 3 гурӯҳи объектҳои идоракунии молиявиро фарқ кардан лозим аст: молияи муассисаҳою, муносибатҳои суғуртавӣ ва молияи давлатӣ.

Субъектҳои идоракунӣ ин гурӯҳи муносибатҳои молиявӣ аз шӯъбаҳои молиявии корхонаҳо, шӯъбаҳои суғуртавӣ ва шӯъбаҳои молиявию инспексияҳои андоз иборат мебошанд.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон молияи давлатиро мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мақомотҳои зерин идора менамоянд:

· Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон;

· Маҷлиси Намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон;

· Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон;

· Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон;

· Вазорати даромадҳо ва пардохтҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон;

· Бонки миллии Тоҷикистон;

· Мақомоти намояндагӣ ва иҷроияи ҳокимияти маҳаллӣ;

Идоракунии молиявиро пеш аз ҳама да Ҷумҳурии Тоҷикистон мақомоти болоии қонунбарор ба амал мебарорад, ки ин Маҷлиси Намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

Мақомоти мӯҳимтарини ба вуҷудорандаи идоракунии молия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шӯъбаҳои он дар ҳукуматҳои маҳаллӣмебошад. Ғайр аз ин, бо мақсади идоракунии молия Вазорати даромадҳо ва пардохтҳо, полису андоз, Кумитаи назорати давлатии молиявӣ амал мекунанд.

Идоракунии молиявиро мақомоти ӯҳдадор дар асоси қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи молияи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба роҳ мемонанд.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи молияи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» асосҳои ҳуқуқӣ, принсипҳои ташкилии идоракунии молияи давлатӣ, тартиб додани системаи буҷети гурӯҳбандии он, ташаккул, тақсим ва истифодаи фондҳои марказонидашудаи маблағҳои пулиро муайян намуда, муносибатҳои молиявию байни буҷетиро танзим менамоянд.

Идора ҳамчун илм, ҷузҳои таркибии махсусгаштаи идора ва сатҳҳои гуногуни онро, ки ҳар яке аз онҳо дорои хусусиятҳои хос мебошанд, ифода менамояд.

Дар сатҳи якум, молия ва идораи молиявӣ ҳамчун ҷузъи таркибии зербинои ҷамъият, фаъолияти роҳбарии молиявии давлат ва ташкилотҳои онро ифода мекунад.

Дар сатҳи дуюм, идораи молиявӣ ҳамчун сохтори дохилии ташкилотҳои молиявӣ, (аз звенаи ибтидоии хоҷагии халқ сар карда, то марказ) сурат мегирад.

Сатҳи сеюм, ин роҳбарии шахси дониши иқтисодию молиявӣдоштаро нисбат ба коллективе, ки дар тобеияти он кор мекунад, дар бар мегирад.

Идоракунии молиявӣ дар асоси ҳамбастагии кули мафҳумҳои иқтисодӣ; тақозою арза, мунтазамию муттаносибӣ, фоидаю даромаднокӣ, арзиши аслӣ, воситаҳои асосӣ ва гардон, қарз, фоиз, суғурта, рақобат, таваккалу баҳодиҳӣ, таҳлилу тафтиш, омори молияю тарҳрезӣ, дурбинию аудит нисбат ба фондҳои пули таъиноти хосдошта, ки дар мавриди тақсим ва аз нав тақсими маҳсулоти холиси миллӣ ва даромади миллӣ ба вуҷуд меояд, ташкил меёбад.

Идоракунии молиявӣ ҷиҳатҳои ба худ хосеро дорост, ки он тибқи характери фаъолияти ташкилотҳои молиявӣ муайян карда мешавад. Охиран, фаъолияти хещро дар асоси ҳисобу китоби ғайри нақдӣ ва қисми ночизи онро ба тариқи нақд ба амал мебароранд. Онҳо новобаста аз шакли ҳисоббаробаркунӣ, ҳамчун ташкилоти соҳибихтиёр дар асоси қонуниятҳои бозор фаъолият мекунанд.

Ташкилотҳои молиявӣ мустақим ё худ ғайри мустақим, дар тақсим ва аз нав тақсимкардани маҳсулоти холиси миллӣ ва даромади миллӣ иштирок карда, аз рӯи қонун ва қарорҳои мавҷудаи идора ва банизомдарории муносибатҳои молиявию иқтисодии байни субъектҳои моликият ва давлат амал менамоянд. Муносибатҳои мавҷуда бояд ба давлат ва субъектҳои хоҷагии халқимконияти муътадили фаъолиятро таъмин намоянд. Аз тарафи дигар, ин муносибатҳо имконияти ташкили соҳибкорӣ ва маблағгузории соҳибкорон ва кафолати молиявию амнияти иқтисодии онро таъмин намоянд.

Тайёр ва аз нав тайёр кардани мутахассисон дар ташкилотҳои молиявӣ аз звенаи ибтидоии хоҷагии халқ сар карда, то сатҳи олии идораи давлатро бар бар мегирад.

Таҳлил ва хулосабарорӣ нисбат ба бозори иқтисодӣ ва ҷузъиётҳои таркибии бозори молиявӣ низ аз ҷумлаи он тамоюлҳо дониста мешавад.

Идоракунӣвожаи англисии «management» гирифта шуда, маънои роҳбарӣ, идора ва худмудириятро ифода мекунад.

Одатан 2 навъи идора: маъмурӣ ва иқтисодӣ аз ҳам фарқ карда мешавад.

Ҳамин тавр, меъёрҳои аз тарафи давлат пешниҳодшаванда меъёрҳои баҳамваслкунандаи макроиқтисоду микроиқтисод гардида, воситаи татбиқу таъминкунандаи идораи молиявӣмегарданд. Давлат вобаста ба модели иқтисоди бозории интихобнамуда ва ӯҳдадориҳои ба зиммагирифтааш ба захираҳои молиявӣ эҳтиёҷ пайдо мекунад, ки он бо ёрии андозу пардохтҳо таъмин карда мешавад.

Рӯйхати адабиёти истифодашуда

1. Астахов В.П. «Бухгалтерский учет внешнеэкономической деятельности» - Росто на Дону, 2006г, 448с.

2. Бабаева З.Д. «Бухгалтерский учет» - Москва, 2008г,384с.

3.Вахрушина М.А.«Бухгалтерский управленческий учет» - Москва,2008г, 570с.

4. Гулов. Т «Баҳисобгирии муҳосибии молиявӣ» Ҷилди 1 Душанбе «Ҳоҷи Ҳасан»-2010с.

5. Низомов С.Ф., Хушвахтзода Қ.Х., Мирзоалиев А.А., Раҳимов С.Х., Содиқов С.И., Бобоев Ш.Н., Бадалов Ш.Қ. Назорати дохилӣ (васоити таълимӣ), Душанбе, 2021с.

6.Шарифов З.Р., Ҷураев О ва Расулов Н. «Ҳисобдорӣ, таҳлил ва аудит дар корхонаҳо» Душанбе, «Маориф» 2000.

7. Шарифов З.Р., Исмонов Ф.Б. «Дастур оид ба бурдани ҳисобгирии бухгалтерӣ дар мактабҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон». Душанбе 2007.

Равшанзода Рузибойи Норбой – мудири шуъбаи банақшагирии молиявии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон