(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ,28 декабри 2024, ш.Душанбе)

Аз тамоюлҳои рушди иқтисодиёти ҷаҳонӣ бармеояд, ки иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ба монанди дигар кишварҳои тараққикарда, дар роҳи рушд қарор дорад. Пешравии иқтисоди миллӣ бештар аз вусъатёбии барқароркунии истеҳсолот, ба кор даровардани корхонаҳои хурду калони соҳаҳои гуногун, таҷдиди илм дар истеҳсолот, навкунии таҷҳизот, ҷорӣ намудани технологияҳои нав ва ташкили илмии меҳнат вобастагӣ дорад.

Дар шароити кунунӣ рушди иқтисодиёти кишвар аз саноатикунонии босуръати кишвар сарчашма гирифта, ба ҳадафҳои стратегии мамлакат авлавият дорад. Барои ҷорӣ намудани ин иқдом, аз тарафи Ҳукумати кишар, солҳои 2022 – 2026 «Солҳои рушди саноат» эълон гардид. «Дар доираи ҳадафи стратегӣ оид ба саноатикунонии босуръат дар панҷ соли охир ҳаҷми маҷмӯи маҳсулоти саноатии кишвар аз 27 миллиард ба 53 миллиард сомонӣ расонидида шуд, ки қариб 2 баробар зиёд гардидааст». Барои таъмини рушди иқтисодиёти мамлакат, ҳамасола аз тарафи Асосгузори сулҳу – Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, диққати аввалиндараҷа зоҳир мегардад. Боиси хушнудист, ки танҳо дар соли 2024 зиёда аз 740 корхонаҳои нави истеҳсолӣ бунёд карда шуда, қариб 20 ҳазор ҷойҳои кории нав ташкил гардидааст. Инчунин ҳаҷми маҳсулоти дохилии кишвар зиёда аз 150 миллиард сомонӣ расонида шуда, суръати рушди воқеии он 8,4 фоизро ташкил медиҳад.

Бо мақсади ноил гаштан ба ҳадафҳои стратегӣ ва рушди иқтисоди миллии кишвар дар Паёми навбатӣ, солҳои 2025 – 2030 “Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия” эълон намудаанд, ки ин ҳадаф барои вусъат бахшидани равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имкониятҳои технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт замина мегузорад. Бо ин мақсад бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон 30 сентябри соли 2022 “Стратегияи рушди зеҳни сунъӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040” тасдиқ гардидааст. Ҳадафи асосии Стратегия ин таъмини соҳаҳо бо технологияҳои рақамии иттилоотию комуникатсионии пешрафта мебошад. Дар Стратегияи мазкур барои рушди иқтисоди рақамӣ чунин қайд гардидааст:

бо мақсади таҳкими асосҳои институтсионалии иқтисоди рақамӣ, рушди инфрасохтори иттилоотиву коммуникатсионӣ дар тамоми кишвар, рақамикунонии соҳаҳои иқтисоди миллӣ ва вусъатбахшии раванди амалӣ намудани иқтисоди рақамӣ, Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми ваколатдори давлатӣ дар ин самт муайян карда шуд.

Истифодаи зеҳни сунъӣ ба раванди самаранок ҷорӣ намудани хизматрасониҳои давлатии рақамӣ, ҷорӣ намудани иқтисоди рақамӣ ва сабз, афзоиши даромади буҷет, содагардонии равандҳои бақайдгирӣ ва қабули қарорҳо, рушди соҳаҳои иқтисоди миллӣ, беҳтар намудани зиндагии аҳолӣ ва таъмини шаффофият мусоидат менамояд

рақамикунонӣ дар низоми маориф, омодакунии кадрҳо ва таҳкими неруи инсонӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки тибқи Барномаи миёнамуҳлати рушди иқтисоди рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025 амалӣ мегардад, дар оянда метавонад барои ҷорӣ намудани унсурҳои асосии зеҳни сунъӣ кумак расонад.

Тоҷикистон бо истифода аз унсурҳои зеҳни сунъӣ ба амалишаваии ҳадафҳои стратегӣ, аз ҷумла рушди энергияи сабз, иқтисоди сабз, иқтисоди рақамӣ, ҳукумати электронӣ ва дигар афзалиятҳои миллӣ ноил гардида, дар ин асно ба қатори кишварҳои пешқадам ворид мегардад.

Дар замони муосир, иқтисоди рақамӣ – рушди тиҷорати электронӣ бо истифодаи технологияҳои рақамӣ, такмил додану ташкил намудан ва идора кардани таъминоти иттилоотӣ барои беҳтар гардидани ташкилот ва коргоҳу соҳаҳои гуногун афзалият дорад. Омилҳои истеҳсолию иқтисоди рақамиро дар амал бо методи идораи иқтисодӣ татбиқ ва ба ҳукумати электронӣ пайваст намоем, равнди фаъолияти коргоҳу ташкилот аз душворӣ раҳо меёбад.

Вобаста ба татбиқи ҳукумати электронӣ дар даврони соҳибистиқлолӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз гардида, то имрӯз якчанд Стратегияву консепсияҳои нав ба имзо расидааст. Аз ҷумла, Консепсияи ташаккули ҳукумати электронӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2012-2020 ба мақсади амалисозии Стратегияи давлатии “Технологияҳои иттилоотию комуникатсионӣ барои рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон” тасдиқ шудааст.

Ҳукумати электронӣ тақозои замон буда, дар ҳамкории мутақобилаи ҳокимият ва ҷомеа аз як тараф ва ҳамкории дохилии сатҳҳои гуногун (марказӣ, минтақавӣ, маҳаллӣ) ва шохаҳои гуногун (тандурстӣ, молия, омор, андоз) ва дигар ниҳодҳо мусоидат намуда, аз тарафи дигар он як воситаи дастрас кардани иттилоот ва расонидани хизматҳои давлатӣ ба шаҳрвандон, тиҷорат, дигар шохаҳои давлатӣ ва идоракунии давлатӣ, ки дар он ҳамкории мутақобилаи байни давлат ва дархосткунандагон хеле осон сурат мегирад ва аз технологияи иттилоотӣ ҳар чи бештар истифода мешавад, баромад мекунад.

Дар замони муосир, техникаву технологияҳои муосир имкони иҷро кардани миллиардҳо амалро дар як сония доранд. Масалан, дастовардҳо дар соҳаи технологияҳои иттилоотию коммуникатсионӣ ба дараҷае осон гардидааст, ки он дигар масофаро аз байн бурдааст. Яке аз инҳо дастгоҳҳои мобилӣ, интернет ва захираҳои воқеии он метавонанд тамоми табодули ахборро ба дилхоҳ нуқтаи курраи Замин ҳамагӣ дар якчанд сония дастрас намоянд.

Агар иқтисоди рақамии кишварҳои тараққикардаро тақозо намоем, моҳи январи соли 2022 Ҷумҳурии Мардумии Чин нақшаи рушди иқтисоди рақамиро барои солҳои 2021-2025 тасдиқ карда, иқтисоди рақамиро ҳамчун як ниҳоди фаъолияти иқтисодӣ, муйян намуд, ки онро омили асосии истеҳсолот, захираҳои иттилоотӣ ва қувваи асосии пешбаранди интегратсияи технологияҳои иттилоотию коммуникатсионӣ ҳисобид. Дар асоси ин санад Чин пуштибонии худро аз таҳқиқотҳои мутаххасисони шабакаҳои телекоммуникатсионии 6G тақвият дода, инноватсияро дар бахшҳои стратегӣ, аз қабили микросхемаҳои интегралӣ ва зеҳни сунъӣ рушд дода, шаклҳои нави тиҷоратро афзоиш медиҳад. Бо ин мақсад Ҷумҳурии Мардумии Чин нақша дорад, ки ҳиссаи арзиши иловагии бахшҳои асосии иҷтисоди рақамиро дар ММД аз 7,8% -и соли 2020 то ба 10% дар соли 2025 расонад.

Аз гуфтаҳои боло бармеояд, ки дар доираи сиёсати пешгирифтаи давлат ва ҳукумат, иқтисоди рақамии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ояндаи наздик ба монанди иқтисоди рақамии кишварҳои абарқудрат рушд намуда, ҳамкориҳоро дар ин самт бо кишварҳои тараққикарда ба роҳ хоҳанд монд.

Дар охир бояд қайд намуд, ки дар шароити кунунӣ ин омил ба соҳаи иқтисодиву иҷтимоии мамлакат заминаи мусоид фароҳам меорад. Иқтисоди рақамӣ ҳамчун илми замони муосир ба ҳисоб рафта, татбиқи он ба соҳаи иқтисоди миллии рушди иқтисодиёти кишвар таъсири мусбат мерасонад. Хушбахтона, имрӯз тамоми шароит барои такмил додан ва ташкил намудани иқтисоди рақамӣ ба ҷавонон ва мутаххасисони соҳаҳои гуногун аз тарафи давлат таъмин карда шудааст.

Нематова П.М., мудири Шуъбаи Осиёи

Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши

масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои иқтисодӣ

Сарчашмаҳо:

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон // Захираи электронӣ https://president.tj/ (санаи муроҷиат 30.12.2024)

Цифровая экономика Китая // Захираи электронӣ https://www.tadviser.ru/index.php (санаи муроҷиат 30.12.2024)

Стратегияи рушди зеҳни сунъӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040 // Захираи электронӣ http://www.portali-huquqi.tj/publicria/ibtido.php (санаи муроҷиат 30.12.2024)

Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ” 28 декабри соли 2024 ироа гардид.

Чун ҳамеша, Паёми Пешвои муаззами миллат ба таҳлилу баҳодиҳии рушди иқтисодиёти мамлакат ва ҷомеа дар 5 соли охир ва соли гузашта дар алоҳидагӣ, хулосабарорӣ аз амалкардҳо, иҷрои дастуру супоришҳои паёмҳои пешин оид ба таъмини рушди иқтисодиёту иҷтимоиёт, амнияти ватан, сулҳу субот, ягонагию ваҳдат, ҳимояи арзишу манфиатҳои миллӣ, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардуми Тоҷикистон бахшида шудааст. Паём албатта ҳама самтҳои рушди ҷомеа: иқтисодиёт, иҷтимоиёт, маориф, илм, тиб, фарҳанг, варзиш, саҳми қишрҳои алоҳида дар рушд, хусусан занону ҷавонон дар пешрафти ҷомеа, таъмини сулҳу суббот, ягонагӣ, ваҳдати миллӣ, муносибати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба вазъи ҷаҳон, кишварҳои дигар ва хусусан мамлакатҳои ҳамсояро дарбар мегирад ва наметавон дар як мақола оид ба ҳамаи онҳо баёни назар кард. Аз ин рӯ, банда ҳамчун мутахассиси соҳаи иқтисодиёт фикру андешаҳои худро оид ба рушди иқтисодиёти мамлакат аз нуқтаи назари Пешвои муаззами миллат ва дар амал татбиқ намудани дастуру супоришҳои аз Паём бароянда баён менамоям.

Табиист, қисми бештари Паём ё 55 фоизи он (аз 272 банди асосӣ 149 тои он) ба соҳаи иқтисодиёт бахшида шудааст, зеро иқтисодиёт асос ва гарави ҳастии ҷомеа мебошад.

Соли 2024 ҳаҷми Маҷмуи маҳсулоти дохилӣ 150 млрд.сомонӣ ва афзоиши воқеии он 8,4 фоизро ташкил намуд. Ин нишондиҳандаҳо нисбат ба соли 2023 мутаносибан 29,2 млрд.сомонӣ ва 0,1 банди фоизӣ зиёд мебошанд.

Бояд қайд намуд, ки созмонҳои байналмилалии молиявӣ, аз ҷумла Бонки умумиҷаҳонӣ афзоиши Маҷмуи маҳсулоти дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар сатҳи 6,5 фоиз барои соли 2024 пешбинӣ намуда буданд.

Таъмини иҷрои ҳадафи олии Ҳукумати кишвар – баланд бардоштани сатҳи некуаҳволии мардум маҳз аз сатҳи рушди иқтисодиёт вобаста аст. Аз ин рӯ, таъмини афзоиши Маҷмуи маҳсулоти дохилӣ вазифаи асосӣ ба ҳисоб меравад ва дар ин ҷода Ҳукумати кишвар ҳамасола ба дастовардҳои нав ба нав ноил гардида истодааст. Дар чор соли охир суръати рушди иқтисодиёт ба ҳисоби миёна 8,5 фоизро ташкил намуд, ки он аз руи сатҳи рушд дар солҳои 2001 – 2024 баъди панҷсолаи аввал ҷойи дуюмро ишғол менамояд.

Нишондиҳандаи иқтисодии муҳиме, ки ба сатҳи некуаҳволии мардум таъсиррасон мебошад даромадҳои пулии аҳолӣ мебошад. Ҳаҷми ин нишондиҳанда дар соли 2024 ба 147 млрд.сомонӣ ва афзоиши он ба 30,4 фоиз баробар шуд, ки онҳо нисбати соли гузашта мутаносибан 34,3 млрд.сомонӣ ва 0,9 банди фоизӣ зиёд мебошанд. Пайваста афзудани даромадҳои пулии аҳолӣ нишони рушди иқтисодиёт, ташкили корхонаю коргоҳҳои нав ва ҷойҳои нави корӣ, афзудани моҳонаю иловапулиҳо, истифодаи техникаю технологияи навин дар раванди истеҳсолот мебошад. Бинобар ин, муҳим аст, ки устувории суръати рушди иқтисодиёт нигоҳ дошта шуда ҳосилнокии меҳнат пайваста афзоиш дода шавад.

Яке аз вазифаҳои Ҳукумати кишвар дар сатҳи барномавӣ нигоҳ доштани сатҳи таваррум мебошад. Мутобиқ ба пешбиниҳои соли гузашта ин нишондиҳанда бояд дар сатҳи 6-8 фоиз нигоҳ дошта мешуд. Ҷамъбасти сол нишон дод, ки он 3,6 фоизро ташкил намуда нисбати нишондиҳандаи пешбинишуда ва соли гузашта мутаносибан 2,4 ва 0,2 банди фоизӣ паст мебошад. Бояд қайд намуд, ки соли 2024 сатҳи таваррум дар кишварҳои шарики иқтисодӣ ва ҳамсоя ба монанди Федератсияи Россия, ҷумҳуриҳои Қазоқистон, Узбекистон ва Қирғизистон ба ҳисоби миёна 8-10 фоизро ташкил намуд. Ин нишондиҳанда дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бошад ба маротиб кам мебошад.

Бояд қайд намуд, ки боло бурдани моҳона, нафақа ва иловапулиҳои мардум ҳамон вақт натиҷа медиҳад, ки агар сатҳи афзоиши онҳо аз сатҳи таваррум боло бошад. Дар Паёми Пешвои муаззами миллат таъкид гардид, ки дар 5 соли охир зиёдшавии маош 100 фоиз ва сатҳи таваррум 29,0 фоизро ташкил намуд, ки нишони болоравии сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ мебошад.

Дар такя ба дастовардҳои мавҷуда Пешвои муаззами миллат ба Ҳукумати кишвар супориш доданд, ки сатҳи таваррум дар доираи нишондиҳандаҳои пешбинишуда нигоҳ дошта шуда афзоиши Маҷмуи маҳсулоти дохилӣ соли 2025 дар сатҳи на камтар аз 8 фоиз таъмин карда шавад.

Дар Паёми Пешвои маззами миллат инчунин ба “масъалаҳои пешгирӣ кардани таъсири хавфҳои эҳтимолӣ ба иқтисоди миллӣ, ташаккули «иқтисоди сабз», рақамикунонии хизматрасониҳои давлатӣ ва истифодаи васеи ҳисоббаробаркуниҳои ғайринақдӣ” таваҷҷуҳи хосса зоҳир карда шудааст, зеро ин раванд хоси кишварҳои пешрафтаи дунёст ва Тоҷикистони мо бояд дар қатори аввалинҳо бошад.

Ташаккули «иқтисоди сабз», суръатбахшии раванди рақамикунонии иқтисодиёт, инкишофи неруи инсонӣ, баланд бардоштани рақобатнокии маҳсулоти ватанӣ, тақвияти имкониятҳои содиротии мамлакат ва беҳтар гардонидани сифати хизматрасониҳои иҷтимоӣ аз ҷумлаи масъалаҳои афзалиятноканд. Албатта, вобаста ба рушди ин самтҳо стратегияю барномаҳои дахлдор татбиқ шуда истодаанд, вале супоришу дастурҳои нави Пешвои муаззами миллат бознигарии онҳоро талаб менамояд.

Бо дарназардошти зарурати таъмини рушди босуръати иқтисодиёти кишвар ва ҷалби сармояи дохиливу хориҷӣ тавассути бозори коғазҳои қиматнок, бахусус, коғазҳои қиматноки «сабз» гузариш ба “иқтисоди сабз” то соли 2037 ва воқеан ба «кишвари сабз» табдил додани Тоҷикистон ҳадафест, ки дар Паёми пешини Пешвои маззами миллат эълон гардида буд. Рушди бозори коғазҳои қиматнок, аз ҷумла коғазҳои қиматноки “сабз” дар замони муосир яке аз роҳҳои ҷалби сармояи дохилию хориҷӣ ва равона кардани онҳо ба рушди иқтисодиёти кишвар мебошад.

Вобаста ба ба охир расидани муҳлати татбиқи барномаи амалкунанда ба сохторҳои дахлдор супориш дода шуд, ки “то охири соли 2025-ум лоиҳаи «Барномаи миёнамуҳлати рушд барои солҳои 2026 – 2030»-ро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод” намоянд. Ин барнома бо фарқият аз барномаҳои пешин бояд ҳама тағйиротҳои дар панҷ соли охир бамиёномада дар самти иқтисодиёту сиёсати давлатиро ба инобат гирифта муҳаррики рушди минбаъдаи иқтисодиёт гардад.

Дар Паём “ташаккул додани маърифати молиявии шаҳрвандон ва баланд бардоштани фарҳанги андозсупорӣ ҳамчун яке аз омилҳои асосии татбиқи самараноки сиёсати андозу буҷет, аз ҷумла дар масъалаи гузариш ба низоми пардохтҳои ғайринақдӣ барои ноил гардидан ба устувории молиявии давлат ва рушди иқтисодӣ” ҳамчун масъалаи рӯзмарраи замони нав таъкид карда шуд.

Супориши дигари қатъӣ то охири соли 2025 пурра таъмин кардани пардохтҳои ғайринақдӣ дар соҳаҳои буҷетӣ ва хизматрасониҳои давлатӣ мебошад. Таъкид гардид, ки дар кишварҳои пешрафта нишондиҳандаи пардохтҳои ғайринақдӣ 80-90 фоизро ташкил медиҳад. Сохторҳои дахлдори Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар он ин нишондиҳанда тақрибан 22,0 фоизро ташкил медиҳад бояд дар ин самт корҳои заруриро ба анҷом расонанд.

Пурра ҷорӣ намудани пардохтҳои ғайринақдӣ дар соҳаҳои буҷетӣ ва хизматрасониҳои давлатӣ дар ҳамаи минтақаҳои кишвар истифодаи васеи технологияҳои рақамиро талаб менамояд. Ба ин гурӯҳ асосан технологияҳои мобилӣ, зеҳни сунъӣ, роботоникунонӣ, биометрия, низомҳои тақсимкунандаю роёнишҳои абрӣ (cloud computing) ворид мешавад.

Таъмини иҷрои ин супориш ба рушди мутавозун ва устувори иқтисодӣ мусоидат намуда барои афзун намудани самаранокии истеҳсолот, баланд бардоштани сифати хизматрасонӣ ва ташкили ҷойҳои нави корӣ замина мегузорад.

Бояд қайд намуд, ки технологияҳои рақамӣ дар тамоми соҳаҳои ҳаёт нақши муҳим доранд ва қобилияти мутобиқшавӣ ва истифодаи ин технологияҳо дар кишвар омили асосии рушди иқтисоди он мегардад. Аз ин рӯ, сохторҳои дахлдори кишвар бояд дар самти ҷорӣ намудани технологияҳои рақамӣ қадамҳои устувор гузоранд, зеро он “яке аз роҳҳои асосии таъмини шаффофияти амалиёти хизматрасонӣ, баҳисобгирӣ ва пешгирии коррупсия мебошад”.

Пешвои маззами миллат дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон супориш доданд, ки “Бонки миллӣ ва ташкилотҳои қарзӣ барои боз ҳам баланд бардоштани эътимоди аҳолӣ ба низоми бонкӣ, ҷалби бештари пасандозҳои шахсони воқеиву ҳуқуқӣ ва вусъат бахшидани фаъолияти низоми рақамии хизматрасониҳои бонкиву молиявӣ бояд чораҷӯйӣ намоянд”.

Супоришҳои паёмии Пешвои муаззами миллат низоми бонкиро водор месозад, ки ҳарчи зудтар камбудиҳои мавҷударо бартараф намуда саҳми он дар рушди иқтисодиётро таҳким бахшад. Сиёсати монетарӣ бояд тарзе ба роҳ монда шавад, ки манфиатҳои пасандоздорон ҳимоя ва қобилияти харидории пули миллӣ устувор боқӣ монад.

Инчунин таъкид карда шуд, ки “гузариш ба рақамикунонии соҳаҳои иқтисоди миллӣ ҷиҳати таъмин намудани шаффофияти муносибатҳои иқтисодиву молиявӣ” аҳамияти хосса дорад. Албатта дар ин раванд зарурати истифода аз технологияҳои рақамӣ пайваста меафзояд, зеро онҳо дар тамоми соҳаҳои ҳаёт нақши муҳим доранд ва қобилияти мутобиқшавӣ ва истифодаи ин технологияҳо дар кишвар омили асосии рушди иқтисодии он мегардад. Аз ин рӯ, сохторҳои дахлдор бояд ба пурра ҷорӣ намудани технологияҳои рақамӣ ҳавасманд бошанд.

Муҳтарам Пешвои муаззами миллат солҳои 2025 – 2030-ро «солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон намуданд ва таъкид карданд, ки “дар панҷсолаи минбаъда ҷиҳати пешбурди иқтисоди рақамӣ бояд ба самтҳои зерин диққати аввалиндараҷа дода шавад: такмили фаврии заминаҳои ҳуқуқӣ ва қабули санадҳои дахлдор дар самти гузариш ба иқтисоди рақамӣ, то шабакаҳои панҷ – ҷӣ (5G) инкишоф додани инфрасохтори рақамӣ, рушди марказҳои коркарди маълумот, таъсиси махзани мукаммали миллии маълумот, рақамикунонии пурраи хизматрасониҳои давлатӣ ва ташкили махзани ягонаи хизматрасониҳои давлатӣ, рушди сармояи инсонӣ бо роҳи омӯзиш ва бозомӯзии кадрҳо доир ба технологияҳои иттилоотӣ дар дохил ва хориҷи кишвар ва баланд бардоштани маърифати истифодаи технологияҳои рақамӣ, истифодаи васеи зеҳни сунъӣ дар пешниҳоди хизматрасониҳо ва низоми бақайдгирии давлатӣ, андешидани чораҳо дар самти таъмин намудани амнияти киберии махзанҳои маълумот, ташаккул додани соҳибкории рақамӣ ва рушди савдои электронӣ”.

Пешвои муаззами миллат таъкид намуданд, ки барои истифодаи самарабахши технологияҳои рақамӣ аваллан заминаи ҳуқуқии дахлдор ва ба талаботи замон ҷавобгӯй зарур аст. Барои бомуваффақият татбиқ намудани технологияҳои рақамӣ бояд қонуну қоидаҳои дахлдори танзимкунандаи истифодаи онҳо қабул карда шаванд. Ҳифзи маълумот, махфияти иттилоот, амнияти киберӣ ва моликияти зеҳнӣ бояд мутобиқи талаботи ин қонуну қоидаҳо таъмин карда шавад.

Дуюм, ташаккули инфрасохтори дахлдор дар мамлакат заминаи асосӣ барои рушди технологияҳои рақамӣ мебошад. Барои бомуваффақият татбиқ намудани технологияҳои рақамӣ дастрасии васеъ ба интернет ва шабакаҳои баландсуръат зарур аст. Ин маблағгузорӣ ба рушди инфрасохтор, бунёди шабакаҳои нав ва навсозии шабакаҳои мавҷударо тақозо мекунад, ки барои он маблағгузориҳои дохилию хориҷӣ заруранд. Бинобар ин, ҳавасмандгардонии сармоягузориҳо дар ин самт ба мақсад мувофиқ мебошад.

Сеюм, таълиму омода кардани мутахассисон яке аз вазифаҳои муҳими сохторҳои дахлдори давлат мебошад. Барои истифодаи самаранок аз технологияҳои рақамӣ доштани кормандони соҳибихтисос, ки метавонанд аз онҳо самаранок истифода кунанд шарти асосӣ ба ҳисоб меравад. Аз ин рӯ, таҳияи барномаҳои омодасозӣ ва бозомӯзӣ, ки ба талаботи бозори меҳнат ҷавобгӯй бошанду асосҳои технологияҳои рақамиро дар бар гиранд, муҳим аст. Аз ин рӯ, “дар заминаи Донишкадаи технология ва менеҷменти инноватсионии шаҳри Кӯлоб таъсис додани Донишгоҳи инноватсия ва технологияхои рақамӣ” қарори саривақтӣ ва муҳим мебошад.

Ҳамчунин зарурати ҳамкорӣ байни донишгоҳҳою донишкадаҳои дигар, субъектҳои хоҷагидорӣ ва ҳукумат барои эҷоди барномаҳо ва лоиҳаҳои муштарак ба рушди малакаҳои рақамӣ мусоидат мекунанд.

Чаҳорум, ҳамкорӣ ва шарикӣ бо субъектҳои хоҷагидорӣ, аҳолӣ, сохторҳои дахлдори кишварҳои дигар низ муҳим аст. Ташкили шароит барои муколама ва табодули таҷриба ба рушди технологияҳои рақамӣ мусоидат мекунанд. Инчунин дастгирии рушди навовариҳо (стартапҳо) ва лоиҳаҳои инноватсионӣ, ки метавонанд муҳаррики рушди иқтисодиёти рақамӣ дар кишвар гарданд, ба мақсад мувофиқ мебошад.

Ба андешаи мо, дар такя ба супоришҳои дахлдори Пешвои муаззами миллат ҳалли масъалаҳои зерин низ заминаи асосӣ барои пешрафти кишвар ва иқтисодиёти он мебошанд:

- Яке аз масъалаҳои муҳим муайян кардани ҳаҷми бахши рақамии иқтисодиёт ва ҳиссаи он дар Маҷмуи маҳсулоти дохилии кишвар мебошад. Дар асоси таҷрибаи кишварҳои дигар онро метавон бо усули истифодаи ниҳоӣ ё хароҷоти ниҳоӣ, ки ҷамъи харҷи хонаводаҳо ва давлат барои технологияҳои иттилоотӣ-коммуникатсиониро дарбар мегирад ва усули истеҳсолӣ, ки зери ин мафҳум ҳаҷми умумии арзиши иловашуда дар субъектҳои хоҷагидории онлайн фаъолияткунанда (дар амали худ аз интернет истифодабаранда) фаҳмида мешавад, ҳисоб кардан мумкин аст. Бо дарназардошти он, ки дар Тоҷикистон ҳангоми муайян кардани ҳаҷми Маҷмуи маҳсулоти дохилӣ усули истеҳсолӣ истифода мешавад, ҳангоми ҳисоб кардани андозаи қисми рақамии иқтисодиёт аз ин усул истифода бурдан бамаврид аст;

- Барои рушди иқтисодиёти рақамӣ муҳим аст, ки ҳамаи субъектҳои соҳибкорӣ баҳисобгирии муҳосибиро дуруст ба роҳ монда монанд. Мутаассифона, аксари субъектҳо (91,0%) низоми дурусти ҳисобдорӣ надоранд ва мутобиқан ба мақомоти андоз ҳисоботи муҳосибӣ ва молиявии ба талабот ҷавобгӯй пешниҳод намекунанд. Дар шароити нави иқтисодӣ зарур аст, ки аксари субъектҳои хоҷагидорӣ (камаш 90%) ба шахсони ҳуқуқӣ табдил дода шуда пешбурди ҳисобдорӣ барояшон ҳатмӣ карда шавад. Танҳо чунин амал метавонад барои гузариш ба истифодаи технологияҳои рақамӣ ва иқтисоди рақамӣ заминаи зарурӣ муҳайё кунад;

- Омили муҳими рушди иқтисодиёти рақамӣ мавҷудияти мутахассисони боистеъдод ва соҳибихтисос мебошад. Ҳоло, аз дар тамоми дунё талабот ба насли ҳазорсолаи нав (millennials, номи маъмулии онҳо – насли Y), гурӯҳи демографии ҷавонони солҳои 80-90 асри XX таваллудшуда зиёд шудааст. Барои ҷалби ин мутахассисон дар тамоми ҷаҳон рақобати шадид рафта истодааст. Дар оянда, бо назардошти афзоиши ҳиссаи иқтисодиёти рақамӣ дар Маҷмуи маҳсулоти дохилӣ, талабот ба чунин мутахассисон ба маротиб меафзояд. Бинобар ин, зарур аст, ки ба омода кардани чунин мутахассисон ва барои дар ҷумҳурӣ фаъолият кардани онҳо шароити мусоид фароҳам оварда шавад.

Дар умум, иҷрои дастуру супоришҳо аз Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии мамлакат имкон медиҳад, ки суръати баланди рушди иқтисодиёт, афзоиши Маҷмуи маҳсулоти дохилӣ ба ҳар сари аҳолӣ, иҷрои нишондиҳандаҳои дигари макроиқтисодии пешбининамуда таъмин гардида барои ҳарчи тезтар расидан ба ҳадафҳои миллии мардуми Тоҷикистон шароити мусоид муҳайё карда шавад.

Директори Институти иқтисодиёт ва демографияи АМИТ, д.и.и, профессор Ш.Раҳимзода

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз санаи 28 декабри соли 2024)

Паёми солонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» дастовардҳо, муваффақиятҳо ва мушкилоти соли сипаришуда, вазъи ҳозира, дурнамои рушд ва вазифаҳо барои соли минбаъдаи Ҷумҳурии Тоҷикистонро инъикос менамояд. Ҳамасола Паёмҳои Роҳбари давлат барои фаъолияти ташкилоту муассисаҳои давлатию ғайридавлатӣ, гурӯҳҳои иҷтимоӣ ва умуман, шаҳрвандони Тоҷикистон ҳамчун дастурамал ва роҳнамо хизмат менамоянд. Ҳамзамон, Паём хазинаи маълумоти ошкоро, расмию дақиқ ва илмӣ буда, аз он олимону донишмандони ватанию хориҷӣ дар таҳқиқотҳои илмӣ, аз ҷумла ҳангоми гузаронидани таҳқиқотҳои сотсиологӣ васеъ истифода мебаранд.

Ба масъалаҳои иҷтимоӣ дар Паём таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда шудааст. Тавре маълум аст, бахшҳои асосии иҷтимоӣ, ки ба зиндагии шоистаи шаҳрвандон вобастаанд, соҳаҳои илму маориф, тандурустӣ, муҳоҷирати меҳнатӣ, ҳифзи иҷтимоӣ, инчунин масъалаҳои занон ва ҷавонон дохил мешаванд. Пешвои миллат таъкид карданд, ки баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум ҳадафи асосии сиёсати давлат мебошад. Дар Паём зикр шуд, ки барои соҳаи иҷтимоӣ дар соли 2024 дар буҷети давлатӣ43%-и тамоми хароҷотро ташкил медиҳад. Мавриди қайд аст, ки сатҳи камбизоатӣ дар кишвар аз 83% соли 1999 ба 21,2% дар соли 2023 коҳиш ёфтааст, ки натиҷаи тадбирҳои пайваста андешидаи Ҳукумати мамлакат дар ин самт мебошад.

Пешвои миллат дар Паёми навбатӣ дар баробари масъалаҳои марбут ба таъмини амнияти миллӣ, рушди устувори иқтисодиёти ватанӣ, рушди сармояи инсонӣ, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум ва созгор кардани шароит барои зиндагии шоистаи онҳо ва ғайра ба масоили стратегии кишвар - маориф, илм ва фарҳанг аҳамияти вижа дода, барҳақ зикр намуданд, ки то “тамоми ҷомеа ба мактаб ва низоми маориф рӯй наоварад, миллат дастнигар, хору зор, таҳқиргашта ва афроди он моил ба ҳама гуна ҷиноятҳои сангину пешгӯйинашаванда боқӣ хоҳанд монд”.

Дар робита бо ин, Пешвои миллат омўзгорро шахсияти калидии низоми таълиму тарбия муаррифӣ намуданд, зеро маҳз ӯ ташаккулдиҳандаи љањонбинии шогирдон, такмилдиҳандаи мањорату малакаи касбӣ, забондонӣ, ватанпарастии хонандагону донишҷӯён буда, мураббии худшиносию худогоҳӣ, ҳимояи манфиатҳои миллӣ, илмомӯзию рушди тафаккури созандагии насли наврасу ҷавон маҳсуб меёбад. Аз ин рӯ, имрўз омўзгорони мо бояд новобаста аз зинаи таҳсилот ба талаботи љомеаи муосир ва фазои љањонии тањсилот сатҳу сифати дониш, касбияти худро мутобиқ гардонанд. Тарбиятдида, хушахлоқ, босавод, зирак, ҳушёр, тавонманд, забондон, масъулиятнок ва содиқ ба касби худ бошанд. Қобилияти кор кардан бо воситаҳои технологии муосирро дошта бошанд ва дар раванди баргузории машѓулиятњои таълимӣ, семинару конференсияҳои илмӣ-назариявӣ аз онҳо самаранокистифода баранд. Аз ганҷинаи маънавии гузаштаи миллат, оид ба арзишҳои фарҳанги моддию маънавии ниёкони худ дониши зарурӣ дошта, хотираи таърихиашон ғанӣ бошад, то дар раванди тарбияи шогирдон ба хатоӣ роҳ надиҳанд, шогирдони соҳибкасб, боистеъдод, ихтироъкору навоварро тарбия намоянд. Ҳамаи ин ба он ҳадаф бояд бошад, ки дар тафаккури таълимгирандагон холигӣ пайдо нагардад ва ин холигиро онҳо бо андешаҳои хурофотию таассубангез, парастиши фарҳанги бегона пур нагардонанд, зеро “сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат эътибор надодан ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣ кардан ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣ ва фароҳам наовардани муҳити мусоид барои таълиму тарбия мебошад”.

Дар Паём инчунин зикр гардид, ки пешравии ҳар гуна ҷомеа ба илм вобаста аст. Аз ин рӯ, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба илму маориф диққати аввалиндараҷа дода, барои рушд ва густариши он заҳматҳои зиёд кашида истодааст, зеро маҳз тавассути илм ва ҷаҳонбинии илмӣ ҷомеа рушд мекунад. Ин нуктаро Пешвои миллат дар Паёми навбатиашон чунин қайд намуданд: “Ман аз рӯзҳои аввали роҳбарии худ ба масъалаи илму маориф эътибори доимӣ ва аввалиндараҷа медиҳам”. Ин эътибори Пешвои миллат боис гашта истодааст, ки олимони тоҷик дар сатҳи байналмилалӣ ва ҷаҳонӣ дастовардҳои худро пешкаш намуда, дар рушди Тоҷикистони соҳибистиқлол қарзи касбии худро иҷро карда истодаанд. Аммо бо ин ҳама қонеъ набояд шуд вадар рушди илм ва ҳамкориҳои илмӣ талошҳои зиёдтар лозим аст. Дар ин маврид дар зинаи таҳсилоти олӣ ва муассисаҳои илмӣ ҷорӣ намудани технологияҳои рақамӣ дар раванди таълиму таҳқиқот омили муҳим мебошад.

Дар баробари ин ҳама, Пешвои миллат ба ҷавонон эътимоднокии худро иброз дошта, таъкид сохтанд, ки онҳо бояд барои рушди илму инноватсия саҳми арзишманд гузоранд. Ягона омиле, ки ба љавонон дар ин роҳ кӯмак менамояд, аз нигоҳи Пешвои миллат, ин руй овардани онњо ба илму дониш ва касбу њунар мебошад: «... ҷавонони ватандӯсти мо минбаъд низ бо илму донишҳои замонавӣ, касбу ҳунарҳои муосир ва саъю талоши навҷӯёнаи худ барои рушди илму инноватсия ва боз ҳам таҳким ёфтани нуфузи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзишманд мегузоранд». Ҷавонони саодатманди кишварро зарур аст, ки ба боварии Пешвои миллат содиқ монда, дар рушди ҳамаҷонибаи Тоҷикистони азиз саҳмгузор бошанд ва ҳам дар олами воқеӣ ва ҳам бо истифода аз фазои маҷозӣ фарҳанги миллии худро ҳифз ва густариш диҳанд.

Масъалаи фазилати инсон, ватандӯстӣ ва ифтихори миллӣ дар Паёми Пешвои миллатмақоми баланд дошт. Тавре маълум аст, воқеияти замони муосир инсонро ба буҳрони маънавию ахлоқӣ ва фарҳангӣ рӯ ба рӯ сохтааст, ки он аз таҷзияи донишҳоииттилоотию технологӣ ва дигаргуниҳои густардаи ҷаҳони имрӯз вобастагӣ дорад. Ҷаҳони имрӯз новобаста ба комёбиҳо ба нузули арзишҳои ахлоқӣ ва инқирози экзистенсиалӣ ва дигаршавии ҷидди фаҳмишҳои инсон рӯ ба рӯ аст, ки сабабгори дигаргуншавии фаҳмишҳои ақлонии инсон гардидааст. Насли нави имрӯз дар руҳияипостмодернистӣ тарбия ёфта, тамоюлҳо ва арзишҳои умумиинсониро канор мегузорад. Вобаста ба гуфтаҳои ироашуда, дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, ки 28 декабри соли 2024 ироа гардид, ин масъала дар шакли гуфторҳои пандомези Пешвои муаззами миллат ба ҷомеаи имрӯзаи Тоҷикистон садо дод. Пешвои миллат гаштаву баргашта таъкид сохтанд, ки дар фарҳанги тоҷикон аз замонҳои қадим то имрӯз фазилатҳои инсонӣ, чун накӯкорӣ, адлу инсоф, озодӣ, муҳаббат ба ҳамдигар ва ғайра пояи ҷаҳонфаҳмии инсонро ташкил додаанд ва онҳоро мо набояд фаромӯш созем.

Дар анҷоми Паём Пешвои миллат ҳамаи шаҳрвандонро ба ваҳдат, дӯст доштани Ватан ва саҳмгузорӣ дар ояндаи дурахшони Тоҷикистон даъват намуданд. Ин Паём, бе шакку шубҳа, ҳамчун нақшаи стратегии рушди устувори кишвар хизмат карда, баҳри беҳбудии зиндагии мардум ва пешрафти ҷомеа заминаи заруриро фароҳам меорад.

Нозим Маҳмадизода - доктори илмҳои фалсафа, професссор, директори Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.М. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз санаи 28 декабри соли 2024)

Паёми солонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» дастовардҳо, муваффақиятҳо ва мушкилоти соли сипаришуда, вазъи ҳозира, дурнамои рушд ва вазифаҳо барои соли минбаъдаи Ҷумҳурии Тоҷикистонро инъикос менамояд. Ҳамасола Паёмҳои Роҳбари давлат барои фаъолияти ташкилоту муассисаҳои давлатию ғайридавлатӣ, гурӯҳҳои иҷтимоӣ ва умуман, шаҳрвандони Тоҷикистон ҳамчун дастурамал ва роҳнамо хизмат менамоянд. Ҳамзамон, Паём хазинаи маълумоти ошкоро, расмию дақиқ ва илмӣ буда, аз он олимону донишмандони ватанию хориҷӣ дар таҳқиқотҳои илмӣ, аз ҷумла ҳангоми гузаронидани таҳқиқотҳои сотсиологӣ васеъ истифода мебаранд.

Ба масъалаҳои иҷтимоӣ дар Паём таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда шудааст. Тавре маълум аст, бахшҳои асосии иҷтимоӣ, ки ба зиндагии шоистаи шаҳрвандон вобастаанд, соҳаҳои илму маориф, тандурустӣ, муҳоҷирати меҳнатӣ, ҳифзи иҷтимоӣ, инчунин масъалаҳои занон ва ҷавонон дохил мешаванд. Пешвои миллат таъкид карданд, ки баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум ҳадафи асосии сиёсати давлат мебошад. Дар Паём зикр шуд, ки барои соҳаи иҷтимоӣ дар соли 2024 дар буҷети давлатӣ43%-и тамоми хароҷотро ташкил медиҳад. Мавриди қайд аст, ки сатҳи камбизоатӣ дар кишвар аз 83% соли 1999 ба 21,2% дар соли 2023 коҳиш ёфтааст, ки натиҷаи тадбирҳои пайваста андешидаи Ҳукумати мамлакат дар ин самт мебошад.

Пешвои миллат дар Паёми навбатӣ дар баробари масъалаҳои марбут ба таъмини амнияти миллӣ, рушди устувори иқтисодиёти ватанӣ, рушди сармояи инсонӣ, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум ва созгор кардани шароит барои зиндагии шоистаи онҳо ва ғайра ба масоили стратегии кишвар - маориф, илм ва фарҳанг аҳамияти вижа дода, барҳақ зикр намуданд, ки то “тамоми ҷомеа ба мактаб ва низоми маориф рӯй наоварад, миллат дастнигар, хору зор, таҳқиргашта ва афроди он моил ба ҳама гуна ҷиноятҳои сангину пешгӯйинашаванда боқӣ хоҳанд монд”.

Дар робита бо ин, Пешвои миллат омӯзгорро шахсияти калидии низоми таълиму тарбия муаррифӣ намуданд, зеро маҳз ӯ ташаккулдиҳандаи љањонбинии шогирдон, такмилдиҳандаи мањорату малакаи касбӣ, забондонӣ, ватанпарастии хонандагону донишҷӯён буда, мураббии худшиносию худогоҳӣ, ҳимояи манфиатҳои миллӣ, илмомӯзию рушди тафаккури созандагии насли наврасу ҷавон маҳсуб меёбад. Аз ин рӯ, имрўз омўзгорони мо бояд новобаста аз зинаи таҳсилот ба талаботи љомеаи муосир ва фазои љањонии тањсилот сатҳу сифати дониш, касбияти худро мутобиқ гардонанд. Тарбиятдида, хушахлоқ, босавод, зирак, ҳушёр, тавонманд, забондон, масъулиятнок ва содиқ ба касби худ бошанд. Қобилияти кор кардан бо воситаҳои технологии муосирро дошта бошанд ва дар раванди баргузории машѓулиятњои таълимӣ, семинару конференсияҳои илмӣ-назариявӣ аз онҳо самаранокистифода баранд. Аз ганҷинаи маънавии гузаштаи миллат, оид ба арзишҳои фарҳанги моддию маънавии ниёкони худ дониши зарурӣ дошта, хотираи таърихиашон ғанӣ бошад, то дар раванди тарбияи шогирдон ба хатоӣ роҳ надиҳанд, шогирдони соҳибкасб, боистеъдод, ихтироъкору навоварро тарбия намоянд. Ҳамаи ин ба он ҳадаф бояд бошад, ки дар тафаккури таълимгирандагон холигӣ пайдо нагардад ва ин холигиро онҳо бо андешаҳои хурофотию таассубангез, парастиши фарҳанги бегона пур нагардонанд, зеро “сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат эътибор надодан ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣ кардан ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣ ва фароҳам наовардани муҳити мусоид барои таълиму тарбия мебошад”.

Дар Паём инчунин зикр гардид, ки пешравии ҳар гуна ҷомеа ба илм вобаста аст. Аз ин рӯ, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба илму маориф диққати аввалиндараҷа дода, барои рушд ва густариши он заҳматҳои зиёд кашида истодааст, зеро маҳз тавассути илм ва ҷаҳонбинии илмӣ ҷомеа рушд мекунад. Ин нуктаро Пешвои миллат дар Паёми навбатиашон чунин қайд намуданд: “Ман аз рӯзҳои аввали роҳбарии худ ба масъалаи илму маориф эътибори доимӣ ва аввалиндараҷа медиҳам”. Ин эътибори Пешвои миллат боис гашта истодааст, ки олимони тоҷик дар сатҳи байналмилалӣ ва ҷаҳонӣ дастовардҳои худро пешкаш намуда, дар рушди Тоҷикистони соҳибистиқлол қарзи касбии худро иҷро карда истодаанд. Аммо бо ин ҳама қонеъ набояд шуд вадар рушди илм ва ҳамкориҳои илмӣ талошҳои зиёдтар лозим аст. Дар ин маврид дар зинаи таҳсилоти олӣ ва муассисаҳои илмӣ ҷорӣ намудани технологияҳои рақамӣ дар раванди таълиму таҳқиқот омили муҳим мебошад.

Дар баробари ин ҳама, Пешвои миллат ба ҷавонон эътимоднокии худро иброз дошта, таъкид сохтанд, ки онҳо бояд барои рушди илму инноватсия саҳми арзишманд гузоранд. Ягона омиле, ки ба ҷавонон дар ин роҳ кӯмак менамояд, аз нигоҳи Пешвои миллат, ин руй овардани онҳо ба илму дониш ва касбу ҳунар мебошад: «... ҷавонони ватандӯсти мо минбаъд низ бо илму донишҳои замонавӣ, касбу ҳунарҳои муосир ва саъю талоши навҷӯёнаи худ барои рушди илму инноватсия ва боз ҳам таҳким ёфтани нуфузи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзишманд мегузоранд». Ҷавонони саодатманди кишварро зарур аст, ки ба боварии Пешвои миллат содиқ монда, дар рушди ҳамаҷонибаи Тоҷикистони азиз саҳмгузор бошанд ва ҳам дар олами воқеӣ ва ҳам бо истифода аз фазои маҷозӣ фарҳанги миллии худро ҳифз ва густариш диҳанд.

Масъалаи фазилати инсон, ватандӯстӣ ва ифтихори миллӣ дар Паёми Пешвои миллатмақоми баланд дошт. Тавре маълум аст, воқеияти замони муосир инсонро ба буҳрони маънавию ахлоқӣ ва фарҳангӣ рӯ ба рӯ сохтааст, ки он аз таҷзияи донишҳоииттилоотию технологӣ ва дигаргуниҳои густардаи ҷаҳони имрӯз вобастагӣ дорад. Ҷаҳони имрӯз новобаста ба комёбиҳо ба нузули арзишҳои ахлоқӣ ва инқирози экзистенсиалӣ ва дигаршавии ҷидди фаҳмишҳои инсон рӯ ба рӯ аст, ки сабабгори дигаргуншавии фаҳмишҳои ақлонии инсон гардидааст. Насли нави имрӯз дар руҳияипостмодернистӣ тарбия ёфта, тамоюлҳо ва арзишҳои умумиинсониро канор мегузорад. Вобаста ба гуфтаҳои ироашуда, дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, ки 28 декабри соли 2024 ироа гардид, ин масъала дар шакли гуфторҳои пандомези Пешвои муаззами миллат ба ҷомеаи имрӯзаи Тоҷикистон садо дод. Пешвои миллат гаштаву баргашта таъкид сохтанд, ки дар фарҳанги тоҷикон аз замонҳои қадим то имрӯз фазилатҳои инсонӣ, чун накӯкорӣ, адлу инсоф, озодӣ, муҳаббат ба ҳамдигар ва ғайра пояи ҷаҳонфаҳмии инсонро ташкил додаанд ва онҳоро мо набояд фаромӯш созем.

Дар анҷоми Паём Пешвои миллат ҳамаи шаҳрвандонро ба ваҳдат, дӯст доштани Ватан ва саҳмгузорӣ дар ояндаи дурахшони Тоҷикистон даъват намуданд. Ин Паём, бе шакку шубҳа, ҳамчун нақшаи стратегии рушди устувори кишвар хизмат карда, баҳри беҳбудии зиндагии мардум ва пешрафти ҷомеа заминаи заруриро фароҳам меорад.

Нозим Маҳмадизода - доктори илмҳои фалсафа, професссор, директори Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.М. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Имрӯз ман метавонам расман хабар диҳам, ки мо як даҳсолаи гармои марговарро аз сар гузаронидаем. Дабири кулли Созмони Милали Муттаҳид Антониу Гутерриш дар паёми соли нави худ гуфт, даҳсоли гармтарин дар таърихи сабтшуда дар даҳ соли охир, аз ҷумла соли 2024, рух додааст.

Дар соли 2025 кишварҳо бояд тавассути коҳиши якбораи партовҳо ва пуштибонӣ аз гузариш ба ояндаи таҷдидшаванда ҷаҳонро ба роҳи амнтар гузаранд ”гуфт ӯ.

Гузориши Ташкилоти Умумиҷаҳонии Метеорологӣ (ТУМ) дар бораи вазъи иқлим дар соли 2024 гармтарин соли рекордӣ буд, хати ҳушдории сурхро барои босуръати тағйирёбии иқлим, ки дар натиҷаи афзоиши пайвастаи газҳои гулхонаӣ дар атмосфера ба вуҷуд омадааст ҳушдорӣ менамояд.

Солҳои 2015-2024 даҳсоли гармтарин бесобиқаи сабтшуда буд. Обшавии пиряхҳо, баланд шудани сатҳи баҳр ва гарм шудани уқёнусҳо суръат гирифта ва обу ҳавои шадид ба ҷомеаҳо ва иқтисодҳои саросари ҷаҳон зарар расонид.

Таъсири тағирёбии иқлим дар соли 2024 тамоми ҷаҳонро фаро гирифта, боиси таъсироти пай дар пай аз қуллаҳои кӯҳҳо то қаъри уқёнусҳо ба ҷомеаҳо, иқтисод ва муҳити зист гардид.

Гармои тӯлонӣ ва шадид бори дигар зарурати амалҳои фавриро дар мубориза бо тағйирёбии иқлим ва мутобиқ шудан ба пайомадҳои он таъкид мекунад. Бо ақидаи олимон, «танҳо мутобиқшавӣ ба иқлим кофӣ нест. Мо бояд сабаби аслии онро пайдо ва нисбат ба коҳиш додани сатҳи рекордии партовҳои газҳои гулхонаӣ муносибати ҷиддӣ кунем».

Аз ин рӯ, самараноктарин роҳи ҳалли мушкилоти тағйирёбии иқлим ин рушди «иқтисоди сабз» мебошад, ки истифодаи манбаъҳои барқароршавандаи энергия, яъне «энергияи сабз»-ро дар бар мегирад. Бо ин мақсад, Стратегияи рушди «иқтисоди сабз» дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2023-2037 қабул гардид. Нуктаҳои асосии Стратегия сохтмони неругоҳҳои барқии обӣ ва офтобӣ мебошад, ки ба туфайли онҳо мамлакат ба калонтарин таъминкунандаи неруи барқ дар минтақа табдил хоҳад ёфт. Инчунин, татбиқи «иқтисоди сабз» дар саноатикунонии кишвар, ҷорӣ намудани принсипҳои «иқтисоди сабз» дар соҳаи кишоварзӣ, рушди «нақлиёти сабз» ва инфрасохтори ба он мутобиқ, амалисозии принсипҳои «иқтисоди сабз» дар соҳаи сохтмон ва меъморӣ, рушди сайёҳии экологӣ ва ғайра дар назар дошта шудааст.

Яъне, Тоҷикистон ҳамчун давлати пешсафи ҷаҳон дар самти инкишофи «иқтисоди сабз» то соли 2037, воқеан, ба «кишвари сабз» табдил меёбад.

М.Сафаров “Маркази омӯзиши пиряхҳо”- и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

ДУШАНБЕ, 02.01.2024 /АМИТ «Ховар»/. Мақоми Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар радабандиҳои байналмилалӣ боло меравад. Дар бораи радабандии мақоми муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Қобилҷон Хушвахтзода чунин иброз намуд:

— Радабандӣ ё муайянсозии тартиби мақоми муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ ва муайянсозии рейтинги онҳо ҳамчун низоми баҳогузории объективӣ ҳанӯз дар ибтидои асри ХХ пайдо шуда бошад ҳам, танҳо дар охирҳои соли навадуми ин қарн ин амалҳо шакли ниҳоӣ гирифтанд. Ҳоло ба таври даврагӣ аз ҷониби созмону институтҳои бонуфузи байналмилалӣ радабандии муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ тибқи низомҳои муайян дар самтҳои гуногун амалӣ карда мешаванд. Мавҷудияти чунин радабандиҳо имкон медиҳад, ки ҷолиб будани ҳар муассисаи илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ арзёбӣ карда шавад. Ба ибораи дигар, рейтингҳое, ки аз ҷониби созмонҳои бонуфуз таҳия карда мешаванд, ба вазъи ин муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ таъсир расонида, метавонанд дар ҳолатҳои муайян шароити берунии ҳамкориро бо онҳо рушд диҳанд. Аз ин рӯ, имрӯз тамоми муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ кӯшиш ба харҷ медиҳанд, ки зимни банақшагирии фаъолият барои давраҳои кӯтоҳмуҳлат ва ё дарозмуҳлат ҳатман беҳбуд бахшидани мақоми худро дар рейтингҳои байналмилалӣ ҳамчун яке аз роҳҳои таъмини рушди устувори ин ниҳодҳо ба инобат гиранд.

Дар замони муосир шумораи зиёди рейтингҳои байналмилалӣ вуҷуд доранд, ки дар онҳо мақоми муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон низ дар қатори муассисаҳои давлатҳои дигари ҷаҳон муайян гардидааст. Чунин радабандиҳо бо истифода аз нишондиҳандаҳо (индикаторҳо), шохисҳо (индексҳо) ва тавассути арзёбиҳои электронӣ доир мешаванд. Бо ҳамин сабаб муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ ҳамасола кӯшиш мекунанд, ки тибқи ҳамин талабот оид ба нишондиҳанда ва шохисҳо мақоми худро дар радабандиҳои рейтингӣ мустаҳкамтар кунанд.

Дар асоси гуфтаҳои боло мехостем, ки чанд андешаро дар бораи мақоми муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар яке аз чунин радабандиҳо, ки барои муассисаҳои дахлдори мо беш аз ҳама дастрас аст, яъне китобхонаи электронӣ (e-library) ва Шохиси русиягии иқтибосоварии илмии Федератсияи Русия (Российский индекс научного цитирования (РИНЦ) баён созем. Дар ин радабандӣ фаъолияти илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон низ пайваста арзёбӣ гардида, мақоми он дар байни муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Федератсияи Русия ва дигар мамлакатҳои ба ин низом ворид муайян мегардад.

Бояд гуфт, ки болоравии мақоми Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро дар ин низом давоми як соли охир метавон на танҳо ҳамчун рушди эволютсионӣ ё рушди бесобиқа, балки ҳатто як дигаргунии куллӣ ҳисоб кард. Барои мисол, якчанд нишондиҳандаҳоро бо ҳам муқоиса мекунем. Соли 2023 Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар байни 49 муассисаи илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо нишондодҳои шохиси Хирш аз рӯи ҳама маводи дар китобхонаи электронӣ (e-library) нашршуда (10), шохиси Хирш аз рӯи ҳама маводи дар РИНЦ нашршуда (10) ва шохиси Хирш аз аз рӯи ҳама маводи дар ҷавҳари РИНЦ нашршуда (5) ҷойи охиринро ишғол карда буд. Ҳамзамон шумораи тамоми маводи дар китобхонаи электронӣ нашршуда ҳамагӣ 802 адад ва миқдори маводи нашршуда, ки аз онҳо иқтибос овардаанд, ҳамагӣ 519 ададро ташкил медод.

Дар натиҷаи қабули қарорҳои дурусти идорӣ, бастани шартномаи литсензионӣ SCIENCE INDEX №SIO-7380/2024 Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо Ҷамъияти дорои маъулияти маҳдуди «Китобхонаи илмии электронӣ» аз 11 июни соли 2024 ва тақвияти фаъолияти олимону муҳаққиқони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар анҷоми соли 2024 ин нишондиҳандаҳо хеле боло рафтанд.

Имрӯз бо нишондодҳои шохиси Хирш аз рӯи ҳама маводи дар китобхонаи электронӣ (e-library) нашршуда (51), шохиси Хирш аз рӯи ҳамаи маводи дар РИНЦ нашршуда (49) ва шохиси Хирш аз рӯи ҳамаи маводи дар ҷавҳари РИНЦ нашршуда (42) Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар байни 49 муассисаи илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки мавриди арзёбӣ қарор гирифтанд, ҷойи аввалро ишғол мекунад. Ҳамзамон шумораи тамоми маводи дар китобхонаи электронӣ нашршуда 6692 ададро ташкил дода, миқдори маводи нашршуда, ки аз онҳо иқтибос овардаанд, ба 19595 адад расидааст. Дар баробари ин, шумораи муаллифон дар радабандии мазкур аз 188 нафари сабтшуда ба 455 нафар расид. Инчунин шумораи муаллифоне, ки дар шохиси Science Index ба қайд гирифта шудаанд, аз 153 нафар ба 445 нафар расидааст. Яъне, аз 1100 корманди илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон соли 2024 тақрибан 40 фоиз дар шохиси номбурда ба қайд гирифта шудаанд ва маводи илмии онҳо ба китобхонаи электронӣ ворид карда шудааст, ки имконият медиҳад дастовардҳои илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ба ҷомеаи илмии ҷаҳонӣ дастрас бошад ва бо он ошно шаванд. Ҳамзамон соли 2025 имконият аст, ки боқимондаи ходимон ва кормандони илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар Шохиси русиягии иқтибосоварии илмӣ ба қайд гирифта шаванд ва мақом, нишондиҳандаҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, аз ҷумла миқдори маводи воридшуда ва иқтибосоварӣ ба онҳо дар шохиси номбурда боз афзун шавад.

Ҳамаи ин нишони он аст, ки фаъолияти илмию таҳқиқотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аз рукуд боз монда, рӯ ба рушд дорад ва аз он дарак медиҳад, ки ҳисси масъулият, ки Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи ҷумҳурӣ 30 майи соли 2024 ба олимони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон талқин намуданд, имрӯз боло гирифт ва дар ин ниҳоди бонуфузи илмӣ тартибу низом муқаррар ва фаъолияти илмию таҳқиқотӣ тақвият пайдо кард. Аз ин рӯ, пешрафтҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро дар ин самт метавон ҳамчун туҳфаи сазоворе барои мардуми ҷумҳурӣ дар анҷоми соли 2024 ва оғози соли нави мелодии 2025 баҳогузорӣ намуд.

(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар , 28.12.2024, шаҳри Душанбе)

Паёми имсолаи Роҳбари давлат дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар дар бинои нави мақоми олии қонунгузори мамлакат – Маҷлиси Олӣ баргузор мегардад. Паёми имсолаи Роҳбари давлат дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар дар бинои нави мақоми олии қонунгузори мамлакат – Маҷлиси Олӣ баргузор гардид.

Аз суханронии муҳтарам Пешвои миллат бармеояд, ки ҳоло кишвари мо дар марҳалаи нави тараққиёти худ қарор дошта, бо амалӣ намудани стратегияву барномаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардида истодааст.

Вобаста ба ин, чуноне ки Пешвои муаззами миллат дар суханрониашон қайд карданд, дар заминаи амалисозии ҳадафҳои миллиамон, пеш аз ҳама, амнияти миллӣ ва рушди устувори иқтисодиро таъмин намоем ва сатҳу сифати зиндагии мардумро боз ҳам баланд бардорем. Зеро мардуми Тоҷикистон шоистаи зиндагии хуб аст.

Ҷойи дигар, Роҳбари давлат иброз намуданд, ки нооромиву низоъҳо дар минтақаҳои гуногуни олам, шиддат гирифтани мухолифатҳои сиёсӣ ва таҳримҳо миёни кишварҳои абарқудрат, мусаллаҳшавии бошитоб, «ҷанги сард», тағйирёбии иқлим, инчунин, канда шудани занҷираҳои таҳвили молу маҳсулот ва дигар омилҳои берунӣ моро водор месозанд, ки барои пешгирӣ кардани таъсири манфии онҳо ба иқтисодиёти кишвар тадбирҳои саривақтӣ андешем. Чунки иқтисодиёт яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷӣ ва дохии кишвар ба ҳисоб меравад.

Мусаллам аст, ки имрӯзҳо Ҳукумати мамлакат бо истифода аз ҳамаи захираву имкониятҳои мавҷуда ҷиҳати мунтазам беҳтар гардонидани шароити зиндагии мардум нақшаҳои бузурги созандагиро роҳандозӣ карда истодааст.

Ҷиҳати рушди иқтисодиву иҷтимоии кишвар ва амалисозии лоиҳаҳои афзалиятноки сармоягузории давлатӣ, инчунин, татбиқи нақшаву барномаҳои миллӣ, соҳавӣ ва маҳаллӣ дар панҷ соли охир аз ҳисоби буҷети давлат ва сармояи дохиливу хориҷӣ зиёда аз 197 миллиард сомонӣ равона карда шуд.

Барои иҷрои нақшаи корҳои ободониву бунёдкорӣ ба истиқболи ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ аз ҳисоби соҳибкорону шахсони саховатпеша ва сокинони бонангу номуси кишвар дар се соли охир беш аз 20 миллиард сомонӣ хароҷот карда шуд.

Корҳое, ки дар ин самт анҷом дода шуданд, ба таъмин гардидани нишондиҳандаҳои пешбинигардидаи рушди иҷтимоиву иқтисодӣ ва пешрафту ободии шаҳру деҳоти мамлакат мусоидат намуданд.

Дар доираи нақшаи зикргардида дар се соли охир дар мамлакат беш аз 1500 иншооти соҳаи маориф, яъне муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумӣ, 660 иншооти соҳаи тандурустӣ, 480 иншооти варзиш, 175 иншооти фарҳангу фароғат ва ҳазорҳо иншооти дигари истеҳсоливу иҷтимоӣ бунёд ва ба истифода дода шуданд.

Дар натиҷаи амалисозии тадбирҳои мушаххас даромади пулии аҳолӣ аз 48 миллиард сомонӣ соли 2019-ум ба 147 миллиард сомонӣ дар соли 2024-ум расид.

Ҳамчунин, Вазорати молия, Бонки миллӣ, Кумитаи андоз, Хадамоти гумрук, Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ якҷо бо дигар вазорату идораҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ вазифадоранд, ки ҳалли масъалаҳои вусъат додани истифодаи технологияҳои муосири рақамиро ҳарчи зудтар таъмин намоянд.

Ба ибораи Пешвои миллат, “Тоҷикистон дар ҷодаи гузариш ба рақамикунонии соҳаҳои иқтисоди миллӣ ҷиҳати таъмин намудани шаффофияти муносибатҳои иқтисодиву молиявӣ қадамҳои устувор гузошта истодааст”.

Ҳамчунин, зимни Паёми хеш муҳтарам Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд, ки дар панҷсолаи минбаъда ҷиҳати пешбурди иқтисоди рақамӣ бояд ба самтҳои зерин диққати аввалиндараҷа дода шавад:

1. Такмили фаврии заминаҳои ҳуқуқӣ ва қабули санадҳои дахлдор дар самти гузариш ба иқтисоди рақамӣ.

2. Инкишоф додани инфрасохтори рақамӣ, рушди марказҳои коркарди маълумот, таъсиси махзани мукаммали миллии маълумот.

3. Рақамикунонии пурраи хизматрасониҳои давлатӣ ва ташкили махзани ягонаи хизматрасониҳои давлатӣ.

4. Рушди сармояи инсонӣ бо роҳи омӯзиш ва бозомӯзии кадрҳо доир ба технологияҳои иттилоотӣ дар дохил ва хориҷи кишвар ва баланд бардоштани маърифати истифодаи технологияҳои рақамӣ.

5. Истифодаи васеи зеҳни сунъӣ дар пешниҳоди хизматрасониҳо ва низоми бақайдгирии давлатӣ.

6. Андешидани чораҳо дар самти таъмин намудани амнияти киберии махзанҳои маълумот.

7. Ташаккул додани соҳибкории рақамӣ ва рушди савдои электронӣ.

Ҷиҳати вусъат бахшидан ба равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имкониятҳои технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт Пешвои миллат пешниҳод намуданд, ки солҳои 2025 – 2030 «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон карда шаванд.

Дар ин раванд, муҳайё кардани шароити беҳтарин барои тарбияи кадрҳо, пешниҳод намудани имтиёзҳои гуногун, ҳавасмандгардонии мутахассисони самти технологияҳои иттилоотӣ ва бозомӯзӣ дар муассисаҳои пешқадами хориҷӣ зарур дониста шуд.

Дар робита ба ин, Роҳбари давлат пешниҳод намуданд, ки дар заминаи Донишкадаи технология ва менеҷменти инноватсионии шаҳри Кӯлоб Донишгоҳи инноватсия ва технологияхои рақамӣ таъсис дода шавад. Ба ин донишгоҳ мақоми пойгоҳи асосии тайёр кардани мутахассисони самти мазкур дода, илова бар ин, дар ҳамаи муассисаҳои таҳсилоти олии касбии кишвар факултаю кафедраҳои дахлдор таъсис дода шаванд.

Хулоса, Соли 2025 азбаски соли рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия эълон гардид, моро зарур аст, ки ҳаматарафа махсусан олимон саҳми босазои хешро дар рушди иқтисодиёти рақамӣ ва инноватсия гузорем. Зеро ба гузаштан ба иқтисодиёти рақами будҷети давлатӣ ду маротиба зиёд мешавад.

Санавбарбону Воҳидова, - мудири Шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиёи ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таърих, профессор

(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар , 28.12.2024, шаҳри Душанбе)

Паём ҳуҷҷати барномавии сиёсӣ ва ҳуқуқӣ буда дар он нуқтаи назар, таклиф ва пешниҳодҳои Президент оид ба самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар инъикос мегардад.

Чуноне, ки иттилоъ дорем, 28 декабри соли 2024 дар шаҳри Душанбе дар бинои нави парлумони Тоҷикистон Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ироа гардид. Президенти кишвар дар суханронии худ натоиҷи солро ҷамъбаст намуда, барои солҳои минбаъда ҳадафҳоро муайян намуданд. Самтҳои асосии Паём ба масъалаҳои мубрам, ки ба рушду равнақи кишвар таъсир мерасонанд, нигаронида шудаанд. Аз ҷумла, мо метавонем масъалаи тарбияи ҷавононро дар руҳияи худшиносии миллӣ, ҳувияти миллӣ, ифтихори миллӣ, манфиатҳои миллӣ, мафкураи миллӣ, сидқан дӯст доштани сарзамини биҳиштосои меҳан, меҳру муҳаббати самимӣ ба Ватан - Модар, арҷгузорӣ ба арзишҳо ва муқаддасоти миллӣ, ҳифзи истиқлолу озодии сарзамини аҷдодӣ, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ, ваҳдати миллӣ ва дар ҳама ҳолат омода будани ҷавонон, ҷавонмардон баҳри дифои кишварро, ки дар Паём яке аз масоили калидӣ маҳсуб меёбад, таъкид намоем.

Имрӯз, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол давлати демокративу ҳуқуқбунёд ва дунявӣ эътироф шудааст, тарбияи ватандӯстӣ ва таҳкими ҳувияти миллии ҷавонон муҳимтарин воситаи ҳаракатдиҳандаи пешрафти ҷомеа ба ҳисоб меравад. Ҳисси ватандӯстӣ, ки яке аз рукнҳои ҳуввияти миллии мардуми тоҷик аст, омили асосии эмин нигоҳ доштани ҷавонон аз таҳдидҳои замони муосир ба ҳисоб меравад. Маҳз ватандӯстӣ метавонад бар зидди таҳдидҳои замони муосир ҳамчун қувваи бузурги ҳифзи ватану таърихи он ва рӯҳияи шикастнопазири миллат табдил ёбад. Аз ин рӯ, дар қалби ҷавонон ҳамчун қувваи асосии пешбарандаи ҷомеа бедор намудани ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ, арҷгузорӣ ба забон, таъриху фарҳанг ва тамаддуни миллӣ, баланд бардоштани нақш ва мавқеи онҳо дар ҷомеа аз ҷумлаи вазифаҳои муҳимми давлату Ҳукумат мебошад. Тарбияи шаҳрвандӣ - ватандӯстӣ - маҷмӯи тадбирҳое шинохта шудааст, ки баҳри дар тафаккури шаҳрвандон тарбия намудани дарки зарурати бошууронаи хизмати фидокоронаю беғаразона ба Ватан зимни иҷрои вазифаҳои хизматӣ, меҳнатӣ ва ҷамъиятӣ, муҳаббат ба кишвари маҳбуб, ташаккули фарҳанги ҳуқуқӣ, риояи қонун, ахлоқи ҳамида, фарҳанги умумӣ, мавқеи амиқи шаҳрвандӣ, омодагии доимӣ барои адои қарзи конститутсионӣ ва уҳдадориҳои шаҳрвандӣ, ифтихор аз дастовард ва анъанаҳои ниёгон равона карда шудааст. Ҷавонон қишри фаъолтарини ҷомеа ва идомадиҳандаи кору пайкори насли калонсол мебошанд ва маҳз онҳо масъулияти фардои кишвари соҳибистиқлоли худро ба дӯш хоҳанд гирифт. Мо ифтихор дорем, ки ҷавононамон нисбат ба Ватан меҳру муҳаббати самимӣ доранд, Ватанро сидқан дӯст медоранд, ба арзишҳо ва муқаддасоти миллӣ арҷ мегузоранд, иродаи мустаҳкам доранд ва сиёсати пешгирифтаи давлату Ҳукумати мамлакатро бо ҳисси баланди миллӣ ва эҳсоси худшиносиву худогоҳӣ дастгирӣ мекунанд. Ҷиҳати дар рӯҳияи ватандӯстӣ тарбия намудани ҷавонон, баланд бардоштани ҳисси ватадӯстии шаҳрвандон ва дарки амиқи худшиносию худогоҳии миллӣ, эҳтиром ба арзишҳои миллӣ ҳангоми таҳияи қонунҳо ба инобат гирифта мешаванд. Мусаллам аст, ки ҷаҳони пуртазоду ноороми муосир ҷавонони кишварро водор месозад, ки аз таҳаввулоти босуръати сайёра ҳамеша огоҳ бошанд, худ ва ҳамсолонашонро аз таъсири мафкураи радикаливу ифротӣ ва хурофотпарастӣ эмин нигоҳ доранд, барои ҳифзи истиқлолу озодии сарзамини аҷдодӣ, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ ҳамеша омода бошанд. Ватандӯстӣ рукни асосии худшиносии миллӣ буда, худшиносии миллӣ дар навбати худ наҷотбахшандаи миллат аз гирдоби туфони пурпечу тоби ҷаҳонишавӣ маҳсуб меёбад. Дар ҳар давру замон хизмат ба Ватан яке аз мактабҳои ҷавонмард ба шумор рафта, ҷавонони худшиноси миллатро мебояд, ҳатман дар ин мактаби шуҷоат мардонагӣ омӯхта, аз хатогиҳои гузашта бояд сабақ омӯзанд. Боиси тазаккур аст, ки мо аз ҷавонони кишвар умеди бузург дорем, ташаббусҳои созандаашонро минбаъд низ ҳамаҷониба дастгирӣ мекунем ва аз фаъолияти онҳо ба хотири рушду таҳкими давлатдории миллиамон ҳамеша қадрдонӣ менамоем. Аз ин рӯ, хеле муҳим аст, ки ҷавонони саодатманду хирадманди тоҷик мансубияти хешро ба миллат дарк намоянд ва аз ниёгони шарафманди худ ифтихор намоянд. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми имсолаи хеш чунин зикр намуданд, ки минбаъд низ ба ҷавонон ҳамчун неруи боэътимод ва такягоҳи устувор таваҷҷуҳ хоҳем кард, зеро ояндаи миллату давлат аз онҳо вобаста мебошад. Бовар дорам, ки ҷавонони ватандӯсти мо минбаъд низ бо илму донишҳои замонавӣ, касбу ҳунарҳои муосир ва саъю талоши навҷӯёнаи худ барои рушди илму инноватсия ва боз ҳам таҳким ёфтани нуфузи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзишманд мегузоранд. Барои ноил гардидан ба ҳадафҳои тарбияи ҷавонон дар рӯҳияи худшиносии миллӣ, ифтихори миллӣ, ватандӯстӣ ба низоми таълиму тарбия низ таваҷҷуҳ зоҳир кардан зарур аст. Аз ин рӯ, Ҳукумати кишвар ҳамеша ташаббусу пешниҳодҳои созандаи ҷавононро дастгирӣ намуда, барои амалӣ намудани онҳо имконияту шароити мусоид фароҳам меорад. Дар баробари ин ҷавонон дар дохил ва хориҷи кишвар таҳсил карда, соҳиби касбу ихтисосҳои гуногуни замонавӣ мешаванд, ки барои Тоҷикистони соҳибистиқлол хеле муҳим ва заруранд.

Ҳамин тариқ, тарбияи ҷавонон дар рӯҳияи худшиносии миллӣ, ифтихори миллӣ, ватандӯстӣ яке ҷанбаҳои муҳимми рушд ва ташаккули ҳувияти шаҳрвандӣ мебошад. Бинобар ин ҳамаи моро зарур аст, ки баробари шукронаву ифтихор кардан аз Ватани аҷдодиву давлати соҳибистиқлоламон тамоми азму талоши худро ба таҳкими ваҳдати миллӣ ва сарҷамъии миллат равона карда, ободии имрӯзу фардои кишварро таъмин намоем ва нагузорем, ки андешаҳои бегонапарастӣ, ифротгароиву тахрибкорӣ ва тундравию таассуб ба тафаккури мардуми мо, бахусус ҷавонон, нуфуз пайдо намояд.

Давлиёрова Сафаргул Тешаевна, - ходими пешбари илмии Шуъбаи ИДМ-и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои фалсафа, дотсент

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 28-уми декабри соли 2024)

Конститутсия талаб мекунад, ки Президент на фақат ба муҳокимаи вазъи долихию хориҷии давлат пардозад, балки чунин тадбирҳоеро, ки вай зарур ва ба мақсад мувофиқ мешуморад, тавсия кунад, балки ба Маҷлиси Олӣ, сокинони кишвар ва намонядагони дипломатии кишварҳои хориҷӣ дар бораи сиёсати дохилӣ, хориҷӣ, вазъи иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва амниятии кишвар маълумот диҳад. Барои комилан ошкор намудани ҳамаи масъалаҳоеро, ки дар вазъияти воқеии мамлакат, хоҳ дохилию хориҷӣ, ки аслан ба некуаҳволии умумӣ дахл доранд, паём ва ё гузориши сиёсӣ ба мардуми кишвар ироа намояд. Президент зимни иҷрои вазифаҳои конститутсионии худ на танҳо барои изҳори эътиқоди шахсӣ дар паём сухан меронад, балки ҳамчун Роҳбари ҳукумат манфиатҳои давлатро бо чашми холисона тафтиш намуда, барои ояндаи давлат тадбирҳои зарурӣ ва саривақтиро пешниҳод менамояд.

Паём лаҳзаи тантанаи истиқлоли як давлат ва як миллат дар як фосилаи муайяни таърихӣ аст. Паём маъмулан маҷмуаи масъалаҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ, роҳбурди сиёсати роҳбари давлат дар масъалаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ фарҳангӣ, амниятӣ, байналмилалӣ ва ғайраро дар бар мегирад. Тавре маълум аст, то имрӯз 24 Паёми солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа гардида, ҳамчун фишанги баррасии масоили муҳими сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва дурнамои ҳадафҳои стратегӣ ва мақсадҳои дар пешистода эътироф гардидааст. Тибқи андешаи муҳаққиқ Абдуллоҳи Раҳнамо паём “суханронии марҳилавӣ ва барномавии роҳбари як давлат дар муаррифии самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар, вазъият ва рушду дастоварду фаъолияти давлат ё амалкарди нерўи роҳбарикунандаи давлат дар марҳилаи муайян ва ҳадафу вазифаҳои нави он барои марҳилаи баъдиро ифода мекунад”, мебошад. Муҳаққиқи дигар Қодири Қосим ба он назар аст, ки “паёми Президент ин нигоҳи амиқи таҳлил ба роҳи яксола нест”. Яъне Паём возеҳтар аз марҳилаи яксола буда, ҳадафҳои миёнамуҳлат ва дарозмуддатро низ дар бар мегирад. Масалан, дар Паёми соли 2019 эълон гашт, ки саноатикунонии босуръат ҳамчун ҳадафи чоруми стратегии кишвар пазируфта мешавад.

Дар Паём ҳамчунин барномаи аз модели рушди кишоварзию саноатӣ ба модели саноатию кишварзӣ тағйир намудани модели рушди кишвар эълон шуд. Се ҳадафи дигари стратегии Тоҷикисон низ дар паёмҳои солҳои пешин муайян ва эълон гашта буданд ва ҳамасола дар Паём сатҳи пешрафт дар масири дастрасӣ ба онҳо шарҳ дода мешаванд. Барномаҳои калоне чун “Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030”, “Барномаи миёнамуҳлати рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2016-2020” ва ғайра низ маҳз дар Паёмҳои солона эълон ё шарҳ дода шудаанд.

Имсол дар таърихи 28-уми декабр паёми 24-уми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва мардуми кишвар ироа гардид. Дар паёми имсола низ пешниҳоди чанд барномаву стратегия иброз гардид. Эълон гардидани солҳои 2025-2023 “Солҳои рушди иқтисодӣ рақамӣ ва инноватсия”, пешниҳоди таҳияи “Стартегияи ҷалби сармоя” ва “Барномаи тайёр намудани кадрҳои баландихтисос то давраи соли 2030” аз ҷумлаи он барномаву стратегияҳое ба шумор меравад, ки дар паёми имсола иброз гардид. Дар паёми имсола тавре маълум гардид, ягон соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятие аз назари Пешвои миллат дар канор намонд ва бо супоришҳои дурбинона импулси наверо барои соли оянда асос гузоштанд. Соли 2025 барои Тоҷикистон аз ҷиҳати амалияи сиёсӣ соли таърихӣ ва муҳим дар паём арзёбӣ гардида, вазифаҳои мушаххас ба тамоми вазорату идораҳои давлатӣ дода шуд. Дар заминаҳои рушди иқтисоди миллӣ ва муваффақиятҳои дипломативу сиёсӣ дар соли 2024, дар паём ишора шуд, ки ин тамоюл дар соли 2025 низ нигоҳ дошта шавад. Паёми имсолаи Пешвои миллат бисёр паёми калидӣ буда, имсол диққати махсус ба рақамикунонии иқтисодиёт, корхонаҳои давлатӣ ва ғайраҳо дода шудааст. Зеро дар паём ироа шуд, ки Тоҷикистон дар давраи гузариш ба рақамикунонии иқтисод қарор дорад. Бинобар ин ба вазорату идораҳои дахлдори соҳа супоришу вазифаҳои мушаххас дода шуд. Эълон гардидани солҳои 2025-2030 “Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия”, як қадами бузургест, ки метавонад рушди Тоҷикистонро дар солҳои наздик ба маротиб зиёд кунад ва иқтисоди миллии кишвар ба натиҷаҳои назаррас ноил гардад.

Шарифов Искандар - ходими илмии шуъбаи ИДМ Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

28 декабр дар толори Парлумони Тоҷикистон дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Паёми худро “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа намуданд.

Дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ, ки бори нахуст дар бинои наву боҳашамати Парламенти кишвар ироа гардид, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба пешбурди самараноки сиёсати дохилию хориҷӣ ва таъмини пешрафти соҳаҳои гуногун, аз ҷумла саноат, энергетика, кишоварзӣ, роҳу нақлиёт, сармоягузорӣ ва рушди соҳибкорӣ, маориф ва илму фарҳанг, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ, меҳнат ва шуғли аҳолӣ, ҷавонону варзиш ва сайёҳӣ, андозу гумрук, амнияту мудофиа, ҳифзи ҳуқуқу тартибот, рушди муносиботи дӯстию ҳамкорӣ бо кишварҳои хориҷӣ ва созмонҳои байналмилалию минтақавӣ, вазифаҳои мушаххас ба миён гузоштанд.

Яке аз масъалаҳои басо муҳими Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ, масъалаи ҳифзи суботу амнияти миллӣ ба ҳисоб мерафт. Воқеан, дар шароити босуръат тағйирёбандаи ҷаҳони муосир ин масъала аҳамияти бештар касб кардааст.

Сарвари давлат нахуст бо қаноатмандӣ аз саъю кӯшишҳои ватандӯстона ва заҳмату талошҳои созандаи миллати тоҷик вобаста ба ҳифзи истиқлолияту озодии Тоҷикистон, пешрафти давлат ва ободии Ватан ва 30-юмин солгарди қабули нахустин Конститутсияи давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон хотирнишон намуда, таъкид намуданд, ки “Конститутсия ҳамчун санади тақдирсози давлати тоҷикон заминаи ҳуқуқии давлатдории мустақил, соҳибихтиёрии миллӣ ва рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеаи кишварро фароҳам овардааст”.

Ёдовар шудан бамаврид аст, ки 6 ноябри соли 1994 аввалин маротиба дар таърихи Тоҷикистони соҳибихтиёр Конститутсия бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардид ва дар моддаи якуми ин ҳуҷҷати тақдирсоз сохти давлатдории навини тоҷикон муайян шуд ва Тоҷикистон бо иродаи мардум давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона эътироф гардид.

Дар идомаи ироаи Паём Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд, ки “ҳоло кишвари мо дар марҳалаи нави тараққиёти худ қарор дошта, бо амалӣ намудани стратегияву барномаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардида истодааст.

Дар баробари ин, нооромиву низоъҳо дар минтақаҳои гуногуни олам, шиддат гирифтани мухолифатҳои сиёсӣ ва таҳримҳо миёни кишварҳои абарқудрат, мусаллаҳшавии бошитоб, «ҷанги сард», тағйирёбии иқлим, инчунин, канда шудани занҷираҳои таҳвили молу маҳсулот ва дигар омилҳои берунӣ моро водор месозанд, ки барои пешгирӣ кардани таъсири манфии онҳо ба иқтисодиёти кишвар тадбирҳои саривақтӣ андешем.

Дар ин ҷода моро зарур аст, ки дар заминаи амалисозии ҳадафҳои миллиамон, пеш аз ҳама, амнияти миллӣ ва рушди устувори иқтисодиро таъмин намоем ва сатҳу сифати зиндагии мардумро боз ҳам баланд бардорем”.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёмҳои қаблиашон низ аз «торафт мураккаб гардидани вазъи ҷаҳони муосир, густариш пайдо кардани зуҳуроти ниҳоят хатарноки асри нав — терроризм ва экстремизм, вусъати бесобиқаи бархӯрди манофеи абарқудратҳо барои аз нав тақсим кардани ҷаҳон ва вобаста ба ин, боз ҳам печидаву муташанниҷ гардидани вазъи сиёсии сайёра, инчунин шиддат гирифтани буҳрони молиявию иқтисодӣ дар бисёр кишварҳои олам» изҳори нигаронӣ намудаанд.

Ба маънои васеъ мафҳуми «амният» фароҳам овардани шароити зарурӣ ба шаҳрвандон барои зиндагии арзанда ва рушду нумӯи озодонаи онҳоро дар бар мегирад. Зери мафҳуми «амнияти миллӣ», ҳолати ҳимояи манфиатҳои ҳаётан муҳими шахс, ҷомеа ва давлат аз таҳдиду хатарҳои дохилӣ ва хориҷӣ ва зери мафҳуми тъмини амнияти миллӣ, маҷмӯи чорабиниҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, тандурустӣ, низомӣ ва ҳуқуқӣ, ки ба фароҳам овардани фаъолияти ҳаёти мӯътадили миллат, бартараф сохтани хатароти имконпазир равона шудаанд фаҳмида мешаванд.

Бо назардошти ин, муқаррароти моддаи 8 Конститутсия таъсис ва фаъолияти иттиҳодияҳои ҷамъиятиро, ки мақсад ё амали онҳо барои бо роҳи зӯроварӣ тағйир додани асосҳои сохти конститутсионӣ, вайрон кардани якпорчагии Ҷумҳурии Тоҷикистон, халалдор сохтани амнияти давлат, таъсис додани воҳидҳои мусаллаҳи ғайриқонунӣ, барангехтани кинаву адовати иҷтимоӣ, нажодӣ, миллӣ ва динӣ, поймол кардани ҳуқуқ ва тартиботи ҳуқуқӣ равона мебошанд, манъ мекунад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар даврони соҳибистиқлолӣ зина ба зина заминаҳои ҳуқуқӣ ва институтсионалии таъмини амнияти миллиро мукаммал гардонидаанд.

Аз ин лиҳоз, бо дарназардошти хатарҳои муосир ва бо мақсади дарёфти роҳу воситаҳои самараноки таъмини амнияти миллӣ соли 2004 барномаи мукаммал дар шакли “Консепсияи амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба тасвиб расидааст, ки ҳамчун як падидаи мусбӣ дар самти таъмини амният ба шумор меравад.

Консепсияи мазкур дар заминаи баҳисобгирии манфиатҳои миллӣ бо мақсади тадриҷан қонеъ гардонидани талаботи аҳолӣ қабул гардида, ҳамчун ҳуҷҷати муҳими аҳамияти стратегидошта роҳбалади зарурии мақомоти қудратӣ, низомӣ ва тамоми муассисаҳои идоракунандаи корҳои давлатию ҷамъиятӣ ба ҳисоб меравад. Моҳияти онро ташхиси масъалаҳои стратегии инкишофи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва роҳу воситаҳои ба низом овардани онҳо ташкил медиҳад.

Ҳамзамон то давраи ба тасвиб расидани “Консепсияи амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”, қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи мубориза бар зидди терроризм» 14 ноябри соли 1999 ва «Дар бораи мубориза бар зидди экстремизм» аз 8-уми декабри соли 2003 ба тасвиб расидаанд, ки дар онҳо асосҳои ташкилӣ — ҳуқуқии фаъолияти мақомоти давлатиро дар самти таъмини амнияти миллӣ ба таври мушаххас муқаррар намудаанд.

Дар робита ба ин, бо дарназардошти вазъи имрӯза, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ ёдовар шуданд, ки “моҳи майи соли 2018 бо ташаббуси Тоҷикистон ва дар ҳамкорӣ бо Созмони Милали Муттаҳид ва дигар созмону кишварҳо дар шаҳри Душанбе Конфронси байналмилалии сатҳи баланд дар мавзӯи «Муқовимат бо терроризм ва ифротгароии хушунатомез», ки номи «Раванди Душанбе»-ро гирифтааст, баргузор гардид. Дар ин ҳамоиш Тоҷикистон мавқеи устувори худро дар хусуси ба роҳ мондани ҳамкориҳои густурда ва ҳамоҳангшудаи байналмилалӣ иброз намуд”.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштанд, ки “дар ин ҷода, мубориза бо терроризм ва экстремизм самти афзалиятнок ба шумор меравад, зеро ин зуҳурот ҳоло ба хатари глобалӣ мубаддал гардида, тамоми аҳли башарро ба ташвишу нигаронӣ овардааст”.

Бо мақсади пешгирӣ намудани амалҳои экстремистӣ ва террористӣ дар Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон низ зина ба зина моддаҳои дахлдор ва андозаву навъҳои ҷазо барои чунин ҷиноятҳо муайян гардиданд. Аз ҷумла, бо қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз 17 майи соли 2004 таҳти №35 ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон моддаҳои зерин ворид карда шуданд: Даъвати оммавӣ барои амалӣ намудани фаъолияти экстремистӣ (ифротгароӣ) ва сафедкунии оммавии экстремизм (м. 3071 КҶ ҶТ), ташкили иттиҳоди экстремистӣ (м. 3072 КҶ ҶТ) ва ташкили фаъолияти ташкилоти экстремистӣ (м. 3073 КҶ ҶТ).

Инчунин, бо мақсади тақвият бахшидани мубориза ба экстремизм ва терроризм бо қабул намудани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз 2 августи соли 2011 таҳти №750 ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон моддаи 3074 (Ташкили таълим ё гурӯҳи таълимии хусусияти динии экстремистидошта) ворид гардид, ки ҳамаи инҳо бо мақсади пешгирӣ намудан аз экстремизм ва терроризм амалӣ гардонида шудаанд.

Зарурати ворид намудани моддаҳои мазкур дар он зоҳир мегардад, ки ташкилотҳои экстремистӣ ва террористӣ аз аввали солҳои 90 — уми асри гузашта сар карда бо роҳи гуногун ҷавононро гумроҳ гардонида истодаанд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни ироаи Паём аз ҳама нуктаи муҳиммро нисбат ба вазъи имрӯза чунин баён намудаанд: “Вазъи ноором ва равандҳои пуртазоду мураккаб дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон, ки пайомадҳои буҳронии сиёсиву иқтисодӣ доранд, ҳамоно боиси нигаронӣ мебошанд.

Гузашта аз ин, ҷомеаи байналмилалӣ ҳанӯз дар масири дарёфти роҳҳои муносиби ҳалли хавфу таҳдидҳои глобалии марбут ба тағйири иқлим қарор дорад.

Бо дарназардошти ин омилҳо, моро зарур аст, ки зимни пешбурди сиёсати хориҷӣ саъю талошамонро дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ барои расидан ба ҳадафҳои созанда ҷиҳати пойдории сулҳу субот ва тавсеаи ҳамкориҳои гуногунҷанба тақвият диҳем.

Иштироки фаъол дар равандҳои ҷаҳонӣ бо мақсади ҳалли масъалаҳои умдаи аҳли башар аз авлавиятҳоест, ки дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон роҳандозӣ мегарданд”.

Вазъи муташанниҷи сиёсии ҷаҳон таҳдиду хатарро барои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва минтақаи Осиёи Марказӣ, афзоиш бахшида истодааст. Давлатҳое, ки аз ғояҳои террористӣ ҷонибдорӣ мекунанд дар оянда низ ҳамчун заминаи рушди терроризм баромад намуда, барои гузаронидани технологияҳои гуногуни «ҷангҳои омехта» ба монанди «ҷангҳои террористӣ», «ҷангҳои мухаддиротӣ», «ҷангҳои иттилоотӣ», «ҷангҳои киберӣ» ва ғайра бар зидди кишварҳои Осиёи Марказӣ, боқӣ хоҳад монд.

Ҳамин тариқ, маврид ба зикр аст, ки таҳдиду хатарҳои терроризму экстремизми байналмилалӣ, қочоқи ғайриқонунии маводи мухаддир, аслиҳа ва ҷиноятҳои дигари фаромиллӣ, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба баъзеи онҳо дар Паёми худ мутазаккир шуданд, ҳамоно ҷой доранд.

Дар Паём Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти таъмини амнияти минтақаи Осиёи Марказӣ, қайд намудаад, ки “стратегияи кишвари мо зимни рушду тавсеаи муносибатҳо бо давлатҳои Осиёи Марказӣ минбаъд низ дар заминаи ҳусни эътимод ва самимият бо ҳадафи мусоидат дар таҳкими фазои сулҳу субот ва таъмин намудани рушду пешрафти муштарак дар минтақа бунёд мегардад.

Тоҷикистон тавсеаи муносибатҳоро бо кишварҳои узви Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии худ медонад.

Тоҷикистон дар заминаи сиёсати хориҷии «дарҳои кушода» ва таҷрибаи ҳамкории беш аз се даҳсола бо кишварҳои Аврупо, Амрико, Осиё, Ховари Миёна ва давлатҳои дигар қитъаҳои дунё омодагии хешро ҷиҳати идомаи таҳкими муносибатҳои гуногунҷанба бо онҳо ҳам дар сатҳи дуҷониба ва ҳам дар қолабҳои бисёрҷониба изҳор мекунад.

Бо ин мақсад, мо аз тавсеаи робитаҳо, бахусус, дар самтҳои рушди «иқтисоди сабз», ҳифзи муҳити зист, технологияҳои навин, ҷалби сармоя ва тиҷорат истиқбол менамоем”.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо мақсади паст кардани шиддати вазъи сиёсии мураккаб ва босуръат тағйирёбандаи ҷаҳон дар ҳама ҳолат даъват ба сулҳ, осоиштагӣ ва муборизаи дастаҷамъона бар зидди ҳама гуна хавфу таҳдидҳои амниятӣ кардаанд ва дар ин Паём низ, чунин мавқеъгирӣ доранд: “Тоҷикистон ҳамкориҳои созанда ва қобили дурнаморо дар доираи созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, созмонҳои байналмилалии молиявӣ ва шарикони рушд густариш медиҳад.

Дар ин росто, кишвари мо робитаҳои худро бо Созмони ҳамкории Шанхай, Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Созмони Аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ, Созмони ҳамкории исломӣ, Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва дигар сохторҳои марбут ба равобити бисёрҷониба вусъат бахшида, ҷиҳати идомаи иштироки фаъол дар равандҳои ҷаҳонӣ ва қолабҳои гуногуни байналмилалӣ талош меварзад”.

Зеро ҳамоҳангии фаъолият дар миқёси байналмилалӣ ва минтақавӣ ба эҷоди механизми боэътимоди муборизаи муштарак бар зидди хавфу таҳдидҳои амниятӣ мусоидат менамояд ва рушди устувори иқтисодиву иҷтимоии мамлакат, суботи сиёсӣ ва оромиву осудагии мардуми Тоҷикистон аз таъмини амнияти миллӣ, минтақавӣ ва ҷаҳонӣ вобаста мебошад. Яъне таъмин намудани амнияти давлат ва ҷомеа дар шароити имрӯза зарурат ва аҳаммияти аввалиндараҷа дорад.

Аз муҳтавои Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бармеояд, ки яке аз масъалаҳои асосӣ дар назди Сарвари давлат ва Ҳукумати ҷумҳури масъалаи таъмини амнияти миллӣ, минтақавӣ ва ҷаҳонӣ мебошад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади таъмини амнияти миллӣ чораҳои муассир меандешад.

Дар фароварди Паём Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки мо бояд ба хотири пешрафти давлати соҳибистиқлоламон, ободии Ватани аҷдодиамон ва мунтазам беҳтар гардидани сатҳу сифати зиндагии ҳар як хонадони мардуми шарафманди Тоҷикистон ҳар рӯз ва ҳамеша саъю талош намоем.

Аз ин рӯ, дар таъмини амнияти миллӣ лозим аст, ки тамоми мақомоти давлатӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ, дигар қишрҳои ҷомеа ва аҳолӣ муттаҳид шаванд. Дар ҳама вазъияти сиёсӣ чуноне, ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мекунанд ҳушёрию зиракии сиёсиро аз даст надода, ҳимоятгари манфиатҳои давлату миллат ва сиёсати хирадмандонаи Сарвари давлат бошем.

Қудратов К.А., мудири шуъбаи ИДМ

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои таърих, дотсент

Дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ, ки бори нахуст дар бинои наву боҳашамати Парламенти кишвар пешниҳод гардид, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба пешбурди самараноки сиёсати дохилию хориҷӣ ва таъмини пешрафти соҳаҳои гуногун, аз ҷумла саноат, энергетика, кишоварзӣ, роҳу нақлиёт, сармоягузорӣ ва рушди соҳибкорӣ, маориф ва илму фарҳанг, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ, меҳнат ва шуғли аҳолӣ, ҷавонону варзиш ва сайёҳӣ, андозу гумрук, амнияту мудофиа, ҳифзи ҳуқуқу тартибот, рушди муносиботи дӯстию ҳамкорӣ бо кишварҳои хориҷӣ ва созмонҳои байналмилалию минтақавӣ, вазифаҳои мушаххас ба миён гузоштанд.

Ироаи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон яке аз рӯйдодҳои муҳим дар ҳаёти ҷомеаи мамлакат маҳсуб ёфта, дар он ҷанбаҳои гуногуни сиёсати давлатдории ҶТ, аз ҷумла, сиёсти дохилӣ ва хориҷӣ мавриди таҳлилу баррасӣ қарор гирифта, дастоварду комёбиҳои соли 2024 ҷамбаст гардида, дурнамои як соли минбаъда ва ҳадафҳои асосӣ муайян карда мешаванд. Зеро, Ҷумҳурии Тоҷикистон баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ ба марҳилаи нави инкишофи таърихӣ — бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоӣ ворид гардид. Ворид шудан ба ин роҳи таърихӣ ва бунёди давлати навини миллӣ кори саҳл ва осон набуд. Дар масири таърих мушкилоту монеаҳои сангин ба сари миллат ва давлати милллӣ ба бор омаданд, ки раҳои аз чунин қисмат басо душвор ва гарон буд.

Хушбахтона, бо ҳидоят ва роҳнамоии Пешвои миллат, фаъолияти пурмаҳсули мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва сохторҳои давлативу ҷамъиятӣ, марҳила ба марҳила, ба ин рӯзҳои наку расидем.

Расидан ба ваҳдат, сарҷамъӣ ва мутаҳиддии миллат ба омилҳои гуногун вобастагии амиқ дорад. Аввалин ва асоситарин омиле, ки ба истиқлолияти комил ва давлати миллии хеш мардуми Тоҷикистон расид, пайгирӣ аз сиёсати давлатсозии Пешвои миллат мебошад. Маҳз, заҳмату талошҳои хастанопазири Пешвои миллат буд, ки дар ҷомеа андеша ва тафаккури миллӣ ба миён омада, мардуми мамлакат соҳиби давлати мустақил бо номи «Тоҷикистон» гарданд.

Бояд иброз намуд, ки ба даст овардани истиқлолият ва соҳибдавлат гардидан як паҳлуи масъала бошад, нигоҳдошти истиқлолият ва давлатӣ миллӣ дар шароити басо мураккаби вазъи ҷаҳони муосир дигар паҳлуи масъала мебошад.

Иқрор бояд шуд, ки маҳз дар фаъолияти бомарому пурмаҳсули Пешвои миллат метавон ҳарду ҷанбаи мубрамиятро эҳсос намуд:

а) бунёди давлатӣ миллӣ – яъне таъмини сулҳу субот ва амният дар кишвар, ваҳдатсозӣ, бунёди низоми иқтисодӣ, иқтимоӣ ва фарҳангӣ дар мамлакат.

б) нигоҳдошти давлати миллӣ – яъне пайдо кардани роҳҳои ташаккул ва инкишофи давлат ва ҷомеа ва дар маҷмуъ, сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ. Дар ин ҷо, гуфтан мумкин аст, ки «Дарахт нишондан кори осон, аммо нигоҳдоштӣ он аз хушкшавӣ басо мушкил». Дар шароити басо пуртазоди ҷомеаи ҷаҳонӣ, боз ҳам густариш ёфтан ва ҳатто ба ҳадди ифрот расидани падидаҳои глобалии замони муосир, доман паҳн кардани ҷанбаҳои манфии ҷаҳонишавӣ, мавқеи устувори худро аз даст додани ташкилотҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ нигоҳдошти давлати миллӣ танҳо орзу боқӣ мондааст. Аммо, новобаста аз ин мураккабиҳои рӯзгор, зери роҳбарии Пешвои миллат давлате бо номи «Тоҷикистон» дар харитаи сиёсии ҷаҳон тасвир шудааст ва миллате бо номи «тоҷик» машҳур гардидааст.

Бояд таъкид намуд, ки маҳаки дуюми масъалаи иброзшуда, ба Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон алоқаи ногусастанӣ дорад. Зеро, яке аз роҳҳои ташаккул ва инкишофи далатдории миллӣ, дар баробари дигар омилҳои таъсиррасон, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ маҳсуб меёбад. Зеро, доштани маърифати ҳуқуқии баланд, боис мегардад, ки низому тартибот дар ҷомеа пойдор боқӣ монда, принсипи қонуният ва таъмини баробарии шаҳрвандон риоя гардад. Маҳз, доштани маърифати ҳуқуқӣ боиси пешгирии ҳама гуна низоҳои иҷтимоӣ, динӣ, маҳаллӣ ва миллӣ дар ҷамъият гардида, мавқеи арзишҳое ба монандӣ инсондӯстӣ, таҳамулпазирӣ, адолат, эҳтироми дигарон ва ғайра баланд мегардад.

Аз ҳамин лиҳоз, агар таваҷҷуҳ ба Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон карда шавад, дар аввалин Паёми худ Пешвои миллат ба соҳаи ҳуқуқ, таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон, баланд гардидан маърифати ҳуқуқӣ аҳолӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, дар ин раванд, барои қабул гардидани як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар кишвар ташаббуси бевосита анҷом додаанд.

Ҳамчунин, Пешвои миллат дар Паёми аввалини хеш ба такмили низоми қонунгузории мамлакат таваҷҷуҳ намуда, оид ба зарурати қабули қисми 3-и Кодекси гражданӣ, Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятӣ, Кодекси мурофиавии гражданӣ ва Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ, Кодекси мурофиавии ҷиноятӣ дар таҳрири нав андешаронӣ намуданд. Зеро, қабул гардидани қонунҳои мухталифи ба талаботи замон мувофиқ боиси баланд гардидани фарҳанги ҳуқуқӣ дар ҷомеа гардида, барои пешгирии содиршавии кирдорҳои зиддиҳуқуқӣ мусоидат менамоянд.

Дар Паёми соли 2023 Пешвои миллат соли 2024-ро «Соли маърифати ҳуқуқӣ» эълон намуданд. Албатта, ки ин сабабу омилҳои хоси худро дорад. Зеро, якум, дар ин марҳилаи давлатдории миллӣ низоми санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ инкишоф ёфта, қонунгузории мамлакат устувор гардида, қонунҳои ба талаботи ҷомеа мувофиқ қабул гардидаанд (унсури якуми маърифати ҳуқуқӣ). Дуюм, ҷомеаи кунунии мамлакат чи аз шаҳрванди оддӣ то сатҳи марудми зиёӣ дарку фаҳмиши қонунгузории мамлакатро доро мебошанд. Шаҳрвандон тафаккури баланди дарки қонунҳои қабулшударо дошта, ба мазмуну моҳияти санадҳои меъёрии ба тасвибрасида сарфаҳм мераванд (унсури дуюми маърифати ҳуқуқӣ) ва сеюм, дар сурати мавҷуд будани ду унсури дар боло зикргардида, замина амалишавӣ барои унсури сеюм пайдо мешавад, яъне риояи қонун ва сармашқи фаъолияти ҳаррӯзаи худ қарор додани меъёрҳои қонунгузории кишавар (унсури сеюми маърифати ҳуқуқӣ). Аз ин лиҳоз, эълон гардидан «Соли маърифати ҳуқуқӣ» боиси мегардад, ки унсури сеюми маърифати ҳуқуқӣ амалӣ гардида, маданияти ҳуқуқии аҳолӣ ба дараҷаи дилхоҳ расад.

Дар Паёми навбатии хеш Пешвои миллат солҳои 2025-2030-ро «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон намуданд. Дар робита ба ин, Пешвои миллат пешниҳод намуданд, ки дар заминаи Донишкадаи технология ва менеҷменти инноватсионии шаҳри Кӯлоб “Донишгоҳи инноватсия ва технологияҳои рақамӣ” таъсис дода шавад.

Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо мақсади дастгирии минбаъдаи рушди соҳибкорӣ зарур шумурданд, ки тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи санҷиши фаъолияти субъектҳои хоҷагидор” бо роҳи такмил додани меъёрҳои амалкунандаи арзёбии хавфҳо шумораи санҷишҳо ва даврияти гузаронидани онҳо боз ҳам маҳдуд карда шавад.

Зимни таҳлили вазъи соҳаи саноат Сарвари давлат иброз доштанд, ки дар доираи ҳадафи стратегӣ оид ба саноатикунонии босуръати кишвар дар панҷ соли охир ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти саноатӣ аз 27 миллиард ба 53 миллиард сомонӣ расонида шуд, ки қариб ду баробар зиёд мебошад. Дар ин давра дар кишвар беш аз 2040 корхонаи саноатӣ ва 74 ҳазор ҷойи корӣ таъсис дода шуд.

Вазорату идораҳои дахлдор супориш гирифтанд, ки барои фароҳам овардани шароити мусоид баҳри рушди истеҳсолоти саноатӣ тадбирҳои иловагӣ андешанд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои расидан ба истиқлоли энергетикӣ ва дар ин замина таъмин намудани рушди устувори иқтисоди миллӣ бо истифода аз ҳамаи имконияту сарчашмаҳои мавҷуда, хусусан, манбаъҳои рушди “энергияи сабз” супориш доданд, ки дар соли 2025-ум лоиҳаи “Барномаи рушди соҳаи энергетикаи барқӣ” ва санадҳои меъёрии ҳуқуқии зарурии соҳа, аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи энергетика” дар таҳрири нав таҳия ва пешниҳод карда шавад.

Дар робита ба ин ҷиҳати амалисозии барномаи мазкур дар Институти кимиёи АМИТ шуъбаи нав бо номи «Энергетикаи гидрогенӣ» аз соли 2023 инҷониб ба фаъолият шуруъ намуда, дастовардҳои назарраси хешро бо патентҳо низ ҳифз намудааст.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рушду пешрафти соҳаҳои иқтисоду саноат, энергетика, роҳу нақлиёт, амнияту мудофиа, ҳифзи ҳуқуқу тартибот, тандурустӣ, фарҳанг, илму маориф, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, ҷавонон, варзиш ва сайёҳиро таҳлил намуда, зарур шумурданд, ки дар шароити имрӯзаи ҷомеаи ҷаҳонӣ бояд амнияти миллӣ ва рушди устувори иқтисодӣ собитқадамона таъмин шуда, сатҳу сифати зиндагии мардум боз ҳам баланд бардошта шавад.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд, ки барои рушди иқтисодиву иҷтимоии кишвар ва амалисозии лоиҳаҳои афзалиятноки сармоягузории давлатӣ, инчунин, татбиқи нақшаву барномаҳои миллӣ, соҳавӣ ва маҳаллӣ дар панҷ соли охир аз ҳисоби буҷети давлат ва сармояи дохиливу хориҷӣ зиёда аз 197 миллиард сомонӣ равона карда шуд.

Роҳбари давлат таъкид намуданд, ки барои иҷрои нақшаи корҳои ободониву бунёдкорӣ ба истиқболи ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ аз ҳисоби соҳибкорону шахсони саховатпеша ва сокинони бонангу номуси кишвар дар се соли охир беш аз 20 миллиард сомонӣ хароҷот карда шуд. Корҳое, ки дар ин самт анҷом дода шуданд, ба таъмини нишондиҳандаҳои пешбинишудаи рушди иҷтимоиву иқтисодӣ ва пешрафту ободонии шаҳру деҳоти кишвар мусоидат намуд.

Аз иқдомҳои шоистаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти баланд бардоштани сатҳи зиндагии ҳамаи қишрҳои ҷомеа ёдовар шуда, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр карданд, ки дар панҷ соли охир маоши вазифавии кормандони соҳаҳои буҷетӣ чор маротиба — солҳои 2020, 2022, 2023 ва 2024 дар маҷмуъ, ба андозаи 100 фоиз зиёд карда шуд.

Баҳри иҷрои саривақтиву босифати барномаву нақшаҳои қабулгардида ва дар ин замина рушд бахшидан ба иқтисоди кишвар дар соли 2025 вазорату идораҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ аз Сарвари давлат дастуру супоришҳои мушаххас гирифтанд. Аз ҷумла, супориш дода шуд, ки то охири соли 2025 лоиҳаи “Барномаи миёнамуҳлати рушд барои солҳои 2026 — 2030” таҳия ва ба Ҳукумати кишвар пешниҳод гардад.

Дар давраи истиқлолият дар кишварамон фаъолияти олимон дар таҳқиқи проблемаҳои илмии қариб ҳамаи соҳаҳо, аз ҷумла, химия, биология, геология, ситорашиносӣ, риёзиёт, физикаи таҷрибавӣ ва назариявӣ, сохтмони ба зилзила тобовар, физиология ва биофизикаи растаниҳо хеле назаррас аст ва эълон гардидани солҳои 2025-2030 ҳамчун «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия»-ро бо боварии комил метавон гуфт, ки дар рушди минбаъдаи соҳаи кимиёи тоҷик таъсири мусбати хешро хоҳад гузошт. Тавре, ки дар яке аз вохўриҳои худ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли зиё гуфта буданд, ки дар нимаи дуюми асри гузашта ва солҳои истиқлолият бозёфту кашфиёти олимони тоҷик, алалхусус, дар соҳаҳои зилзиласанҷиву ситорашиносӣ, кимиёву биология ва риёзиёту тиб таваҷҷуҳи аҳли илми оламро ба худ кашида буданд ва таҷрибаи илмии онҳоро мавриди истифода қарор медоданд худ як рушди инноватсияи тоҷик дар соҳаи илму технология мебошад.

Имрўз низ мо боварӣ дорем, ки нерўи зеҳнии халқи тоҷик имкон медиҳад, то олимони мо ин анъанаи некро идома дода, дар самтҳои гуногуни илм минбаъд ҳам парчамбардор бошанд. Дар айни замон зикр намудан ба маврид аст, ки барои рушди илмҳои дақиқ ва табиатшиносӣ шароити мусоид лозим аст, яъне, барои инкишофи онҳо бояд заминаи кофии моддиву техникӣ вуҷуд дошта бошад. Шароити нави сиёсиву иқтисодие, ки баъди ба даст овардани истиқлоли давлатӣ дар мамлакат ба вуҷуд омад, таҳияву қабули қонунҳо ва асноди нави меъёрии ҳуқуқиро дар соҳаи илм тақозо менамояд. Аз ин рў, ҳукумат як қатор ҳуҷҷатҳои муҳимро дар робита ба рушди илмҳои дақиқу табиатшиносӣ омода ва тасдиқ кард, ки барои пешрафти фаъолияти муассисаҳои илмии кишварамон ва рушди ҳамаҷонибаи илм мусоидат менамоянд.

Сиёсати давлатӣ дар самти илмҳои дақиқу табиатшиносӣ ба ҳифз ва пурмаҳсул гардонидани фаъолияти марказҳои асосии илми тоҷик - Академияи миллии илмҳои Тољикистон равона гардида, илм дар баробари маорифу фарҳанг аз самтҳои афзалиятноку стратегии рушди миллӣ эътироф гардид. Аз ҷумла, ҳаҷми маблағгузории буҷетӣ ба муассисаҳои Академияи миллии илмҳои Тољикистон сол ба сол афзуда, фақат дар 5 соли охир қариб 3 баробар зиёд гардид.

Барои ба фаъолияти пурсамари илмӣ ҷалб намудани кормандони Академияи миллии илмҳо маоши онҳо бо фармони Президенти мамлакат зиёд карда шуданд.

Бо мақсади дастгирии молиявии таҳқиқоти бунёдӣ ҳанўз соли 1996 Фонди Президентии таҳқиқоти бунёдӣ таъсис ёфт. Дар давоми солҳои 2000-2023 бо дастгирии Ҳукумати Тоҷикистон бо мақсади омўзишу таҳқиқи масъалаҳои муҳими иқтисодиву иҷтимоии кишварамон дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон муассисаҳои нави илмӣ дар соҳаи илмҳои табиатшиносӣ ва дақиқ ташкил карда шуданд.

Олимони мо дар тӯли солҳои истиқлолият дар соҳаҳои мухталифи илм ба натиҷаҳои муҳим ноил шудаанд. Масалан, аз тарафи олимони химия коркарди технологии конҳои фосфордор бо маҳсулнокии хуб, коркарди нафтҳои баландсулфурдор ва ҷудосозии моддаҳои органикии сулфурдор бо мақсади таҳияи композитҳои антипаразитӣ, технологияи коркарди шишаи моеъи бордор, коркарди хӯлаҳои нав дар асоси алюминий, ҷудосозии маводҳои доругӣ дар асоси коркарди гиёҳҳои шифобахши кишвар ва ғ., муяссар гардидаанд.

Дар тӯли 33-соли истиқлолияти кишвар зиёда аз 350 навоварӣ ва тавсияҳои илмии олимони Академияи миллии илмҳои Тољикистон барои татбиқ дар истеҳсолот пешниҳод гардидаанд ва ҳоло аксари онҳо дар муҳимтарин соҳаҳои иқтисодиёт, аз ҷумла кишоварзӣ, сохтмон, металлургия, саноати химия, геология ва тиб амалӣ шуда истодаанд.

Масъалаи аз ҳама муҳим ва асосӣ, ки дар мадди назари ҳукумат қарор дорад, ин саноатикунонии кишвар мебошад. Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини Акдемияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамчун як зерсохтори АМИТ буда, дар ҳалли масоили саноатикунонии кишвар саҳми муассирро дорад, зеро бидуни таҳқиқоти илмии омӯзиши раванди коркарди технологияи химиявӣ наметавон ба аҳдофи муҳими марбут ба саноатикунонии босуръати кишвар ноил гашт. Баъди соҳибистиқлол гардидани ҷумҳурӣ ҷиҳати ҳалли масъалаҳои афзалиятнок барои ҷумҳурӣ - омӯзиши коркарди технологияи кимиёвии боигариҳои табии ҷумҳурӣ ва коркарди илман асосноки ихтироъи пайвастагиҳои нави кимиёвӣ ва мавод барои эҳтиёҷоти саноат, тандурустӣ, кишоварзӣ ва дигар соҳаҳо ва инчунин гирифтани маҳсулоти арзишнок аз партовҳои корхонаҳои саноатии ҷумҳурӣ ва ашёҳои хоми маҳаллӣ тағйири самти фаъолият кард.

Истеҳсоли коагулянтҳо барои полоиши об низ аз тарафи олимони Институти кимиё ба роҳ монда шуд. Технологияи ҳосилкунии маъдани криолит-гилхок аз партовҳои истеҳсолоти алюминий ва ашёи хоми минералии маҳаллӣ (сиенитҳои нефелинӣ, сиаллитҳо ва флюорит) дар Институт коркард гардид, ки дар асоси технологияи мазкур дар корхонаи алюминийбарории Тоҷикистон сехи коркарди партовжҳо сохта ба кор андохта шуд.

Ҳамин тавр, гуфтан имконпазир аст, ки паёмҳои Пешвои миллат ҳамчун василаи муҳимми баланд гардидани маърифати ҳуқуқии аҳолии мамлакат ва рушди иҷтимоиву иқтисодӣ ва пешрафту ободонии шаҳру деҳоти кишвар гардида, сарманшаи баланд гардидани маърифати ҳуқуқии аҳолии мамлакат ва рушди соҳаҳои иҷтимоиву иқтисодӣ ва илмию фарҳангӣ мусоидат менамоянд.

Раҳмонов Р.О. – доктори илмҳои химия, муовини директор оид ба илм ва таълими Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини АМИТ

Раддабандӣ (ранжирование ё муайянсозии тартиби мақом)-и муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ ва муайянсозии рейтинги оншо ҳамчун низоми баҳогузории объективӣ ҳанӯз дар ибтидои асри ХХ пайдо шуда бошад ҳам, танҳо дар охирҳои соли навадуми қарни мазкур ин амалҳо шакли ниҳоии худро гирифтанд. Ҳоло ба таври даврагӣ аз ҷониби созмону институтҳои бонуфузи байналмилалӣ раддабандии муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ тибқи низомҳои муайян дар самтҳои гуногун роҳандозӣ карда мешавад. Мавҷудияти чунин раддабандиҳо имкон медиҳад, ки ҷолиб будани ҳар як муассисаи илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ арзёбӣ карда шавад. Ба ибораи дигар, рейтингҳое, ки аз ҷониби созмонҳои бонуфуз таҳия карда мешаванд, ба вазъи ин муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ таъсир расонида, метавонанд дар ҳолатҳои муайян шароити берунии ҳамкориро бо онҳо рушд диҳанд. Аз ин рў, имрўз тамоми муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ кўшиш ба харљ медиҳанд, ки зимни банақшагириҳои фаъолият барои давраҳои кутоҳмуҳлат ва ё дарозмуҳлат ҳатман беҳбуд бахшидани мақоми худро дар рейтингҳои байналмилалӣ ҳамчун яке аз роҳҳои таъмини рушди устувори ин ниҳодҳо ба инобат гиранд.

Дар замони муосир шумораи зиёди рейтингҳои байналмилалӣ вуҷуд доранд, ки дар онҳо мақоми муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон низ дар қатори муаасисаҳои давлатҳои дигари ҷаҳон муайян гардидааст. Чунин раддабандиҳо бо истифода аз нишондиҳандаҳо (индикаторҳо), шохисҳо (индексҳо) ва тавассути арзёбиҳои электронӣ сурат мегиранд. Бо ҳамин сабаб муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ ҳамасола кӯшиш мекунанд, ки тибқи ҳамин талабот оид ба нишондиҳанда ва шохисҳо мақоми худро дар раддабандиҳои рейтингӣ мустаҳкамтар кунанд.

Дар асоси гуфтаҳои боло мехостем, ки чанд андешаро дар бораи мақоми муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар яке аз чунин раддабандиҳо, ки барои муассисаҳои дахлдори мо беш аз ҳама дастрас аст, яъне китобхонаи электронӣ (e-library) ва Шохиси россиягии иқтибосоварии илмӣ (ШРИИ, яъне РИНЦ)-и Федератсияи Россия баён созем. Дар ин раддабандӣ фаъолияти илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон низ пайваста арзёбӣ гардида, мақоми он дар байни муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Федератсияи Россия ва дигар кишварҳои ба ин низом воридбуда муайян мегардад.

Бояд тазаккур дод, ки болоравии мақоми Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро дар низоми мазкур дар зарфи як соли охир метавон на танҳо ҳамчун рушди эволютсионӣ ё рушди бесобиқа, балки ҳатто як дигаргунии куллӣ ҳисоб кард. Барои мисол, якчанд нишондиҳандаҳоро бо ҳам муқоиса мекунем. Соли гузашта Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар байни 49 муассисаи илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо нишондодҳои шохиси Хирш аз рӯи ҳамаи маводи дар китобхонаи электронӣ (e-library) нашршуда (10), шохиси Хирш аз аз рӯи ҳамаи маводи дар РИНЦ нашршуда (10) ва шохиси Хирш аз аз рӯи ҳамаи маводи дар ҷавҳари РИНЦ нашршуда (5) ҷойи охиринро ишғол карда буд. Ҳамзамон, шумораи тамоми маводи дар китобхонаи электронӣ нашршуда ҳамагӣ 802 адад ва миқдори маводи нашршуда, ки аз онҳо иқтибос овардаанд, ҳамагӣ 519 ададро ташкил медод.

Дар натиҷаи қабули қарорҳои дурусти идорӣ, бастани шартномаи литсензионӣ SCIENCE INDEX №SIO-7380/2024 Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо ҶДММ “Китобхонаи илмии электронӣ” аз 11 июни соли 2024 ва тақвияти фаъолияти олимону муҳаққиқони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар анҷоми соли 2024 нишондиҳандаҳои мазкур хеле боло рафтанд. Имрӯз бо нишондодҳои шохиси Хирш аз рӯи ҳамаи маводи дар китобхонаи электронӣ (e-library) нашршуда (51), шохиси Хирш аз рӯи ҳамаи маводи дар РИНЦ нашршуда (49) ва шохиси Хирш аз рӯи ҳамаи маводи дар ҷавҳари РИНЦ нашршуда (42) Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар миёни 49 муассисаи илмӣ ва таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки мавриди арзёбӣ қарор гирифтанд, ҷойи аввалро ишғол мекунад. Ҳамзамон, шумораи тамоми маводи дар китобхонаи электронӣ нашршуда 6692 адад ташкил дода, миқдори маводи нашршуда, ки аз онҳо иқтибос овардаанд, ба 19595 адад расидааст. Дар баробари ин, шумораи муаллифон дар радабандии мазкур аз 188 нафар ба қайд гирифта буда, ба 455 нафар расид. Инчунин, муаллифоне, ки дар шохиси Science Index ба қайд гирифта шудаанд, аз 153 нафар ба 445 нафар расидааст. Яъне, аз 1100 корманди илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон соли 2024 тақрибан 40% дар шохиси номбурда ба қайд гирифта шудаанд ва маводҳои илмии онҳо ба китобхонаи электронӣ ворид карда шудааст, ки имконият медиҳад дастовардҳои илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ба ҷомеаи илмии ҷаҳонӣ дастрас бошад ва бо он ошно шаванд. Ҳамзамон, дар соли 2025 имконият ҳаст, ки боқимондаи ходимон ва кормандони илмии Академияи милии илмҳои Тоҷикистон дар Шохиси россиягии иқтибосоварии илмӣ (РИНЦ) ба қайд гирифта шаванд ва мақом, нишондиҳандаҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, аз ҷумла миқдори маводҳои воридшуда ва иқтибосоварӣ ба онҳо дар шохиси номбурда боз афзун ёбад.

Ҳамаи ин гувоҳи он аст, ки фаъолияти илмию таҳқиқотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аз рукуд боз монда, рӯ ба рушд дорад ва аз он шаҳодат медиҳад, ки ҳисси масъулият, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар (30 майи соли 2024) ба олимони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон талқин намуданд, имрӯз боло гирифт ва дар ин ниҳоди бонуфузи илмӣ тартибу низом муқаррар ва фаъолияти илмию таҳқиқотӣ тақвият пайдо кард. Аз ин рӯ, ин пешрафтҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро дар ин самт метавон ҳамчун туҳфаи сазоворе барои мардуми кишвар дар арафаи анҷомёбии соли 2024 ва оғози соли нави мелодии 2025 баҳогузорӣ намуд.

Президенти Академияи миллии

илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қ.Х.