Муносибатҳои дуҷонибаи байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Муғулистон дар солҳои охир таҳким ёфта, ҷанбаҳои гуногун – аз сиёсати хориҷӣ то иқтисоду фарҳангро фаро мегиранд. Гарчанде ки ин ду кишвар бо ҳам ҳамсарҳад нестанд ва дар минтақаҳои ҷуғрофии гуногун ҷойгиранд, онҳо дар асоси манфиатҳои муштарак ва эҳтироми тарафайн ҳамкории мутақобиларо рушд медиҳанд.
Муносибатҳои дипломатӣ миёни Тоҷикистону Муғулистон 24 апрели соли 1992 барқарор шудаанд. Ҳар ду кишвар аъзои Созмони Милали Муттаҳид ва СҲШ (Муғулистон дар СҲШ ба сифати давлати нозир) ва ҳарду ҷониб дар доираи ин созмонҳо ҳамкории мутақобиларо пеш мебаранд. Муғулистон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон сафорати муқими худро надорад, аммо сафорати он дар шаҳри Астана (Қазоқистон) масъули равобит бо Тоҷикистон низ мебошад. Тоҷикистон бошад, ҳамчунин дар Муғулистон сафорати мустақим надорад, вале тавассути намояндагиҳои дипломатӣ дар кишварҳои ҳамсоя (Қазоқистон) робитаҳоро ҳамоҳанг месозад.
Дар сатҳи сиёсӣ, Тоҷикистон ва Муғулистон сиёсати дӯстӣ ва ҳамкориро нисбат ба ҳам пеш гирифтаанд.
Сафари расмии Президенти Муғулистон Халтмаагийн Баттулга ба Душанбе моҳи сентябри соли 2019 (дар доираи Саммити Машварати ҳамкорӣ ва тадбирҳои боварӣ дар Осиё – МҲТБО) нуқтаи муҳим дар таърихи равобит ба шумор меравад. Дар доираи ин сафар мулоқоти роҳбарони ду кишвар сурат гирифт ва имкониятҳои густариши ҳамкорӣ дар бахшҳои иқтисод, нақлиёт ва фарҳанг баррасӣ шуданд. Ин сафар ба муносибатҳо дуҷониба такони нав бахшид.
Мизони тиҷорати хориҷии Тоҷикистону Муғулистон айни замон ҳанӯз маҳдуд боқӣ мемонад. Бино ба маълумоти Кумитаи омори назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, гардиши мол байни ду кишвар дар соли 2023 ҳудуди 850 ҳазор доллари ИМА ташкил додааст. Аз ин миқдор, қисми асосӣ воридоти маҳсулот аз Муғулистон мебошад – махсусан маҳсулоти пӯст, чарм ва баъзе таҷҳизоти сабук.
Ҳарчанд ҳаҷми муомилоти мол маҳдуд аст, ҳар ду кишвар омодагии худро барои тавсеаи ҳамкорӣ дар бахшҳои зерин иброз доштанд:
истихроҷи маъдан ва таҷрибаи мутақобила дар саноати кӯҳӣ;
чорводорӣ ва кишоварзӣ, ки барои ҳарду кишвар бахши муҳими иқтисодиётро ташкил медиҳад;
энергетикаи барқароршаванда, махсусан баррасии истифодаи офтоб ва шамол;
нақлиёт ва логистика, бо мақсади пайвастшавӣ тавассути кишварҳои сеюм (Қазоқистон, Чин).
Тоҷикистону Муғулистон дорои муштаракоти таърихӣ ва фарҳангии қадимӣ мебошанд, ки асоси хуб барои ҳамкории илмӣ ва фарҳангӣ аст. Аз ҷумла, пажӯҳишҳои шарқшиносӣ, ва таъсири мутақобили фарҳангҳо мавзӯи таваҷҷуҳи муҳаққиқони ҳарду кишвар аст.
Бо вуҷуди он ки ҳаҷми ҳамкориҳои иқтисодии Тоҷикистону Муғулистон ҳоло назаррас нест, нерӯи рушди ин муносибатҳо вуҷуд дорад. Ҳар ду кишвар метавонанд дар соҳаҳои энергетика, нақлиёт, саноат ва фарҳанг ҳамкориро густариш диҳанд.
Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва рақобати иқтисодӣ, робитаҳои Тоҷикистону Муғулистон бояд ба сатҳи шарикии стратегӣ расонда шаванд, ки манфиатҳои ҳарду миллатро дар дарозмуддат таъмин кунад.
Муносибатҳои Тоҷикистону Муғулистон, ду кишвари осиёии бидуни марзи муштарак, бо вуҷуди масофаи ҷуғрофӣ, намунаи равобити дипломатии орому устувор мебошанд. Гарчанде ки тамоси иқтисодии онҳо ҳанӯз дар сатҳи ибтидоист, иқтидори ҳамкорӣ дар бахшҳои энергетика, кишоварзӣ, саноати кӯҳӣ ва таълим хеле баланд арзёбӣ мешавад.
Ҳарчанд ҳаҷми муомилоти тиҷоратии байни ду кишвар ҳоло кам аст, омори расмии Кумитаи омори Ҷумҳурии Тоҷикистон нишон медиҳад, ки соли 2023 гардиши мол миёни ду кишвар 850 ҳазор доллари ИМА-ро ташкил додааст, ки тақрибан 0.01% гардиши умумии савдои хориҷии Тоҷикистон мебошад.
Содирот аз Тоҷикистон ба Муғулистон асосан аз маҳсулоти саноати сабук ва канданиҳои фоиданок иборат аст;
Воридот аз Муғулистон бошад, бештар маҳсулоти чармӣ, таҷҳизоти майда ва баъзе маҳсулоти истеъмолии рӯзмарраро дар бар мегирад.
Бо вуҷуди ин, ҳар ду кишвар дорои захираҳои бузурги маъданӣ, имкониятҳои истихроҷи тилло, мис ва ангишт, ҳамчунин энергетикаи барқароршаванда мебошанд, ки метавонанд асоси ҳамкориҳои ояндаро ташкил диҳанд.
Дар доираи сиёсатҳои хориҷии “дарҳои кушода” ва сиёсати мутавозини ҳарду давлат, Тоҷикистон ва Муғулистон ҳамеша ҷонибдори сулҳ, субот ва риояи ҳуқуқи байналмилалӣ буда, дар ин самт мавқеҳои муштарак доранд.
Дар тӯли даҳсолаи охир донишҷӯён аз Муғулистон барои таҳсил ба донишгоҳҳои Тоҷикистон, махсусан Донишгоҳи миллии Тоҷикистон ва Донишгоҳи тиббии Тоҷикистон омадаанд. Баръакс, донишҷӯёни тоҷик низ дар Муғулистон таҳсил доранд, бахусус дар бахшҳои геология, муҳандисӣ ва агротехнология.
Мавзӯъҳои илмии муштарак, аз ҷумла:
-Пажӯҳишҳо дар бораи роҳи абрешим;
-Таъсири фарҳангии байни ду миллат.
Ҳамчунин, имкон вуҷуд дорад, ки дар оянда рӯзҳои фарҳанги Тоҷикистон дар Муғулистон ва баръакс баргузор шаванд, ки ба рушди муносибот дар сатҳи мардумӣ мусоидат хоҳад кард.
Бо назардошти шароити кунунии захираҳо ҷонибҳо дар самтҳои зерин метавонанд ҳамкориҳои судмандро таҳким бахшанд:
кушодани консулгарии фахрӣ ё намояндагии тиҷоратии якдигар;
-ташкили форуми соҳибкорони Тоҷикистон ва Муғулистон бо ҷалби ширкатҳои хусусӣ;
-имзои созишномаҳо дар соҳаи нақлиёт, гумрук ва муҳоҷират;
-таъсиси барномаҳои мубодилаи ҷавонон ва олимон;
-соддасозии раводид барои соҳибкорон ва донишҷӯён;
-ҳамкорӣ дар чорводорӣ, махсусан бо истифодаи таҷрибаи муваффақи Муғулистон дар соҳаи нигоҳдории чорвои хурд ва истеҳсоли пашм.
Муносибатҳои Тоҷикистону Муғулистон ҳоло дар марҳилаи рушд қарор доранд. Бо вуҷуди монеаҳои ҷуғрофӣ ва иқтисодӣ, замина барои тавсеаи онҳо мавҷуд аст. Бо таҳкими робитаҳои тиҷоратӣ, илмию фарҳангӣ ва сиёсӣ, ду кишвар метавонанд ба як шарики устувори стратегӣ дар Осиё табдил ёбанд.
Муғулистон аъзои комилҳуқуқи СҲШ нест, аммо мақоми "давлати нозир" дар назди ин созмонро дорад. Муғулистон аввалин кишварест, ки соли 2004 расман ҳамчун нозир ба СҲШ пазируфта шуд.
Аз ин рӯ, ҳамкориҳои Муғулистон бо Тоҷикистон дар доираи СҲШ ғайримустақим, вале қобили мулоҳизаанд, зеро:
-Тоҷикистон аъзои муассис ва комилҳуқуқи СҲШ аст;
-Муғулистон ба ҳайси нозир дар саммитҳо ва чорабиниҳои сатҳи олӣ ширкат мекунад;
-ҷонибҳо метавонанд дар ҳошияи ҷаласаҳои СҲШ мулоқотҳои дуҷониба анҷом диҳанд;
Дар Саммити Душанбе (2021) Президенти Муғулистон Ухнаагийн Хурэлсух бо иштироки онлайн дар ҷаласаи СҲШ ширкат кард ва хоҳиши мустаҳкам кардани равобит бо кишварҳои узвро иброз намуд.
Муғулистон борҳо пешниҳод кардааст, ки ҳамкориҳои инфрасохторӣ, энергетикӣ ва нақлиётӣ тавассути СҲШ рушд ёбанд.
Тоҷикистон дар навбати худ таъкид мекунад, ки Муғулистон барои мувозинати геополитикӣ дар Осиёи Марказӣ ва Шарқӣ муҳим аст.
Муносибатҳои Тоҷикистон ва Муғулистон дар доираи СҲШ расмӣ нестанд, зеро Муғулистон аъзо нест, вале тавассути муколамаҳои бисёрҷониба ва ҷаласаҳои баландпоя равобити сиёсӣ ва ҳамкорӣ байни онҳо сурат мегирад. Агар Муғулистон дар оянда узви комилҳуқуқи СҲШ гардад (чӣ хеле ки баъзе таҳлилгарон тахмин мекунанд), имкониятҳои нав барои ҳамкорӣ бо Тоҷикистон боз хоҳанд шуд.
Сафари давлатӣ ва стратегие, ки Президенти Муғулистон Ухнаагийн Хурэлсүх (Khurelsukh Ukhnaa) аз 23 то 26 июли 2025 ба Тоҷикистон анҷом медиҳад, метавонад нуқтаи ниҳоят муҳим дар рушди муносибатҳои дуҷониба бошад.
Сафари президенти Муғулистон ба Тоҷикистон, ба эҷоди муколамаи сиёсӣ дар сатҳҳои болои ҳукумати ду кишвар мусоидат мекунад.
Зубайдулло Давлатов, - ходими калони илмии шуъбаи ИДМ-и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
