(дар ҳошияи суханронии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бахшида ба Рӯзи дониш ва дасри сулҳ )
Чароғи ақли инсон аст дониш,
Бақои илму ирфон аст дониш.
Туро ҳам раҳнамо, роҳатрасон аст,
Камоли умру имон аст дониш.
Дар ҷаҳони муосир, ки бо пешрафтҳои илмӣ-техникӣ ва тағйироти босуръат ҳамроҳ аст, дониш ҳамчун унсури асосӣ дар ташаккули ақли инсонӣ нақши муҳим мебозад. 1 сентябр, ки дар Тоҷикистон ва дигар кишварҳо ҳамчун Рӯзи Дониш ҷашн гирифта мешавад, имкони хубест барои таъкид кардани аҳамияти дониш дар ҳаёти инсон. Ин рӯз на танҳо оғози соли нави таҳсил аст, балки рамзи ташаккули шахсият ва ақл аст.
Таҳқиқотҳои илмӣ нишон медиҳанд, ки дониш ва ақл бо ҳамдигар алоқаи зич доранд. Мувофиқи таърифҳо, дониш ҳамчун огоҳӣ аз далелҳо, шиносоӣ бо ҳолатҳо ва малакаҳои амалӣ маънидод мешавад. Дар ҳамин ҳол, ақл ҳамчун қобилияти омӯзиш, ҳалли мушкилот ва татбиқи донишҳо фаҳмида мешавад.
Дар таҳқиқотҳои психологӣ, аз ҷумла корҳои илмӣ дар бораи ҳикмат ва ақл гуфта мешавад, ки ақл ба ҳалли вазифаҳои ҳаётӣ равона шудааст, дар ҳоле ки дониш заминаи онро ташкил медиҳад. Масалан, дар мақолаҳои илмӣ дар бораи омӯзиши малакаҳо зикр шудааст, ки омӯзиш – ин раванди ҳосил кардани дониш аст, ки ба инсон имкон медиҳад, ки ба муҳити атроф мутобиқ шавад ва онро тағйир диҳад. Ҳамчунин, таҳқиқотҳо дар соҳаи неврологияи маърифатӣ нишон медиҳанд, ки дастрасӣ ба иттилоот ҳисси фаҳмишро афзун мегардонад ва ба ташаккули ақл мусоидат мекунад.
Дар асоси корҳои илмӣ дар бораи дониш ва ақл, муаллифон таъкид мекунанд, ки дониш ҳамчун сармояи ақлӣ амал мекунад, ки қобилияти қабули қарорҳо ва пешгӯиро беҳтар месозад. Инчунин, таҳқиқотҳо дар бораи ҳуммияти зеҳнӣ (intellectual humility) нишон медиҳанд, ки қобилияти ҳосил кардани дониши нав барои рушди ақл зарур аст. Дар маҷмӯъ, адабиётҳо тасдиқ мекунанд, ки бе дониш, ақл наметавонад пурра ташаккул ёбад.
Ҷавониро ба ҷуз дониш набахшӣ,
Бақои ақл бе хоҳиш набахшӣ.
Заковатро барои хеш фармо,
Ки бе илму амал созиш набахшӣ.
Дониш ҳамчун заминаи ақли инсонӣ амал мекунад, зеро он қобилиятҳои маърифатиро рушд медиҳад. Масалан, дар раванди таҳсил, кӯдакон на танҳо далелҳоро аз бар мекунанд, балки малакаҳои таҳлилӣ ва эҷодиро ҳосил мекунанд. Дар Тоҷикистон, ки таълим ҳамчун арзиши миллӣ эътироф шудааст, Рӯзи Дониш имконият медиҳад, ки ҷавононро ба омӯзиши доимӣ ҳавасманд кунем.
Аз нуқтаи назари илмӣ, дониш ҳаҷми хотираи дарозмуддатро афзун мегардонад, ки барои ҳалли мушкилоти мураккаб зарур аст. Дар замони зеҳни сунъӣ, аҳамияти дониш ҳанӯз ҳам баланд аст, чунки он ба инсон имкон медиҳад, ки иттилоотро таҳлил кунад ва қарорҳои мустақил қабул намояд. Масалан, дар таҳқиқотҳо гуфта мешавад, ки дониш қобилияти пешбинӣ ва маслиҳатдиҳиро тақвият медиҳад.
Инчунин, дониш тафаккури интиқодиро рушд медиҳад. Дар ҳаёти ҳаррӯза, шахсоне, ки дониши васеъ доранд, метавонанд мушкилотро аз нуқтаҳои гуногун дида бароянд ва натиҷаҳои нав ба даст оранд. Дар мисоли Тоҷикистон, омӯзиши илмҳои табиӣ ва гуманитарӣ ба ҷавонон кӯмак мекунад, ки ақли худро ташаккул диҳанд ва ба рушди ҷомеа саҳм гузоранд.
Ба ғайр аз ин, дониш ба мутобиқшавӣ мусоидат мекунад. Дар таҳқиқотҳои илмӣ, омӯзиш ҳамчун раванди мутобиқшавӣ ба муҳит тавсиф шудааст. Дар шароити Тоҷикистони муосир, ки бо тағйироти иқлимӣ ва иқтисодӣ рӯ ба рӯ аст, дониш воситаи асосии мутобиқшавӣ аст.
Дар фарҷом қайд намудан муҳим аст, ки дониш ҳамчун замина ва ташаккулдиҳандаи ақли инсон нақши ҳалкунанда дорад. Дар Рӯзи Дониш, мо бояд ба омӯзиши доимӣ ҳавасмандӣ кунем, зеро он калиди рушди шахсӣ ва ҷомеа аст. Таҳқиқотҳо тасдиқ мекунанд, ки бе дониш, ақл наметавонад пурра рушд кунад.
Одамиро илму дониш зебу фар,
Зарфи холӣ мекунад гӯши ту кар.
Ҳар ки донишвар бувад, ӯ қодир аст,
Обрӯи ӯ бувад илму ҳунар.
Шарифзода Сурайё – сармутахассиси шуъбаи кор бо мактаббачагони
Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон дар назди Раёсати АМИТ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
