Донишмандони Донишгоҳи Колорадо тағирёбии иқлимро ба афзоиши зудии заминҷунбиҳо рабт медиҳанд. Таҳлили тарқишҳо (разломы) дар қаторкӯҳҳои Сангре де Кристо дар ҷануби Колорадо нишон дод, ки обшавии пиряхҳо пас аз давраи яхбандии охирин метавонад фаъолияти сейсмикиро афзоиш диҳад.
Дар давраи яхбандии охир бошад пиряхҳо бо сабаби вазни зиёд доштанашон ба тарқишҳои қад-қади қаторкӯҳ фишори ҷиддӣ ворид намуда, ҳаракати онҳоро маҳдуд мекарданд. Аммо бо коҳиш ёфтани пиряхҳо, сарборӣ ба тарқишҳо кам шуда, боиси афзоиши лағжиши қад-қади онҳо гардид. Ин аз он гувоҳӣ медиҳад, ки бо гарм шудани иқлим ва инчунин ақиб нишастани пиряхҳо, фаъолияти сейсмикӣ дар ин минтақаҳо метавонад афзоиш ёбад.
Натиҷаи тадқиқотҳо нишон доданд, ки пас аз обшавии пиряхҳо суръати лағжиш дар қад-қади тарқишҳо нисбат ба давраи зери яхбандӣ будани минтақа панҷ баробар меафзояд.
Заминҷунбии соли 1958 дар Аляска бо шиддати 7,8 балл аз рӯи ҷадвали Рихтер, низ далели он буд, ки дар натиҷаи обшавии шадиди пиряхҳо замини аз яхбандӣ озодшуда шакли аслии худро ба таври чандирӣ (бо ҷаҳиш) барқарор кард. Сабабаш он буд, ки дар Аляска пиряхҳои калонтарини ҷаҳон ҷойгир буда, вазнашон миллионҳо тоннаро ташкил медиҳад ва зери вазни онҳо замин хам мезанад. Вақте ки пиряхҳо ба обшавӣ шурӯъ мекунанд, замини як дафъа хам шуда ҷои пешинаашро гирифта, ин таъсирро ба плитаҳои тектоникӣ медиҳад ва ин боиси заминҷунбӣ мегардад. Ин гуна ҳодисаҳо аллакай дар дигар минтақаҳои аз ҷиҳати тектоникӣ на он қадар фаъол, аз қабили қисматҳои дохилии Канада ва Скандинавия низ, ба амал омадаанд.
То вақтҳои охир сейсмологхо чунин мешумориданд, ки заминҷунбиҳои шиддатнокиашон аз рӯи ҷадвали Рихтер 7-балла ва аз он зиёдтар, дар рӯи замин дар як моҳ як-ду маротиба ба амал меоянд. Аммо, чунон ки маълум гардид, дар рӯи замин ҷойҳое низ мавҷуданд, ки дар онҳо ин гуна заминҷунбиҳо рӯзе ду маротиба ба амал меоянд ва ин макон Антарктидаи Ғарбӣ мебошад.
Вақте ки дар ибтидои асри ХХ сейсмологи америкоӣ Дуглас Уинс аз университети Сент-Луиси шаҳри Вашингтон ва ҳамкасбони ӯ дар ин минтақа датчикхои сейсмикиро гузоштанд, онҳо аз сигналҳои (навиштаҳои) қайдкардаашон дар ҳайрат монданд. Гап сари он буд, ки дар ҳар 12 соат мавҷҳои сейсмикӣ бо энергияи умумии ба заминҷунбии 7 балла аз рӯи ҷадвали Рихтер баробар, дар саросари Антарктидаи Ғарбӣ паҳн мешуданд. Акси ин сигналҳо ҳазорҳо километр дуртар аз Антарктида - тавассути сейсмографҳои дар Австралия насбшуда низ сабт шуда буданд.
Ин, дар мавриди аввал, метавонад тааҷҷубовар ба назар расад, аммо муҳаққиқони сершумори дар Антаритидаи Ғарбӣ фаъолиятдошта - махсусан пиряхшиносон ва муҳаққиқони зиёди тағирёбии иқлим, дар робита ба ин заминҷунбиҳои ҳаррӯзаи дар пиряхҳо баамаломада ҳеҷ гуна нороҳатиро эҳсос накарданд. Гузашта аз ин, онҳо ин заминҷунбиҳоро пай низ набурданд.
Гап сари он аст, ки заминҷунбии маъмулии аз рӯи ҷадвали Рихтер 7-балла, ҳамагӣ чанд сония давом карда, боиси ларзиши шадиди қишри замин мегардад. Заминчунбиҳое, ки Уинс мушоҳида карда буд, аз 10 то 23 дақиқа давом мекард, яъне аз заминҷунбиҳои муқаррарӣ садҳо баробар сусттар буда, шиддаташон аз 2-3 балл зиёд набуд. Чун қоида, барои пай бурдани чунин сигналҳо сейсмографҳо ва биноҳои бисёрошёна лозиманд, ки аз ҳолати ашёҳои дар онҳо буда фаҳмида шавад, ки замин ҷунбида истодааст, аммо дар Антарктидаи Ғарбӣ ягон бинои баланде нест, ки дар он ҳангоми ин гуна заминҷунбиҳо қандилҳо ба лапидан даромада, шиддати заминҷунбиро муайян кунанд.
Алишо Шомаҳмадов – ходими пешбари илмии Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои физикаю математика
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
