ДУШАНБЕ, 29.08.2025 /АМИТ «Ховар»/. Дигаргуниҳое, ки имрӯз дар воқеияти ҳаёти ҷамъиятии Тоҷикистон мушоҳида мешаванд, аз ҷумла рушди иқтисодию иҷтимоӣ, таъмини амнияти миллӣ, вусъати муносибатҳои гуногунҷанба бо кишварҳои ҳамҷавору ҳампаймон, иштироки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар нишасту чорабиниҳои сатҳҳои муътабари минтақавию байналмилалӣ, талоши саҳмгузорӣ дар ҷустуҷӯи роҳи ҳалли масъалаҳои глобалӣ самараи рушду суботи Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон таҳти ҳидоятҳои Президенти Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд.
— Бо шукргузорӣ аз чунин вазъияти осоишта дар сиёсати дохилии мамлакатамон низ мебинем, ки сокинони ин сарзамин дар симои давлати Тоҷикистон кафили таъмини ҳуқуқу озодиҳо, омили татбиқи манфиатҳои ҳаётан муҳими худро мебинанд ва онҳоро арзишҳои эъломдоштаи сохти давлатдории имрӯзаи Тоҷикистон дар идеяи эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ атрофи худ муттаҳид намудааст.
Ин падидаҳо гувоҳи онанд, ки бо мурури бо суръати назаррас ба фазои муносибатҳои куллан нав воридшавии ҷаҳони муосир Тоҷикистон низ бемайлон саъй менамояд берун аз мадори ин ҷараёнҳо ҳамчун мушоҳидакори бетараф боқӣ намонад, балки имконияти барои аз равандҳои мазкур ба манфиати қонеъсозии талаботи рушди худ баҳра бурданро огоҳона пайдо намояд. Ин талошҳо новобаста аз мураккабии равандҳои ҷойдоштаи муосири сиёсию иқтисодӣ амалияи идоракунии давлатамонро дар чеҳраи сифатан нав намудор месозанд.
Зимни арзёбии ҳодисаҳои ҳаёти ҷамъиятии Тоҷикистон аз чунин мавқеи ҷомеашиносӣ имрӯз мо шоҳиди он мегардем, ки бо дарки талаботи ҷараёни рушду нумӯи ҷомеа ва батадриҷ ҷустуҷӯ намудани роҳҳои манфиатбахши таъмини ин талабот дастгирии ин иқдом дар байни қишрҳои гуногуни ҷомеа густариш ва батадриҷ ба неруи такондиҳандаи фаъолнокии бесобиқаи онҳо табдил меёбад. Натиҷаи ҳамин аст, ки нишондодҳои рушди иқтисодию иҷтимоии мамлакат ҳамасола меафзоянд ва сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардад. Тасдиқи ин нуктаро дар се нишондиҳандаи асосие, ки дар Паёми Президенти Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ иброз гардид, метавон дарёфт.
Тавре дар Паёми Президенти Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ омадааст, афзоиши маҷмуи маҳсулоти дохилии мамлакат 8,4 дарсадро ташкил дода, ба беш аз 150 миллиард сомонӣ расонида шуд. Навобаста аз болоравии нархҳо дар бозорҳои ҷаҳонӣ, дар ҷумҳурӣ сатҳи таваррум муътадил нигоҳ дошта шуда, соли 2024 3,6 дарсадро ташкил намуд. Дар натиҷаи амалисозии ин тадбирҳо сатҳи даромади аҳолӣ ба 147 миллиард сомонӣ расонида шуд. Ҳамчунин афзоиши маоши кормандони буҷавӣ дар панҷ соли охир дар ҳаҷми 100 фоиз, ҳадди ақалли маош дар ҳаҷми 1000 сомонӣ бозгӯи воқеият мебошанд. Бешубҳа, сиёсати иқтисодии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муқоиса бо нишондиҳандаҳои истеҳсолию молиявии солҳои сипаришуда тамоюл ба рушд дошта, дурнамои таҳаввули он умедбахш аст.
Тибқи таъкидҳои пайвастаи Сарвари давлат, дар ҷаҳони муосир яке аз омилҳои муҳиму такондиҳандаи рушди кишварҳо- ин таъмини рушди зарфияти инфрасохтории онҳо ба шумор меравад. Яъне, вусъатбахшии сохтмони роҳу долонҳои транзитӣ, ташаккули логистикаи муносибу ҳалқаҳои ба ҳам пайвасти роҳҳои мошингарду оҳани дохилӣ бо имконияти баромад ба самтҳои гуногуни фаромарзӣ, дар маҷмуъ ба сифати омили такондиҳандаи рушди иқтисодии мамлакат баромад мекунанд. Аз ин рӯ, рақобатҳо байни кишварҳои минтақа ва фаротар аз он барои афзалият пайдо кардан дар ин масъала имрӯзҳо ба таври бесобиқа меафзоянд. Дар айни замон дар Тоҷикистон 12 лоиҳаи инвеститсионӣ дар соҳаи нақлиёт амал дорад, ки ҳадафи онҳо беҳтар намудан ва ба талаботи замон ҷавобгӯ кардани маҳз инфрасохтори соҳаи роҳу нақлиёт баъди раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ ба татбиқи ҳадафи дигар – табдил додани мамлакат ба давлати транзитӣ мусоидат мекунанд. Аз ин ҷиҳат Тоҷикистон солҳои охир ба такмилу ташкили инфрасохтори истеҳсолию хизматрасонӣ таваҷҷуҳи аввалиндараҷа зоҳир мекунад, зеро рушди давлатҳои муосирро бе инфрасохтори пешрафта тасаввур кардан душвор аст. Роҳу пулҳо, иншооти истеҳсолию иҷтимоии зиёде, ки имрӯз ба истифода дода мешаванд, маҳз ба ҳамин мақсад нигаронида шудаанд. Давоми солҳои соҳибистиқлолӣ дар Тоҷикистон зиёда аз 2 400 км роҳҳои дорои хусусияти байналмилалӣ, 220 км роҳи оҳан, 237 пул, 6 нақби мошингузар бо дарозии 18 км бунёд гардидааст. Аз рӯи маълумоти оморӣ, шумораи корхонаҳои саноатӣ соли 2022 ба 2802 адад баробар гардид. Соли 2023 ба миқдори 715 корхонаи саноатӣ сохта, ба истифода дода шуд, ки дар маҷмуъ 3517 ададро ташкил менамоянд. Вобаста ба сохтори иншооти истеҳсолии соҳаи саноати мамлакат соли 2022 ҳиссаи корхонаҳои саноати коркард – 61,0 фоиз, саноати истихроҷи маъдан – 20,0 фоиз, истихроҷи маводи ғайриэнергетикӣ – 19 фоизро ташкил менамояд.
Ин дастовардҳо дар ҳоле амалӣ мешаванд, ки иқтисоди аксари кишварҳо аз рӯи нишондоди сатҳи инкишоф заиф ва вазъи зиндагии мардум бадтар ва вахимтар мегардад. Инчунин ҷаҳони муосир новобаста аз талошҳо, мутаассифона, имрӯз ба пуррагӣ наметавонад низоми амниятии онҳоро бар зидди чунин хатарҳо росихтару бештар аз пештар устувортар созад.
Чунин таҳдидҳои амниятӣ дарки зарурати эътимоди инсонҳоро ба тадриҷ ба ҳамдигар коҳиш медиҳанд ва ҷойгоҳи арзишҳои фарҳангиро дар фазои равобити иҷтимоӣ тангтар месозанд. Бо мурури домангустарии коҳиши зарфияти эътимоди инсонҳо ба ҳамдигар шикасти саросари низоми зистмуҳити иҷтимоии кишварҳои алоҳида ба миён омадааст. Дар ин замина мантиқи амалҳои сиёсию иҷтимоии андешидашаванда ба худ ду самтро интихоб намудааст, ки яке ба кашидани ҳисорҳои амниятӣ дар атрофи худ, ки дар шакли девору симхорҳои марзӣ ва дигаре ба самти эмин нигоҳ доштани фазои некбинонаи самараноки ҳамкории сатҳи расмию ғайрирасмӣ нигаронида шудааст. Дар ин равандҳо нақши иштирокдорони муносибатҳои байналмилалӣ, яъне давлатҳои соҳибихтиёру ташкилоту созмонҳои байналмилалию минтақавӣ аз ҳам фарқ мекунанд. Дар баъзе аз мавридҳо бо суиистифода аз баҳсу нигарониҳои ҷойдошта гурӯҳҳои муайян тарҳҳои ҷадиди идоракунии зарфияти иқтисодии кишварҳоро амалӣ гардонданиянд. Дар бештари тарҳҳои пайрезинамудаи ин доираҳои манфиатдор, ки имрӯз дастраси давлатмардону муҳаққиқонанд, ошкору беибо тақсими ҳавзаҳои баҳрабардорӣ аз захираҳои табиӣ ва сармоявии олам пешбинӣ мегардад, ки ба ин масъала ҳанӯз даҳсолаҳо пештар Пешвои миллатамон ишора намуда буданд. Аз ин нуқтаи назар падидаҳои дар ҷомеаи мо низ рухдиҳанда аз ин ҳавзаи умумӣ дар канор нестанд ва ин бояд дар мавриди кӯшиши маънидод кардани моҳияти онҳо ва идоракунии равандҳои иҷтимоию сиёсӣ пайваста дар мадди назар бошад.
Дар шароити муосир мо на танҳо дар набардҳои иқтисодию иттилоотӣ, балки дар амали баъзе кишварҳои абарқудрат зери суол гузоштани дахлнопазирии ҳудудҳои миллиро мушоҳида мекунем, ки ин моро ба дарки сарманшаи ғоявии ин амал водор месозад. Аз нигоҳи аксари ҷомеашиносон, сарманшаи ин амал ба зуҳури назарияи «анҷоми ҳудудҳо» алоқамандӣ дорад, ки он аз ҷониби глобалистони куллигаро ва ниҳодҳои дорои тамоюли фаромиллӣ пуштибонӣ меёбад. Тибқи ин назария, имрӯз бояд дарку тасаввури фазои ҷамъиятӣ аз доираи вобастагии алоқаҳои марбут ба мафҳуми давлати миллӣ озод ва берун оварда шавад. Яъне, дар ин маврид аз байн бурдани ҳудудҳои миллӣ ба хотири ҳарчи сареътар ҳаракат кардани молу колои корхонаҳои фаромиллӣ дуруст ҳисобида мешавад. Ин андеша имрӯз дар лоиҳаҳои ниҳодҳои фаромиллӣ ҳарчи бештар нуфузу эътибор пайдо кардан дорад ва посух ба ин равандҳо бояд ҳадафнок бошад. Бе дарки амиқи ин раванду консепсияҳо дар сомонаҳою шабакаҳои иҷтимоӣ баъзан чеҳраҳои олиммаоби сиккафурӯш дар сояи ин консепсия асосҳои интисоби ҳудуду ёдгориҳои фарҳангии тоҷиконро мехоҳанд зери суол баранд, ноогоҳ аз он ки онҳо бо ин амалашон ба чархаҳои осиёби тарроҳони фаромиллигаро барои беэътибор донистани ҳудудҳои имрӯзаи онҳо низ об мерезанд. Зеро консепсияҳои фаромиллигаройӣ моҳиятан ҳадафи суст кардани асосҳо ва эътибори давлатҳои миллиро пайгирӣ менамоянд.
Аз ин ҷиҳат бояд гуфт, ки зуҳури ҳодисаҳои олами сиёсию иҷтимоӣ чун соири падидаҳои олам бе робитаҳои устувори сабабиву натиҷавӣ доир намешавад. Бинобар ин барои дарку кӯшиши идораи самараноку мақсадноки ин амалҳо зарурати фурӯ рафтан ба умқи робитаю сабабҳои моҳияти онҳо дар ҳаёти ҳар ҷомеа муҳим аст. Талош барои дарки ҳодисаҳои муҳими давоми соли равон дар ҳаёти ҷамъиятии давлати мо бавуқуъпайваста аз ин дидгоҳ хеле ҷолиб ба назар мерасад. Зеро бо мурури замон аён мегардад, ки тағйироти пайгирикунандаи ҷомеаи мо давра ба давра сифату хусусияти гуногун пайдо намуда, зарурати ҷустуҷўю дарёфти роҳҳои ғайримуқаррарии ҳалли мушкилоти нав ва диди рефлективии рушди ҷомеа тақвият меёбад. Танҳо мушоҳидаю бетарафӣ роҳи дурусти ҳалли масъала дониста намешавад ва ба тадриҷ зина ба зина масъалаҳое пеш гузошта мешаванд, ки аз талаботи рушди имрӯзаи ҷомеаи миллиямон бармеоянд. Аз ин ҷиҳат ҳаёти ҷамъиятии мамлакати мо дар якчанд соли ахир дигаргуниҳои куллиеро пушти сар намуд, ки воқеан ҳам бисёре аз онҳо мураккабтару печидатар аз ҳадди тасаввуру дарки на танҳо нафарони нобалад аз маҳоратҳои таҳлилӣ, балки аксари муҳаққиқону таҳлилгарон буданд. Бояд иқрор шуд, ки ҳароси мувоҷеҳ гаштан ба нокомиҳои таҳлилию пешгўинамоиҳои сиёсию иҷтимоӣ муҳаққиқони моро бисёр вақт аз пешниҳоду татбиқи иқдоми ғайриқолабӣ дар самти дарку пешниҳоди усули идоракунии ин равандҳо ба канор мекашид. Аз ин рӯ Сарвари давлат 20 марти соли 2020 зимни мулоқот бо кормандони илму маориф ва аҳли эҷод иброз намуданд, ки «дар замони пешрафти босуръати ҷомеа ҷустуҷӯҳои илмӣ талаботи давлатро қонеъ карда наметавонанд. Дар замонҳое, ки илм аз дастгирии давлат бархурдор набуд ва ҳамчун навъи шуури ҷамъиятӣ дар рақобати озод бо эътиқоду ахлоқ қарор дошт, тавонист садҳо нафар абармардони илми ҷаҳонӣ ва нобиғаҳоро ба майдон оварад. Сабаб дар чӣ буд, ки олимони пешин чунин дастовардҳоро ноил шуданд? Ба назари мо, дар он давраҳои тираву тор олим ва илм ба хотири исботи ҳаққонияти худ мубориза мебурд ва барои мавҷудияти илм замина муҳайё мекард. Аз ин рӯ, моро зарур аст, ки дар шароити кунунӣ, яъне дар замоне, ки барои рушди илм тамоми имконият муҳайё мебошад, роҳу воситаҳои оқилонаи рақобати озоди илмро бо назардошти манфиатҳои милливу давлатӣ таъмин намоем».
Паҳлуи муҳими ин таъкиди нотакрори Пешвои миллат аз он иборат аст, ки дар ҷаҳони имрӯза канорагирӣ аз дарку пешниҳоди усулҳои муассири идоракунии равандҳои ҷамъиятӣ аз ҷониби муҳаққиқони соҳа зери ҳароси мувоҷеҳ гаштан ба нокомиҳои таҳлилию пешгўинамоиҳои иҷтимоӣ дар худ паёмади эҷоди монеа барои ақлонӣ шудани ҳаёти ҷамъиятиро ба дунбол дорад. Бар ивази ин майлу таваҷҷуҳи аҳли ҷомеа низ ба фарогирии ҷаҳонбинии илмӣ камтар мегардад ва эҳтимоли заминаҳои соҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеаро рахна кардани тамоюлоти тавтеагароёна (конспирология) ва сухани сеҳрангезу устураомези оммиёна боло хоҳад рафт. Бинобар ин, ақлоният ва ҷуръати касбӣ барои дарки муносиби ҳодисаҳои ҳаёти ҷамъиятии замони муосир аз афзалияти амалгароёнаю ташаккулдиҳандаи ҷаҳонбинии илмӣ бархурдор аст, то ин ки барои инсон муҳитии имрӯзаи ҳаётияш маъно ва арзиши нотакрор пайдо намояд. Ин дар навбати худ фаъолнокии инсонро барои оқилона азхуд кардани муҳити мазкур, аз хатару таҳдидҳо пуштибонӣ намудани он, рушд бахшидани он ва тақвияти эҳсоси масъулияти барои насли минбаъда ба таври шоиста ба мерос гузоштани онро бештар менамояд.
Итминони мо бар он аст, ки акнун пояҳои истиқлолияти давлатии Тоҷикистон устувор гаштаанд ва ба марҳилаи рушди таърихие ворид гардидааст, ки маҳсули он барои таъмини зиндагии шоистаи на танҳо насли имрӯза, балки минбаъдаи миллати мо нихз таъсиргузор хоҳад буд. Аз ин рӯ Ҷумҳурии Тоҷикистони соҳибистиқлол барои рушди осоиштаю ҳифзи ҳаёти одамон на рақобату муқовиматҳои муғризона, балки талоши ба ҳам наздик сохтани мавқеъҳоро ба хотири эҷоди низоми шариконаи амнияти минтақавӣ ва глобалӣ муҳим мешуморад. Ҷумҳурии Тоҷикистон ин рӯйкардро оқилона татбиқ намуда, вориди платформаҳои гуногуни ҳамкории судманд бо кишварҳои минтақаю фароминтақавӣ аст. Дар партави чунин рӯйкард иқдоми Ҷумҳурии Тоҷикистон ба он нигаронида шудааст, ки худро ҳарчи бештар қавитар созад, пояҳои давлатдории худро мустаҳкам кунад ва боварӣ ба ояндаи дурахшонро дар замири шаҳрвандони худ ҷой диҳад.
Мо бояд минбаъд низ ба хотири рушду суботи Истиқлолияти давлатиамон дорои диди комилан доманадору дарозмуддат оид ба масъалаҳои муҳимми дохилӣ, минтақавӣ ва байналмилалӣ бошем.
Хайриддин УСМОНЗОДА, - узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, директори
Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
