Дар ҳошияи татбиқи “Стратегияи давлатии муқовимат ба коррупсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030"
Коррупсия як мушкилии ҷиддие боқӣ мемонад, ки ба соҳаҳои гуногуни ҷомеа, аз ҷумла иқтисод ва хадамоти давлатӣ таъсир мерасонад. Он ҳамчун хатари ҷаҳони муосир ва яке аз ҷиноятҳои шадид дар соҳаҳои гуногун таҳқиқ карда, таваҷҷуҳи бештар ба омузиши падидаи рушд ва зуҳуроти коррупсия дар кишварҳои гуногуни ҷаҳон зоҳир мешавад.
Дар ибтидои асри XXI ҷомеаи ҷаҳонӣ зарурати шадиди таҳкими қонунгузории талошҳои байналмилалиро барои мубориза бо коррупсия дарк намуд. Бо дарназардошти афзоиши доимии оқибатҳои манфии коррупсия ба иқтисоди ҷаҳонӣ, аксарияти кишварҳо дар аввали солҳои 2000-ум идеяи қабули қатъномаи дахлдорро дар сатҳи СММ фаъолона дастгирӣ карданд. Дар ин замина, бояд қайд кард, ки дар эъломияи ниҳоии Саммити 29-уми кишварҳои "Ҳаштгонаи бузург" (G8), ки дар шаҳраки Эвиан-Ле-Бан дар Фаронса дар аввали моҳи июни соли 2003 баргузор шуд, аз роҳбарони қудратҳои пешрафтаи саноатии ҷаҳон даъват карда шуд, ки барои ба итмом расонидани кор оид ба имзои Конвенсияи зидди коррупсия аз ҷониби аъзои СММ ба ҷомеаи байналмилалӣ саъю кӯшиши фаъол кунанд[1].
Ғайр аз ин, роҳбарони кишварҳои G8 аз ҳамаи давлатҳои ҷаҳон даъват карданд, ки "ба ҳамроҳшавӣ ва тасдиқи васеътари Конвенсияи СММ алайҳи ҷинояткории муташаккили фаромиллӣ, коррупсия ва дигар ҷиноятҳо мусоидат кунанд".
Ба зудӣ дар натиҷаи ҳамкории мақомоти ваколатдор ва хадамоти салоҳиятдори давлатҳои узви СММ 31 – уми октябри соли 2003 Дар ҷаласаи Ню-Йорк Конвенсияи СММ алайҳи коррупсия қабул карда шуд. Бояд қайд кард, ки бо дарназардошти шумораи зиёди давлатҳое, ки ба санади зикршуда ҳамроҳ шудаанд, Созмони милали муттаҳид тартиберо пешбинӣ кардааст, ки тибқи он ҳамаи кишварҳои хоҳишманд метавонанд ба Конвенсия аз 9 то 11 декабри Соли 2003 дар шаҳри Мерида (Мексика) ва пас аз ин мӯҳлат дар қароргоҳи СММ дар Ню —Йорк то 9 декабри соли 2005 ҳамроҳ шаванд (моддаи 67, банди 1 Конвенсия). Ба ин санад инчунин иттиҳодияҳои иқтисодии минтақавӣ ҳамроҳ шуда метавонистанд, ба шарте ки ҳадди аққал яке аз аъзои ин созмонҳо иштирокчии Конвенсияи зидди коррупсия бошад. Шоҳигарии Арабистони Саудӣ дар байни давлатҳои халичи форс аввалин шуда 9 январи соли 2004 ба Конвенсияи СММ алайҳи коррупсия ҳамроҳ шуд.
Имрӯз Арабистони Саудӣ ба системаи зиддикоррупсионӣ таваҷҷӯҳи зиёд дорад. Аз соли 2007 дар ин кишвар "Стратегияи миллии зиддикоррупсионӣ" амал мекунад, ки дар он коррупсия аз рӯи меъерҳои шариат арзёбӣ мешавад. Коррупсия ҳамчун раванде номида мешавад, ки барои манфиатҳои миллии давлат хатар эҷод мекунад ва ба рушди иҷтимоию иқтисодии кишвар халал мерасонад. Илова бар ин, дар Арабистони Саудӣ кор ташкил карда шуд, ки аҳолӣ ба мубориза бо коррупсия ҷалб карда шуда, назорати зиддикоррупсиониро амалӣ мекунанд. Барои ин онҳо комиссияи миллии зиддикоррупсиониро таъсис доданд, ки аъзои он намояндагони табақаҳои гуногуни аҳолӣ ходимони ҷамъиятӣ, намояндагони илм ва савдо мебошанд. Яъне, инҳо ҳамон майдонҳое мебошанд, ки дар он метавон чорабиниҳои бузурги мубориза бо коррупсияро бомуваффақият баргузор кард.
Албатта, Арабистони Саудӣ кишварест, ки намунаи ҷомеаи анъанавӣ мебошад, ки дар он урфу одатҳо ва анъанаҳо қавӣ мебошанд. Аз ин рӯ, ин кишварест, ки ба арзишҳои оила, арзишҳои динӣ такя мекунад. Дар ин давлат он нақши калон мебозад. Инчунин бояд қайд кард, ки дар Арабистони Саудӣ комиссияи миллии зиддикоррупсионӣ ба шаҳрвандони камдаромад кӯмак мерасонад. Дар ин маврид бояд зикр кард, ки ин як кишвари хеле сарватманд аст ва сатҳи зиндагии мардум хеле баланд аст. Аммо бо вуҷуди ин, усулҳои мубориза бо коррупсия дар Арабистони Саудӣ бешубҳа хеле ҷолибанд ва метавонанд аз ҷониби дигар кишварҳо гирифта шаванд.
Моҳи июли соли 2024 Шурои вазирони Арабистони Саудӣ заминаи нави боэътимоди ҳуқуқиро барои мубориза бо фасод дар байни хизматчиёни давлатӣ тасдиқ кард. Ин қонун ҳамчун “Қонун дар бораи мақомоти назоратии Арабистони Саудӣ оид ба мубориза бо коррупсия (Nazaha- аз калиммаи арабиии “نزاهة” – бовиҷдонӣ, дурусткорӣ)” маълум аст. Қонун аз 7- уми ноябри соли 2024 амал мекунад. Ин қонун дар аввал бо фармони сарвазир аз соли 2011 амалӣ карда шуд, ки бо қонуни аз соли 2024 пурра карда шуд.
Ғайр аз он, таърифи коррупсия васеъ карда шудааст ва ҳуқуқвайронкуниҳои гуногунро дар бар мегирад, ба монанди истифодаи ғайримақсадноки маблағҳои давлатӣ, сӯиистифода аз қудрат ва ришваситонӣ. Ҳоло қонуни “Назаҳа” имкон медиҳад, ки тафтишоти зарурӣ барои ошкор кардани қонуншиканиҳои маъмурӣ ва ҷиноятҳои коррупсионӣ гузаронида шавад, инчунин шикоятҳо, ҳисоботҳо қабул карда шаванд ва бевосита ҳамаи қонуншиканиҳои маъмурӣ ва молиявӣ дар суди салоҳиятдор тафтиш карда шаванд. Мутобиқи моддаи 5, мақомоти давлатӣ ҳуқуқ дорад аз ташкилотҳои таҳти салоҳияти худ ҳуҷҷатҳоро талаб кунад, ки бояд онро дар мӯҳлати муқарраршуда пешниҳод кунанд. Ба агентӣ инчунин супориш дода шудааст, ки дороиҳои дар натиҷаи коррупсия ба даст овардашударо баргардонад ва барои ҳимояи шахсоне, ки дар бораи қонуншиканиҳо хабар медиҳанд, чораҳо андешад. Ин тағирот дар қонунгузорӣ ӯҳдадории Арабистони Саудиро барои фароҳам овардани муҳити бехатар ва ҷолиб барои сармоягузорон тибқи ҳадафҳои барномаи “Дидгоҳ 2030” инъикос мекунад.
Барои ширкатҳое, ки дар қаламрави салтанат фаъолият мекунанд, қабули ин қонуни нав аҳамияти махсус дорад. Ба наздикӣ дар доираи қонуни назаҳа амалиёти васеъмиқёс, аз ҷумла ҳабси 155 мансабдори ҳукуматӣ бо иттиҳоми фасод ва 924 рейди санҷишӣ танҳо дар моҳи июни соли 2024 гузаронида шуд. То моҳи сентябри соли 2024 аз ҷониби шуъбаи тафтишоти ҷиноятии "Назаҳа" зиёда аз 280 тафтишот гузаронида шуда, дар ҷараёни он зиёда аз 130 боздошт гузаронида шудааст. Дар маҷмӯъ, аз соли 2021 то 2023 барои ҷиноятҳои марбут ба коррупсия тақрибан 5000 нафар дастгир карда шуданд, ки ин муносибати қатъии қонуни навро ба мубориза бо коррупсияи молиявӣ ва маъмурӣ таъкид мекунад.
Азбаски Арабистони Саудӣ талошҳои худро барои мубориза бо коррупсия тақвият медиҳад, корхонаҳо бояд системаҳои назорати дохилии худро фаъолона баррасӣ кунанд ва барои коҳиш додани хатарҳои коррупсионӣ риоя кунанд. Ин таҳлили ҳамаҷонибаи сиёсатҳоро дар бораи тӯҳфаҳо ва сафарҳо, пардохтҳо барои мусоидат ва ҳамкорӣ бо шахсони сеюм дар бар мегирад. Ғайр аз ин, ташкилотҳо бояд татбиқи барномаҳои ҳамаҷонибаи омӯзиши кормандонро оид ба қоидаҳои мубориза бо ришваситонӣ ва сиёсати дохилии зиддикоррупсионӣ баррасӣ кунанд.
Қабули қонуни "Назаҳа" азми Арабистони Саудӣ барои ташкили низоми шаффоф ва ҳисоботдиҳандаи идоракуниро инъикос мекунад. Бо тавсеаи ваколатҳои қонун ва баррасии чаҳорчӯбаи ҳуқуқии марбут ба коррупсия, салтанат кӯшиш мекунад, ки маблағҳои давлатиро ҳимоя кунад ва барои сармоягузории дохилӣ ва хориҷӣ муҳити ҷолибтар фароҳам орад. Ин пешрафти қонунгузорӣ бо ҳадафҳои васеътари Консепсия то соли 2030 мувофиқат мекунад ва ӯҳдадории ростқавлӣ ва волоияти қонунро дар талоши рушди миллӣ нишон медиҳад. Ҳангоми эътибор пайдо кардани қонун, оқибатҳои амалии он ба назар мерасанд ва ҳам мансабдорони давлатӣ ва ҳам ташкилотҳои хусусӣ бояд ба ин парадигмаи нави идоракунӣ ва ҳисоботдиҳӣ мутобиқ шаванд.
Ҳамин тавр метавон гуфт, ки Шоҳигарӣ дар решакан кардани падидаи коррупсия муваффақиятҳои калон ба даст овардааст, зеро он фаъолияти аксари идораҳои худро ба решакан кардани падидаи коррупсия маҳдуд кардааст. Ин тадбирҳо дар бисёр барномаҳои татбиқӣ инъикос ёфтаанд, ки кӯшишҳои салтанатро дар мубориза бо ин падида нишон медиҳанд.
Давлатова Фарида, ходими хурди илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
Адабиёти истифодашуда:
-
Борьба с коррупцией- важнейшая задача государства и общества http:/ giprosvjaz.by/ru/pv/news/borba-s-korrupciej-1436
-
Юуфханова Л.В.,Никитенко Е.Г.Международный опыт борьбы с коррупцией: институциональный аспект//https://cyberleninka. ru/article/n/mezhdunarodnyy- opyt-borby-s-korruptsiey-institutsionalnyy-aspekt-1
-
Привалов Ю., Сапелкин Ю. Теневая экономика и коррупция в Украине // Общество и экономика. — 2001. — No 9. — С. 113-137.
-
Новый закон «Назаха»/https://www.mondaq.com/saudiarabia/white-collar-crime-anti-corruption-fraud/1548982/