Ба истиқболи Рӯзи Парчами миллӣ
Санаи 9-уми сентябр соли 1991 Тоҷикистони навин Истиқлолиятро дарёфт намуда, ҳамасола сокинонаш онро бо шукӯҳу шаҳомат таҷлил мекунанд.
Ин сарзамин солиёни дароз зери султаи собиқ Иттиҳоди Шуравӣ қарор дошт, ки шомили кишварҳои Арманистон, Озарбойҷон, Беларус, Эстония, Гурҷистон, Қазоқистон, Қирғизистон, Латвия, Литва, Молдова, Русия, Тоҷикистон, Туркманистон, Украина, Ӯзбекистонбуданд. Пайваста сокинони ин сарзамин куҳанбунёд барои доштани давлати алоҳидаи худ пайваста талошу муборизаҳо мекарданд, то чун қавму миллати дорои тамаддуну таърихии бостонӣ бо сохти давлатдории миллӣ зиндагӣ намуда, маърифату маданият ва забону адабиёти худро ҳифз намуда, барои озодӣ, оромӣ ва ободи кишвару халқи худ хидмат намоянд.
Ҳамин тариқ, бо ин ормону орзуҳои хубу писандида сокинони ин сарзамин 9-уми сенбяри соли 1991 соҳиби давлати алоҳида шуда, бо роҳнамои фарзанди фарзонаи худ таҳти сарпарастии сиёсатмадори созгору созанда Президенти кишвар Эмомали Раҳмон бо эҳёи арзишҳои фарҳангиву миллӣ талошу мубориза намуда, Ватанро дар арсаи ҷаҳон муаррифӣ карданд.
Мақсаду мароми ин фарзанди фарзона ва мардумони сулҳофарину таммадунофари он ҳифзи арзишу анъанаҳои миллӣ зиндагӣ намудан мебошад. Ҳамин буд, ки мардуми ин сарзамин бо гузашти фарозу нишебҳо дар даврони Истиқлолият ва расидани ба сулҳи комил зери роҳнамои Президенти кишвар Ватанро ободу ором намуда, бо эҷоди модели нодири мактаби сулҳу созандагӣ дар минтақа ва ҷаҳон шинохта шавад.
Ҳамин тариқ, Президенти кишвар дар нахустин рӯз ба сари қудрат омадан кори худро бо мақсаду шиорҳои зерин оғоз карда, то ба имрӯз ба ваъдаҳои худ содиқу устувор мебошад:
· “Ман ба шумо сулҳ меорам”
· Ба хотири ҳифзи Ватану мардум ҷонро дар хатар гузошта мубориза кардан
· Авфу даргӯзарӣ баҳри осудагиву зиндагии созанда
· Бунёди роҳу нақбҳо баҳри пайвандҳо
· Муаррифии Тоҷикистони навин ба ҷаҳониён
· Пешгирии саривақтӣ аз хатару таҳдидҳо
· Ташвиқу тарғиби сулҳу субот баҳри ҳифзи наслҳо
Пайваста Президенти кишвар дар бештари паёмҳои худ доштани илму дониш барои рушду рифоҳи маънавиёти инсон ва инкишофи давлату миллат таъкид намуда, миллату халқи худро ба сӯи донишу маърифат ва сулҳу ваҳдат роҳнамоӣ мекунад.
Ҳамин тавр, Тоҷикистони навин бо нигоҳҳои созандаву созгор соҳиби Парчами давлатӣ гардид, ки мояи шарафу ифтихори ҳамаи сокинони кишвар мебошад. Зеро дар он таҳкими истиқлолияти миллӣ, ҳифзи дастовардҳо, Ваҳдати миллӣ ва саъйу талоши пайваста ба хотири озодиву ободию оромӣ таҷассум ёфтааст. Ҳамин тариқ бо гуфтану шунидани вожаҳои Ватан, Парчам, Нишон, Суруди миллӣ, Забони давлатӣ, Рӯзи Президент ҳар сокини Тоҷикистонро беихтиёр ҳисси меҳандӯстиву Ватандорӣ фаро мегирад. Мавриди зикр аст, ки санаи 24-ноябри соли 1992 гурӯҳи корӣ оид ба таҳияи рамзҳои нави давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон дар сессияи16-уми Шӯрои Олӣ дар шаҳри Хуҷанд шаклу намуди парчами нави давлатиро баррасӣ карда, ба вакилони мардумӣ пешниҳод намуданд. Ҳамин тавр, аввалин маротиба роҳбари тозаинтихоб Эмомалӣ Раҳмон дар зери Парчами нави давлатӣ сари таъзим фуруд оварда, қасам ёд кард.
Мавриди зикр аст, ки дар моддаи 3-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Парчам чун яке аз рамзҳои давлатӣ пазируфта шудааст. Бузургмардони ин сарзамин аз замони давлатдории Каёниён соҳиби парчам ё ба ибораи дигар дирафше буданд, ки дар сарчашмаҳои таърихӣ “Дирафши Ковиён” ном дошт.
Баррасиҳои илмӣ нишон медиҳад, ки нақши тоҷи Парчам рамзи давлатдории халқи тоҷдори тоҷикро ифода карда, муттаҳидсозии давлату миллатро таҷассум менамояд. Нақши ҳафт ситора дар қисми болои тоҷ дар шакли нимдоира ҷой карда шудааст, ки пайёми хушбахтӣ маънидод карда мешавад. Ба андешаи баъзеҳо ҳафт ситора ифодагари ҳафт шоири барҷастаи форсу тоҷик маънидод шудааст. Ранги сурхи Парчам ифодагари мубориза ва ҷоннисориҳои халқ дар роҳи озодӣ ва истиқлолият, ранги сафед нишонаи бахту иқболу нияти неки халқ ва ранги сабз рамзи саъю кӯшиш ва заҳмату меҳнати халқ мебошад, ки дар натиҷаи он диёру Ватан ҳамеша сарсабзу хуррам боқӣ хоҳад монд.
Хулосаи калом аз соли 2009 рӯзи 24-уми ноябр ҳамчун “Рӯзи Парчам”-и давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон пазируфта шудааст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оиди арзишу арҷгӯзории Парсам чунин таъкид намуданд: «Мо дар дар даврони Истиқлолият бо саъю талоши ватандӯстонаи кулли мардуми шарафманди тоҷик пойдевори устувори давлатдории миллии худро гузоштем ва минбаъд низ зери Парчами давлатӣ ояндаи дурахшон ва ободиву пешрафти ин сарзаминро таъмин намуда, барои халқи азизи Тоҷикистон зиндагии пурсаодатро муҳайё хоҳем кард».
Хулоса парчамдорӣ нишонаи давлатдории Тоҷикистон буда, ба сокинони он чунин пайёму розҳо мегӯяд, ки бояд бо гӯши шунаво ва ақли расову чашми хирад онро дарк кард :
1) Парчами миллӣ аз соҳибихтиёрии миллат буда, мояи эҳтироми ҳар як шаҳрванд мебошад.
2) Парчами миллӣ фарҳанг, тамаддун ва таърихи кишварро муаррафӣ мекунад.
3) Парчами миллӣ заминагузори ҳувияту худшиносӣ буда, Тоҷикистону тоҷиконро ба ҷаҳониён мешиносонад.
4) Парчами миллӣ аз ҷоннисорону муборизони роҳи озодии Ватан
5) Парчами миллӣ бо рамзу ранги худ ифтихори Тоҷикистон буда, зери он ҳамаи сокинон, ба хусус афсарону аскарон, варзишгарону намояндагон бо як шаҳомату шуҷоати бузург ва матонату фаросат арҷ мегузоранд.
Дар ниҳоят бояд зикр кард, ки Истиқлолияту Сулҳу Ваҳдат ва ҷасорату хирадмандии Президенти кишвар заминагузори худшиносӣ буда, рамзҳои миллӣ аз ҷумла Парчам, Нишон ва Суруди Миллӣ паёмрасони хайру баракат, рушду саодатбуда, сокинонро барои ободӣ, оромӣ ва ободии кишвар дар партави донишу хираду худшиносӣ роҳнамоӣ менамоянд. Рӯзи Парчами миллӣ ба сокинони кишвар ва меъморони мактаби Сулҳу созандагӣ фархунда бошад.
Мирсаид РАҲМОНОВ, ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Имрӯз, 1 ноябр дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҷашни Меҳргон бо шукӯҳу шаҳомати хоса таҷлил гардид. Дар чорабинӣ роҳбарият, кормандон ва олимони соҳаи кишоварзӣ иштирок намуданд. Қабл аз оғози чорабинии идона президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ва дигар олимону кормандон аз намоиши маҳсулоти кишоварзии истеҳсолнамудаи хоҷагиҳои назди Академия, инчунин дастовардҳои илмӣ-тадқиқотии олимони соҳаи кишоварзӣ боздид намуданд.
Дар идома президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар сухани ифтитоҳии хеш бори дигар тамоми олимони кишварро ба фарорасии ҷашни Меҳргон табрик намуда, таъкид кард, ки ин иди бостонӣ ифодагари фарҳанги куҳан, меҳнатдӯстӣ, фаровонӣ ва эҳтиром ба заҳмати деҳқон мебошад. Таъкид гардид, ки дастовардҳои илмии олимони кишвар, бахусус дар самти инноватсияҳои кишоварзӣ, барои таъмини амнияти озуқаворӣ ва рушди устувори иқтисоди миллӣ нақши муҳим доранд.
Гуфта шуд, ки ҷашни Меҳргон на танҳо рамзи фаровонӣ ва ҳосили пурбаракат аст, балки ҳамчун ҷузъи муҳими тамаддуни ориёӣ ҷойгоҳи хоса дар фарҳанги миллӣ дорад. Таъкид гардид, ки арзишҳои Меҳргон, аз қабили меҳнатдӯстӣ, эҳтиром ба табиат, фазилати накӯкорӣ ва арҷгузорӣ ба заҳмати деҳқонон, дар шароити муосир низ аҳамияти хоса доранд ва барои таҳкими худшиносии миллӣ ва рушди ҷомеа нақши муҳим мебозанд.
Дар идома барои болидарӯҳии кормандон барномаи рангини фарҳангӣ баргузор гардид, ки дар он сарояндагони ҷавон бо суруду навозишҳои миллӣ фазои идона ва рӯҳбаландро фароҳам оварданд.
ИШТИРОК ВА СУХАНРОНИИ ПРЕЗИДЕНТИ АМИТ ДАР КОНФРОНСИ ИЛМӢ-НАЗАРИЯВӢ "ПУЛИ СОМОНӢ - РУКНИ ДАВЛАТДОРИИ МИЛЛӢ" ДАР БОНКИ МИЛЛӢ
Имрӯз, 30 октябр дар Китобхонаи миллии Тоҷикистон бо ташаббуси Бонки миллии Тоҷикистон Конфронси илмӣ-назариявӣ таҳти унвони “Пули сомонӣ — рукни давлатдории миллӣ” баргузор гардид. Дар кори конфронс роҳбарияти Бонки миллии Тоҷикистон, президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ва як қатор иқтисодчиёни маъруфу олимони соҳа иштирок ва суханронӣ намуданд.
Зимни баргузории ҳамоиш зикр карда шуд, ки пули миллӣ ҳамчун яке аз нишонаҳои муҳими соҳибихтиёрӣ ва истиқлолияти давлатӣ дар таҳкими иқтисод, баланд бардоштани эътимоди ҷомеа ба низоми молиявӣ ва ҳифзи суботи макроиқтисодӣ нақши калидӣ дорад. Қайд гардид, ки солҳои охир сиёсати пулию қарзӣ ва ислоҳоти низоми бонкии кишвар бо дастгирии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба таҳкими иқтидори иқтисодии давлат, рушди бозори молиявӣ ва устувории сомонӣ мусоидат намудааст.
Ҳамчунин иштирокчиён зарурати таҳкими низоми мукаммали молиявӣ, боло бурдани фарҳанги иқтисодии ҷомеа, тавсеаи низоми пардохтҳои ғайринақдӣ ва ворид кардани технологияҳои муосирро дар фаъолияти бонкӣ таъкид карданд.
Дар анҷом, ҷиҳати идомаи ҳамкориҳои илмӣ-тадқиқотӣ ва омодасозии кадрҳои баландихтисос дар соҳаи иқтисод қарорҳои дахлдор қабул гардиданд.
Имрӯз, 30 октябр дар толори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маҳфили илмӣ-адабӣ “Хирад”- и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон баргузор гардид. Маҳфили навбатӣ ба фаъолияти илмии узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои иқтисодӣ, профессор Саидмуродзода Лутфулло Ҳабибулло бахшида шуд.
Дар ҷараёни маҳфил иштирокдорон оид ба саҳми арзандаи узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор Саидмуродзода Лутфулло Ҳабибулло дар рушди илми иқтисодиёт, таҳқиқоти муҳими ӯ дар самти сиёсати иқтисодӣ, ислоҳоти молиявӣ ва роҳҳои баланд бардоштани рақобатнокии иқтисоди миллӣ андеша баён намуданд.
Ба кори маҳфил ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Саломиён Муҳаммаддовуд ҳусни оғоз бахшид. Зикр кард, ки маҳфили илмӣ-адабии “Хирад”, ки бо ташаббуси президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт роҳандозӣ гардидааст, яке аз иқдомҳои муҳим барои муаррифӣ ва қадршиносии хизматҳои олимони кишвар мебошад.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт зимни сухани ифтитоҳии хеш иброз дошт, ки дараҷаи рушди илми муосир дар кишвар ба фаъолияти шахсиятҳои илмпарвар ва олимони соҳибтаҷриба вобастагии ногусастанӣ дорад. Ӯ таъкид намуд, ки Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамеша ба дастгирӣ ва қадрдонии олимони босалоҳият ва ҳавасмандсозии насли нави муҳаққиқон таваҷҷуҳи махсус зоҳир мекунад.
Таъкид гардид, ки дар шароити мураккаб ва босуръати ҷаҳони муосир, масъалаҳои рушди иқтисодӣ ба яке аз мавзӯъҳои меҳварии тадқиқоти илмӣ табдил ёфтаанд. Имрӯз иқтисод на танҳо соҳаи истеҳсол ва тақсимоти неъматҳои моддӣ аст, балки як низоми мураккаби иҷтимоӣ, сиёсӣ ва зеҳнӣ мебошад, ки бо тамоми ҷанбаҳои ҳаёти ҷомеа алоқаманд аст.
Гуфта шуд, ки ҷаҳони имрӯза дар давраи нави инқилоби илмӣ ва технологӣ қарор дорад. Иқтисоди рақамӣ, зеҳни сунъӣ, инноватсияҳои молиявӣ ва иқтисоди сабз, ҳамаи ин падидаҳо иқтисоди муосирро дигаргун сохтаанд. Аз ин рӯ, таҳлили консепсияҳои асосӣ, баррасии вазъи кунунӣ ва муайян намудани дурнамои рушди иқтисод барои ҳар як кишвар, бахусус барои Ҷумҳурии Тоҷикистон, аҳамияти бузурги назариявӣ ва амалӣ дорад.
Ёдовар мешавем, ки дар солҳои охир бо роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, сиёсати давлатӣ ба рушди устувори иқтисоди миллӣ, татбиқи барномаҳои стратегӣ, ҷорӣ намудани технологияҳои инноватсионӣ ва рақамӣ, инчунин баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ равона гардидааст. Дар натиҷа, зина ба зина заминаҳои қавии иқтисодӣ ва иҷтимоӣ ба вуҷуд омада истодаанд.
Зикр гардид, ки ин ҳамоиши илмӣ минбари муҳимест, ки барои мубодилаи таҷриба, муаррифии дастовардҳои илмӣ ва таҳкими робитаҳои ҳамкории байни олимони дохиливу хориҷӣ, ки барои рушди илми иқтисод дар Тоҷикистон ва берун аз он аҳамияти бузург дорад, дар фаъолияти пурсамари узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, д.и.и., профессор, устоди муҳтарами мо Саидмуродзода Лутфулло Ҳабибулло дид.
Дар идомаи маҳфил олимону муҳаққиқони соҳаи иқтисод профессор Шариф Раҳимзода, профессор Сафаров Б.Г, узви вобастаи АМИТ, д.и.и., профессор Саидмуродзода Л.Ҳ, профессор Мирбобоев Р.М, дотсент Солеҳзода А.А, профессор Мирсаидов А.Б, д.и.и. Бобозода К.О доир ба ҳаёти илмӣ, фаъолияти омӯзгорӣ ва хизматҳои арзандаи профессор Саидмуродзода Лутфулло Ҳабибулло дар рушди иқтисодиёти миллӣ ва таҳкими мактаби иқтисодшиносии кишвар андеша баён намуданд. Баромадкунандагон бо таъкид аз он изҳор доштанд, ки таҳқиқоти илмии ӯ дар самти сиёсати иқтисодӣ, идоракунии давлатӣ, рушди бозорҳои молиявӣ ва таҳкими рақобатпазирии иқтисоди миллӣ дастовардҳои назарраси илмиро фароҳам овардааст.
Ҳамзамон қайд шуд, ки профессор Саидмуродзода дар тӯли солҳои зиёд ҳамчун муҳаққиқ, устод ва роҳбар ба тарбияи насли нави олимон ва иқтисодшиносони ҷавон саҳми босазо гузошта, бо ҷаҳонбинии васеъ ва маданияти баланди илмии худ мактаби хоси илмиро ташаккул додааст. Иштирокчиён таъкид карданд, ки идомаи пажӯҳишҳои илмӣ, нашри асарҳои илмӣ ва густариши ҳамкориҳои таҳқиқотии ӯ метавонанд ба таҳкими амнияти иқтисодии кишвар, боло бурдани сатҳи таҳлилҳои иқтисодӣ ва рушди фанҳои иқтисодӣ дар муассисаҳои таҳсилоти олӣ мусоидат намоянд.
Имрӯз 30.10.2025 сол дар Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бахшида ба рӯзи қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон озмуни илмӣ-маърифатии “Беҳтарин донандаи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон” баргузор гардид.
Дар озмун магистрантон, докторантон ва унвонҷӯёни Институт фаъолона иштирок намуда, дониши худро нисбат ба меъёрҳо ва арзишҳои конститутсионии давлат муаррифӣ намуданд.
Чорабинӣ бо мақсади баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқии ҷавонон, таҳкими ҳисси ватандӯстӣ, арҷгузорӣ ба арзишҳои конститутсионӣ ва таҳким бахшидани эҳтиром ба Қонуни асосии кишвар миёни магистрантон, докторантон ва унвонҷӯён роҳандозӣ гардид.
Иштирокчиён дар рафти озмун донишу малакаи худро доир ба муҳтавои меъёрҳои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, таърихи қабул ва нақши он дар рушди давлати ҳуқуқбунёду демократӣ баён намуданд.
Тағйирёбии глобалии иқлим ва гармшавии мунтазами ҳарорати ҳаво яке аз мушкилот ва хатарҳои ҷиддии экологӣ ба ҳисоб меравад, ки тайи даҳсолаҳои охир ба минтақаи Осиёи Марказӣ ва махсусан ба Тоҷикистон таъсири назаррас расонидааст. Таъсири ин раванд дар шакли обшавии босуръати пиряхҳо, камшавии захираҳои обӣ ва афзоиши хавфи хатарҳои пиряхӣ эҳсос мешавад.
Дар ҳамин замина, ҳодисаи 25-уми октябри соли 2025 дар ҳудуди деҳаи Сафедоби ҷамоати деҳоти Қалъаи Лаби Об ноҳияи Тоҷикобод, ки дар он пораи аз пиряхи Деҳдал канда шуда, аз тариқи дара поён лағжидааст, ҳамчун бонги хатар ва нишонаи равшани паёмадҳои тағйирёбии иқлим арзёбӣ мешавад.
Пиряхи Деҳдал аз ҷониби мутахассисони Маркази илмӣ-таҳқиқотии ва экологияи муҳити зисти Осиёи Марказӣ (Душанбе) дар якҷоягӣ бо Муассисаи давлатии илмии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо истифода аз ҳавопаймоҳои бесарнишин таҳқиқ карда шуда (солҳои 2019,2020 ва 2023), корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ дар ин минтақа минбаъд низ идома хоҳанд ёфт.
Дар нишебии шимолии қаторкӯҳи Пётри Якум, дар ҳудуди ҳавзаи дарёи Сурхоб, тақрибан панҷоҳ пиряхи хурд ҷойгиранд. Аз ҳама бузургтарини онҳо пиряхи Деҳдал буда, пиряхи набзӣ (surging- eng, пульсирующий-ru, пиряхе ки бо давраҳои тезҳаракатии муваққатӣ тавсиф мешавад) ба шумор меравад. Деҳдал ба навъи пиряхҳои мураккаби водигӣ тааллуқ дошта, дар ҷараёни шаклгирии он як шохоби хурд аз тарафи рости пирях ба он ҳамроҳ мегардад, ки морфологияи умумии системаи яхбандиро мураккабтар месозад. Забони пирях аз болои дараи тангу нишеб ва санглох овезон буда, нишонаҳои равшани таъсири гравитатсонӣ ва раванди шикасту лағзиши яхро нишон медиҳад.
Тибқи тасвирҳои моҳвораии Sentinel-2 (10 м), пиряхи Деҳдал то 17 сентябри соли 2025 дар ҳолати оромӣ қарор дошта, баъдан ба ҳаракат омадааст. То 22 сентябри соли ҷорӣ забонаи он дар водии дарёи Дара пеш рафта, то наздикии деҳаи Сафедоб расидааст.
Дар баробари ин, ҳаракати сегментии пирях ба қайд гирифта шуда, суръати максималии он рӯзи 25 октябри соли 2025 мушоҳида гардидааст. Ҳамин тариқ, ҳаракати пиряхи Деҳдал то санаҳои 27 октябр идома ёфта, дар натиҷа забонаи пирях дар маҷмӯъ тақрибан то 4500 метр поён ҳаракат намудааст.
Бояд кайд кард, ки ин ҳодисаи мазкур дар пиряхи Деҳдал бори аввал нест. Пиряхи мазкур ҳамчун пиряхи набзонии фаъол буда, ҳаракати он дар солҳои 1890, 1974, 2015-2016 дар адабиётҳо сабт гардидааст. Бори охир ҳаракати фаъоли пиряхи мазкур дар солҳои 2015-2016 ба қайд гирифта шуда буд, ки дар он як ҳодисаи классикии фурӯпошӣ рух дод.
Дар Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ конфронси байналмиллалии илмӣ-амалӣ таҳти номи “Илмҳо оид ба Замин: вазъи кунунӣ ва дурнамои онҳо” доир гардид. Конфронси мазкур ба “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” барои солҳои 2020-2040 ва “Соли 2025 – соли байналмиллалии ҳифзи пияхҳо” бахшида шудааст.
Конфронсро бо сухани ифтитоҳӣ директори Институт, н.и.г.-м. Сафарализода Н.С. ҳусни оғоз бахшид. Сипас, ноиби президенти АМИТ д.и.т. Амонзода И.Т. ба сухан баромада, дар хусуси муҳиммияти “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” барои солҳои 2020-2040 ва “Соли 2025 – соли байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” фикру назари хешро иброз дошт. Сардори Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Оймуҳаммадзода И.С. риштаи суханро ба даст гирифта, дар хусуси паҳлуҳои асосии кори конфронс ва пешрафту рушди илми геологияи кишвар чанд нуктаи муҳимро зикр намуд. Дар қисмати пленарии конфронс инчунин профессори Донишгоҳи миллии Узбекистон ба номи М. Улуғбек, д.и.г.-м. Ишбоев Х.Ҷ., профессори Донишгоҳи техникии Тошкент ба номи И. Каримов, д.и.г.-м. Умурзоқов Р.А. ва профессори Донишгоҳи Осиёи Марказӣ дар шаҳри Хоруғ Муҳсини М. бо маърузаҳои илмии худ баромад намуданд. Кори конфронс дар се бахш: геологияи умумӣ ва минтақавӣ, минералогия ва геохимия, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмология ҷараён гирифт.
Бояд зикр намуд, ки геология имрӯз яке аз соҳаҳои муҳими пешрафти иқтисоди кишвар маҳсуб меёбад, ки дар барномаву Стратегияҳои Ҳукумати кишвар мавқеи хоса дорад. Хоса дар “Барномаи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба омӯзиш ва арзёбии захираҳои металлҳои камёфт барои солҳои 2016-2026” дурнамо ва рушди соҳаи геология ҳаматарафа инъикос гардидааст. Инчунин мавқеи соҳаи геология дар Стратегияи чаҳоруми давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи саноатикунонии босуръати кишвар - “Солҳои 2022-2026 – солҳои рушди саноат” ба таври назаррас дарҷ гардидааст.
Як зумра мақолаҳои ба конфронс пешниҳодгардида дар хусуси ҳалли масоили васеъи геодинамика: таҳлили деформатсия ва шиддатнокии пустлохи замин дар асоси истифодаи усулҳои тектонофизика, ошкор намудани қонуниятҳои рушд ва ҳосилшавии ярчҳо, фурӯравиҳо, селҳо, ки дар натиҷаи заминҷунбиҳои сахт рух медиҳанд, бахшида шуда буданд. Инчунин таҳлили фаъолнокии сейсмикӣ дар ҳудуди Тоҷикистон ва ноҳияҳои фаъоли сейсмикии атроф, хусусиятҳои такроршавии заминҷунбиҳо низ дар маводи пешниҳодгардидаи конфронс мавриди баҳсу музокира қарор гирифтанд. Қисмати бештари мақолаҳо хусусияти амалӣ доштанд ва ба усулҳои геофизикии иктишофи сарватҳои табиӣ, ошкор намудани мавқеи микросейсмҳо дар ҳосилшавии хосиятҳои физикӣ-кимиёвии яхҳо, арзёбии хатари ярчӣ ва сейсмикӣ, инчунин таҳлили тағйироти грунтҳо дар маҷмуаи Нишони Истиқлол бахшида шуда буданд.
Дар фароварди кори конфронс як қатор пешниҳоду тавсияҳо, аз ҷумла оид ба:
- идома додани таҳқиқоти мураккаби минералогӣ-геохимиявӣ бо таваҷҷуҳ ба амиқӣ ва шароити ташаккули танаҳои маъданӣ, аз ҷумла ҷиҳатҳои геохимияи флюидӣ ва изотопӣ;
- татбиқи фаъолонаи барномаҳои компютерӣ (монанди MICROMINE, GIS, ва бастаҳои оморӣ) дар амалияи корҳои геологиву ҷустуҷӯӣ;
- рушд додани ҳамкориҳои байниминтақавӣ ва байналмилалӣ бо мақсади ташкили бонки ягонаи маълумот оид ба хусусиятҳои геохимиявӣ ва минералогии конҳои маъдании Осиёи Марказӣ;
- дастгирии тадқиқот дар соҳаи омӯзиш ва ошкор намудани унсурҳои нодир ва нодирзаминӣ, инчунин равона кардани кӯшишҳо ба баҳодиҳии иқтидори саноатии манбаъҳои ғайримаъмулии маъданҳо;
- ҷалб намудани мутахассисони ҷавон ва аспирантон ба корҳои саҳроӣ-экспедитсионӣ ва таҳлилӣ, аз ҷумла дар пойгоҳи таълимии донишгоҳҳо ва муассисаҳои илмии минтақа;
- таҷрибаи мусбати мушоҳидаҳои муҳандисӣ-сейсмологии маҷмуаи Нишони Истиқлол дар дигар қитъаҳо низ васеъ карда шавад, то сабти акселерограммаҳои заминҷунбиҳои воқеӣ амалӣ гардида, натиҷаҳои онҳо дар моделсозӣ ва баҳодиҳии хатарҳои сейсмикӣ истифода шаванд;
- таҳияи харитаҳои муосири хавфи сейсмикӣ, ки дар онҳо магнитудаҳо, баллнокӣ ва шитоби замин ҳангоми заминҷунбиҳои эҳтимолӣ, такроршавӣ, давомнокии фазаҳои асосии ларзиш, инчунин минтақаҳои паҳншавии манбаъҳои афтершокҳо нишон дода мешаванд;
- таҳияи барномаи тайёркунии кадрҳои ҷавон дар шароити рақобати байналмилалӣ ва муносибатҳои бозорӣ самаранок ва ғ.
Конфронс дар сатҳи баланди илмӣ баргузор гардид. Дар фарҷоми конфронс аз ҷониби маъмурияти Институт ба меҳмонон туҳфаҳои хотиравӣ ва сертификат тақдим гардид.
Имрӯз, 28 октябр дар толори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо ибтикори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Конфронси байналмилалии илмӣ таҳти унвони «Ҳамкории Тоҷикистон ва Русия дар соҳаи илм ва маориф: вазъият ва дурнамо» бо иштироки олимону муҳаққиқони Тоҷикистон ва Русия баргузор гардид. Ба кори конфронс директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Ҳайдарзода Рустам Ҷура ҳусни оғоз бахшид.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар сухани ифтитоҳии хеш иброз дошт, ки илм ва маориф қувваи пешбарандаи пуриқтидор мебошанд, ки устувории миллӣ, рушди иқтисодӣ ва ғановати маънавии ҷомеаро ташаккул медиҳанд. Дар Тоҷикистон ҳамеша хуб дарк мекарданд, ки бе илм пешрафт имконнопазир аст ва бе маориф — оянда вуҷуд надорад.
Таъкид гардид, ки халқи мо аз азал олимон, андешамандон ва маърифатпарваронро эҳтиром мекард. Мо бо ифтихор анъанаҳои Ибни Сино, Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Берунӣ ва дигар донишмандонеро идома медиҳем, ки бо ақлу хирад ва инсондӯстии худ харитаи зеҳнии ҷаҳонро шакл додаанд. Дар ҳамин роҳи таърихӣ Русия ҳамеша шарики наздик, дӯсти боэътимод ва ҳамсафари мо дар роҳи маърифат ва созандагӣ будааст ва боқӣ мемонад.
Гуфта шуд, ки робитаҳои илмии мо бо Федератсияи Русия решаҳои амиқи таърихӣ доранд. Ҳанӯз аз даҳаҳои аввали асри XX олимони тоҷик ва рус дар паҳлӯи ҳам барои таҳқиқи захираҳои табиӣ, мероси фарҳангӣ, таърих ва забони халқи мо заҳмат мекашиданд. Бо шарофати ин ҳамкорӣ даҳҳо институт, озмоишгоҳ ва марказҳои таълимӣ таъсис ёфтанд. Имрӯз метавон бо итминон гуфт, ки ҳамкориҳои байни Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва муассисаҳои илмии Русия — пули дӯстӣ ва ғановати мутақобилан устувор, зинда ва дар ҳоли рушд мебошанд.
Зикр гардид, ки ҳазорон донишҷӯён, аспирантон ва мутахассисони ҷавони мо дар донишгоҳҳои бонуфузи Русия таҳсил намуда, технологияҳои муосир, усулҳои илмӣ ва равишҳои нави педагогиро меомӯзанд. Ҳамзамон дар донишгоҳҳои Тоҷикистон ҷавонони рус таҳсил мекунанд, ки ба фарҳанг, забон ва таърихи кишвари мо таваҷҷуҳ доранд. Ин намунаи равшани он аст, ки маориф метавонад пули дӯстӣ миёни наслҳо ва халқҳо гардад. Имрӯз, дар замони тағйироти босуръати технологии ва геополитикӣ, барои мо уфуқҳои нави ҳамкорӣ боз мешаванд.
Қайд гардид, ки ҷаҳон ба давраи зеҳни сунъӣ, иқтисоди рақамӣ ва технологияҳои “сабз” қадам мегузорад. Аз он вобаста аст, ки ҷомеаҳои илмии мо то чӣ андоза босуръат ва самаранок ба ин раванд ҳамроҳ мешаванд, то рақобатпазирии кишварҳои мо таъмин гардад. Маҳз аз ин рӯ, ман итминон дорам, ки замон аз мо фалсафаи нави ҳамкории илмиро талаб мекунад — на танҳо мубодилаи натиҷаҳо, балки таъсиси экосистемаҳои муштараки таҳқиқотӣ, ки дар онҳо дониш, навоварӣ ва сармояи инсонӣ ба арзиши умумӣ табдил меёбанд.
Дар идома Григорьев Семён Вячеславович, Сафири Фавқулода ва Мухтори Федератсияи Русия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Валентина Вячеславовна Комлева, ҷонишини директори Институти тадқиқоти илмии тараққиёти алоқа, доктори илмҳои иқтисодӣ, Раҳими Шараф Абдукарим, сардори Раёсати Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар олимону муҳаққиқон дар бораи дастовардҳо, мушкилот ва дурнамои ҳамкориҳои илмӣ ва маорифӣ маърӯзаҳо ироа карданд. Зикр гардид, ки рушди илму маориф омили муҳими таҳкими муносибатҳои дӯстона ва шарикии стратегии байни ду давлат мебошад.
Ёдовар мешавем, ки қисмати дуюми Конфронси байналмилалии илмӣ таҳти унвони «Ҳамкории Тоҷикистон ва Русия дар соҳаи илм ва маориф: вазъият ва дурнамо» дар толори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон баргузор гардид, ки дар он олимону муҳаққиқони Тоҷикистон ва Русия доир ба мавзуҳои гуногуни илмӣ маъруза намуданд.
Имрӯз, 27 октябр президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо мақсади густариш додани ҳамкориҳои илмӣ бо муассисаҳои илмӣ-таҳқиқотии Ҷумҳурии Италия бо ҳайати ниҳоди байналмилалӣ – Ҳамоҳангсози махсуси Осиёи Марказӣ – Италия, ҷаноби Федерико Фаилла мулоқот анҷом доданд.
Зимни мулоқот ҷонибҳо масъалаҳои марбут ба таҳкими робитаҳои илмӣ, мубодилаи таҷриба, омодасозии кадрҳои баландихтисос ва татбиқи барномаҳои муштараки илмиро баррасӣ намуданд. Дар мулоқот президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таъкид доштанд, ки рушди илму технология омили муҳим дар таҳкими робитаҳои байналмилалӣ мебошад ва Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон омода аст бо муассисаҳои илмӣ-таҳқиқотии Италия ҳамкориҳои судманд ба роҳ монад.
Ҷаноби Федерико Фаилла низ аз сатҳи баланди ҳамкориҳои Тоҷикистон ва Италия изҳори қаноатмандӣ намуда, таъкид доштанд, ки дар оянда бо ҷалби олимон ва марказҳои илмии ду кишвар лоиҳаҳои муштараки таҳқиқотӣ, семинару конфронсҳои илмӣ ва табодули донишмандон роҳандозӣ мегарданд.
Дар ҷараёни мулоқот ҷонибҳо имкониятҳои ҳамкориро дар самтҳои энергетика, экология, астрономия, геология, зилзиласанҷӣ ва илми биотехнология муҳокима намуданд. Ҳамчунин, пешниҳод гардид, ки барои густариши робитаҳо миёни донишгоҳҳо ва марказҳои илмии ҳар ду кишвар меморандуми нави ҳамкорӣ таҳия ва ба имзо расонида шавад.
Дар анҷом, ҷонибҳо омодагии худро ҷиҳати рушди минбаъдаи робитаҳои илмӣ, татбиқи ташаббусҳои муштарак ва тақвияти муносибатҳои дӯстонаи байни Тоҷикистон ва Италия изҳор намуданд.
