Дар санаи 3- 4 апрели соли 2025 шаҳри Самарқанд мизбони як рӯйдоди таърихӣ гардид – Президенти Комиссияи Аврупо Урсула фон дер Ляйен ва иштироки ӯ дар аввалин саммити «Осиёи Марказӣ – Иттиҳоди Аврупо» ба вуқӯъ пайваст. Ин нишаст, ки бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев баргузор гардид, сатҳи нави ҳамкориҳои минтақавӣ ва байналмилалиро дар баробари рақобатҳои геополитикӣ таъйин менамояд. Ин чорабинӣ як рӯйдоди муҳими сиёсӣ маҳсуб шуда, марҳилаи навро дар муносибатҳои ин ду минтақа беҳтар хоҳад кард.
Мавриди таваҷҷуҳ аст, ки дар ин ҳамоиш на танҳо Президенти Комиссияи Аврупо Урсула фон дер Ляйен ва роҳбарияти давлатҳои Осиёи Марказӣ, балки роҳбари сохторҳои олии Иттиҳоди Аврупо (ИА) Президенти Шӯрои Аврупо Антониу Кошта низ иштирок мекунад. Ин сафар на танҳо аз ҷиҳати сиёсӣ, балки дар заминаҳои иқтисодӣ, амниятӣ ва энергетикӣ низ аҳамияти хоса дорад.
Мулоқоти қаблии сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо дар солҳои 2022 ва 2023 дар шаҳрҳои Остона ва Чолпон-Ота асоси ташаккули ин форматро фароҳам оварданд. Ҳамзамон, баргузор гардидани ҳамоиши Самарқанд нишон медиҳад, ки ҳамкориҳо байни ин ду минтақа ба сатҳи стратегӣ расидаанд.
Бояд ёдовар шуд, ки пеш аз ин нишасти сатҳи олӣ ноиби президенти Комиссияи Аврупо ва намояндаи олии Иттиҳоди Аврупо оид ба корҳои хориҷӣ ва сиёсати амниятӣ Кая Каллас ба Туркманистон, Ӯзбекистон ва Қазоқистон сафар кард. Санаи 27-уми марти соли ҷорӣ дар шаҳри Ашқобод 20-умин нишасти вазирони корҳои хориҷии кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо баргузор гардид. Дар кори он Вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин иштирок ва суханронӣ намуд.
Зимни нишаст иштирокчиён масоили мубрами рӯзномаи байниминтақавӣ, инчунин ҳолати кунунӣ ва дурнамои ҳамкории кишварҳои Осиёи Марказиро бо Иттиҳоди Аврупо баррасӣ карданд. Роҳбарони ҳайатҳо аз ҷумла пешниҳоди худро дар хусуси густариши баъдии робитаҳои байниминтақавӣ дар самтҳои иқтисоду тиҷорат, энергетика, нақлиёт, рақамикунонӣ, маорифу фарҳанг, амният ва ҳифзи муҳити зист манзур намуданд.
Кая Каллас дар баромадаш аз ҷумла ишора мекунад, ки дар моҳи октябри соли 2023 дар Люксембург харитаи роҳи "Иттиҳоди Аврупо – Осиёи Марказӣ" қабул шуд. Дар мулоқот бо Каллас панҷ самти асосии амиқсозии ҳамкорӣ, аз ҷумла дурнамои рушди сармоягузорӣ, робитаҳои тиҷоратӣ ва иқтисодӣ, инчунин тавсеаи ҳамкориҳои рақамӣ ва нақлиётӣ дар чаҳорчӯби стратегияи “Дарвозаҳои глобалӣ” (Global Gateway) баррасӣ шуданд.
Соли гузашта дар Саммити “Осиёи Марказӣ – Иттиҳоди Аврупо” дар Тошканд сарони кишварҳои минтақа, инчунин раиси Комиссияи Аврупо Урсула фон дер Ляйен ва раиси Шӯрои Аврупо Шарл Мишел розӣ шуданд, ки барои рушди долони нақлиётии байналмилалии Транскаспий якчанд миллиард евро маблағ ҷудо карда шавад.
Кая Каллас ҳамчунон қайд кард, ки Аврупо омода аст, ки ин маблағҳоро ба рушди долони нақлиётии Транскаспий равона кунад, то робитаи байни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Аврупо беҳтар гардад.
Дар ин ҳамоиш таваҷҷуҳи хосса ба тадорукот ба нахустин ҳамоиши дарпешистодаи сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо дар Самарқанд зоҳир гардид.
Директори Институти омӯзиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои фалсафа Ҳайдарзода Рустам Ҷура оид ба ин ҳамоиш дуруст қайд кардааст, ки имрӯз Осиёи Марказӣ ҳамчун субъекти мустақил ва фаъоли муносибатҳои байналмилалӣ амал мекунад. Дар ҳақиқат, Осиёи Марказӣ имрӯз ҳамчун субъекти муносибатҳои байналмилалӣ фаъолона амал мекунад. Минтақаи Осиёи Марказӣ бо мавқеи ҷуғрофии худ, ки чорроҳаи Аврупо ва Осиёро ташкил медиҳад, инчунин бо захираҳои ғании энергетикӣ ва канданиҳои фоиданок барои абарқудратони ҷаҳон аҳамияти стратегӣ дорад. Ин минтақа ҳамчун нуқтаи пайвасткунандаи роҳҳои тиҷоратӣ ва транзитӣ хидмат мекунад, ки ин боиси он таваҷҷуҳи зиёд ва рақобатӣ қудратҳо барои нуфуз дар ин минтақа шудааст.
Дар шароити кунунии мураккаби байналмилалӣ, ки бо бӯҳрони энергетикӣ, тағйирёбии иқлим ва зарурати рушди устувор муайян мегардад, кишварҳои Осиёи Марказӣ ба ҳайси шарикони боэътимоди Иттиҳоди Аврупо зоҳир мешаванд. Ин мулоқот метавонад заминаи амалиро барои татбиқи лоиҳаҳои муштарак дар бахшҳои энергетикаи сабз, логистика, иқтисоди рақамӣ ва мубориза бо тағйирёбии иқлим фароҳам оварад. Ғайр аз ин, масъалаҳои таъмини амнияти минтақавӣ, бахусус дар робита бо вазъи Афғонистон, низ аз меҳвари муҳокимарониҳо хоҳад буд.
Сафари фон дер Ляйен ба Самарқанд нишон медиҳад, ки Иттиҳоди Аврупо ба Осиёи Марказӣ ҳамчун як минтақаи калидӣ дар сиёсати хориҷии худ назар дорад. Қабули стратегияи нави Иттиҳоди Аврупо барои Осиёи Марказӣ дар солҳои охир ин тамоюлро тақвият бахшида, ва саммити мазкур метавонад оғози марҳилаи нави муносибатҳо ва ҳамкорӣ байни ду минтақа гардад.
Дар маҷмӯъ, ташрифи Президенти Комиссияи Аврупо ба Самарқанд ва баргузории аввалин саммити «Осиёи Марказӣ – Иттиҳоди Аврупо» иқдоми муҳим дар роҳи тақвияти дипломатияи минтақавӣ ва густариши ҳамкориҳои байнидавлатӣ ба шумор меравад. Ин як намунаи равшани сиёсати бисерҷониба аст, ки метавонад барои пешбурди субот, шукуфоӣ ва рушди устувор дар минтақаи Осиёи Марказӣ хизмат намояд.
Дороншоева Некбахт Шоқосумовна, - ходими пешбари илмии шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои сиёсӣ,
