Бехатарии химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроӣ (ХБРЯ) яке аз бахшҳои муҳими амнияти миллӣ ва байналмилалӣ ба ҳисоб меравад. Бо рушди илму техника, махсусан дар соҳаҳои саноат, энергетика ва илмҳои табиӣ, хатари истифодаи нодуруст ё садамаҳои вобаста ба маводҳои хатарнок афзоиш ёфтааст. Бинобар ин, ҳамкории байналмилалӣ барои таъмини амният дар ин соҳа аҳамияти хоса дорад. Аз ин рӯ, Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳамчун узви фаъоли Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ), барои таҳкими низоми ягонаи бехатарии ХБРЯ бо кишварҳои узви ИДМ ҳамкорӣ мекунад ва дар самти мазкур саҳми назаррас мегузорад.
Амнияти ХБРЯ маънои ҳифзи ҷомеа аз таҳдидҳои марбут ба моддаҳои химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроиро дорад. Соҳаи мазкур на танҳо масъалаҳои ҳарбӣ, балки муҳити зист, тандурустӣ ва иқтисодиётро низ дар бар мегирад. Дар доираи ИДМ, ки пас аз фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ таъсис ёфтааст, давлатҳои узв барои ҳалли чунин мушкилот ҳамкорӣ мекунанд. Тоҷикистон аз соли 1991 узви ИДМ аст ва аз рӯзҳои аввали узвият дар ИДМ ба созишномаҳо ва механизмҳои ИДМ дар соҳаи амният ва мудофиа пайвастааст. Асоси ҳуқуқии ҳамкорӣ дар самти ХБРЯ аз як қатор ҳуҷҷатҳои муҳим иборат аст, аз ҷумла:
Созишномаи ҳамкорӣ байни кишварҳои ИДМ дар соҳаи бехатарии радиатсионӣ (1993);
Созишнома дар бораи ҳамкориҳо дар ҳолатҳои фавқулодаи табиӣ ва техногенӣ (1998);
Барномаи байнидавлатӣ оид ба таъмин ва таҳкими бехатарии радиатсионӣ ва ядроӣ дар ҳудуди ИДМ (аз соли 2010 то имрӯз);
Созишномаи ҳамкорӣ дар самти мубориза бо терроризми химиявӣ ва биологӣ дар доираи Маркази зиддитеррористии ИДМ.
Ин ҳуҷҷатҳо заминаи ҳуқуқӣ ва ташкилӣ барои ҳамоҳангсозии фаъолияти кишварҳо дар пешгирии хатарҳои ХБРЯ ро фароҳам меоранд.
Ҷумҳурии Тоҷикистон, гарчанде ки кишвари дорои иқтидори ядроӣ нест, вале дар масъалаи амнияти химиявӣ, радиатсионӣ ва биологӣ фаъол аст. Дар қаламрави ҷумҳурӣ баъзе корхонаҳои саноатии давраи шӯравӣ мавҷуданд, ки бо маводҳои радиоактивӣ ва химиявӣ сару кор доштанд. Барои ҳамин Тоҷикистон як қатор барномаҳои муҳими безараргардонӣ, мониторинг ва назорат-ро бо дастгирии кишварҳои ИДМ ва созмонҳои байналмилалӣ амалӣ мекунад.
Тоҷикистон узви фаъоли Комиссияи байнидавлатӣ оид ба бехатарии радиатсионӣ ва ядроӣ, инчунин Маркази ҳамоҳангсозии ИДМ оид ба ҳолатҳои фавқулода мебошад. Дар доираи ИДМ, ҳамкории Тоҷикистон бо давлатҳои дигар, аз қабили Русия, Беларус, Қазоқистон, Арманистон ва Ӯзбекистон, дар самти мубодилаи таҷриба ва ҳамоҳангсозии сиёсатҳои амниятӣ сурат мегирад. Масалан, Тоҷикистон дар лоиҳаҳои муштараки ИДМ оид ба назорати моддаҳои ҳастаӣ ва пешгирии паҳншавии силоҳҳои қатли ом ширкат меварзад. Ҳамкории мазкур бо созмонҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Агентии байналмилалии нерӯи атомӣ (АБНА), ҳамоҳанг аст.
Дар самти татбиқи амният ва бехатарии ХБРЯ як қатор лоиҳаҳои муштарак миёни Тоҷикистон ва кишварҳои ИДМ амалӣ шудаанд, аз ҷумла:
Лоиҳаи муштараки безараргардонии партовҳои радиоактивӣ дар вилояти Суғд бо иштироки мутахассисони Русия;
Машқҳои омӯзишӣ оид ба вокуниш ба ҳолатҳои фавқулодаи радиатсионӣ дар ҳамкорӣ бо Маркази федералии Русия оид ба ҳимояи аҳолӣ;
Ташкили шабакаи лабораторияҳои биологии минтақавӣ, ки таҳдидҳои биологиро муайян ва назорат мекунанд;
Барномаи омодагии кадрҳо дар муассисаҳои таълимии ИДМ барои мутахассисони соҳаи амнияти химиявӣ ва биологӣ.
Ин чорабиниҳо имконият медиҳанд, ки кишварҳои минтақа дар ҳолатҳои эҳтимолии хатарҳои ХБРЯ амалҳои ҳамоҳангшуда ва самаранок анҷом диҳанд.
Бо вуҷуди дастовардҳо, то ҳол як қатор масъалаҳо вуҷуд доранд, ки талаботи ҳамкории бештар доранд:
Норасоии таҷҳизоти муосири мониторинг ва ташхис дар баъзе кишварҳо;
Зарурати таҳкими низоми иттилоотӣ ва мубодилаи маълумот байни кишварҳои ИДМ дар ҳолатҳои фавқулода;
Муаллифон: Олимҷон Азизов - мудири шуъбаи менеҷемент, муносибатҳои
байналмилалӣ ва робита бо ҷомеаи Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ
Ҳикматов Муҳабатшо – нозири калони шуъбаи менеҷемент, муносибатҳои
байналмилалӣ ва робита бо ҷомеаи Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ
