Аз замони ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба самти баланд бардоштани мақоми зан ва таҳкими ниҳоди оила диққати махсус зоҳир намудааст. Ин сиёсати устувор дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, даҳҳо қонун, стратегия ва барномаҳои миллӣ инъикос ёфта, занону модаронро ҳамчун неруи пешбарандаи ҷомеаи демократӣ - дунявӣ ва ҳуқуқбунёд эътироф кардааст.

Дар суханронии Пешвои миллат ба муносибати Рӯзи модар (07.03.2025, шаҳри Душанбе) бори дигар таъкид гардид, ки «занону духтарон нисфи аҳолии Тоҷикистонро ташкил медиҳанд ва дар ҳақиқат қувваи бузурги эъмори ҷомеаи озоду пешрафта дар мамлакат мебошанд».

Яке аз санадҳои муҳимтарини сиёсати давлатӣ дар самти оила Консепсияи рушди оила дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декабри соли 2015 таҳти №801 тасдиқ гардидааст. Ин ҳуҷҷат оиларо ҳамчун ниҳоди асосии ҷомеа ва асоси ташаккули шахсияти солиму ватандӯст эътироф намуда, махсусан дар банди 44 ва 61 таъкид мекунад, ки татбиқи Консепсия барои иҷрои пурраи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи пешгирии зӯроварӣ дар оила» (аз 19 марти соли 2013, №954) шароити мусоид фароҳам меорад. Қонуни мазкур нахустин санад дар таърихи Тоҷикистони соҳибистиқлол аст, ки зӯровариро дар оила ҳамчун ҷинояти ҷамъиятӣ эътироф намуда, механизмҳои ҳифзи ҷабрдидагон (асосан занон ва кӯдакон)-ро муайян кардааст. Мувофиқи моддаҳои асосии қонун:

- Зӯроварӣ дар оила ба чаҳор намуд ҷудо мешавад: ҷисмонӣ, равонӣ, ҷинсӣ ва иқтисодӣ (моддаи 5).

- Барои ҷабрдидагон фармони ҳифз (моддаи 16) дода мешавад, ки зӯроварро аз хона дур мекунад ва тамос бо ҷабрдидаро манъ менамояд.

- Марказҳои ёрии ҳуқуқӣ, тиббӣ ва равонӣ таъсис дода мешаванд (моддаи 18).

- Мақомоти корҳои дохилӣ, кумитаҳои занон ва оила, судҳо вазифадоранд фавран ба ҳолатҳо вокуниш нишон диҳанд (моддаҳои 20–24).

- Ба ҷабрдидагон кӯмаки ройгони ҳуқуқӣ, тиббӣ ва равонӣ кафолат дода мешавад (моддаи 19).

Ин қонун ва Консепсияи рушди оила якҷоя заминаи ҳуқуқии мубориза бо хушунати хонаводагиро ташкил медиҳанд.

Аз соли 1991 то имрӯз зиёда аз 50 санади меъёрии ҳуқуқӣ дар бораи ҳифзи ҳуқуқи занон ва оила қабул гардидаанд. Дар чор соли охир танҳо чор санад қабул шуд, ки ҳадафи онҳо баланд бардоштани иштироки занон дар иқтисоди миллӣ, таҳкими маърифати оиладорӣ ва пойдории оила мебошад.

Натиҷаҳои воқеӣ чашмрасанд:

- 25% хизматчиёни давлатӣ, 73% кормандони маориф, 71% кормандони тандурустӣ, 47% кормандони фарҳанг, 37% олимон ва 30% соҳибкорони кишвар занон мебошанд.

- Дар интихоботи парлумонии соли 2025 шумораи вакилони зан дар Маҷлиси намояндагон ба 18 нафар ва дар маҷлисҳои маҳаллӣ ба 747 нафар расид.

- Аз соли 2015 то 2024 ба соҳибкории занон 27 миллиард сомонӣ қарзҳои имтиёзнок дода шуд.

- Аз соли 2025 ҳаҷми грантҳои президентӣ барои занон 3 баробар зиёд гардида, ба 15 миллион сомонӣ расонида мешавад.

- Зиёда аз 256 ҳазор духтар соҳиби маълумоти олӣ гардида, шумораи онҳо нисбат ба давраи то истиқлол қариб чор баробар афзудааст.

Бо вуҷуди дастовардҳо, дар ҷомеа ҳанӯз анъанаҳои кӯҳна ва хурофотпарастӣ боқӣ мондаанд, ки боиси поймолшавии ҳуқуқи занон ва вайроншавии оилаҳо мегарданд:

1. Хушунати хонаводагӣ (ҷисмонӣ, равонӣ, иқтисодӣ, ҷинсӣ) – сабаби асосии худкушӣ ва худсӯзии занон.

2. Дузанагии пинҳонӣ, ки аксар вақт бо розигии модарон ва хоҳарон сурат мегирад.

3. Фишори анъанаҳои нодуруст: бартарии комили мард, эътиқоди «зан аз паҳлӯи чап офарида шудааст», «агар зан таъминкунанда бошад, оила баракат надорад».

4. Таъсири муллоҳои камсавод ба ҷавонмардон.

5. Никоҳҳои хешутаборӣ (30–35% кӯдакони маъюб аз ин сабаб таваллуд мешаванд).

6. Камбуди маърифати ҳуқуқӣ, иқтисодӣ ва репродуктивӣ дар деҳот.

Тавре Пешвои миллат борҳо таъкид кардаанд ва Консепсияи рушди оила низ қайд менамояд, Ислом ҳаргиз занро поёнтар аз мард нагузоштааст. Дар Қуръони карим оятҳо зиёданд, ки баробарии марду занро собит мекунанд: «Мо марду занро аз нафси воҳид офаридем». Аммо баъзе мардони ҷавон ба суханони муллоҳои камсавод бовар карда, занро «моли хона» мешуморанд. Ин хурофотҳо оқибат ба зӯроварии ҷисмонӣ ва равонӣ, ихтилоф ва талоқ меорад.

Барои рафъи ин мушкилот зарур аст:

1. Татбиқи пурраи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи пешгирии зӯроварӣ дар оила» (2013) ва Консепсияи рушди оила (№801, 2015), хусусан:

- таъсиси марказҳои буҳронӣ дар ҳама ноҳияҳо;

- соддагардонии додани фармони ҳифз;

- омӯзиши ҳатмии кормандони милитсия ва судяҳо оид ба қонун.

2. Ҷорӣ намудани фанни «Маърифати оиладорӣ» дар мактабҳо (тавсияи Консепсия).

3. Баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ ва динии занону мардон тавассути таблиғи дурусти арзишҳои исломӣ дар бораи баробарҳуқуқӣ.

4. Таъмини ҷойҳои кории доимӣ ва соҳибкории занон.

5. Ҷалби занони фаъол ба шабакаҳои иҷтимоӣ барои мубориза бо хушунат ва хурофот.

6. Таҳкими назорати қонунӣ бар зӯроварӣ дар оила, дузанагӣ ва никоҳҳои хешутаборӣ.

Даъват ба занони зиёӣ ва бомаърифат

Мо – занони зиёӣ, олима, омӯзгор, табиб, соҳибкор – вазифадорем пешсафи татбиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи пешгирии зӯроварӣ дар оила» ва Консепсияи рушди оила бошем. Мо бояд:

- Сиёсати Пешвои миллат ва муқаррароти қонунҳоро фаъолона таблиғ кунем.

- Дар деҳот ва маҳаллаҳо вохӯриҳо гузаронем.

- Дар шабакаҳои иҷтимоӣ бар зидди хушунат, дузанагӣ ва хурофот мубориза барем.

- Ба духтарон ҳунар омӯзонем, ба кор ҷой диҳем, аз ҳуқуқашон дифоъ кунем.

- Худ намунаи зан-модари соҳибмаърифат, мустақил ва ҳунарманд бошем.

Танҳо бо ҳамин роҳ мо метавонем ҷомеаи воқеан баробарҳуқуқ, оилаҳои пойдор ва насли солиму соҳибмаърифат ба воя расонем.

Сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Консепсияи рушди оила (аз 30.12.2015, №801) ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи пешгирии зӯроварӣ дар оила» (аз 19.03.2013, №954) аллакай натиҷаҳои бузург додаанд: зани тоҷик ба неруи пешбарандаи ҷомеа табдил ёфтааст. Аммо барои комилан аз байн бурдани нобаробарии ҷинсӣ, хушунат ва хурофот ҳанӯз кори зиёд лозим аст.

Мо – занони тоҷик бояд шукронаи ин ғамхориҳои давлат кунем, дасти якдигарро гирифта, барои татбиқи пурраи қонунҳо ва Консепсияи рушди оила мубориза барем. Танҳо бо ҳамин роҳ мо метавонем арзи сипосгузории худро ба Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҷо орем ва ояндаи дурахшони Ватани азизамон – Тоҷикистони соҳибистиқлолро бунёд кунем.

ШИРИН ҚУРБОНОВА, сарходими илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих