(бахшида ба 34 - солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Истиқлолият дар таърихи давлатдорӣ ва сарнавишти миллати тоҷик гардиши куллӣ ва оғози марҳалаи сифатан нави рушд гардида, дар назди мо иҷрои вазифаи бисёр пурмасъулияти таърихӣ, яъне бунёди давлати мутамаддини ҷавобгӯ ба манфиатҳои халқу кишвар ва эҷоди аркони давлатдории муосирро пеш гузошт.

Эмомалӣ Раҳмон

Мусаллам аст, ки истиқлолият то имрӯз барои шумораи зиёде аз миллатҳои дунё ҳамчун ормон то ҳанӯз боқист. Истиқлолият барои пойбарҷоии як давлат ва як миллат василаи муҳимтарин аст. Ин раванд барои миллати тоҷик зиёда аз ҳазор сол ҳамчун ормон боқӣ монда буд.

Хушбахтона, дар даҳаи охирини асри ХХ ин ормони миллӣ барои миллати мо ба воқеият табдил ёфт. 9-уми сентябри соли 1991 бо эълони Эъломияи истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати тозабунёди тоҷик аз истиқлолияти худ ба оламиён дарак дод. Дар илми сиёсӣ, Эъломияи истиқлолият барои эътирофи давлат дар арсаи байналмилалӣ меъёри ҳуқуқии ҳатмӣ ба шумор меравад. Чунки истиқлолиятро эълом медоранду дар асоси он давлат эътироф мегардад. Ин истиқлолият ба шарофати фарзанди фарзонаи миллат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва бо талошҳои ҳамешагии миллати мо ба даст омад. Ҳанӯз ҳангоми интихоб ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар нутқи нахустини худ 18.11.1992 аз минбари Иҷлосияи Шӯрои Олӣ аз ҷумла чунин гуфта буд: “Ман ба Шумо сулҳ меорам”. Тазаккур бояд дод, ки ба даст овардани истиқлолият ҳанӯз ибтидои кор аст. Ин истиқлолиятро таҳким додан, аз таҳдиду хатарҳо муҳофизат намудан кори осон нест. Мавриди зикри хос аст, ки бо заковати тавоно ва гирои худ Президенти муҳтарами мамлакат эҳсос намуданд, ки асосҳои сиёсати пешгирифта бояд тақкурсии ҳуқуқӣ дошта бошад. Баъди қабули Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол ба ташаккули низоми ҳуқуқии кишвар оғоз бахшида шуд. Мувофиқи моддаи 11-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 Тоҷикистон сиёсати сулҳҷуёнаро амалӣ менамояд. Дар ҳамин модда ҷойи дигар омадааст, ки “ташвиқи ҷанг манъ аст”.

Дар воқеъ истиқлолият муҳимтарин рӯйдоди таърихӣ дар сарнавишти давлатдории миллати тоҷик ба шумор рафта, волотарин, арзишмандтарин, муқаддастарин рӯйдоди таърихӣ маҳсуб меёбад.

9 сентябри соли 1991 дар харитаи сиёсии дунё давлати мустақилу соҳибихтиёри Тоҷикистон арзӣ ҳастӣ кард ва аз оғози марҳилаи наву тозае дар ҳаёти халқи мо башорат дод.

Санаи 9 сентябри соли 1991 барои мо натанҳо ҳамчун рӯзи истиқлолияти Тоҷикистон, балки ҳамчун санаи барқарории адолати таърихӣ азизу арҷманд аст.

Ин аст, ки ба хотири дарки арзиши таърихии истиқлолият ва дарёфти роҳҳои таҳкими он мо паҳлуҳои гуногуни ин неъмати азизи худододро гаштаву баргашта мавриди арзёбӣ қарор медиҳем. Зеро Истиқлолияти Тоҷикистон на фақат дар асри охир, балки дар садсолаҳои дарози сарнавишти куҳан ва тақдири иҷтимоии халқамон пирӯзии бузург маҳсуб меёбад.

Дар воқеъ Истиқлолияти миллӣ нодиртарин туҳфаи тақдир аст. Маҳз ба шарофати соҳибистиқлолӣ мардуми сарбаланду тамаддунпарвари тоҷику тоҷикистониён тақдири Ватану давлати аљдодии худро ба даст гирифта, бо симои хос ва азму иродаи созандагӣ сӯйи ояндаи обод ва ҷомеаи мутамаддини шаҳрвандӣ равона аст. Боиси сарфарозист, ки маҳз Истиқлолият имкон дод, то худшиносии миллиро ғоя ва сармашқи кору афкори хеш қарор дода, ба нафъи давлату миллат ва бақои он хизмати содиқона намоем. Мавриди ёдоварист, ки ташаккул ва инкишофи худшиносии миллї дар шароити истиќлолият халќи тољикро ба тадбиќи барномањои гуногуни миллї оварда расонд.

Бояд тазаккур дод, ки бузургии халқи мо дар он аст, ки дар ҳеҷ вақту замон ба муқобили халқу миллати дигар сухане нагуфтааст, бо онҳо тифоҳу бародарона кору зиндагӣ кардааст, ҳеҷ қавмро таҳқир накардааст. Пӯшида нест, ки ин хусусият хоси миллати сарбаланди тоҷик аст. Миллати тамаддунпарвари мо аз ин хати миллӣ ҳеҷ гоҳ берун намеравад. Мо миллати худро дӯст медорем, вале эҳтироми миллати дигарро нигоҳ медорем. Ҳамзамон, мусаллам аст, ки мо ба касе, ба қавме таҳқири худро раво намебинем.

Таърих гувоҳ аст, ки солҳои аввали истиқлолият барои мардуми бо нангу ори тоҷику тоҷикистониён давраи озмоиши сахту сангини таърих буд, ки ҳеҷ гоҳ аз лавҳи хотирҳо зудуда нахоҳад гашт. Бинобар ин барои он, ки истиқлолияти Тоҷикистон пойдору устувор гардад ва давлати мо дар ҷомеаи ҷаҳонӣ мавқеи хоси худро ёфта, дар сафи кишварҳои тараққӣ карда ҷой гирад, бояд мо гузаштаи худро хуб дарк карда, бо неруи тоза ва азму иродаи қавӣ ба ҳалли мушкилоти имрӯзу оянда рӯ оварем. Дар ниҳоди миллати мо омилҳои бунёдии эҳёи тадриҷии истиқлолият ҳамеша вуҷуд доштанд: асолат ва ҳувияти устувор ва амалан шикастнопазирии таърихӣ, суннатҳои беш аз сеҳазорсолаи давлатдорӣ, арзишҳои бузург ва созандаи иҷтимоӣ, фарҳанг ва маънавиёти дурахшон, ки ҳамаи онҳо дар асл шаҳсутунҳои ҳаёти фаъол ва таърихии миллати мо буданд.

Инак, Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон 34 сола шуд. Дар таърихи 34-соли соҳибистиқлолӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муваффақиятҳое ноил гашт, ки давлатҳои абарқудрати ҷаҳонӣ дар зарфи 34 - соли давлатдориашон ноил нагашта буданд. Дар натиҷаи сиёсати дуруст ва илман асосноки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самтҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ, ҳуқуқ, фарҳанг, илм, маориф ва ғ. ватани азизи мо пешрафти ҷиддӣ намуд. Имрӯз дар арсаи байналмилалӣ Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибистилол зиёда аз 192 давлати дунё эътироф намудаанд. Яъне кишвари мо ба субъекти ҳуқуқи байналмилалӣ табдил ёфтааст. Акнун Тоҷикистон ба маркази чорабиниҳои минтақавию байналмилалӣ дар самти мубориза бо терроризм ва ифротгароӣ, қочоқи ғайриқонунии маводи мухаддир табдил ёфтааст. Имрӯз дар дунёи мутамаддин “Раванди оби Душанбе” ва “Раванди Душанбе дар мубориза ба муқобили терроризм ва ифротгароӣ” дар тамоми сиёсатгузориҳо бо ҳамин ном ёд мешаванд. Бо ин восита Тоҷикистон дар сиёсати байналмилалӣ нақши самараноки давлатдории худро мегузарад. Лозим ба ёдоварист, ки Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ба сифати давлати ташаббускори соҳаи обу иқлим ва экология эътибор дорад. Дар СММ дар асоси ташаббусҳо Ҷумҳурии Тоҷикистон зиёда аз 15 қатъномаҳо қабул карда шудаанд. Шаҳрвандони Тоҷикистон имрӯз тафаккури давлатмеҳвар ва миллатмеҳвар доранд ва барои онҳо волотарин арзиш Истиқлолияти давлатӣ ба шумор меравад. Бинобар ин мо шаҳрвандони ин ватани соҳибистиқлол бояд ҳамеша ба ҳифзи давлат ва истиқлоли он аз таҳдиду хатарҳои гуногуни замони муосир омода бошем.

ДАВЛИЁРОВА Сафаргул, номзади илмҳои фалсафа, ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва

Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Истиқлолият барои ҳар як миллат ва давлат бузургтарин неъмат ва ормони таърихӣ маҳсуб меёбад. Ҷумҳурии Тоҷикистон 9-уми сентябри соли 1991 истиқлолияти давлатии худро ба даст овард ва ин сана дар сарнавишти халқи тоҷик ҳамчун оғози давраи нави давлатдории миллӣ — давлати соҳибихтиёр, ҳуқуқбунёд, демократӣ ва дунявӣ нақши таърихӣ бозид.

Дар таърихи навини миллати тоҷик ин рӯз бо ҳарфҳои заррин сабт гардидааст, зеро истиқлолият на танҳо рамзи озодӣ ва соҳибихтиёрист, балки оғози роҳи худшиносӣ, давлатсозӣ ва рушди устувори миллӣ мебошад.

Миллати тоҷик дар тӯли ҳазорсолаҳо барои озодӣ ва соҳибдавлатӣ мубориза бурдааст. Дар охири солҳои 80-ум ва аввали солҳои 90-уми асри ХХ, таҳаввулоти сиёсиву иқтисодие, ки дар Иттиҳоди Шӯравӣ ба вуқуъ пайвастанд, имконияти таърихиро барои кишварҳои тобеъ фароҳам оварданд.

Натиҷаи ин равандҳо он буд, ки рӯзи 9-уми сентябри соли 1991 Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Қарори «Дар бораи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро қабул намуд. Ин сана ба унвони Рӯзи Истиқлолияти давлатӣ расман эълон гардид.

Бо вуҷуди шодиву ифтихори миллӣ аз бадастоварии истиқлолият, солҳои аввали соҳибистиқлолии кишвар душвориҳои сангин дошт. Ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997 яке аз фоҷиабортарин давраҳои таърихи муосири тоҷикон ба шумор меравад, ки талафоти ҷонӣ, муҳоҷирати миллионҳо нафар ва хароб шудани зербиноҳои иқтисодиву иҷтимоиро ба бор овард.

Бо талошҳои пайгиронаи роҳбарияти сиёсии кишвар ба хусус бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, сулҳу субот барқарор гардид. Имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав, заминаи мустаҳками рушди минбаъдаи давлатро фароҳам овард.

Тоҷикистон дар давоми зиёда аз се даҳсола пас аз истиқлолият ба комёбиҳои назаррас ноил гардид. Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 заминаи ҳуқуқии таҳкими давлатдорӣ ва низоми демократиро фароҳам сохт.

Бо вуҷуди мушкилоти ҷаҳонӣ, иқтисодиёти кишвар пайваста рушд мекунад. Бунёди нерӯгоҳҳои барқии обӣ, аз ҷумла НБО «Роғун», роҳҳо, нақбҳо, корхонаҳои саноатӣ ва дигар инфрасохторҳо нишонаи рушди иқтисодӣ мебошанд. НБО «Роғун» ҳамчун яке аз бузургтарин лоиҳаҳои миллӣ, барои таъмини истиқлолияти энергетикӣ аҳамияти калидӣ дорад.

Дар баробари ин, соҳаҳои маориф ва илм низ рушди назаррас пайдо кардаанд. Ҳазорон муассисаҳои таълимӣ, донишгоҳҳо ва марказҳои илмӣ таъсис ёфта, забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ мақоми худро мустаҳкам намуд ва ба худшиносии миллӣ такони ҷиддӣ бахшид.

Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ шинохта шудааст ва бо беш аз 180 кишвари ҷаҳон муносибатҳои дипломатӣ барқарор намудааст. Иқдомҳо ва пешниҳоди Тоҷикистон дар масоили муҳим, ба мисли обу иқлим, дар сатҳи байналмилалӣ дастгирӣ ва қадршиносӣ шудаанд.

Истиқлолият барои насли ҷавон мактаби худшиносӣ, ватандӯстӣ ва масъулияти шаҳрвандист. Ҷавонон бояд дарк намоянд, ки озодӣ ва истиқлол неъмати осонбадастомада нест, балки натиҷаи талошу ҷоннисориҳои фарзандони сарсупурдаи миллат мебошад.

Аз ин рӯ, ҳифзи арзишҳои миллӣ, гиромидошти забон, фарҳанг ва таърихи миллӣ вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди бедордил мебошад.

Хулоса Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои халқи тоҷик имконияти таърихие фароҳам овард, ки худро ҳамчун як миллати соҳибтамаддун ва соҳибдавлат дар ҷаҳон муаррифӣ намояд. Гарчанде дар тӯли зиёда аз се даҳсола кишвар ба дастовардҳои арзанда ноил гардидааст, вале вазифаҳои муҳим дар пешанд.

Ҳар як шаҳрванди кишвар бояд дарк намояд, ки пойдории истиқлолият, сулҳи ҷомеа ва рушди иқтисодӣ танҳо бо заҳмати дастаҷамъонаи халқ таъмин мегардад. Танҳо дар асоси ваҳдат, дӯстӣ ва заҳмати созанда метавон Тоҷикистони озоду обод ва пешрафтаро ба наслҳои оянда ба мерос гузошт.

Муаллиф: ходимони илмии Институти астрофизикаи АМИТ
Аюбов Д.Қ., Сафаров А.Ғ.

Дар тӯли зиёда се даҳсолаи истиқлолияти давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо дар ташаккули заминаҳои устувори давлатдорӣ, балки дар рушди илмҳои бунёдӣ ва амалӣ роҳи мураккабро бо сарбаландӣ тай намуд. Агар солҳои аввали соҳибистиқлолӣ ба ҳифзи иқтидори илмӣ дар шароити душвор бахшида шуда бошад, пас даҳсолаи охир ба замони пешрафтҳои сифатӣ табдил ёфт, ки ба оянда нигаронида шудааст. Дар ин раванд нанотехнология, соҳае, ки намуди зоҳирии технологияҳои асри 21-ро муайян мекунад, ҷои махсусро ишғол кардааст. Рушди ин соҳа ба шарофати сиёсати мақсадноку дурандешонаи давлату ҳукумат ва дастгирии бевоситаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имконпазир гардид.

Хушбахтона аз ҷониби Ҳукумати кишвар бо дарки амиқи ҳамбастагии зичи ояндаи иқтисоди ҷаҳонӣ ва технологияҳо ба саноати нано, хеле саривақтӣ роҳи ҳамгироии кишвар ба ин фазои пешрафтаи илмӣ муайян карда шуд. Дар ин самт аз ҷониби Ҳукумати кишвар вобаста ба вуҷуд овардани базаи моддию техникии замонавӣ низ иқдомҳои бунёдӣ амалӣ гаштанд. Аз он ҷумла, агар танҳо дар миқёси Институти физикаю техникаи ба номи С.У.Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон назар намоем – таъсиси Шуъбаи наномавод ва нанотехнология (2008 с.), кор карда баромадани моделҳои амалии тавсифдиҳандаи динамикаи нанозарраҳо (аз соли 2009 то ҳоло), насби комплекси муосири таҳқиқи лазерии таркиби атмосфера (2019 с.), насби дуюмин комплекси таҳқиқи атмосфера дар минтақаи ҷануби кишвар (Шаҳритус, Айвоҷ, 2023 с.), ба пуррагӣ таъсис дода шудани 2 лабораторияи муосири илмии муҷаҳҳаз бо тамоми шароитҳои таҳқиқот дар шуъбаи наномавод ва нанотехнология ва лабораторияи спектроскопияи молекулавӣ (2024-2025 с.) ва ба роҳ монда шудани як қатор лоиҳаҳои илмии байналмилаллиро вобаста ба таъсиси марказҳо ва самтҳои нави илм номбар намудан мумкин аст.

Махсусан солҳои охир, бо шарофати инфрасохтори ба вуҷуд овардашуда ва дастгирии давлатӣ олимони шуъбаи наномавод ва нанотехнологияи Институт натиҷаҳои сатҳи байналмилалиро ба даст оварда, пайваста барои баланд шудани нуфузи илми кишвар дар арсаи байналмилалӣ то ҳадди имкон саҳми худро гузошта истодаанд. Аз он ҷумла, дар заминаи лабораторияҳои навтаъсис олимони шуъба имконият доранд, ки таҷрибаҳои бевоситаи илмиро барои коркарди маводи нави инноватсионӣ гузаронанд. Намунаҳои лаборатории нанохокаҳо ва нанопленкаҳои маводи перовскитӣ барои лавҳаҳои офтобии насли нав, ки аз ҷониби олимони шуъба ҳосил карда шуданд ва тариқи методҳои зеҳни сунъӣ пешгуӣ намудани таркиби наномаводи коркардшаванда – бархе аз натиҷаҳои амалӣ дар рушди ин соҳа мебошанд.

Таҷрибаи байналмилалӣ нишон медиҳад, ки сармоягузорӣ ба рушди соҳаи нанотехнология – сармоягузорӣ ба оянда мебошад. Зеро соҳаи мазкур барои кишварҳо имконияте мебошад то ки на танҳо ба тамоюлҳои ҷаҳонӣ расидагӣ кунад, балки технологияҳои рақобатпазири худро низ эҷод намуда, мустақилона ниёзҳои хешро қонеъ намоянд. Аз он ҷумла, таъминот бо энергияи таҷдидпазир, коркардҳо дар соҳаи тиб ва дорусозӣ, таъминот бо оби тозашуда тариқи истифодаи наномембрана ва сорбентҳои наносохторишуда ва ғ. барои амалан боз ҳам баланд баровардани сатҳу сифати зиндагии мардуми кишвар равона шуда истодааст, ки ҳадафи олии давлату ҳукумат таҳти сиёсати созандаи Пешвои миллат мебошад.

Заминаи устуворе, ки тайи солҳои истиқлолият дар шакли инфрасохтори муосири илмӣ ва кадрҳои омодашуда бунёд ёфтааст, итминон медиҳад, ки илми тоҷик минбаъд низ дар ганҷинаи донишҳои ҷаҳонӣ, таҳкими соҳибихтиёрии технологӣ ва нуфузи байналмилалии кишвар саҳми арзандаи худро мегузорад.

Аз фурсат истифода бурда, тамоми мардуми меҳнаткаши кишвари азизамонро бо фаро расида истодани 34-уми солгарди Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон табрик менамоем.

М.М. Қаюмов – мудири шуъбаи наномавод ва нанотехнология

Ф. Шокир – ходими пешбари илмии шуъба

Х.Р. Раҳмонов – ходими илмии сектори физикаи назариявӣ

“Истиқлолият нишонаи ҳувият ва озодӣ, ифтихор ва номус, рамзи саодат ва шарти бақои миллати соҳибихтиёру соҳибдавлати тоҷик мебошад” –

Эмомалӣ Раҳмон.

Дар саҳифаҳои дурахшони таърихи кишвар санаҳои тақдирсоз ва муҳиме ҳастанд, ки мояи ифтихору сарфарозиянд. Аз ҷумлаи чунин санаҳои барҷаста соли 1991 ба вуқуъ пайваст ва 9 сентябр расман Рӯзи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид. Аз ҳамон вақт то имрӯз ин санаи муборак барои миллати тоҷик иди муқаддас маҳсуб мешавад.

Даврони Истиқлолият барои мо имкони воқеӣ фароҳам овард, ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем. Истиқлолият барои мо рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омўзонда, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшид ва дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намуд.

Истиқлолият барои мо нишони барҷастаи пойдории давлат, бақои симои миллат, рамзи асолату ҳувият, мазҳари идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин пайвастани кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошад.

Тамоми сокинони кишвари озоду ободи мо имрӯз ифтихор доранд, ки 34 сол қабл аз ин нахустин хиштҳои пойдевори истиқлолияти воқеӣ ва давлатдории миллии худро ниҳода, аз шарофати мустақилият соҳиби рамзҳои давлатӣ – Парчам, Нишон ва Суруди нави миллӣ гардидем.

Ҳодисаву воқеаҳои пурошўби ибтидои солҳои навадуми асри гузашта водор намуд, ки оид ба масъалаи таъмини амнияти милливу давлатӣ, нигоҳ доштани оромии авзои ҷомеа, пойдории сулҳу субот ва таҳкими истиқлолияту ҳифзи дастовардҳои он андеша кунем, ки ин ҳама як қисми таркибии сиёсати давлатии мо маҳсуб мешуд.

Пас аз як соли эълони Истиқлолият, аниқтараш моҳи ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби ноҳияи Б.Fафуров Иҷлосияи ХVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба арсаи сиёсат шахсиятеро баровард, ки дастовардҳои минбаъдаи кишвар ба номи ӯ иртиботи ҳамаҷониба доранд. Аз рӯзи сарвари давлат интихоб гардидани фарзанди барӯманди халқ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тољикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми фишангҳои ҳокимият асосҳои сохтори конститутсионӣ, рукнҳои тозаи идоракунии давлат, меъёрҳои танзимкунандаи ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар роиҷ гардида, пули миллӣ ба муомилот баромад ва шиносномаи миллӣ дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардид.

Мо яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерўҳои сарҳадиро таъсис дода, ҳифзи марзу буми Ватан ва сарҳади давлати худро таҳти назорати доимӣ гирифтем. Чунонки Президенти мамлакат, Пешвои миллат – Ҷаноби Олӣ мўҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: «Яке аз муҳимтарин дастовардҳои мо дар даврони истиқлолият давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣ мебошад, ки моҳиятан шакли ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ ва дунявиро дорад».

Халқи азиятдидаи тоҷик барои таҳкими Истиқлолият, нигаҳдошти якпорчагии марзу бум, расидан ба сулҳу ваҳдат ва ягонагӣ, интихоби роҳи рости рушду тараққиёт Конститутсия (Сарқонун)-и мамлакати орзую ормонашро қабул кард. Агар гўем, ки аз ҳамон соли қабули Конститутсия, яъне соли 1994 барои Ҷумҳурии Тоҷикистон марҳилаи нави инкишоф фаро расид, хато нахоҳад шуд.

Зеро барои расидан ба сулҳи кул ва Ваҳдати миллӣ пеш аз ҳама пояи қонунии фаъолияти Ҳокимият зарур буд ва инро метавонист танҳо Конститутсияи ҳаматарафа такмилёфта ва мутобиқ ба талаби замон таъмин намояд.

Баробари ин якдилона пазируфтани Конститутсия аз ҷониби тамоми халқ нишони эътирофи Ҳукумати қонуниро дошт, ки акнун ду сол мешуд, бо сарварии фарзанди вафодори миллат Эмомалӣ Раҳмон барои аз варта берун овардани мамлакати дар ҷанги шаҳрвандӣ харобгардида фаъолияти шабонарўзӣ мебурд.

Кафолати зиндагии осуда ва хурраму озодро барои халқ ин ҳуҷҷати муҳим таъмин менамояд. Асоси чунин зиндагӣ бошад, меҳнати сидқидилонаю бунёдкорона аст. Пас кафолати меҳнати озодона, донишу ҳунаромӯзӣ, истироҳат ва табобат, саҳм гирифтан дар пешрафти мамлакат барои ҳар шаҳрванд низ аз ҷониби давлат тавассути Конститутсия муайян гардидааст, ки кафили он бошад, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Акнун – пас аз гузаштани солҳо ва ба даст овардани баъзе комёбиҳои муҳим метавонем чунин хулоса кунем: «Давраи навини давлатсозию давлатдории мустақилона моро водор сохт, роҳи ислоҳоти иқтисодӣ, дигаргун сохтани шакли моликият, ташаккули иқтисодиёти миллӣ ва сохторҳои нави идоракунии онро пеш гирифта, ба густариши муносибатҳои бозоргонӣ ва пайвастани низоми иқтисоди Тоҷикистон ба набзи иқтисоди ҷаҳонӣ роҳ кушоем».

Душвортарин муаммои мо ин масъалаи истиқлолияти энергетикӣ буд, ки баъди ба низом даровардани сохторҳои ҳокимият роҳбари давлат ҳамарӯза бо он машғул мешуд. Албатта раванди бонизоми пешрафти иқтисодиёт ва инкишофи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ дар шароити имрӯза асосан аз истиқлолияти энергетикиву коммуникатсионӣ ва вусъат пайдо кардани роҳсозӣ вобастагии амиқ дорад. Бинобар ин нахустин иқдомҳои Ҳукумати Ҷумҳурӣ оғоз бахшидан ба сохтмони туннели Анзоб буд.

Сарвари давлат дар ин кор ибтидои ҳама бунёдкориҳои роҳсозию коммуникатсияро дида, даричаи наҷотро низ дар он дарёфта буданд. Дар роҳи таъмини истиқлолияти энергетикӣ, раҳоии кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ, амнияти озуқаворӣ, ки ҳадафҳои стратегии Ҳукумати мамлакат мебошанд, бо сохтмони нерўгоҳҳои хурду калони барқи обӣ, хатҳои интиқоли қувваи барқ, туннелҳо, шоҳроҳҳову пулҳои байналмилалии мошингард ва даҳҳо иншооти азими инфраструктураи иҷтимоӣ натиҷаҳои нек ба даст оварда шуданд.

Бунёдкориву созандагӣ дар ин самтҳо вусъати тоза пайдо карданд. Аз ҷумла, сохтмони нерӯгоҳҳои барқи обии «Сангтӯда-1» ба охир расонда шуд ва он алҳол ба манфиати халқ хизмат мекунад. НОБ-и «Сангтӯда-2», як қатор нерӯгоҳҳои хурд ба кор даромаданд. Хатҳои баландшиддати интиқоли нерўи барқи Ҷануб- Шимол, Лолазор -Хатлон, Лолазор – Сангтӯда-1 ба истифода дода шуданд. Дигар аз чунин объекти стратегӣ НОБ–и Роғун ба ҳисоб меравад, ки аввалин чархаи он 16 ноябри соли 2018 ба истифода дода шуд.

Дар маҷмӯъ он аз шаш чарха иборат буда, қудрати ҳар кадоми онҳо 600 мегаваттро ташкил медиҳанд. Сохтмони НОБ-и Роғун аз соли 2008 дубора оғоз гардидааст. Ҳамон сол дар НОБ –и Роғун 635 нафар коргар ва 46 адад техника ва механизм ба кор шуруъ кард. Ҳоло бошад дар он ҷо беш аз 21 ҳазор нафар мутахассисон ва коргарон, ки аксариятро ҷавонон ташкил медиҳанд, кор мекунанд.

Доир ба раҳоии кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ як силсила тадбирҳои мушаххас амалӣ шуда, сохтмонҳои қитъаҳои алоҳидаи роҳҳои мошингарди Душанбе – Хоруғ – Мурғоб, Душанбе – Рашт – Саритош, нақбҳои автомобилгарди Истиқлол, Шаҳристон, Душанбе – Хуҷанд – Чанак ва нақби Шаршар ба истифода дода шуданд. Холо таъмири роњи мошингарди Душанбе – Бадахшон – Чин идома дорад. Баъди истифодаи роҳҳои бузурги байниминтақавӣ имкон фароҳам омад, ки ҳаракати нақлиёт дар дохили мамлакат ва берун аз он тамоми фаслҳои сол имконпазир бошад ва дар ин замина вазъи равуо ва боркашонӣ ба манотиқи гуногуни кишвар сад дар сад беҳтар гардад.

Ба шарофати истиқлолият ба дастовардҳои назарраси сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ ноил шуда бошем ҳам, дар марҳилаи мураккабу ҳассоси ҷаҳони имрўза ба иттиҳоду ҳамраъйӣ, ваҳдати миллӣ, маърифату зиракии сиёсӣ, худошиносиву худогоҳӣ ва эҳсоси баланди ватандӯстиву ватандорӣ бештар ниёз дорем. Ин нуқтаро сарвари давлат Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пай бурда, борҳо таъкид кардаанд, ки ҳушёрии сиёсиро аз даст надиҳем. Президент аз ҷумла мегӯянд: «Солҳои охир дар ҷаҳон як силсила тамоюлоти хатарнок, аз қабили таҳдиди терроризми байналмилалӣ, экстремизм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, қочоқи силоҳ ва фаъолияти гурўҳҳои ҷинояткори трансмиллӣ қувват мегиранд, ки инҳо метавонанд ба оромиву суботи минтақа ва амнияти давлатии кишварҳои алоҳида таъсири ногувор расонанд.

Аз ин рӯ, мову шумо бояд якҷоя хатари вусъатёбии ин амалҳои номатлубро пешгирӣ намоем, барои бақои тақдири миллат, таъмини ваҳдати миллӣ ва амнияти давлат, пойдории сулҳу субот ва оромии ҷомеа тадбирҳои мушаххас андешем. Мо сиёсати пойдории сулҳу субот, ризоияти ҷомеа ва ваҳдати миллиро, ки давлати тоҷикро аз нобудшавию миллатро аз парокандагӣ наҷот бахшид, яке аз дастовардҳои бузурги даврони истиқлолият мешуморем».

Дар шароити кунунӣ, ки ҷаҳони муосир дорад, таҳкими Истиқлолият, устувор гардонидани пояҳои давлат ва баланд бардоштани сатҳ ва сифати зиндагии инсон барои на танҳо мардуми мо, балки тамоми инсоният мазмуни ҳаётан муҳим пайдо мекунад. Зеро даҳсолаҳои охир пешрафти босуръати илму техника ва раванди қувват гирифтаистодаи ҷаҳонишавӣ инсониятро ба муҳити комилан нав ворид намуда, боиси ташаккул ёфтани низоми фарогири равобити сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ ва иттилоотиву маънавӣ гардидааст.

Зикр бояд кард, ки дар даврони Истиқлолият давлати ҷавони тоҷикон дар байни мамолики аҳолияш мусалмон ва умуман ҷомеаи ҷаҳони муосир мавқеъ ва манзалати хос пайдо намуд. Суханрониҳои Президенти мамлакат Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаҳои бузурги байналхалқии давлатҳои аъзои Конфронси исломӣ, ҷонибдории шахсии сарвари давлати мо аз покизагии дини мубини ислом ва зарбаи сахт задани ў ба даъвогарони ҳамбастагии дини ислом бо терроризму экстремизми байналмилалӣ, ҳамкориҳои мутақобилан судманд бо мамолики гуногуни олами ислом аз он шаҳодат медиҳанд, ки имрўз Тоҷикистони соҳибистиқлол аз зумраи давлатҳои озоду ободест, ки дар он баробари расму оини миллию мардумӣ анъанаҳо ва маросимҳои динӣ риоя мегарданд. Озодии виҷдонро Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон кафолат медиҳад.

Бо вуҷуди ҳамаи дастовардҳои бесобиқаву беназири худ инсон ҳанўз ба ормону орзуҳои деринааш, яъне эҷоди як зиндагии поку пурсаодат, орому осуда ва озод аз хушунату ихтилофҳо дастёб нашудааст. Баръакс, имрўз инсоният бо хатарҳои нав ва мушкилоти экологию сангинтар рў ба рў гашта, гирифтори ихтилофҳои мафкуравию мазҳабӣ ва бархўрди манфиатҳои сиёсиву иқтисодии ҷаҳонӣ мебошад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон чун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ табиист, ки аз равандҳои ҷаҳонишавӣ берун буда наметавонад. Муносибатҳои мо ба кишварҳо ва минтақаҳои гуногуни олам торафт вусъат ёфта, мо ҳарчи бештар вориди муносибатҳои сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву гуманитарии байналмилалӣ мегардем. Дар чунин шароит амиқ дарк кардани мақсад ва ҳадафҳои худ, таҳкими дастовардҳои таърихӣ ва ҳифзи манфиатҳои миллии Ватани азизамон дар арсаи байналмилалӣ амри зарурист. Барои амалӣ гардидани ин ҳадафҳо муносибатҳои баробарҳуқуқ ва ҳамкориҳои мутақобилан судманд бо кишварҳои минтақа ва мамолики пешрафтаи олам аҳамияти махсус доранд.

Дар робита ба ин бояд гуфт, ки дар натиҷаи пешбурди сиёсати «дарҳои кушода» чунин муносиботу ҳамкориҳо рўз аз рўз таҳкиму густариш меёбанд.

Имрӯз Тоҷикистон сохибихтиёр аст. Самараи неки истиқлол аст, ки Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар шинохта шудааст. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон - манбаи омузиши сулҳхоҳони ҷаҳон гашт, ки боиси ифтихори ҳар як фарди тоҷик аст. Бигузор иди муқаддаси Истиқлолият барои ҳар фарди соҳибдилу озодаи кишвар саломатӣ, бахту саодат, зиндагии осуда ва комёбию кушоишҳо оварад! Поянда бод ваҳдати миллӣ ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон!

Каримзода А.И., Мирзоев Н.М.- ходимони илмии Институти зоология ва

паразитологияи ба номи Е.Н.Павловскийи АМИТ

Истиқлолияти давлатӣ барои миллати тоҷик на танҳо рамзи соҳибистиқлолӣ ва озодӣ, балки пояи устувори давлатдорӣ ва заминаи рушди ҳамаҷонибаи ҷомеа мебошад. Ин дастоварди таърихӣ ҳамчун манбаи ифтихору сарбаландӣ, ҳисси нангу номус ва худшиносии миллӣ хизмат мекунад. Истиқлолият ҳамчун ҳифзи сулҳу субот, осоиш ва амнияти шаҳрвандон нақши калидӣ дорад ва ба рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар замина мегузорад.

Таърих гувоҳ аст, ки рӯзи 9 сентябри соли 1991 бо талошҳои пайвастаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пас аз садсолаҳо орзуи дерини мардуми тоҷик амалӣ гардида, Тоҷикистон соҳиби Истиқлолияти давлатӣ гардид. Ин рӯйдод на танҳо рамзи соҳибистиқлолии кишвар, балки оғози марҳалаи нави давлатдорӣ ва рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа буд.

Пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ, Тоҷикистон бо мушкилоти сангини сиёсӣ ва иҷтимоӣ рӯ ба рӯ гардид. Ҷанги шаҳрвандӣ, бархурдҳои сиёсӣ ва нооромии иҷтимоӣ кишварро ба ҳолати ниҳоят мушкил расонд. Аммо бо қаҳрамонии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва сиёсати сулҳпарваронаи ӯ, ҷомеа муттаҳид гардид ва суботи сиёсӣ барқарор шуд. Суботи миллӣ ҳамчун пояи асосӣ барои рушди илму маориф, иқтисод ва фарҳанг хизмат мекунад.

Сулҳ на танҳо ҳолати сиёсӣ, балки муҳаррики ҳаёти осоишта барои ҳар як фарди ҷомеа мебошад. Он имконият медиҳад, ки кӯдакон дар хоби осоишта биханданд, модарон бе ҳарос зиндагӣ кунанд ва ҷавонон бо озодӣ ва амнияти комил ояндаи худро созанд. Дар шароити сулҳу ваҳдат рушди соҳаҳои илм ва бахусус илми тиб метавонад ба таври муассир ба зиндагии мардум таъсир расонад.

Дар даврони истиқлолият, таҳкими заминаи илмӣ ва рушди илми тиб яке аз самтҳои муҳими сиёсати давлатӣ гардид. Пешвои миллат таъкид менамоянд, ки ҷомеаи солим бе илм ва тибби пешрафта имконнопазир аст. Бо таваҷҷуҳи хос ва дастгирии ҳукумат, муассисаҳои илмӣ ва тиббӣ дар тамоми қаламрави кишвар фаъол гардиданд, имкониятҳои омӯзиш ва тадқиқот дар сатҳи байналмилалӣ фароҳам омаданд.

Дар ин замина, Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва муассисаҳои таҳқиқотӣ нақши муассир доранд. Аз ҷумла:

Маркази миллии иммунология, ки барои таҳқиқ ва рушди роҳҳои нави иммунологияи клиникӣ хизмат мекунад;

Маркази миллии пайвандсозии узвҳо ва бофтаҳои инсон, ки дар ҷорӣ намудани технологияҳои муосир ва муолиҷаи беморони вазнин нақши муҳим дорад;

Институтҳои химия ва биология, ки дар таҳияи доруҳои табиӣ ва таҷрибаҳои муосир фаъолият менамоянд;

Институтҳои зоология ва паразитология, ки таҳқиқи бемориҳои сироятӣ ва паразитӣ ва пешгирии онҳо дар ҷомеа доранд.

Натиҷаҳои тадқиқотҳои илмӣ ба беҳтаршавии дастрасӣ ва сифати табобати беморон мусоидат мекунанд. Пешвои миллат борҳо таъкид намудаанд, ки бунёди ҷомеаи солим бе табибони донишманд ва дорои ҳисси баланди ватандорӣ имконнопазир аст.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат як қатор барномаҳои стратегии рушди илму тиб ва тандурустиро амалӣ кардааст:

1. Стратегияи миллии солимии аҳолӣ (2021–2030) – ҳадафи асосӣ беҳтар намудани сифати тандурустӣ ва дастрасии аҳолӣ ба хизматрасониҳои тиббӣ мебошад;

2. Барномаи давлатии рушди илмҳои табиатшиносӣ ва дақиқ – мутобиқгардонии таҳқиқот ба стандартҳои ҷаҳонӣ ва ҷорӣ намудани технологияҳои муосирро дар бар мегирад;

3. Барномаи ислоҳоти соҳаи тандурустӣ – баланд бардоштани сифати таълим ва амалӣ намудани ислоҳот дар муассисаҳои тиббӣ.

Таъсис ва фаъолияти муассисаҳои тадқиқотӣ ва марказҳои илмӣ шаҳодат медиҳад, ки сиёсати илмию тиббии кишвар самтҳои стратегӣ ва дурнамои дарозмуддат дорад. Ин чораҳо имконият медиҳанд, ки Тоҷикистон ба як маркази таҳқиқоти тиббӣ дар минтақа табдил ёбад.

Истиқлолият на танҳо заминаи рушди иқтисод ва илму фарҳанг аст, балки омӯзиши таърихи миллат ва эҳтироми арзишҳои миллӣ барои насли ҷавон низ аҳамияти зиёд дорад. Пешвои миллат таъкид мекунанд:

“Ҷавонони мо ҳар қадар босаводу соҳиби касбу ҳунар бошанд, ояндаи Ватан ҳамон қадар обод ва неруманд хоҳад шуд.”

Муҳаббат ба Ватан, эҳтиром ба таърихи пурифтихори миллат ва сабақҳои ниёгон моро водор мекунад, ки бо дилу нияти нек ба шукуфоии диёр саҳм гузорем. Ҳисси ватандорӣ ва масъулияти шаҳрвандӣ ҳамчун омилҳои муҳими таҳкими истиқлолият ва рушди ҷомеа хизмат мекунанд.

Бо вуҷуди дастовардҳои назаррас, соҳаи тибби Тоҷикистон ҳамчунон бо мушкилот рӯ ба рӯ аст. Аз ҷумла: камбудии таҷҳизоти муосири ташхису табобат; норасоии кадрҳои баландихтисос, махсусан дар минтақаҳои дурдаст; зарурати ҳамгироии тадқиқоти илмӣ бо амалияи тиббӣ бо стандартҳои байналмилалӣ.

Аммо бо идомаи сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат ва саъю кӯшиши олимон ва мутахассисон, ин монеаҳо паси сар карда шуда, Тоҷикистон метавонад ба маркази муҳими таҳқиқоти тиббӣ ва илми муосир дар минтақа табдил ёбад.

Истиқлолият барои миллати тоҷик рамзи соҳибистиқлолӣ, субот ва рушди ҳамаҷонибаи ҷомеа мебошад. Бо сиёсати хирадмандона, дастгирии давлат ва ҳисси баланди масъулияти шаҳрвандӣ, миллати тоҷик тавонист аз буҳронҳо берун ояд ва роҳи рушди устуворро пеш бигирад. Рушди илм ва бахусус илми тиб дар баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва таъмини саломатӣ нақши калидӣ дорад.

Мо, махсусан насли ҷавони даврони истиқлолият, вазифадорем, ки бо ҳисси баланди ватандорӣ ва худшиносӣ саҳми босазо дар таҳкими истиқлолият гузорем ва бо шукуфоии Ватан ҳамеша ифтихор намоем. Истиқлоли Тоҷикистон бояд то абад поянда ва ҷовидон боқӣ монад.

Ибодзода С.Т. ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон,

раиси шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтӣ, д.и.т., профессор

Ба ифтихори 34-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон

“Эмомалӣ РАҲМОН яке аз симоҳои барҷаста буда, дар байни сиёсатмадорони ИДМ мавқеи намоёнро ишғол мекунад. Ин беҳуда нест. Тамоми ҷидду ҷаҳди ӯ аз он шаҳодат медиҳад, ки дар Тоҷикистон раванди сулҳ тавре пойдор аст, ки назираш дар ҳеҷ мамлакате, ки чунин вазъияти муташанниҷе дошт, дида намешавад. Ҳар он чи оид ба ин масъала дар Тоҷикистон амалӣ гардидааст, мисоли хубест барои бисёр халқҳову мамолики дигар”.

Владимир ПУТИН

Ба арсаи сиёсат вуруд гардидани Ҷаноби Олӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳанӯз аз оғози фаъолияти худ дар таърихи навини халқи тоҷик падидаи нодире буд, гӯйем ҳам ҳеҷ як иштибоҳе нахоҳем кард. Воқеан ҳар гоҳе, ки ба гузаштаи начандон дури таърихи пурғановати халқи худ назар меафканем, пеши чашм симои марди хирадманду сиёсатмадор, Лидери ҳақиқӣ ва шахсияти сабуру нотакрор, абармарди дурандеш ва ғамхору дилсӯзи халқу Ватан, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон падидор мегарданд, ки пайваста бо талошу бедорхобиҳояшон феълан бо ин гуна басо шуҳрати оламгиру дастовардҳою комёбиҳои назаррасу муваффақонаи худ, шуҳраи офоқ гардидаанд, ки ин падида боиси ифтихори мо тоҷикон маҳсуб меёбад.

Аз ҷониби дигар ба пиндори мо ҳамаи ин падидаҳои нодир ва ҳамзамон дастовардҳои назарраси сӣ соли охир маҳз аз баракати сулҳу салоҳ, ҳамдигарфаҳмию муттаҳидӣ ва Ваҳдати миллӣ маншаъ мегиранд. Ба ифодаи шоир:

Арҷмандӣ халқро аз Ваҳдат аст,

Ваҳдати ин хонадон ояд ҳаме.

Бояд қайд кард, ки пас аз ба даст овардани Истиқлоли давлатӣ санаи 9-уми сентябри соли 1991 ва ҳамзамон ба шарофати ба имзо расидани Созишномаи сулҳу ваҳдати миллӣ дар таърихи 27-уми июни соли 1997 ҳамагон ба Сарвари мӯнису ғамхор ва поягузори сулҳу Ваҳдати деринтизору сартосарӣ, Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шукронаву сипосгузорӣ менамоянд, ки мардумро аз рӯзҳои аввали ба сари қудрат омадани худашон мудом ба парастиши сулҳу ваҳдати миллӣ ва муттаҳидию сарҷамъӣ ва дӯстию рафоқат ва инчунин бародархондагию ҳамдигарфаҳмӣ ҳидоят менамояд.

Мусаллам аст, ки дар ҳар давру замон нақши шахсият дар рушди давлатдории миллӣ ва пешрафти сатҳи иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсии кишвараш пеш аз ҳама ба фаъолияти назаррас ва инчунин дастоварду муваффақиятҳои ба худ хос ва ҳамзамон талошу тавассути заҳматҳои хастагинопазираш баҳри нафъи мардум маълум мегарданд.

Тоҷикистони соҳибистиқлолу соҳибиқбол ва ободу зебои мо имрӯз Лидери асосӣ, ягона ва инчунин Пешвою раҳнамои якто ва ягонаи худро дорад. Президентеро, ки пайваста ҳадафи асосиаш пайи ободии мулк, бунёдкориву созандагӣ, беҳбудии сатҳи рӯзгори ҳамватанонамон маҳсуб ёфта, ҳамзамон ба ин васила забони модарияшро ба минбарҳои баланди сатҳи ҷаҳонӣ баровард, тоҷику Тоҷикистониёнро ба ҷаҳону љањониён чун миллати тамаддунофару бузургманишу озодазодагон, соҳибдевону соҳибистиқлолу соҳибиқбол дар арсаи олам беканор муаррифӣ кард.

Илова ба ин гуфтаҳо ин марди диловару шуҷоъ ва нотарсу бебок ва ватандӯсти асилу ғамхори халқ бо эъмори роњу шоҳроҳҳо ва нақбу пулҳо, мулкро аз бунбасти мањдудиву сарбастагӣ ба арсаи олам раҳнамун сохт, сохтмонҳои бузурги асрро оғоз бахшид, инчунин симои пойтахти мамлакатамонро ба куллӣ тағйир дод, ки феълан ҳаваси бинанда ва ҳар як сайёҳу меҳмони ба кишвари гул-гул шукуфо ва ободу зеборо меоранд.

Маҳз натоиҷи ҳамин саъю талошҳои ватандӯстонаю пайгиронаи Пешвои муаззами миллатамон Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки зиёда аз як миллион нафар гурезаҳои иҷборӣ ниҳоятан баъди тинҷию амонӣ ва барқарор шудани сулҳу Ваҳдати миллӣ ва Ҳукумати қонунӣ боз ба кулбаи бобоии худу ба Ватани аҷдодиашон баргашта, ниҳоятан пайи обод намудани коху манзилҳояшон шуданд.

Ин гуна иқдоми наҷибу формулаи беназири сулҳовариву сулҳофарии Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон ба таври объективона аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо арзёбӣ гардида, боз як бори дигар тоҷиконро чун миллати тамаддунофар дар ҷаҳон муаррифӣ намуда, мақому манзалати давлати тоҷиконро дар арсаи ҷаҳонӣ боз ҳам болову воло бардошт, ки дар таърихи башар беназир маҳсуб меёбад ва ин падидаи нодир боиси ибрати дигару дигарон низ гардидааст.

Лозим ба тазаккур аст, ки маҳз натиҷаи талошу бедорхобиҳои ин Лидери сиёсӣ ва ҷавонмарди далеру шуҷоъу фидоии миллату Қаҳрамони Тоҷикистон буд, ки ниҳоят санаи 27-уми июни соли 1997 ба имзо расидани Созишномаи сулҳу Ваҳдати миллии сартосарӣ яке аз дастовардҳои нодири даврони Истиқлол ба ҳисоб рафта, феълан дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт гардида аст.

Пурнур шаҳчароғӣ, эй раҳнамои миллат,

Раҳҷӯйӣ бахти халқӣ, эй раҳкушои миллат!

Аз ин рӯ, Шоири халқии Тоҷикистон Рустами Ваҳҳоб низ дар ашъори ватандӯстонаи худ, хидматҳои мондагору бесобиқаи Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро барҳақ чунин қаламдод кардааст:

На сар гуфтам, на по гуфтам, на ҷон гуфтам, на тан гуфтам,

Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам.

Ҳазорон бор “мо” гуфтам, касе ҳамдил нашуд аммо,

Ҷаҳоне зидди ман шӯрид, агар як бор “ман” гуфтам.

Дӯстони азиз ва хонандагони муҳтарам аз ин рӯ, ҳамаи мову Шумо муваззафем, ки ба қадри заҳмату талошҳои Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон расем ва пайи ободию зебоӣ ва ҳифзи марзу буми аҷдодӣ саъю талош намоем ва ҳамзамон ҳамеша дар атрофи ин абармарди арсаи сиёсат ва Лидери тавонои худ муттаҳид гардида, Ватанамонро дӯст дорему барои боз ҳам ободу зебо гардидани он заррае ҳам бошад саҳми боризамонро дар пешрафту рушди он дареғ надорему ҳамеша дар ҳифзи Ватани азизи худ хидмат ба сомон расонем.

Бояд қайд намоям, ки чанде пеш аз тариқи матбуоти даврӣ, нигоштаи адиб ва аъзои вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, устоди азизу гиромиқадр Саймумин Ятимовро таҳти унвони “Корномаҳои ҷовидонаи Пешвои муаззами миллат (дар асарҳои Саймумин Ятимов) Истиқлоли давлатӣ аз дидгоҳи Пешвои муаззами миллат” мутолиа намудам, ки мавсуф аз ҷумла ва барҳақ чунин нигоштаанд: «Ҳамасрони мо шоҳиданд, ки хештаншиносӣ, худшиносии миллӣ ва дар ҳамин замина сохтани давлати миллӣ, ки ормони ҳазорсолаи мардуми тоҷик буд, аз мақсадҳои меҳварии Роҳбари давлат маҳсуб мегардад. Суханони дар дили ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон сабтшуда ва умедбахши Роҳбари нав интихобгардидаи миллати тоҷик − «Ман ба шумо сулҳ меорам!» азми таърихӣ ва амалҳои ҷонфидоёнаи ӯ, навиди созандагӣ ба ҳар хонадони мамлакати ҷангзадаи дур аз маъмур ва мардуми хастаи ранҷур нур бахшид» (С. Ятимов. Асарҳо. Ҷилди 11. Қисми I. Масъалаҳои забоншиносии миллӣ дар таълимоти Пешвои миллат. – Душанбе: Ганҷ нашриёт, 2019. – С. 27).

«Садоқатмандӣ ва эътиқоди бепоёни ӯ ба халқ, собитқадамӣ дар роҳи иҷрои паймон, истодагарӣ дар масири пешгирифта, таъмини сулҳ, ваҳдат, рушди устувори миллӣ, сарфи назар аз мушкилот, таҳдид ва хатарҳои ҷонӣ, омилҳои аслии хештаншиносӣ ва худшиносии миллии қишрҳои асосии ҷомеа гардид. Ҳаммаром будани иқдомҳои Пешвои миллат бо ормонҳои мардум ба иҷро гаштани нақшаҳои барои мамлакат созгор такони ҷиддӣ бахшиданд» (С. Ятимов. Асарҳо. Ҷилди 11. Қисми II. Паёми Пешвои миллат ва масъалаҳои рушди маърифат. – Душанбе: Нашриёти муосир, 2020. – С. 224).

«Роҳбари давлат ҳанӯз дар рӯзи аввали расидан ба қудрати сиёсӣ, масъалаи эҳёи миллиро эълон ва давоми се даҳсолаи ахир онро аз лиҳози назариявӣ коркард, тасдиқ ва дар таҷрибаи амалӣ ҷонфидоёна роҳандозӣ намуд» (С. Ятимов. Асарҳо. Ҷилди 12. Эҳёи миллат – бақои давлат. – Хуҷанд: Ношир, 2024. – С. 5.

РАҲИМЗОДА Алишер Орзу Каримов Олимчон Худойбердиевич,

Назрубллоев Насрулло Нуруллоевич

Истиқлолият муқаддастарину азизтарин неъмат, рамзи саодатва асолати миллат, шарафу номуси ватандорӣ ва нишонаи пойдориву бақои давлат мебошад.

Эмомалӣ Раҳмон

Дар саҳифаи заррини таърихи ҳар як халқу миллат лаҳзаҳое ҳастанд, ки тақдири ояндаи онро муайян мекунанд. Барои миллати куҳанбунёди тоҷик чунин санаи тақдирсоз 9-уми сентябри соли 1991 мебошад. Ин рӯз бе муболиға на танҳо санаи эълони истиқлоли давлатӣ буд, балки оғози давраи нав дар ҳаёти халқи тоҷик, давраи бунёди давлати воқеан миллӣ ва мустақил ба шумор меравад. Мафҳуми “истиқлол” барои мо танҳо як мафҳуми сиёсӣ нест, балки ҷавҳари ҳастии миллат, рамзи озодӣ, эҳёи фарҳанги бою рангин ва орзуи чандсадсолаи аҷдодони мост.

Раванди ба даст овардани истиқлоли давлатӣ саҳлу осон набуд. Халқи тоҷик дар тӯли таърихи худ барои ҳифзи забон, фарҳанг ва ҳувияти миллии худ муборизаҳои зиёдеро аз сар гузарондааст. Бо пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ барои мо имконияти нодире фароҳам омад, ки ба ин ормон расем. Аммо дар як вақт ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ истиқлоли навбунёди моро зери хатар гузошт. Дар чунин шароити буҳронӣ, танҳо ба шарофати иродаи қавӣ ва хиради роҳбарияти давлат, бахусус нақши бузурги Сарвари давлат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, мо тавонистем аз ин вартаи хатарнок берун омада, сулҳу ваҳдатро барқарор созем.

Мо дар ин мақола кӯшиш кардем, ки дастовардҳои муҳимтарини сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии кишварро дар ин давра таҳлил карда, аҳамияти истиқлолро дар таҳкими худшиносии миллӣ ва баланд бардоштани мақоми Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ то ҳадди имкон нишон диҳем. Ин мақола ҳамчун арҷгузорӣ ба ин арзиши муқаддас ва ёдоварии он навишта шудааст, ки истиқлол ҳадяи бебаҳост ва ҳифзи он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон мебошад.

Ба ҳамагон маълум мебошад, ки таърихи халқи тоҷик саросар як достони мубориза барои озодӣ, ҳифзи ҳувият ва давлатдорист. Ин муборизаҳо аз замонҳои қадим, аз давраи пайдоиши давлатҳои аввалини ориёӣ оғоз гардида, то ба имрӯз идома доранд. Давлатдории Кӯшониён, Ҳайтолиён ва дигар халқҳои қадими эронинажод нишонаи он аст, ки ориёиҳо аз қадим ба давлатдорӣ ва бунёдкорӣ моил будаанд. Аммо қуллаи баланди давлатдории тоҷикон, бешубҳа, давраи салтанати Оли Сомон мебошад.

Бунёдгузори давлати Сомониён Амир Исмоили Сомонӣ на танҳо сарзаминҳои парокандаи Мовароуннаҳру Хуросонро муттаҳид кард, балки ба истиқлоли сиёсӣ ва давлатдории тоҷикон асос гузошт. Ин давлат намунаи олии давлатдории миллӣ буд, ки дар он забон ва фарҳанги тоҷикӣ-форсӣ рушд ёфтанд. Маҳз дар ҳамин давра забони дарии тоҷикӣ ба забони илму фарҳанг табдил ёфт ва бузургоне, чун Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Сино ва дигарон, дунёро аз ганҷинаи дониш ва адабиёти худ саршор намуданд.

Баъди ин давраи тиллоии давлатдорӣ халқи тоҷик муддати тӯлонӣ дар ҳайати давлатҳои мухталиф, аз ҷумла давлатҳои турку муғул ва империяи Русия, зиндагӣ кард. Аз як тараф, тоҷикон истиқлоли сиёсии худро аз даст доданд, аммо, аз тарафи дигар, онҳо тавонистанд, ки забон, фарҳанг ва худшиносии миллии худро нигоҳ доранд. Аз ҷумла дар давраи Иттиҳоди Шӯравӣ, гарчанде Тоҷикистон давлати мустақил набуд, лекин Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон тавонист, ки инфрасохтори иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии худро бунёду инкишоф диҳад. Маҳз дар ҳамин давра пояҳои маориф, илм ва фарҳанг таҳким ёфтанд, ки ин баъдтар ба бунёди давлати воқеан мустақил мусоидат намуд.

Фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ дар охири солҳои 80-ум ва аввали солҳои 90-уми асри гузашта имконияти нодиреро барои ҷумҳуриҳои собиқ, аз ҷумла Тоҷикистон, фароҳам овард. Буҳрони иқтисодӣ, норозигии мардум ва муборизаҳои сиёсӣ дар дохили Иттиҳод боис ба он шуд, ки ин давлати абарқудрат пош хӯрад. Дар шароити нави таърихӣ халқи тоҷик, ки ҳазорсолаҳо орзуи давлатдории мустақилро дошт, ин фурсатро аз даст надод. Эълони Истиқлоли давлатии Тоҷикистон дар таърихи 9-уми сентябри соли 1991, натиҷаи ҳамин муборизаҳои тӯлонӣ ва инъикоси хоҳиши озодии миллат буд.

Эълони истиқлоли давлатии Тоҷикистон дар таърихи 9-уми сентябри соли 1991, ки дар дили ҳар як тоҷик шарораи умед фурӯзон кард, дар як вақт бо мушкилоти сангин ҳамроҳ буд. Пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ тамоми сохторҳои иқтисодӣ ва иҷтимоиро, ки дар тӯли даҳсолаҳо пойдор буданд, барҳам зад ва кишварро дар вазъияти хеле ногувор қарор дод. Заводҳову фабрикаҳо аз кор монданд, робитаҳои иқтисодӣ қатъ гардиданд ва мардум бо мушкилоти ҷиддии рӯзгор рӯ ба рӯ шуд. Аммо ин мушкилоти иқтисодӣ танҳо як ҷанбаи буҳрон буд ва вазъияти сиёсӣ босуръат бадтар мешуд.

Мутаассифона, дар ин шароити ҳассос бозиҳои сиёсии дохилӣ ва берунӣ, ки баъзе доираҳо аз он манфиатҳои худро меҷӯстанд, боиси сар задани ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гардид. Ин фоҷиаи миллӣ, ки солҳои 1992-1997-ро дар бар гирифт, давлати тозабунёди моро зери хатари ҷиддӣ қарор дод. Ҷанг на танҳо сабаби ҳалокати даҳҳо ҳазор нафар ва овора шудани миллионҳо шаҳрванд гардид, балки пояҳои давлатдории миллиро низ ба ларза овард. Худшиносӣ ва ваҳдати миллӣ, ки маҳз дар давраи истиқлол бояд ташаккул меёфтанд, дар ин давра таҳти фишори идеологияҳои бегона қарор гирифтанд. Кишвар дар воқеъ ба минтақаҳои гуногун тақсим шуда буд ва назорати ҳукумати марказӣ заиф гардида буд. Маҳз дар чунин лаҳзаи ҳассоси таърихӣ, ки миллат дар байни ҳаёт ва мамот қарор дошт, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҳамчун наҷотдиҳандаи миллат, ба таври назаррас эҳсос гардид. Баъд аз интихоб шудан ба ҳайси Сарвари давлат дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри Хуҷанд Ҷаноби Олӣ аввалин иқдоми худро ба сӯи барқарорсозии сулҳ ва якпорчагии кишвар равона намуд. Сарфи назар аз мушкилоти зиёд ва хатарҳои шахсӣ, ӯ бо иродаи қавӣ ва хиради дурандешона ба музокироти тарафҳои даргир дар хориҷ аз кишвар оғоз кард.

Раванди музокироти сулҳ тӯлониву мушкил ва пур аз монеаҳо буд. Аммо мақсади ягонаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барқарор кардани ваҳдати миллӣ ва баргардонидани оромӣ ба хонадони тоҷикон буд. Ин музокирот бо имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон дар таърихи 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав ба анҷом расид. Ин сана на танҳо ба ҷанги шаҳрвандӣ хотима бахшид, балки оғози давраи нави бунёдкорӣ ва созандагӣ дар таърихи Тоҷикистон гардид. Созишнома нишонаи пирӯзии ақлу хирад бар ҷаҳолат ва душманӣ, ғалабаи ваҳдат бар парокандагӣ ва зафари умед бар ноумедӣ буд. Маҳз аз ҳамин лаҳза Тоҷикистон ба сӯи таҳкими истиқлоли худ қадамҳои устувор гузошт.

Созишномаи сулҳ, ки ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хотима бахшид, барои Тоҷикистон равзанаи наверо ба сӯи фардои дурахшон кушод. Роҳбарияти кишвар, бахусус Сарвари давлат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ба зудӣ ба барномаи ҳамаҷонибаи бунёдкорӣ шурӯъ кард. Ин давра, ки бо шиори “аз парокандагӣ ба ваҳдат ва аз харобӣ ба ободӣ” тавсиф мешавад, бо дастовардҳои бузург дар ҳамаи соҳаҳо қайд гардид.

Яке аз мушкилоти асосии Тоҷикистон дар солҳои аввали истиқлол ин бунбасти коммуникатсионӣ ва камбуди энергетикӣ буд. Ҳукумати ҷумҳурӣ барои ҳалли ин мушкилот стратегияи дарозмуддат таҳия кард. Бунёди иншооти азими стратегӣ, ба монанди Нерӯгоҳи барқи обии “Роғун”, ки бо иродаи қавии мардум ва роҳбарияти кишвар сохта мешавад, кафили истиқлоли энергетикии кишвар мебошад. Ин нерӯгоҳ дар оянда на танҳо талаботи дохилии Тоҷикистонро ба барқ таъмин мекунад, балки ба дигар кишварҳои минтақа низ барқ содир хоҳад намуд.

Дар соҳаи нақлиёт низ дигаргуниҳои ҷиддӣ ба амал омаданд. Барои баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ, бунёди шоҳроҳҳо ва нақбҳои азим, аз қабили нақбҳои “Истиқлол” (Анзоб), “Хатлон”(Чормағзак), “Озодӣ” (Шар-Шар) ва “Шаҳристон”, ки кишварро аз шимол ба ҷануб ва баръакс, мепайванданд, амалӣ шуд. Ин инфрасохторҳо имкон дод, ки Тоҷикистон ба як кишвари транзитӣ табдил ёбад ва бо кишварҳои ҳамсоя робитаҳои тиҷоратӣ ва иқтисодиро тақвият диҳад. Илова бар ин, рушди босуръати соҳаи саноат ва кишоварзӣ, ташаккули бозори озод ва ҷалби сармояи хориҷӣ ба иқтисоди кишвар нафаси тоза бахшид.

Истиқлол барои эҳёи фарҳанги бостонии халқи тоҷик имконияти нодир фароҳам овард. Бо ташаббуси роҳбарияти кишвар, ҷашнҳои бостонӣ, ба монанди Наврӯз, ки имрӯз дар сатҳи байналмилалӣ ҳамчун мероси фарҳангии ҷаҳонӣ эътироф шудааст, Меҳргон, Сада ва Тиргон дубора эҳё гардиданд. Ин ҷашнҳо на танҳо як чорабинии фарҳангӣ, балки рамзи ваҳдати миллӣ ва пайванди наслҳо бо решаҳои таърихианд.

Таҳкими забони давлатӣ яке аз дастовардҳои муҳими ин давра мебошад. Забони тоҷикӣ, ки асоси ҳувияти миллии мост, мақоми давлатӣ гирифт ва дар тамоми соҳаҳои ҳаёт, аз маориф то идоракунӣ, истифода мешавад. Бунёди осорхонаҳо, китобхонаҳо, аз ҷумла Китобхонаи миллии Тоҷикистон, ва театрҳо, барои рушди илму фарҳанг шароити мусоид фароҳам овард. Дар ин давра шахсиятҳои таърихӣ, ба монанди Исмоили Сомонӣ, ки рамзи давлатдории тоҷикон мебошанд, мақоми сазовор гирифтанд ва муҷассамаҳои онҳо дар кишвар бунёд гардиданд.

Дар даврони истиқлол Ҷумҳурии Тоҷикистон ба узви комилҳуқуқи созмонҳои бонуфузи ҷаҳонӣ, аз қабили Созмони Милали Муттаҳид (СММ), Созмони ҳамкориҳои Шанхай (СҲШ), Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА) ва ғайра, табдил ёфт. Кишвари мо бо пешниҳодҳои худ дар бораи ҳалли мушкилоти оби тоза ва ташаббусҳои глобалӣ мақоми хоссаеро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ касб намуд. Сиёсати “дарҳои боз”, ки Ҳукумати кишвар пеш гирифтааст, имкон дод, ки Тоҷикистон бо давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон робитаҳои дӯстона ва иқтисодӣ барқарор кунад.

Дар мақола мо як роҳи пуршебуфарози таърихиро пайгирӣ намудем: аз муборизаҳои тӯлонии мардуми тоҷик барои давлатдорӣ ва ҳастии миллӣ то ба даст овардани истиқлол ва аз вартаи фоҷеабори ҷанги шаҳрвандӣ то бунёди давлати муосир. Мо мутмаинем, ки истиқлол барои миллати тоҷик танҳо як мафҳуми сиёсӣ набуда, балки ифодаи ҳастии миллӣ, фарҳанги пурғановат ва ояндаи дурахшон аст. Он ба мо имкон дод, ки фарҳанги бостонии худро эҳё намоем, забони аҷдодиамонро мақоми давлатӣ бахшем ва дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун як давлати мустақил шинохта шавем. Дастовардҳои азиме, ки дар давоми ин давра ба даст овардем, аз ҷумла бунёди иншооти азими стратегӣ, рушди устувори иқтисодӣ ва густариши худшиносии миллӣ, натиҷаи заҳмати сарҷамъонаи мардуми Тоҷикистон аст. Маҳз ба шарофати сулҳу ваҳдат, ки таҳти роҳбарии Сарвари давлат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст омад, мо тавонистем аз харобаҳо баромада, ба бунёдкорӣ шурӯъ кунем.

Имрӯз Тоҷикистон бо қадамҳои устувор ба сӯи ҳадафҳои стратегии худ, аз қабили таъмини амнияти озуқаворӣ, баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ ва расидан ба истиқлоли комили энергетикӣ, пеш меравад. Аммо дар ин ҷода набояд дарсҳои талхи таърихиро фаромӯш кард. Ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ як дарси бузург аст, ки нишон дод, чӣ тавр бегонапарастӣ, нотавонбинӣ ва парокандагӣ метавонад ба фалокати миллӣ оварда расонанд. Дар ҷаҳони имрӯза, ки бо мушкилоти глобалӣ ва таҳдидҳои нав, аз қабили терроризму ифротгароӣ, ҷиноятҳои муташаккили фаромиллӣ ва буҳронҳои иқтисодӣ рӯ ба рӯ аст, мо бояд аз ҳарвақта бештар ҳушёр ва муттаҳид бошем.

Дар ниҳоят, бояд гуфт, ки истиқлол ҳадяи бебаҳост, аммо ҳифзи он вазифаи муқаддаси ҳар як фарди бонангу номуси миллат аст. Ҳар як фарди огоҳи тоҷик бояд дарк кунад, ки ояндаи Ватан дар дасти мост ва танҳо бо ваҳдат, заҳмат, садоқат ба Ватан ва худшиносии баланди миллӣ метавон ба қуллаҳои баланд расид. Истиқлолият на танҳо имконияти зиндагии озод, балки масъулияти бузург барои наслҳои оянда аст.

Судуров С.А. ходими калони илмии шӯъбаи ИДМ –

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Санаи 1 сентябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Тянҷин дар ҷаласаи “Созмони ҳамкории Шанхай-плюс” дар мавзуъи “Татбиқи бисёрҷониба, таъмини амнияти минтақавӣ ва мусоидат ба рушди устувор” иштирок ва суханронӣ карда, оид ба нақши Созмони ҳамкории Шанхай дар рушди ҳамкории гуногунҷанба андешаронӣ карда, таваҷҷуҳи роҳбарони кишварҳо ва намояндагони воломақоми созмонҳои иштирокдори ҳамоишро ба масъалаҳои мубрам ва ҳалли мушкилоти глобалӣ ҷалб намуданд.Ташаббусу тадбирҳои Тоҷикистон дар соҳаҳои афзалиятноки нақлиёт, гидроэнергетика, саноат ва дигар самтҳо дар ҳамкорӣ бо СҲШ ироа гардида, аз ташаббусҳои ҷаҳонии Тоҷикистон, аз ҷумла дар самти ҳалли мушкилоти вобаста ба оби ошомиданӣ ва ҳифзи пиряхҳо муҳим арзёбӣ шудаанд.

Ҳамин тариқ, 3 сентябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пас аз анҷоми сафари корӣ дар Ҷумҳурии Мардумии Чин, ки аз 31 август то 3 сентябр дар шаҳрҳои Тянҷин ва Пекин ҷараён дошт, ба Ватан баргаштанд. Мавриди зикр аст, ки зимни ин сафар Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар нишастҳои сатҳи олии СҲШ ва СҲШ-плюс иштирок ва суханронӣ карда, дар ҳошияи он бо роҳбарони як қатор давлатҳо, аз ҷумла Покистон, Ҳиндустон, Россия, Эрон ва дигар намояндагон мулоқоту суҳбатҳои пурсамар анҷом доданд. Дар доираи сафари кории Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин 8 санади нав доир ба рушди ҳамкорӣ миёни ниҳодҳои гуногуни Тоҷикистону Чин ба имзо расид. Дар ин мақола ба чанде аз руйдодҳои муҳими СҲШ аз диди дипломатӣ такя карда шудааст,ки мақому мароми аслии СҲШ-ро инъикос менамояд.

Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ) аз ҳама фаъолияти «Панҷгонаи Шанхай» дар асоси Созишномаҳо байни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷумҳурии Қирғизистон ва Федератсияи Русия дар бораи таҳкими чораҳои боварӣ дар соҳаи ҳарбӣ соли 1996 ва коҳиши мутақобили қувваҳои мусаллаҳ дар минтақаи сарҳад аз соли 1997 заминагузорӣ шуд. Ҳадафҳои асосии СҲШ ин рушди ҳамкорӣ дар самти таҳкими боварии мутақобилан судманд ва ҳамсоягии неки давлатҳои узв, мусоидат ба ҳамкории самарабахш дар соҳаҳои сиёсӣ, тиҷоратию иқтисодӣ, илмию техникӣ ва фарҳангӣ, инчунин дар соҳаи маориф, энергетика, нақлиёт, сайёҳӣ, ҳифзи муҳити зист, таъмин ва ҳифзи сулҳу субот ва амният дар минтақа маҳсуб меёбанд.

Созмон аз 10 давлати аъзо - Ҷумҳурии Беларус, Ҷумҳурии Ҳиндустон, Ҷумҳурии Исломии Эрон, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷумҳурии Қирғизистон, Ҷумҳурии Исломии Покистон, Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Ӯзбекистон, 2 давлати нозир - Афғонистон ва Муғулистон ва 14 шарикони муколамаи СҲШ – Ҷумҳурии Озарбойҷон, Ҷумҳурии Арманистон, Шоҳигарии Баҳрайн, Ҷумҳурии Арабии Миср, Шоҳигарии Камбоҷа, Давлати Қатар, Давлати Кувайт, Ҷумҳурии Малдив, Ҷумҳурии Иттиҳоди Мянма, Ҷумҳурии Федеративии Демократии Непал, Амороти Муттаҳидаи Араб, Подшоҳии Арабистони Саудӣ, Ҷумҳурии Туркия, Ҷумҳурии Демократии Сотсиалистии Шри Ланка иборат мебошад. Кишварҳои аъзои СҲШ фазои бузургро фаро гирифта, масоҳати умумии он зиёда аз 65%-и ҳудуди сайёраро ишғол намуда, аҳолиаш зиёда аз 3,5 миллиардро (қариб 50% аҳолии кураи замин) ташкил медиҳад, ки на танҳо бо шакли нави ҳамкориҳо аз нигоҳи сохтори сиёсӣ, иқтидори иқтисодӣ ва гуногунии фарҳангӣ мебошанд.

Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ) созмони байналмилалӣ буда, дар таъсис ёфтани он пеш аз ҳама фаъолияти «Панҷгонаи Шанхай», ки дар асоси Созишномаҳо байни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷумҳурии Қирғизистон ва Федератсияи Русия дар бораи таҳкими чораҳои боварӣ дар соҳаи ҳарбӣ дар минтақаи сарҳад аз соли 1996 ва дар бораи коҳиши мутақобили қувваҳои мусаллаҳ дар минтақаи сарҳад аз соли 1997 ташкил шуда буд, замина гузоштааст.

4 июли соли 2000 дар Душанбе зимни нишасти охирони сарони “Панҷгонаи Шанхай” табдил додани он ба як сохтори минтақавии ҳамкории бисёрҷониба дар бахшҳои гуногун пешниҳод гардида, Эъломияи Душанбе қабул шуд.

15 июни соли 2001 дар нишасти навбатӣ дар шаҳри Шанхай Изҳороти муштарак дар бораи қабули Ҷумҳурии Ӯзбекистон ба “Панҷгонаи Шанхай” ва Эъломия дар бораи таъсиси Созмони ҳамкории Шанхай ба имзо расида, СҲШ ба яке аз сохторҳои бонуфузи байналмилалӣ ва модели нави ҳамкории самарабахши минтақавӣ табдил ёфт.

Сентябри соли 2014 дар шаҳри Душанбе сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай тартиб додани мақоми давлати аъзои СҲШ ба тасвиб расид.

Дар ин замина, сарони давлатҳои аъзои СҲШ июни соли 2017 Ҷумҳурии Ҳиндустон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон ба Созмон ба сифати давлатҳои узви комилҳуқуқ пайвастанд.

17-19 апрели соли 2009 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон машқҳои “Норак - зиддитеррор” доир гардид.

Дар доираи ҳамкориҳои ҳарбӣ машқҳои муштараки ҳарбӣ таҳти унвони «Мирная миссия - 2012» баргузор шуд. 8 - 14 июни соли 2012 дар машқгоҳи «Чорух-Дайрон»-и вилояти Суғд бо иштироки қисмҳои низомии давлатҳои узви СҲШ машқҳои муштараки ҳарбӣ таҳти унвони «Мирная миссия - 2012» баргузор гардид.

Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки яке аз давлатҳои таъсисдиҳанда солҳои 2008, 2014 ва 2021 дар Шурои сарони давлатҳои узви СҲШ ва солҳои 2006, 2010 ва 2018 дар Шурои сарони ҳукуматҳои давлатҳои узви СҲШ раёсатро ба ӯҳда дошт.

Котиботи СҲШ ва Кумитаи иҷроияи Сохтори минтақавии зиддитеррористии СҲШ (СМЗТ) мақомоти доимамалкунандаи СҲШ мебошанд, ки моҳи январи соли 2004 ба фаъолият шурӯъ кардаанд. Котиботи СҲШ дар ш.Пекин ва Кумитаи Иҷроияи СМЗТ СҲШ дар ш.Тошканд ҷойгир мебошанд.

Бахшида ба 20-умин солгарди таъсиси Созмони ҳамкориҳои Шанхай дар Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Маркази дӯстӣ ва ҳамкории Созмони ҳамкории Шанхай дар Тоҷикистон ифтитоҳ ёфт.

Ҳамчунин, дар давраи раёсати Тоҷикистон дар СҲШ (солҳои 2020-2021) бо ташаббуси кишварамон Суруди СҲШ таҳия гардид, ки бори нахуст дар саммити ҷашнӣ садо дод.

Ҳамин тавр, дар саммити соли 2023 Ҷумҳурии Исломии Эрон ва саммити соли 2024 Ҷумҳурии Беларус аъзои комилҳуқуқи СҲШ шуданд.

Бо мақсади тақвият додани имкониятҳои рушди ҳамаҷонибаи ҳамкориҳои иқтисодии минтақавӣ бо ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи СҲШ механизми нави ҳамкорӣ дар соҳаи танзими зиддиинҳисорӣ ва мубориза бо рақобати беинсофона таъсис гардид, ки ҷиҳати ноил шудан ба ҳадафи умумӣ, яъне баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардуми минтақаи СҲШ, инчунин мусоидат ба таъмини суботи молиявӣ, беҳтар намудани фазои сармоягузорӣ ва дастгирии соҳибкорӣ дар кишварҳои узви СҲШ мусоидат хоҳад кард. Нахустин ҷаласаи роҳбарони ниҳодҳои зиддиинҳисорӣ моҳи майи соли 2024 дар Душанбе баргузор шуд.

4 июли соли 2024 дар саммити навбатӣ дар Остона Қарори Шурои сарони давлатҳо ҷиҳати таъсиси Маркази зиддимухаддиротии СҲШ дар Душанбе қабул шуд. Ҳадаф аз таъсиси Марказ ин тақвият додани ҳамкориҳои мақомоти салоҳиятдори давлатҳои узви СҲШ, ба вежа баланд бардоштани самаранокии амалиёти муштараки онҳо дар мубориза бар зидди гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир мебошад.

Тоҷикистон ба хайси яке аз давлатҳои муассис ва иштирокдори фаъоли СҲШ ҷиҳати таҳкими ҳамкориҳои гуногунҷанба ва баланд бардоштани имиҷи ин Созмон саҳми созанда мегузорад. Аз ҷумла, талошҳои кишвар ба таҳкими минбаъдаи муколамаи сиёсӣ дар рӯҳияи эҳтироми мутақобила, баробарҳуқуқӣ ва ҳамкории мутақобилан судманд, аз ҷумла бо давлатҳои шарики муколама равона шудааст.

Покистон моҳи июни соли 2017 узви СҲШ буда, аз соли 2005 то 2017 аз мақоми нозири СҲШ бархурдор буда, бо кишварҳои узви СҲШ робитаҳои таърихӣ, фарҳангӣ, тамаддунӣ ва ҷуғрофӣ дорад.

Дар ҷаласаи Шӯрои сарони давлатҳо дар Бишкек дар соли 2019 нахуствазири вақти Покистон пешниҳод кард, ки Гурӯҳи вижаи корӣ оид ба рафъи камбизоатӣ ва Маркази аълои СҲШ оид ба коҳиши фақр дар Исломобод таъсис дода шавад. Пешниҳоди СҲШ оид ба паст кардани сатҳи камбизоатӣ аз ҷониби СҲШ-CHS 16 сентябри соли 2022 ба тасвиб расид.

Моҳи декабри соли 2022 дар Покистон ҷаласаи вазирони адлияи кишварҳои узви СҲШ баргузор шуд.

Ҳиндустон бо кишварҳои Созмони Ҳамкориҳои Шанхай (СҲШ) робитаи наздик дошта, ба боварии мутақобила ва иродаи нек, рукнҳои асосии сиёсати хориҷии бисёрҷонибаи Ҳиндустон асос ёфтааст. Ҳиндустон дар соли 2005 мақоми нозир дар СҲШ дода шуд, ки баъдан дар соли 2017 ба узвияти комил пазируфта шуд. Муоширати беш аз даҳсола бо СҲШ омодагии Ҳиндустонро барои иҷрои нақши фаъол дар ин созмон таъкид мекунад.

Сарвазир Нарендра Моди дар нишастҳои СҲШ дар соли 2018 (Чин), 2019 (Бишкек), 2020 (Маскав, формати виртуалӣ), 2021 (Душанбе, формати виртуалӣ) ва 2022 (Тошканд) ширкат кард.

Дар нишасти сарони СҲШ дар соли 2022, ки дар Самарқанд (Ӯзбекистон) Ҳинд раёсати даврии СҲШ-ро бар дӯш гирифта, дар соли 2023 мизбони нишасти навбатии Шӯрои сарони давлатҳро шуда, Варанасӣ ба унвони нахустин пойтахти гардишгарӣ ва фарҳангии СҲШ барои солҳои 2022-23 пешбарӣ шуд.

19 октябри соли 2022 Мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО дар оилаи СҲШ баргузор шуд.

26 октябр соли 2023 Ҷаласаи 22-юми Шӯрои сарони ҳукуматҳои (Сарвазирони) Созмони ҳамкории Шанхай дар шаҳри Бишкек доир гардид.

4 июли соли 2023 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаи навбатии Шӯрои сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай, ки таҳти раёсати Ҷумҳурии Ҳиндустон дар шакли видеоконфронс баргузор шуд, иштирок намуданд.

4 июли соли 2023 дар саммити навбатии СҲШ бо ташаббуси Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Стратегияи рушди иқтисодии Созмон то соли 2030 ва як сол пас дар саммити Остона Нақшаи чорабиниҳо ҷиҳати татбиқи он қабул шуд, ки ҳуҷҷати мазкур фарогири тамоми соҳаҳои иқтисодӣ бо тамаркуз ба «рушди сабз» мебошад.

Ҳамчун Раиси Шӯрои Сарони Ҳукуматҳои СҲШ (CHG) аз 26 октябри соли 2023, Покистон 22 ноябри соли 2023 "Конфронс оид ба алоқаи нақлиётӣ барои шукуфоии минтақа" ва ҷаласаи сатҳи коршиносони Гурӯҳи кории вижаи мубориза бо камбизоатӣ таҳти унвони“Истифодаи технологияҳои рақамӣ барои баланд бардоштани сатҳи амнияти иҷтимоӣ дар кишварҳои узви SCO026” баргузор гардид.

Дар соли 2024 дар Покистон ҷаласаи Шӯрои сарони ҳукуматҳои (сарвазирони) давлатҳои аъзои СҲШ ва инчунин ҷаласаи вазирони кишварҳо баргузор шуд.

4 июли соли 2024 зери роҳбарии Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон Қосим-Ҷомарт Тоқаев дар шаҳри Остона ҷаласаи 24-уми Шӯрои сарони давлатҳои СҲШ (ШҲШ) баргузор гардид.

4 июли соли 2024 дар саммити навбатӣ дар Остона Қарори Шурои сарони давлатҳо ҷиҳати таъсиси Маркази зиддимухаддиротии СҲШ дар Душанбе қабул шуд.

10 декабри соли 2024 дар шаҳри Пекин маросими тантанавии тақдими партитураи Суруди Созмони ҳамкории Шанхай, зери муаллифи ҳунарпешаи мардумии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси Иттифоқи композиторони Тоҷикистон А.Мусозода ба Котиботи СҲШ баргузор шуд. Пешниҳод оид ба қабули Суруди СҲШ аз ҷониби Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 17 сентябри соли 2021 дар рафти Саммити ҷашнии 20-солагии СҲШ дар Душанбе садо дод.

3 майи соли 2025 дар шаҳри Чолпон-Атаи Қирғизистон, дар соҳили кӯли Иссиқкӯли Созмони ҳамкориҳои Шанхай марафони байналмилалии Иссиқкӯл – «Давиш бо роҳи абрешим – 2025» баргузор гардид.

Роҳбарияти созмонро дар соли 2025 Ҷумҳурии Мардумии Чин бар уҳда дошт, ки “Соли рушди Созмони Ҳамкории Шанхай” эълон гардид.

Дар солҳои 2025-26 Покистон раёсати Шӯрои сохтори минтақавии зиддитеррористии СҲШ ба душ дорад.

Нишасти ояндаи Созмони Ҳамкории Шанхай — таҳти шиори “25 сол СҲШ: якҷоя ба сӯи сулҳи устувор, рушд ва шукуфоӣ” дар Ҷумҳурии Қирғизистон баргузор мегардад.

Хулосаи калом, СҲШ аз ҷониби сарони кишварҳои Чин, Россия, Қазоқистон, Тоҷикистон ва Қирғизистон “Панҷгонаи Шанхай” ба ҳайси муассисони асосии он ба вуҷуд омад, ки ба таъсиси Созмони Ҳамкории Шанхай асос гузошта шуд. Бояд қайд кард, ки Тоҷикистон бо эҷоди мактаби сулҳу созандагии худ пайваста ҷонибдори таҳкими ҳамкориҳо бо давлатҳои нозири СҲШ буда, афзоиш ёфтани теъдоди шарикони мусоҳибавии СҲШ-ро дар мубориза бо терроризм, сепаратизм ва экстремизм, муомилоти ғайриқонунии маводи нашъадор, инчунин дар рушди минтақа, аз ҷумла дар қатори давлатҳои аъзои СҲШ, давлатҳои нозири СҲШ ва шарикони мусоҳибавии СҲШ ҷонибдорӣ намуда, бо ташаббусу тадбирҳои муҳим фаъолона иштирок менамояд.

РАҲМОНОВ Мирсаид ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии

Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ