«Ба шарофати соҳибистиқлолӣ ва оғози бунёди давлатдории миллӣ мо кӯшиш кардем, ки дар асоси сарчашмаҳои илмиву таърихӣ ин ҷашни аҷдодии худро эҳё намоем, то мардуми куҳанбунёди тоҷик дар баробари дигар ҷашну ойинҳои таърихӣ аз мавҷудияти Тиргон ҳамчун ҷашни обу рӯшноӣ бохабар бошанд ва ба гузаштаи пурифтихори хеш арҷ гузоранд»

Эмомалӣ Раҳмон

Маънои аслии вожаи ҷашн (авестоӣ: ясна) ин парастишу ситоишу шодмонӣ ва ид кардан аст. Ниёгони мо аз замонҳои бостон тамоми корҳо ва рӯзҳои неки зиндагиро якҷо, дастаҷамъона бо шодиву сурур, яъне бо ҷашн анҷом медоданд. Ҷашн ин наздикии гурӯҳи одамон, ҷашн иттиҳоди неру, ҷашн дар якҷоягӣ бартараф намудани мушкилиҳо, ҷашн ба якдигар ёрӣ расонидан, ҷашн иттифоқ аст. Ҷашнҳоро тибқи гоҳшумории замони бостон ба воситаи гардиши хуршед дар раванди корҳои нек таҷлил менамуданд. Дар даврони бостон, тахминан 5-6 ҳазор сол пеш ниёгони мо дар чор фасли сол чор ҷашни муҳим доштанд. Дар баҳор – Наврӯз, дар тобистон – Тиргон, дар тирамоҳ – Меҳргон, дар зимистон – Сада.

Ҷашни Тиргон низ ба монанди Сада, Наврӯз ва Меҳргон вобаста ба гоҳшуморӣ ё солшумории пешиниён буда, то густариши мардуми ориёитабор вуҷуд дошт. Баъдан дар даврони паҳн шудани тамаддуни ориёиҳо ниёгони мо ин ҷашнҳоро ба диду салиқаи нав устувортар намуда, онҳоро ба шодию нишот баргузор менамуданд.

Пас аз Наврӯз, зери таъсири фурӯғи хуршед ҳаво гармтар мешавад. Пас чанд моҳ, дар мои Тир ҷашни Тиргон меравад. Моҳи Тир (ё Тирмоҳ, баробари 21 июн - 21 июл) дар фасли гармо, дар Тобистон рост меояд. Дар ин давра ғалла ва меваҳои зиёде мепазанд. Ҷамъоварии ҳосили бо арақи ҷабин рехтаи ғаллакорон оғоз мешавад. Барои идомаи кишту кор дар ин айём об аҳамияти вижае дошт. Ба ин ҷиҳат дар пайвастагии гардиши офтоб, таҷлил ҷашни Тиргон муҳим буд. Аз тариқи он мардум бо иҷрои оинҳо ва шодиву нишот ва бо ниёиш аз Эзадони худ талаб менамуданд, ки кишварро аз хушксолӣ эмин нигоҳ доранд. Мувофиқи ҳамон суннати гоҳшумории ниёгон Тиргон дар рӯзи сездаҳуми моҳи Тир (Тирмоҳ) ҷашн гирифта мешуд, ки ин рӯз тибқи солшумории мелодӣ баробари 3-ум, гоҳе 4-уми июл мебошад.

Пас аз он ки оини зардуштӣ густариш пайдо намуд, ҷашни тиргон ба гиромидошти Эзади (Худои) Тиштар марбут гашт, ки дар «Авесто» аз он ёд шудааст. Дар фарҳанги суннатии мардуми ориёитабор Тиштар номи Эзад ва ситораи бороновар аст. Аз ҳамин назар ин ҷашн мувофиқи анъанаи ниёгон дар рӯзи тир, яъне рӯзи сездаҳуми тирмоҳ барпо мешуд. Дар бораи Эзади Тиштар дар яке аз яштҳои Авесто «Тир-яшт» низ бо муҳаббат ёд шудааст. Устураи машҳуртарини ин Яшт дар бораи Тиштар буда, он вобастаи борон аст. Тиштар ҳамеша дар миёни некӣ ва бадӣ қарор дошта, дар «Тир-яшт»-и Авесто бо некӣ ёд мегардад. Ин Эзади борон дар 10 рӯзи аввали моҳ чеҳраи ҷавони 15-соларо; дар 10 рӯзи дуюм чеҳраи говро бо шохҳои заррин; дар 10 рӯзи сеюм чеҳраи аспи сафеду зеборо бо гӯшҳои заррин мегирифт.

Ҳанӯз соли 2006 Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар китоби худ «Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ» зимни пажӯҳиши хеш ба ин Эзад таваҷҷуҳ намудаанд. Дар байни мардум ба мисли дигар эзадҳо оид ба Тиштар низ ақидаҳое вуҷуд доштанд; рафтору амалҳои Тиштарро низ мувофиқи оинҳои бостонӣ аз насл ба насл ҳикоят менамуданд. Ҳар соле, ки ҷилави абрҳоро неруҳи аҳриманӣ мегирифтанд бо мадади Аҳурамаздо Эзади Тиштар ба ёрии онҳо мешитофт. Дар ин бора Пешвои миллат чунин ёдовар шудаанд:

«Дар тасаввури онҳо Тиштарйа – фариштаи раъду барқ, борон, фаровонҳосилӣ ва ризқу рӯзӣ дар паи ҷустуҷӯи нозу неъмати одамон бо деви Апауша, ки душмани инсон, фарвонӣ ва ҳабскунандаи борон мебошад, ҳамеша дар набард ва мубориза мебошад… Моҷарои набарду пирӯзии Тиштарйа бар Апауша – деви хушкӣ тамсиле аз фасли тобистон, хушкию камобии даштҳои беканори Осиёи Марказӣ ва кӯшишҳои асотирие, ки омехта бо эътиқодҳои оммавӣ ҷиҳати тавлиди борон мебошад.

Ориёиён чунин мепиндоштанд, ки Тиштарйа ситораи падидоварандаи боронҳои судманд дар тобистон ва бавуҷудоварандаи обҳои зинда мебошад. Мувофиқи ин устура, Апауша – деви палиди хушкӣ обҳоро зиндонӣ сохта, ба замин намедод ва аз ӯҳдаи раҳоию кушодани обҳо ғайр аз Тиштарйа каси дигар намебаромад…»

Тиштар ба Апауша пирӯз мешаваду обу борон ба киштзорҳо мерезанду зиндагии нав идома меёбад. Ин аст, ки пирӯзии Тиштар ба Апауша ҷашн гирифта мешавад. Ба гуфти муҳаққиқон ҷашни Тиргон ҷашни ҳамин пирӯзӣ мебошад.

Ба монанди ҷашнҳои Сада, Наврӯз ва Меҳргон дар бораи ҷашни Тиргон низ устура ва ривоятҳое ба вуҷуд омадааст, ки аз тариқи осори навишторӣ то имрӯз расидааст. Чанде аз онро ёдовар мешавем:

Тиргон ҷашни сулҳ. Манучеҳр шоҳи Эронзамин мехоҳад бо шоҳи Тӯронзамин Афросиёб сулҳ намояд. Ҳар ду шоҳ ба чунин натиҷа мерасанд, ки камонваре тире раҳо намояд ва он тир дар ҳар ҷое, ки афтад марзи Эрону Тӯрон таин шавад. Манучеҳр аз паҳлавони ватандӯсти номдор Ораши поку озодаву тандуруст хоҳиш менамояд, ки маҳорати худро нишон диҳад. Ба гуфти Берунӣ: «Ораши бараҳна ва бо қуввату неруи худованд камонро то баногӯш кашида раҳо кард. Худованд бодро амр кард, ки тири ӯро аз кӯҳи Рӯён ба марзи Хуросон, ки миёни Фарғона ва Табаристон аст, партоб кунад». Бо ёрии эзид фариштаи Бод тирро то канори рӯди Ҷайҳун мебарад. Тир ба танаи калонтарин дарахати чормағзе бармехӯрад. Марзи Эрон ва Тӯрон таин мешавад ва сулҳ барқарор мегардад. Ин рӯз, ки дар моҳи тир ва рӯзи тир буд ҷашн гирифта шуд ва онро Тиргон гуфтанд.

Тиргон ҳамномии моҳ ва рӯз. Дар замонҳои қадим номҳои моҳҳо 30 рӯз буда ҳар рӯз номе дошт. Бо гардиши офтобу солу моҳ, он рӯзе, ки бо номи ҳамон моҳ дар як рӯз баробар ояд, онро ҷашн мегирифтанд. Дар моҳи Тир рӯзи тир 13-ум (3 июл, гоҳе 4-ум) аст, ки ба ин муносибат дар тобистон ҷашни Тиргон баргузор мешуд.

Тиргон ҷашни борону об бар зидди хушксолӣ. Дар устураи дигаре омадааст, ки ситораи Тиштар, ки онро Эзаду фариштаи борон низ мегӯянд, дар қиёфаи аспи сафед ба дарё фурӯ меравад. Дар он ҷо бо деви хушксолӣ Апауш, ки ба қиёфаи аспи сиёҳ аст, чанд рӯз набард мекунаду шикаст мехӯрад. Дар набардҳои баъдӣ вай бо ёрии Аҳрумаздо бар он деви хушксолӣ пирӯз мешавад. Сипас обҳо ба киштзорҳо ҷорӣ мешаванд. Бод боронҳои зиндагибахшро бар ҳафт кишвар мерезад, он рӯз 13-уми моҳи тир буд. Ривоят мекунанд, ки ба умеди боридани борон мардум дар солҳои хушксолӣ, дар моҳи тир, дар рӯзи тир ҷашне баргузор намуда, дар боғу роғ, дашту даман, доманаи дараву кӯҳҳо шодиву сурур, рақсу бозӣ, обпошиву оббозӣ мекарданд. Номи ин ҷашнро Тиргон гуфтанд.

Тиргон оини обпошон. Шоҳи Эронзамин Кайхусрав дар чашмае танашро шуста, фариштаеро мебинаду беҳуш мешавад. Ба рӯяш об мепошанд. Ба ҳуш меояд. Барояш мегӯянд, ки «маяндеш», ҳамаш хуб аст. Баъд дар он ҷо деҳае сохта номи онро «Майяндеш» мегузоранд ва бо гузашти замон номи он деҳа «Андеш» мешавад. Ба гуфти Берунӣ ва Гардезӣ дар ин моҳ обпошӣ ва оббозӣ кардан ба ёди ҳамон чашмаю фаришта бар муқобили хушксолӣ чун оин боқӣ монд. Дар ин рӯзи Тиргон мардум ба шодиву сурур, ҷашни обпошон (обрезгон, саршурон)-ро баргузор намуда, аз Эзади борон мехостанд, ки боронро фаровон созаду хушксолӣ нашавад.

Тиргон ва ситораи Тиштар (Суҳайл). Дар қисми ҷануби осмон дар фасли тобистон ситораи дурахшоне пайдо мешавад, ки онро «Суҳайл», «Суҳайли Яман», «Суҳайли Ямонӣ» мегӯянд. Ин ҳамон ситораи Тиштар буда, маъмулан дар чиллаи тобистон намоён мешавад. Ҳанӯз ҳам, дар байни тоҷикон, дар рӯзҳои чиллаи Тобистон, гоҳе калонсолон дурахшиши ситораи Суҳайлро ба некӣ ба ёд меоранд ва хушнуд мешаванд. Дар баъзе ҷойҳо занҳои тоҷик ҳоло ҳам баробари дидани моҳи аввал ва ситораи дурахшони Суҳайл бо шодмонӣ ҳафт маротиба аз ҷои худ «боло-боло» ҷаҳида мегӯянд: «шодӣ, шодӣ, худо баракат диҳад, серию пурӣ шавад». Шояд ин яке аз нишонае аз ҷашни Тиргон аст, ки дар ёдҳо мондааст.

Тиргон ва пухтани меваю гандум. Ба гуфти Берунӣ пас аз он ки Афросиёб заминҳои Эронро ишғол карда, то тангие рафт, аҳволи мардум сахт шуд. Ватанро дифоъ карда, ҳатто барои орд кардани гандум ва пухтани нон фурсат намеёфтанд. Аз гуруснагӣ ва ночорӣ гандум ва меваҳои норсидаро мепухтанд. Пас аз сулҳу оромиш оини пухтани меваю ганду бо шодмонӣ ва ҷашну сурур дар рӯзи тири моҳи тир расм шуд.

Тиргон – ситораи нависандагон. Ниёгони мо дар канори фарҳанги гуфторӣ, ба осори навишторӣ низ эҳтиром доранд. Аз сарчашмаҳо мебинем, ки дар фарҳанги гузаштаи мо қадри адабиёт ва нависанда баланд аст. Ин аст, ки дар замонҳои пеш Тиргон рӯзи бузургдошти нависандагон низ будааст. Воқеа ва ҳодисаҳои дунёро нависандагону котибон дар китобҳо сабт менамоянд. Ба гуфти Берунӣ ҳифзи дунё, яъне «даҳуфазия», бо деҳқонию зироат ва китобат намудан бо ҳам наздик мебошанд: «Ва китобат дар пайравии он аз Ҳушанг содир шуд ва деҳқанатро бародари ӯ Вигард расм намуд. Номи ҳамон рӯз Тир аст, ки онро Уторид низ мегӯянд, ки он ситораи нависандагон аст… Деҳқанату китобат як чиз аст... Ва ин рӯзро аз роҳи ҷалолият ид карданд. Дар ин рӯз Ҳушанг мардуми дунёро амр кард, ки либоси котибӣ бипӯшанд. Ва деҳқононро низ бар ҳамин кор амр кард. Дар ин рӯз мулуку деҳқонону мӯбадон ва ғайри эшон ин либосро пӯшиданд… То рӯзгори Гуштосп аз роҳи ҷалолияти китобат ва афзалияти деҳқонон ин расм боқӣ монд». Ба ин ҷиҳат ҷашни Тиргон дар гузашта рӯзи бузургдошти нависандагон низ будааст.

Тиргони кӯчак ва Тиргони бузург. Ба мисли Наврӯзу Меҳргон ҷашни Тиргон низ хурду бузург доштааст. Берунӣ гуфтааст: «Рӯзи партоб кардани тир рӯзи тир мебошад, ки он тиргони кӯчак аст. Ва рӯзи чордаҳуми он ки шаш рӯз аст, тиргони бузург бошад. Дар ин рӯз хабар оварданд, ки тир ба куҷо афтодааст. Ва дар ин рӯз мардум олоти табҳу танӯрҳоро мешикананд, зеро дар ин рӯз буд, ки онҳо аз Афросиёб раҳоӣ ёфтанд. Ва ҳар як ба кори худ машғул шуданд».

Оинҳои тиргонӣ. Ҳамин тавр ҷашни Тиргон дар байни ниёгони мо шуҳрат доштаст, ки шодмониҳо ва баъзе аз нишонаҳои вобаста ба он то имрӯз дар ёди калонсолон мондааст. Устод Айнӣ дар «Ёддоштҳо» аз ҷуфтронони деҳқонон, ки «одатан дар шабҳои тобистон» будааст, ёд намуда гуфтаанд, ки «дар ин гуна вақтҳо ягона тасаллибахши он ҷуфтронон, ки бо маҷбурияти зиндагӣ хоби ширинро тарк карда дар шаби тор кор мекарданд, сурудхонӣ буд». Сурудхонии деҳқонон ҳамон нишонаи шодиву сурури тиргонӣ аз замонҳои бостон аст, ки то имрӯз расидааст.

То охири асри ХХ кишоварзони тоҷик ғалларо дар фасли тобистон дар шаб дарав мекарданд, ки онро «шабдарав» мегуфтанд. «Шабдарав» бо шодиву суруду тарона мегузашт, яъне кор ва ҷашн бо якҷо буд, ки ин нишоти тиргонӣ то солҳои наздик дар тамоми минтақаҳои кӯҳистони тоҷикнишини Осиёи Миёна вуҷуд дошт. Дар тобистон, дар моҳи тир ҳангоми дарави ғалла кишоварзони тоҷик барои сабук намудани кори худ сурудҳои «Ман доғ», «Яккафарёд», «Анталҳо», «Ёзӣ», «Майдаё», «Ё аллоҳ» ва ғайраро месароиданд. Дар баъзе ҷойҳо оинҳои «Досбагардан» (Гардандосӣ), «Чошбаророн» бозии «Дарзапартояк» баргузор мешуд. Ҳамаи ин амалҳо нишоннаҳои ҷашни Тиргон буда, аз ҳамон рӯзгорони дур то имрӯз расидааст.

Нишонаҳои ҷашни Тиргонро дар пайвастагии оинҳои фасли тобистон дар байни тоҷикон ва ориёитаборонии Осиёи Марказӣ, Эрон, Афғонистон ва дигар кишварҳое, ки дар домани фарҳанги мардуми эронитабор парвариш ёфтаанд, метавон ҷуст. Аз ҷумла тавре ки дар байни тоҷикон калонсолон ёд мекунанд баромади ситораи Суҳайл (Тиштар) ба рӯзи чиллаи тобистон, мувофиқ аст. Аз намоён шудани он мардум шодмонӣ мекунанд ва хушҳол мешаванд, ки зиндагиашон бобаракат мешавад. Яъне баромади Суҳайл (Тиштар) ин ҳамон нишонаи ҷашни Тиргон аст.

Яке аз оинҳои ҷашни Тиргон ин «Фоли кӯза» аст, ки дар гузаштаҳо маъмул буд. Дар ин оин бештар духтарони болиғ иштирок менамоянд. Тарзи баргузории «Фоли кӯза» чунин аст: як рӯз пеш аз ҷашн аз байни духтарони дӯшиза якеро интихоб намуда, ба вай як кӯзаи сафоли сабзранги даҳонаш кушода медиҳанд. Духтар кӯзаро бо оби покиза пур намуда даҳони онро бо як рӯймоли сабзи абрешимӣ мепӯшонад. Сипас кӯзаро духтаре ба навбат ба назди духтароне мебарад, ки дар дил орзуе доранд. Ҳар нафари ширкаткунанда, чизеро ба дохили кӯза меандозанд. Мисол: гӯшвора, ангуштарӣ, сикка, гиреҳбанди мӯй ва ғайра. Баъди ин амал кӯзаро ба таги дарахти сабзе ба мисли арча ва ё сарв мегузоранд. Рӯзи дигар ҷашн оғоз мешавад. Мардум зимни шодмонӣ ба ҳамдигар обпошӣ мекунанд. Ҳамон духтароне, ки ба оини «Фоли кӯза» ширкат кардан хоста ба кӯза чизе андохта буданд, ба маконе ҷамъ меоянд. Баъдан он духтаре, ки кӯзаро дар таги дарахт гузошта буд, онро меорад. Занҳо рафтори духтаронро тамошо мекунанд ва барояшон шеър мехонанд. Пас аз шеър дӯшизаи посбони кӯза дасташро бар даруни он андохта яке аз чизҳоро берун мебарорад ва шеъри хондашударо марбути вай медонанд. Занҳои калонсол мазумин шеърро шарҳ медиҳанд ва зимнан орзуву омоли он духтарро мепурсанд. Дар аксари маврид мазмуни шеър ба орзуву нияти соҳиби он чиз мувофиқ меояд. Ин оин дар Бухоро, баъзе минтақаҳои Эрон ва Афғонистон низ вуҷуд дошт.

Оини дигаре, ки вижаи ҷашни Тиргон аст, оини «Дастбанди тир ва бод» мебошад, ки ҳоло ҳам дар байни зардуштиёни Киромон маъмул аст. Мардуме, ки ба ҷашн ширкат доранд ҳама хурду калон дар аввали ҷашн пас аз хӯрдани шириниҳо бандеро, ки аз ҳафт тор риштаи ҳафтранги мисли тиру камон аст, ба дасти худ мебанданд. Номи ин бандро «Тир ва бод» низ мегӯянд. Ин риштаи ҳафтранги дар банди даст бастаро то 9-10 рӯз, яъне то рӯзи бод, нигоҳ медоранд. Баъди гузаштани 10 рӯз, гӯё рӯзи бод мерасад. Дар рӯзи бод мардум гурӯҳ-гурӯҳ, ё чанднафарӣ ба баландие мебароянд, ки маъмулан дар он ҷо вазиши бод аст. Маслан, ба тепа, тал, болои бом, кӯҳ баромада он бандро аз банди дастони худ кушода ба бод, ба ҳаво, сар медиҳанд. Дар ин амал чанд эътиқоде нуҳуфта аст: яке ҳар орзуе, ки дар дил доранд аз эзид таманно мекунанд, ки иҷро шавад; дигаре он аст, ки бо ёрии эзиди бод аз ҳаво гузаштани тири Орашро ба ёд меоранд. Ҳанӯз ҳам дар байни мардуми Язду Кирмон ҳангоми ба бод супоридани дастбанди ҳафтранг хурдсолон ва наврасон таронаи зеринро месароянд, ки нависандаи ин сатрҳо онро шунида, дар ҳамин шакл аз зардуштиёни Язд сабт намудааст:

Тир буру бод биё,

Ғам буру шод биё,

Меҳнат буру рӯзӣ биё,

Хӯшаи марворӣ биё.

Дар ин порчаи манзуми хурди содаю самимӣ, ки пажӯҳандагони дигар ҳам сабт кардаанд, аз як тараф тиру камони Ораши Камогир ёд шуда, аз равиши тир омадани боди форам, аз рафтани ғам, омадани шодмонӣ ёд гардад; аз тарафи дигар заҳмати кишоварзон пас аз меҳнати ба даст овардани ризқу рӯзӣ, ки он дар дарав намудани ғаллаи гандум, яъне «хӯшаи марворӣ» аст, ёдоварӣ гардидааст. Ин оинҳо дар моҳи Тир (21 июн - 21 июл) рух дода, идомаи ҳамон гоҳшумории ниёгонамон аст. Яъне ҷашни Тиргон ҷашни расиши гандуми заррини кишоварзон низ аст, ки ризқу рӯзии инсон дар тамоми сол ба он пайваста мебошад.

Ҳоло ҷашни Тиргон ҳар сол дар байни мардуми Дамованд, дар Омул ва ҳамчунин дар миёни зардуштиёни Язд, Кирмон, Караҷ, Теҳрон, Ардакон, Бам, Шероз, Исфаҳон ва кишварҳои гуногуни олам, аз ҷумла дар байни зардуштиёни Аврупо, Канада, Амрико, Ҳиндустон, Австралия таҷлил мешавад. Маъмулан ҷашни Тиргон дар баъзе ҷойҳо аввали моҳи Тир (21 июн), дар баъзе ҷойҳо 10-уми Тир, дар баъзе ҷойҳо 13 Тир барпо мегардад. Гоҳе чунин мешавад, ки дӯстдорони ҷашни Тиргон онро дар наздиктарин рӯз таътили моҳи Тир (бештар нимаи аввали июл) барпо менамоянд.

Чи нек аст, ки Пешвои азизи миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои эҳёи ин ҷашни ниёгон дар Тоҷикистон талош доранд. Инак, ҷашни Тиргон – ҷашни расиши гандуму нон, ҷашни Ораши сулҳофари Ватанро посбон, ҷашни обу ободии инсон, ҷашни нависандагон, ҷашни тобистон, ҷашни ҷавонмардии хуршеди тобон, ки эҳёгари он, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд, ба тамоми мардуми шарифи тоҷик, форсизабони ҷаҳон ва ориёитаборон муборак бошад!

Равшан Раҳмонӣ - доктори илмҳои филологӣ, сарходими илмии шуъбаи фолклори Институти забон ва адабиёти

ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакии АМИТ

(бахшида ба ҷашни бостонии Тиргон)

“Ба шарофати соҳибистиқлолӣ ва оғози бунёди давлатдории миллӣ мо кӯшиш кардем, ки дар асоси сарчашмаҳои илмиву таърихӣ ин ҷашни аҷдодии худро эҳё намоем, то мардуми куҳанбунёди тоҷик дар баробари дигар ҷашну ойинҳои таърихӣ аз мавҷудияти Тиргон ҳамчун ҷашни обу рӯшноӣ бохабар бошанд ва ба гузаштаи пурифтихори хеш арҷ гузоранд”.

Эмомалӣ Раҳмон

Истиқлолият дари худшиносиро ба рўйи мо кушод, эҳтироми ҳамаи суннату ойинҳои муқаддаси аҷдодӣ, пос доштани қадру қимати давлати миллӣ ва ваҳдати миллиро ба ҳар фарди бедордил омӯзонд. Қобили зикри хос аст, ки дар шароити ҷаҳонишавӣ ва бархӯрди тамаддунҳо рӯ овардан ба таърих ва арзишҳои миллӣ ба хотири нигаҳдошти анъанаву суннатҳои неки ниёгон ва ҳифзи истиқлоли сиёсиву фарҳангӣ аҳаммияти басо муҳим касб кардааст. Маҳз истиқлоли давлатӣ барои эҳёву барқарор намудани ҷашнҳои миллии ниёгонамон заминаи мусоид фароҳам овард.

Дар ҳамин замина метавон зикр намуд, ки Тиргон дар радифи ҷашнҳои Сада, Наврӯз ва Меҳргон ҷашни мавсимии кишоварзон буда, ба обу замин ва ҷамъ овардани ҳосили зироат робитаи мустақим дорад. “Мардуми шарифи Тоҷикистон, ҳамчунин, аз вазъи ноорому печидаи ҷаҳон, хусусан, дар масъалаи таъмин кардани аҳолӣ бо маводи ғизоӣ, мунтазам боло рафтани нархи маҳсулот ва мушкилоти норасоии оби ошомиданӣ дар бисёр кишварҳои ҷаҳон хуб огоҳанд. Дар чунин шароит мо бояд, пеш аз ҳама, шукронаи соҳибдавлативу соҳибватанӣ ва обу хоки ин Ватани муқаддасро ба ҷо оварем, сарҷамъу муттаҳид бошем, содиқонаву софдилона заҳмат кашем, фарзандонамонро тарбияи дуруст диҳем, расму ойинҳо ва суннату анъанаҳои деринаи миллиамонро, ки барои мо арзишҳои зиндагисозу ҳувиятсоз мебошанд, ҳифз кунем”. (Э.Раҳмон.Паёми шодбошӣ ба муносибати ҷашни Тиргон. 30.06.2024, шаҳри Душанбе).

Мавриди зикр аст, ки Тиргон яке аз ҷашнҳои эронӣ буда, дар тиррӯз аз тирмоҳ баробар бо 13-уми Тир дар гоҳшумории эронӣ баргузор мешавад. Ин ҷашн дар гиромидошти Тиштар (ситораи бороновар дар фарҳанги Эронӣ) аст, ки дар рӯзи Тир (рӯзи сездаҳум) аз моҳи Тир ҷашн гирифта мешавад. Дар таърих санади Тиргон «рӯзи камон кашидани Ораш камонгар» эътироф шудааст.

Инчунин дар бовариҳои мардумӣ дар бораи ҷашни Тиргон чунин ривоятҳо мавҷуданд:

Ривояти якум. Дар бори фариштаи борон ё Тиштар ва набарди ҳамешагӣ миёни некӣ ва бадӣ аст. Тиштар бо деви хушксолӣ Апуш бо шакли «асаб» сиёҳӣ аст ва бо гӯшу думи сиёҳи худ зоҳири тарснок дорад, рӯбарӯ шуда, муддати се рӯз дар набард мешавад. Дар ин ҷанг шикаст хӯрда ба назди Худои бузург рафта кумак металабад, пас аз кумак рафта дар набард пирӯз мегардад.

Ривояти дуюм. Дар бори Ораш камонгар устура ва қаҳрамони эрониён аст. Миёни эрониён ва Турон солҳо ҷангу ситеза буд. Дар набарди миёни Афросиёб ва Манучеҳр шоҳи Эрон шикасти сахт мехӯрад. Ин шикаст дар рӯзи нахусти Тир рӯй медиҳад ва саранҷом онҳо созиш мекунанд. Аз сабаби он, ки ин ду кишвар сарҳади миёни худро мушаххас созанд, ба хулосае меоянд, ки аз Мозандарон ба сӯи Хуросон тире партоянд. Дар ҳамин баҳс буданд, ки Сапедормаз (эзидбонуи замин) падид шуда, фармон медиҳад, ки тиру камон оваред. Ораш тир андохт ва ба сӯи Хуросон тир кашид. Тири кашидаи Ӯ аз бомдод то нимарӯз дар осмон мерафт ва канори руди Ҷайҳун бар зери дарахти бузургтарин фуруд омад. Аз ҳамон ҷойи нишасти тир марзҳои Эрону Турон муқаррар шуд.

Ҷашни Тиргон дар гиромидошти Тиштар (ситораи бороновар дар фарҳанги Эрон) аст. Ҷашни Тиргон ҳамасола дар кӯҳи Домван, Омл ва тавассути зардуштиёни Эрон дар шаҳрҳои Теҳрон, Карҷ, Язд ва рустоҳои атрофи он, Майбанд, Кирмон, Шероз, Исфаҳон ва ҳатто берун аз Эрон дар кишварҳои Иттиҳоди Аврупо, Амрико, Канада аз ҷониби мардуми форсизабон гузаронида мешавад.

22 октябри соли 2019 дар Китобхонаи миллӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Симпозиуми байналмилалии “Пажӯҳиш дар фарҳанги бостон: аз дирӯз то имрӯз” иштирок ва суханронӣ намуда, аз ҷумла иброз доштанд: “донишмандон моҳияти фалсафию иҷтимоии ин ҷашнҳоро таҳқиқ карда, дар асоси ҷаҳонбиниву андешаҳои муосир ҷавҳари асливу инсондӯстонаи ин ойинҳоро боз ҳам равшантар месозанд. Чунки имрӯз, дар шароити ҷаҳонишавӣ ва бархӯрди тамаддунҳо рӯ овардан ба таърих ва арзишҳои миллӣ ба хотири нигаҳдошти анъанаву суннатҳои неки ниёгон ва ҳифзи истиқлоли сиёсиву фарҳангӣ аҳаммияти басо муҳим касб кардааст”. Қобили зикр аст, ки Тиргон дар радифи дигар ҷашнҳои бостонӣ ва бузурги миллии тоҷикон дар ҷумҳурӣ ва шаҳру ноҳияҳои он ба шукӯҳ ҷашн гирифта мешавад. Чунки дар айёми Тиргон ғалла расида, бисёр навъҳои мева низ мепазанд ва ҷамъоварии ҳосили парваришнамудаи марди деҳқон вусъат мегирад. Дигар ин, ки Тиргон дар рӯзҳои таҷлили иди Ваҳдати миллӣ ҷашн гирифта мешавад. Аз ин рӯ метавон гуфт, ки он рамзи сулҳу ваҳдати пойдор, осмони софу беғубор, файзу баракати дастархони баргзар мебошад.

Ҷашни Тиргон бо супоришу роҳнамоҳои сарвари кишвар дубора эҳё шуд ва аз соли 2023 ин ҷониб таҷлил карда мешавад. Тобистони соли 2023 нахустин бор дар Тоҷикистон ҷашни эҳёшуда баргузор гардид, ба ифтихори он ҷашни зардолу ва намоишгоҳи меваҳои хушк баргузор шуд.

Бояд тазаккур дод, ки 22-уми июни соли 2025 дар Тоҷикистон ҷашни Тиргон бо баргузории иди зардолу ва намоиши «Хушкмеваҳои Тоҷикистон» таҷлил мегардид. Ин ҷашн бо мақсади иҷрои банди 20-и «Ҷадвали баргузории ҷашну солгард, фестивал, намоиши иду озмунҳои фарҳангию маърифатӣ ва анъанаҳои мардумӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои соли 2025», ки бо Амри Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 тасдиқ гардидааст, доир карда мешавад.

Истиқлоли давлатӣ ба мо имкон дод, ки ҷашну оийнҳои аҷдодии ниёгонамонро аз диду нигоҳи ҷадид, мутобиқ ба замони муосир эҳё намуда, аз нозукиҳои он бархӯрдор гардем ва онро ба наслҳои оянда ба мерос гузорем.

“Ҷашни Тиргон ҳамчун рамзи борону сарсабзӣ, меҳрварзӣ ва гиромидошти ростиву ҳақиқат дар боварҳои деринаи ниёгони мо реша дорад ва баёнгари пайванди амиқи инсон бо табиат ва муҳити зист мебошад. Ин ойини бостонӣ ифодакунандаи арзишҳои ҷовидонаи инсонӣ - умед ба фардои нек, сулҳу дӯстӣ ва ҳамбастагиву ҳамкории фарҳангу ойинҳои гуногуни башарӣ ба ҳисоб меравад”. (Паёми шодбошии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон , Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати ҷашни Тиргон. 22.06.2025, шаҳри Душанбе).

Мусаллам аст, ки дар расму оийн ва урфу одатҳои ниёгони дурамон ҳикматҳои бузург нуҳуфтаанд. Дар ҳамин замина ёдовар шудан ба мақсад мувофиқ аст, ки эҳёву баргузор намудани ҷашнҳои миллӣ барои мардуми тамаддунофари тоҷик баҳри ҳифзи арзишҳои миллӣ заминаи мусоидро фароҳам меорад.

Давлиёрова Сафаргул Тешаевна, ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои фалсафа, дотсент

Национальное единство — один из ключевых факторов, определяющих устойчивое развитие Республики Таджикистан. Это не только результат исторического опыта и мудрости народа, но и осознанная государственная стратегия, направленная на укрепление мира, гармонии и солидарности среди всех граждан страны

После тяжелых испытаний в 90-х годах прошлого века Таджикистан сумел не просто восстановить разрушенную государственность, но и построить новую модель общества, основанную на доверии, взаимоуважении и общих целях.

Становление независимости сопровождалось трагическими событиями — гражданской войной 1992–1997 годов, в которой столкнулись различные политические, региональные и идеологические интересы. Однако именно в эти тяжелые годы народ Таджикистана осознал ценность единства.

Общенациональное соглашение о мире и согласии, подписанное 27 июня 1997 года, стало поворотным моментом. Этот уникальный документ обеспечил интеграцию оппозиции в политический процесс и создал правовую основу для строительства единого государства. Восстановление мира стало заслугой как власти, так и всего народа, выбравшего путь диалога и примирения.

С тех пор мир и стабильность стали важнейшими национальными достижениями. Их сохранение — это дело государственной важности, которое требует постоянного внимания, диалога и вовлечённости общества.

Таджикистан — это не только страна с древней историей, но и современное мультиэтническое государство. Более 80 народностей и этнических групп мирно сосуществуют на его территории, внося вклад в экономику, образование, науку и культуру.

В стране широко отмечаются национальные и религиозные праздники различных народов — Навруз, Курбан-байрам, Рождество, Сада и другие. Функционируют национально-культурные центры, сохраняются языки, традиции и обычаи. Такое многообразие рассматривается не как вызов, а как духовное и социальное богатство, которое укрепляет устойчивость общества.

Государственная политика строится на уважении к каждому народу, вероисповеданию и традиции, объединяя всех граждан в единое таджикское общество.

Молодое поколение играет важнейшую роль в сохранении и укреплении национального единства. Государственная стратегия по поддержке молодежи охватывает:

Развитие системы образования и профориентации;

Поддержку молодежных инициатив и добровольческих движений;

Формирование патриотических и гражданских ценностей.

Молодежь — не только будущее страны, но и активный участник настоящего. Через программы обмена, участие в международных форумах, научных и культурных проектах таджикская молодежь становится амбассадором мира и толерантности.

Во всех регионах страны создаются молодежные дома, спортивные площадки, коворкинг-пространства и культурные центры — всё это укрепляет связи между поколениями, помогает формировать здоровую гражданскую позицию.

Национальное единство невозможно без прочной социальной базы — образования, здравоохранения, справедливой экономики и равного доступа к возможностям. В этом контексте Таджикистан реализует Цели устойчивого развития (ЦУР), в том числе:

Устранение бедности;

Обеспечение качественного образования;

Гендерное равенство;

Особое внимание уделяется равным правам женщин и девочек, вопросам защиты уязвимых слоёв населения и развитию сельских регионов. Социальная справедливость — это неотъемлемый элемент прочного национального единства.

В современном мире, где усиливаются информационные, идеологические и геополитические вызовы, особенно важно защищать общество от радикализма, экстремизма и дезинформации. В этой связи усиливается работа по:

Просвещению в области медиаграмотности;

Повышению уровня духовно-нравственного воспитания;

Формированию устойчивой национальной идентичности, основанной на общих ценностях и любви к Родине.

Большую роль играют духовные лидеры, учителя, учёные и общественные деятели, продвигающие идеалы мира, толерантности и гражданского согласия.

Национальное единство — это также залог конструктивного участия Таджикистана в международных процессах.

Сотрудничество в рамках ООН, ШОС, ОДКБ, СНГ и других организаций показывает, что страна может быть не только стабильным внутренне, но и надёжным партнёром на мировой арене.

Роль Таджикистана в вопросах региональной безопасности, охраны водных ресурсов, устойчивого развития Центральной Азии также подтверждает важность национального согласия для реализации внешней политики.

Президент Республики Таджикистан Эмомали Рахмон неоднократно подчёркивает, что "Национальное единство — это святыня, которую нужно беречь как зеницу ока". Под его руководством страна прошла путь от конфликта к стабильности и сегодня продолжает уверенно двигаться к развитию, ориентируясь на модернизацию, инновации и интеграцию.

Государственная политика направлена на:

Укрепление правовой базы и институтов;

Развитие регионов и устранение социального неравенства;

Формирование чувства общей ответственности и гордости за свою страну у каждого гражданина.

Национальное единство Таджикистана — это не просто политическая или социальная категория. Это глубокая внутренняя установка, проверенная временем и трудностями. Это путь к процветанию, устойчивости, международному авторитету и духовному возрождению.

Сохранять и укреплять это единство — задача не только государства, но и каждого жителя страны. Только совместными усилиями можно построить будущее, где мир, справедливость и уважение будут определяющими принципами жизни таджикского общества.

Пусть национальное единство и впредь остаётся тем светлым ориентиром, который ведёт Таджикистан по пути мира, благополучия и прогресса.

️САБОИЕВА Джамила - научный сотрудник отдела социально - экономических исследований Бадахшана ИГН НАНТ

Таърихи куҳан, тамаддуни ориёинажод ва қудрату неруи сухани оламгири миллати фарҳангсолори тоҷик аз пушти қарнҳо бо диди тозаву рӯйнамоиҳои ҷадид дар симои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зуҳуру эҳёи давраи нави тоҷикон гашт. Бале, азхудгузаштанҳо барои пойдории шарафу ваҳдат ва суботи ин миллати куҳанбунёд дар симои Президенти маҳбуби мо Сарвари асилро парварид. Тоҷикон ба шарофати ин Пешвои раиятпарвар ба умқи ошноӣ ба решаҳои таърихиву фарҳангӣ ба давраи нави эҳёи худшиносӣ расиданд. Донишу заковат ва фазилату дурандешӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар як муддати кӯтоҳ ба шахсияти миллӣ табдил дод, ки ҳифзи ном ва шуҳрату нуфузи тоҷикон дар арсаи ҷаҳон аз вазифаҳои аввалӣ ва меҳварии сиёсати созандаашон ба шумор мерафт.

Таърих гувоҳ аст, ки бо гузашти солҳо ва дар натиҷаи ноил гаштан ба дастовардҳои миллӣ дар замони истиқлол, руҳи миллии давлати тоҷикон пурҷило гашт, ки дар саҳифаҳои рангини таърихи давлатдории навин ҳар як иқдоми бузурги дар ин самт анҷомдодаи Пешвои миллат бо хатти заррин сабт гардида, ҳеҷ гоҳ аз хотираҳо зудуда нахоҳад шуд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо хиради азалии хеш ба ҷаҳониён нишон доданд, ки қудрати давлати миллиро танҳо тавассути амнияту ваҳдати пойдор метавон ба даст овард. Дастури давлатдории тоҷиконро имрӯз қариб тамоми давлатҳои дӯсту бародару ҳамҷавори мо ҳамчун намунаи олии давлатдорӣ пайравиву эътироф менамоянд. Яъне, сарҷамъӣ ва иттиҳоду дӯстӣ аз муҳимтарин фасли оинномаи давлатдории тоҷикон ба шумор меравад. Ана ҳамин арзиш нақши калидиро дар пешрафту шукуфоии Ватани биҳиштии мо иҷро кард. Вақте аз давлати миллӣ ва аз фарҳангу тамаддуни беш аз ҳазорсолаи хеш ёд меорем, зеҳни мо бояд ҳамеша банди он бошад, ки ин давлат худ аз худ бино нашуда ва ба осонӣ ба даст наомадааст. Худованд барои наҷоти ин миллати дар вартаи нестӣ қарордошта, шахсеро ато намуд, ки тавонистанд бо неруи хирад тамоми мардуми Тоҷикистонро сарҷамъ ва хатҳои бунёдиро аз давлати навини тоҷик дар харитаи ҷаҳон бо ҷоннисорӣ сабт намоянд.

Тафакури ваҳдатгароӣ ва маърифати инсон аз фалсафаи тавҳид, рабт ба ягонагиву иттиҳод пеш аз ҳама ба рӯзгоре пайванд мегирад, ки ӯ Офаридгори ягонаи хешро шинохтаву ба вуқуди бемислу воҳид он эътиқод пайдо намудааст. Аз назари иқтимоӣ ҳам инсоният ваҳдату ягонагӣ ва зарурати вуҷуди онро дар ростои зиндагонии хеш ҳанӯз дар даврони ба истилоҳ ҷомеаи ибтидоӣ идрок намудааст.

Замоне ки одамон дар қаламрави рӯзгори хеш эҳсос намуданд, ки дар муқобили ҳамагуна нерӯҳои мутазод ба онон, ҳайавону қуввои шарр танҳо якҷоя ва ба таври гурӯҳӣ мубориза бояд бубаранд, зиндагонияшон аз ҳастии иттиҳод ва муттаҳид будан дар меҳвари як нерӯ маънии тоза дарёфт. Ҳамин гуна инсоният ҳам аз назари фикрӣ ва ҳам аз дидгоҳи иҷтимоӣ дар дарозои ниёзмандии ҳамешагӣ ба ваҳдат зиста, ин тафаккур ва андешаи бузургро то замони мо кашонидааст. Ҳақиқати ин амр, дар ҷилваҳои хоси фалсафаи ваҳдатсаройву ваҳдатгаройии инсоният дар таълимоти макотиби фикрии дину мазоҳиби мухталиф, таълимоту фармудаҳои орифону ҳакимон ва донишмандон, инчунин ашъори шоирон бозтоб ёфтааст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар китоби хеш «Мавлоно ва тамаддуни инсонӣ» ҳақиқати ин нуктаи муҳим ва ҷойгоҳи андешаи ваҳдати инсониро тавзеҳ дода, хеле бамаврид таъкид намудаанд: «Суханони Мавлоно оид ба ваҳдату ҳамдилӣ аз саъйи пайгиронаи мутафаккир ба сӯи ваҳдати миллатҳо ва кулли инсоният дарак медиҳад. Ин нуктаҳо шаҳодат бар онанд, ки мутафаккирони пешгузаштаи мо масъалаи ваҳдати кулли инсониятро гузоштаанд ва ба чунин мушкилот мароқи беандоза бузурге зоҳир кардаанд. Мо, ки имрӯз аз ваҳдати миллӣ сухан мегӯем, бояд дар пайравӣ ба онҳо, хусусан Мавлоно ба он саъй намоем, ки на танҳо дар сатҳи миллат чунин маъниҳоро бо камоли масъулият дарк созем, балки омода бар он бошем, ки барои робита ва ваҳдат бо мардуми ҷаҳон ба мардуми дигари олам ва муколамаи фарҳангҳои мухталиф низ дари дил ва дарвозаи Ватани худро боз намоем. Фақат дар ҳамин сурат мо метавонем миллати муттаҳиди тоҷикро ба узви комилҳуқуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ чӣ дар соҳаи фарҳангу маънавиёт ва чӣ дар самти сиёсату иқтисодиёт табдил диҳем».

Ҳанӯз чун бузургтарин шодиву нишот олам тафсир ёфтани дидори дӯст дар каломи Одамушшуро ба ҳузури паёми ваҳдатёри аҳли қалам дар сароғози қаламрави шеъри форсӣ таъкид мекунад:

Ҳеҷ шодӣ нест андар ин қаҳон,

Бартар аз дидори рӯи дӯстон.

Шайх Саъдии Шерозӣ бошад ба аҳду паймони қавии дӯстон эътимоди комил дорад ва шарти садоқати рафоқатро дар он муаррифӣ мекунад, ки бояд аз пайванди ёрӣ нагсалад, чун ҳар кӣ бо ҳамдигар аҳди мӯҳкам бубандам, ҳатто қудрати Исфандиёр ба шикасти ин аҳди ваҳдатоин намерасад:

Дӯстони сахтпаймонро зи душман бок нест,

Шарти ёр он аст, к-аз пайванди ёраш нагсалад.

Сад ҳазорон хайли якторо набошад қуввате,

Чун ба ҳам бартофтӣ, Исфандиёраш нагсалад.

Мавриди дигар Мавлоно агар Маснавии хешро дукони ваҳдат унвон мегузорад, Бедил муддаӣ бар он мегардад, ки

Бо ҳама касратшуморӣ ғайри ваҳдат ҳеқ нест,

Як –як омад бар забон аз сад ҳазор аъдоди мо.

Дар марҳилаи ҷадиди таърихи давлатдории тоҷикон дар ҳаллу фасли муноқиша ва таноқузи воқеъёфта маҳз бо таваҷҷуҳ ба ҳастии ҳамин таҷрибаи таърихӣ, файзёбӣ аз фарҳанги тафоҳум ва ҳамгироӣ пойдевори кохи бузурги ваҳдати навини миллии тоҷикон гузошта шуд. Дар маросими таҷлили Рӯзи ваҳдати миллӣ дар Бадахшон дар соли 2011 ин ҳикмати ноб ва саршор аз ҳақиқату хиради таърихиро Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бад-ин қарор тавзеҳ дод: «Нобасомониҳои солҳои 90-уми асри гузашта имтиҳони навбатии таърих ва озмоиши сарнавиштсозе буд, ки мардуми Тоҷикистон ва миллати хирадпешаи мо онро сипарӣ намуда, роҳи мутамаддини давлатдорӣ ва равиши ҳамбастагиро бо ҷомеаи башарӣ пеш гирифт. Маҳз бо шарофати фарҳангу оинҳои таҳаммулгарои аҷдодӣ мову шумо аз гирдоби мудҳиши ҷанги шаҳрвандӣ раҳоӣ ёфта, зимни имзои санади истиқрори сулҳ ва оштии миллӣ ба ваҳдати миллӣ ва сулҳу суботи устувор ноил гардидем, бо ҳамдиливу ҳусни тафоҳум бисёр мушкилоти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангиро ҳаллу фасл намудем. Дар ин раванд, мо пеш аз ҳама пойдевори кохи бузурги ваҳдатро гузошта, барои зиндагонии шоиставу арзандаи мардуми Тоҷикистон марҳила ба марҳила заминаи мусоид фароҳам овардем. Зеро ваҳдату ҳамбастагӣ аз суннатҳои асили мардуми тоҷик мебошад, ки барои рушду нумӯи ояндаи давлат ва тақвияти минбаъдаи пояҳои давлатдорӣ мусоидат мекунад».

Фалсафаи ибратоин ва ҳумоюни гузаштагони мост, ки ҳамеша нияти неку хайр ва савоби султонро бузургтарин васила ва омили шараф ба саодати абадӣ шинохтанд. Ҳуҷҷатулислом Муҳаммади Ғазолӣ бо руҷӯъ ба рӯзгори Анӯшервони Одил аз номи ин султони хуҷастамазҳари аҷдоди мо нақл кардааст, ки «Рӯзе ба вақти баҳорон барнишаста буд бар сари сабили тамошо. Ва андар миёни сабза мегашту дар дарахтони пурбору дар боғҳои ободон менигарист. Ногоҳ аз асп фуруд омаду Худойро шукр кард ва рӯй бар хок ниҳоду замоне дароз дар суҷуд буд. Чун сар аз хок бардошт, касони хешро гуфт, ки фарохии сол аз доду адли подшоҳ бувад ва некӯниятӣ ва эҳсон кардан ба раияти хештан. Ва сипос Худойро, ки некӯниятии мо дар ҳама чизҳо кард». Ва ин сухан бад-он гуфт, ки ӯро таҷриба афтод ба вақте, чунон ки ба ҳикоят омадааст».

Маҳз, бинои сулҳу ваҳдат дар Тоҷикистон, ки имрӯз таҳким ёфтаву ҳузури мубораки он дар паҳнои давлатдории муосири мо ба ҳукми дастоварди беназири таърихӣ арҷ ниҳода мешавад, симои Сарвари давлатро ҳамчун меъмори ваҳдат, эҷодгари фарҳанги сулҳ дар қарни ҷадид ва раҳнамои таҳаввулоти ҳамгироӣ ва ҳамзистӣ дар асри навин муаррифӣ кардааст. Ин ҳама ибтикорот ва пайкорҳои муаззам қабл аз ҳама реша дар фалсафаи некпиндории Эмомалӣ Раҳмон - вориси ин салотину мулуки бузург доранд, ки дар минбари Иҷлосияи шонздаҳум ва баъдтар муроҷиатномаҳои пайдарпайи эшон садо додаву ба тадриҷ бо таҳаққуқи андешаи созандаи мардуми тоҷик «нияти нек - ними давлат» давлату иқболи беназиреро барои мо -тоҷикон дар кӯтоҳтарин фурсат таъмин намуданд. Ба таъбири дигар, аз пиндори нек то ба қаламрави гуфтору рафторҳои неки мутааддин роҳ кушода, маҳсули худро дар бузургтарин ибтикору дастовардҳои бахшҳои гуногуни ҳаёти ҷамъиятӣ рӯшан ва пешорӯи халқ ҷилвагар сохтанд.

Дар канори ин, бо такя бар нубуғи фарҳанги сулҳ ва тараннуми ваҳдат ҳамчун дастоварди беназири таърихӣ як мавзуи муҳим ва беназир, ки дар қаламрави адабиёти куҳани мо таҷаллои барҷастае дошт, бо тобиш ва нигарише тоза ба адабиёти имрӯзи мо ворид мешавад, ки он ҳам пеш аз ҳама ба корномаҳои ваҳдатгароёнаи Пешвои миллат такя мекунад. Нуфузи мавзӯи ваҳдатсаройӣ ва ваҳдатгаройӣ дар адабиёти имрӯзи Тоҷикистон ҳатто ба зуҳури адибоне ваҳдатсаро боис омада, ки боз ҳам дар саргаҳи ин суханварони тараннумгари сулҳ устодони сухан Лоиқ Шералӣ ва Бозор Собир қарор доранд. Ҳатто дар сурудаи Бозор Собир дар нисбати шахсияти Пешвои миллат қаҳрамони ваҳдат ном бурда шудааст, ки аз намунаҳои барҷастаи шеъри ваҳдат дар адабиёти имрӯз ном бурда мешавад:

Номи туро нависем, эй қаҳрамони ваҳдат,

Бо оби ноби тилло дар тоқи қасри миллат.

Бо шарофати ин фарҳанги сулҳофаринии Пешвои миллат имрӯз ваҳдати мардуми тоҷик ҷаҳонӣ мешавад ва аллакай аз ҷониби сиёсатмадорони сатҳи ҷаҳонӣ ба сулҳи тоҷикон баҳои баланд дода мешавад. Аз сӯи муншии собиқи Созмони миллати муттаҳид Кофе Анан омузанда хондани таҷрибаи сулҳи тоҷикон, ки меъмори он бевосита Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳсуб мешавад, аҳамияти умумиқаҳонӣ касб намудани ин падидаи нодири инсонӣ ва аҳамияти байналмилалалӣ ёфтани онро бозтоб мебахшад.

Ҷаҳонороӣ ва ҷаҳонишавии фалсафаи ваҳдат ва фарҳанг сулҳи тоҷикон гузаштаҳои дурро ба мо ва имрӯзамонро ба фардоҳои мақсуд пайванд бахшида, аз сарзамини ваҳдати миллӣ ва марзу буми як миллати дар харитаи сиёсии ҷаҳон ба таъбири Пешвои миллаат Эмомалӣ Раҳмон бо андозаи «донаи рег» то қитъаҳои бузургу анҷумани давлатҳои олам, уқёнусҳои нопайдоканор интиқол дода, кишвари моро ҳамчун ҷузъи ҷудонопазири сайёра дигарбора ба ҷаҳони муосир пайванди маҳкам мебахшанд. Ин дастоварди беназири таърихӣ имрӯзу фардо ва фардоҳои дигар мавзӯи меҳвар ва қовидонаи адабиёти миллии тоҷикӣ дар асри нав чун ҳамеша хоҳад монд.

Илҳом Қурбоншоев н.и.фалсафа. Мудири Шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини ИФСҲ

ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

Ваҳдати миллӣ барои миллати тоҷик яке аз арзишҳои бузургтарин ва сарнавиштсоз ба ҳисоб меравад. Дар даврони муосир, ки таҳдидҳои гуногуни амниятӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ вуҷуд доранд, нигоҳ доштани ваҳдати миллӣ на танҳо вазифаи давлат, балки масъулияти ҳар як фарди ватандӯст мебошад. Ноҳияи Сангвор, ки як минтақаи кӯҳистони Тоҷикистон мебошад, дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ яке аз минтақаҳои душворгузар ба ҳисоб мерафт. Аммо имрӯз бо шарофати ваҳдати миллӣ ва сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ин ноҳия ба як минтақаи орому амн ва пешрафта табдил ёфтааст.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми давраи пас аз ҷанги шаҳрвандӣ тавассути сиёсати ваҳдатофарини хеш тавонистанд мардуми парокандаро муттаҳид созанд ва Тоҷикистони азизро ба кишвари сулҳпарвару ором табдил диҳанд. Дар китоби «Ваҳдати миллӣ — интихоби миллат» омадааст: «Бузургтарин дастоварди мо барқарорсозии сулҳу субот ва таъмини ваҳдати миллӣ мебошад». Ин суханон нишон медиҳанд, ки Пешвои миллат ваҳдатро ҳамчун асоси ҳастии давлат мешуморанд. Бо шарофати ваҳдати миллӣ, Тоҷикистон аз як кишвари ҷангзада ба мамлакати сулҳпарвар табдил ёфт. Дар тамоми қаламрави кишвар амният ва субот ҳукмфармо гардид. Хоса дар ноҳияҳои кӯҳистон, аз ҷумла Сангвор, ки солҳои 90-ум дучори бесуботии шадид буд, имрӯз амният ва оромии комил барқарор шудааст.

Дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ ноҳияи Сангвор (собиқ Тавилдара) ба яке аз нуқтаҳои низоъ табдил ёфта буд. Аммо баъди имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ бо сиёсати ватандӯстонаи Пешвои миллат ин минтақа низ ба сулҳ ва оромӣ расид. Имрӯз дар Сангвор роҳҳои мошингард, муассисаҳои таълимӣ ва тандурустӣ бунёд шудаанд, ки ин гувоҳи пешрафт мебошад.

Ҷавонони ноҳияи Сангвор ҳамчун қувваи фаъол ва ояндасози ҷомеа нақши калон дар таҳкими ваҳдати миллӣ доранд. Бо иштироки онҳо дар чорабиниҳои фарҳангӣ, варзишӣ ва маърифатӣ, ҳисси масъулиятшиносӣ ва ватандӯстӣ қавитар мегардад. Ин насл бо илму дониш ва ҷаҳонбинии васеъ, ҳомии сулҳ ва оромии ҷомеа мебошад.

Маориф ҳамчун пояи асосии ҷомеаи солим ва муттаҳид, нақши калидӣ дар ташаккули ваҳдати миллӣ дорад. Муассисаҳои таълимӣ дар ноҳияи Сангвор кӯшиш мекунанд, ки дар қалби насли нав руҳи ваҳдат, дӯстӣ ва ҳамдигарфаҳмиро парвариш диҳанд. Илова бар ин, нақши уламои динӣ ва фарҳангиён дар ташаккули маърифати ваҳдати миллӣ низ назаррас аст.

Мардуми ноҳияи Сангвор ҳамеша бо шукргузорӣ аз сулҳу ваҳдат, барои пойдории амният ва суботи кишвар саҳми арзанда мегузоранд. Онҳо бо ваҳдату ҳамфикрӣ дар сохтмони муассисаҳо, роҳҳо ва инфрасохторҳои муҳими ноҳия ширкат меварзанд. Ҳар як фарди ин диёр худро масъул меҳисобад ва барои пешрафти ватани маҳбубаш талош меварзад.

Насли нав бояд аз таърихи начандон дур ибрат гирифта, қадри ваҳдат ва сулҳро бидонад. Таълим ва тарбияи ин насл бояд дар рӯҳияи ваҳдат, ватандӯстӣ ва худшиносии миллӣ сурат гирад. Ҳар як ҷавони Сангвор бояд дарк намояд, ки танҳо бо ваҳдат мо метавонем як ҷомеаи пешрафтаву обод созем.

Имрӯз ноҳияи Сангвор ба як гӯшаи ободу зебо табдил ёфтааст, ки дар он сулҳу амонӣ, ваҳдату якдигарфаҳмӣ ҳукмфармост. Ин ҳама ба шарофати сиёсати ваҳдатофарини Пешвои миллат ва дастгирии мардуми шарафманди ноҳия амалӣ гаштааст. Сангвор метавонад намунаи ибрат барои дигар минтақаҳо бошад дар масъалаи ҳифзи ва таҳкими ваҳдати миллӣ.

Ваҳдати миллӣ неъмати бебаҳоест, ки миллати тоҷик пас аз ҷанги шаҳрвандӣ бо раҳнамоии Пешвои миллат ба он даст ёфт. Дар ноҳияи Сангвор ваҳдат на танҳо ҳамчун шеваи зиндагӣ, балки ҳамчун пойдевори амният ва рушди ҳамаҷониба эҳсос мешавад. Зарур аст, ки ҳар фарди ҷомеа, махсусан ҷавонон, барои ҳифзи ин неъмат талош варзанд.

ШАРИПОВ ҲОКИМҶОН Балаҷонович

магистранти соли аввали АМИТ

Сулҳу ваҳдат ифтихори миллати соҳибдилам,

Васфи онҳоро намояд, решаи ҷону дилам.

Дар миёни қавмҳо пайвастагӣ моро аз он,

Даҳр бинмояд cѓmoѓши мардуми барнодилам.

Сулҳу ваҳдат ибораҳоеанд, ки ҳамеша дилчаспу дилнишин ва бо лаҳни шево садо дода, бевосита шунавандаро ба фикр кардан водор месозанд. Сулҳ - оштиву фарзонагӣ, якдигарфаҳмӣ ва толиби осоиштагӣ будани мардумро таҷассумгар аст.

Ваҳдат бошад ба ҳам омадан, cap аз як гиребон бурун овардан, ҳамдигарфаҳму поктинату миллатдӯст будан.

Ваҳдат - беҳтарин неъмат, ҳаёти инсон, орзуву армон, таҳкими давлат, наҷоти миллат, рушди тоҷикон, нумӯи даврон, ҳастии инсон дар ҳар замину замон аст.

Ваҳдат ва сулҳи умумибашарии Тоҷикисгон ҷонибдории мамлакатҳои ҳамзамони берунмарзӣ мавқеу мақоми онро дар миқёси ҷаҳон овозадор менамояд. Имрӯз иттифоқ ва ҳамдилии халқи тоҷик мавриди омӯзиши Созмони Миллали Муттаҳид ва бисёр ташкилотҳои олам гардидааст. Худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ гӯё пандест аз гузаштаи дуру пешрафти маънавиёти кишвар. Танҳо бо роҳи ваҳдат, якдигарфаҳмӣ истиқлоли кишварро муҳофизату пойдор ва ягонагии мардумро устувор карда метавонем.

Танҳо дар сурати ваҳдат душвориҳо ва монеаҳо паси cap мешаванд, рӯзгори мардум рӯ ба беҳбудӣ меорад, кишвари азизамон ба шоҳроҳи пешрафту тараққиёт рӯ меорад. Ба ақидаи Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон «Ҳар касе, ки ниҳоле сабзонда бошад, медонад, дарахт соле як маротиба ҳосил медиҳад. Аммо ниҳоле низ ҳаст, ки ҳамеша меваи ширин ба бор меорад. Мо меваи ширину сабзонидаамонро чашидем, ҷомеаи мо аз он баҳравар гардид, мо ҳаргиз роҳ намедиҳем, ки дигар теша ба решаи он расад».

Он дарахте, ки Президентамон ба сулҳу ваҳдат ташбеҳ додаанд, имрӯзҳо меваҳои ширину бисёре ба самар оварда истодааст, ки бо онҳо мо, тоҷикон фахр месозем. Муносибати нави давлатӣ, сиёсати соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон, сохтмони роҳҳои нави дохилию берунӣ ва ба хориҷи кишвар баромадани тоҷиконро ба миён гузошт. Роҳи оҳани Қӯрғонтеппа - Кӯлоб, сохтмони шоҳроҳи Ваҳдат ба мамлакатҳои Осиё, ба сӯи уқёнуси ҷаҳон, роҳҳои калонтарини хушкигард расонид. Ин аҳвол боиси эҳёи арзишҳои миллии роҳи бузурги Абрешим гардид, ки Бохтару Суғдро бо калонтарин давлатҳои ҷаҳон мепайвандад.

Ҳақиқатан Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ ва дӯстӣ ҳукмфармост, он давлат рӯз то рӯз гул-гул мешукуфад, иқтисодиёташ тадриҷан меафзояд, ҳам аз ҷиҳати сиёсӣ ва ҳам аз ҷиҳати фарҳангӣ пеш меравад.

Маҳз бо кӯшишҳои пайгиронаи Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон миллати парешон сарҷамъ омад, мамлакат обод шуд, пеш рафт, гул-гул шукуфт ва имрӯз дар чеҳраи ҳар фарзанди тоҷик нишоту хурсандист, ваҳдату сулҳ падидор аст.

Хулоса, чун як фарзанди бонангу номус ва баори миллат бо сулҳу ваҳдати кишвари азизам имрӯз меболам ва бо ифтихор метавонам гӯям.

Пояи сулҳу осоиштагӣ дар ин сарзамини ҳамешабаҳор ба ҳадди бузург мустаҳкам гашта, зеро онро фарзанди бузурги ин сарзамин устуворӣ бахшида, такягоҳ аст.

Наҷибуллоҳи Рузи н.и.т., мудири Озмоишгоҳи “Технологияҳои компютерии” МД Маркази таҳқиқоти технологияи инноватсионии АМИТ

Ба даст овардани ваҳдати миллӣ бузургтарин ва нодиртарин падидаи иҷтимоӣ буд. Рушди ҷомеа ва ноил гардидан ба ҳадафҳои стратегӣ ва баланд бардоштани сатҳи ҳаёти солим аз таҳкими ваҳдати миллӣ вобастагӣ дорад.

Дар раванди ноил гардидан ба ваҳдати миллӣ забони миллӣ нақши муҳим дорад. Забон унсури муҳимми фарҳанги ҳар як миллат аст. Муҳимтарин вазифаи забон дар он аст, ки фарҳангро ҳифз мекунад ва аз насл ба насл интиқол медиҳад. Ин аст, ки забон дар ташаккули ҳар як шахсият ва бақои миллат бо тамоми мероси фарҳангию маънавии он нақши муҳим дорад.

Ҳар як фарҳанги миллӣ, низоми забонии худро доро буда, бо ёрии он намояндагони як миллат метавонанд бо ҳамдигар муошират кунанд. Ин аст, ки шаклҳои гуногуни муоширати забониро воситаи шифоҳии муошират меноманд. Машҳуртарин воситаҳои шифоҳии муошират, пеш аз ҳама, нутқи инсон аст. Маҳз тавассути нутқ, одамон қисми зиёди иттилооти ҳаётан муҳимро қабул мекунанд ва интиқол медиҳанд.

Дар таҳқиқотҳои гуногуни илмӣ метавон таърифҳои зиёди «забон»-ро пайдо кард, аммо ҳама дар як чизи асосӣ мувофиқанд: «забон воситаи баёни фикр, воситаи муошират аст». Албатта, он вазифаҳои дигар низ дорад. Дар байни бисёр вазифаҳои забон вазифаи коммуникативӣ мақоми хосса дорад ва гӯё аз он аст, ки бидуни забон ягон шакли муоширати одамон дар ҷомеа ғайриимкон мегардад.

Забон берун аз фарҳанг вуҷуд дошта наметавонад. Ин яке аз муҳимтарин ҷузъҳои фарҳанг, шакли тафаккур, зуҳури фаъолияти инсон аст, ки худи он дар навбати худ мавҷудияти воқеии забон аст. Забон инъикоси ҷаҳон аст, бинобар ин, забон ҳама чизро инъикос мекунад: таърихи ҷомеа, иқлим, шароити зиндагӣ, мероси маънавӣ ва фарҳангӣ ва ғ.

Яке аз масъалаҳои асосии тадқиқотии илмҳои забоншиносӣ ва фарҳангшиносӣ хусусиятҳои забони миллӣ, нақши забон дар пайдоиш ва таҳаввули фарҳанги миллӣ ва инчунин падидаи муҳими дигар – гуфтугӯи фарҳангҳо (тамаддунҳо) мебошад. Забон имрӯз объекти омӯзиши фанҳои гуногун: забоншиносӣ, фарҳангшиносӣ, фалсафа, психология, мантиқ ва ғайра мебошад. Афзалияти инсон аз дигар махлуқот дар олам тавассути забон, яъне нутқ аст.

Алфред Норт Уайтхед (1861–1947) математик ва файласуфи англис доир ба нақши забон дар ҳаёти инсоният чунин меорад: “Тамаддуни башарӣ маҳсули забон аст ва забон маҳсули тамаддуни рӯ ба инкишоф аст”.[2] Яъне, инсон метавонад аз дастовардҳои тамаддуни даврони гузашта танҳо тавассути забон огоҳ шавад.

Бояд қайд кард, ки забон падидаи серҷанба ва беназири фарҳангӣ ба шумор меравад. Забон ва фарҳанг бо ҳам алоқаманд ва ногусастанӣ мебошанд. Гузашта аз ин, забон ва фарҳанг дар робитаи дуҷониба қарор доранд, забон берун аз фарҳанг вуҷуд дошта наметавонад ва фарҳанг бе забон. Моҳияти дарки робитаи забон ва фарҳанг аз печида будани ин мушкилот шаҳодат медиҳад, ки аҳамияти онро дар тӯли чандсад сол тасдиқ мекунад. Омӯзиши робитаи забон ва фарҳанг дар илм дар чаҳорчӯби бархӯрд ва назарияҳои мухталиф сурат мегирад.

Забони ҳар як халқ муҳимтарин воситаи ҳифз ва рушди мероси фарҳангӣ ва маънавии он мебошад. Махсусан ин ҳолат дар шароити муосир, ки ба мероси маънавию фарҳангии мо хатарҳои фарҳанги бегона ва ифротгароӣ таҳдид мекунанд. Эҳёи арзишҳои фарҳанги миллӣ, таваҷҷуҳ ба омӯзиш ва шинохти таърихи миллат ва баргузории чорабиниҳои маърифатӣ дар кишвар, маҳз бар зидии хатарҳои ҷаҳони муосир мебошад.

баён намуд:

- забони модарӣ моҳияти муттаҳидкунандагӣ ва ҳамгироикунандагӣ дорад, ки ҳомилони он - тоҷиконро муттаҳид мекунад;

- беҳтарин восита ва омили муттаҳидкунанда барои ҳамватанони бурунмарзӣ – тоҷикони дунё мебошад;

- забони модарӣ, омили муҳим барои таҳкими бақо ва тозагии забони давлатӣ аст;

- забони модарӣ, унсури муҳими худшиносӣ ва ҳувияти миллӣ мебошад;

- забони модарӣ, нишонаи асосии хотираи таърихӣ аст, ки далели қотеъи он мероси фарҳангӣ ва маънавии халқи тоҷик мебошад;

- забони модарӣ, нишонаи асосӣ ва муаррификунандаи давлатдории миллӣ дар сатҳи байналмилалӣ аст;

- забони модарӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун забони давлатӣ эътироф гардидааст ва барои таҳкими давлатдории миллӣ заминаи боътимод ба шумор меравад.

Нусратулло Зокирзода - номзади илмҳои фалсафа

«Имрӯз бисёр зарур аст, ки мо андешаи сулҳу ваҳдатро ҳамчун рукни боэътимоди истиқлолият ба яке аз ғояҳои давлатдории миллӣ табдил диҳем ва онро миёни наврасону ҷавонон ҳамчун шарти асосии бақои амнияти ҷомеа ва пойдории давлат васеъ тарғиб кунем».

Эмомалӣ РАҲМОН

Тавре ҳамагон хуб медонем, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доимо ва ба таври пайваста зимни вохӯрию мулоқотҳои худ бо аҳли ҷомеа иброз менамоянд: “Воқеият ин аст, ки майлу ирода, саъю талош, таҳаммулгароӣ ва хиради азалии миллати тамаддунсозу фарҳангсолори тоҷик ва инчунин тафаккури созандаву рӯҳи шикастнопазири халқи Тоҷикистон яке аз муҳимтарин омили расидан ба сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва Ваҳдати миллии сартосарӣ мебошад. Ман ин суханонро ҳамеша бо ифтихор азноми мардуми қаҳрамони тоҷик ба забон меоварам”.

Мо насли даврони Истиқлол бояд хуб дарк намоем, ки Ваҳдати миллӣ ин танҳо фақат амали сиёсӣ нест. Балки он тимсоли як фарҳанг ва ҷаҳонбинии миллӣ аст. Махсусан, насли наврас ва ҷавонони Тоҷикистон бояд дар рӯҳияи ваҳдатпарастӣ, таҳаммул, ватандӯстӣ ва худшиносии миллӣ тарбия ёбанд. Чунки ҳифзи Ваҳдати миллии сартосарӣ кори як нафар ё як гурӯҳи алоҳида нест. Ба пиндори камина ҳифзу гиромидошти он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди кишвар маҳсуб меёбад.

Зеро, муттаҳид шудан дар атрофи сиёсати созандаю ободкоронаи Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри ободию шукуфоии Ватани азизамон Тоҷикистон ин худ як нишони барҷаста ва рамзи гӯёи сулҳу ваҳдати воқеии миллат мебошад.

Дар таърихи 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Москваи Федератсияи Русия Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расида буд, ки ин Созишномаи таърихӣ ҳамчун санади тақдирсози миллати тоҷик шинохта шудааст. Дар ин замина Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ басо бамаврид қайд намудаанд, ки “Дар ибтидои солҳои 90-уми асри гузашта бар асари фитнаву дасисаи хоинони миллати тоҷик ва бадхоҳони давлати тоҷикон мардуми шарифи Тоҷикистони соҳибистиқлол ба гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гирифтор гардиданд, ки дар натиҷаи он ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат ба буҳрони фоҷиабор рӯ ба рӯ шуданд”.

Дар чунин як шароити бисёр ҳам душвор ва вазъи хатарбор фарзандони содиқу ватандӯст ва огоҳу бедордили миллатро водор намуд, ки барои пешгирӣ кардани ин раванди хатарнок ва дар навбати аввал, пеш аз ҳама даъват кардани Иҷлосияи XVI - Шурои Олӣ ягона мақоми босалоҳияти он рӯзҳоро зарур шуморанд ва инчунин бо мақсади оромӣ ва тинҷию осоиштагӣ иқдомоти ҷиддиро роҳандозӣ намоянд”.

Оре, маҳз дар он даврони душвору пуртаҳлука хатари бузургтарине, ки дар он айёми вазнин ба миён омада буд, эҳтимоли пароканда гардидани миллати тоҷик ва аз харитаи сиёсии ҷаҳон тамоман нест шудани давлати ҷавони тоҷикон буд. Чунки маҳз пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ ва ба шарофати соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон, мутаассифона, мамлакати орому осуда ба гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ кашида шуд.

Аз ин рӯ, солҳои 1992–1997 дар таърихи навини кишварамон ҳамчун солҳои сиёҳ ва талху бисёр ҳам фоҷиавӣ боқӣ мондаанд. Чунки дар ин ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ беш аз 150 ҳазор нафар ашхоси комилан бегуноҳ кушта шуда, инчунин садҳо ҳазор нафар шаҳрвандон муҳоҷири иҷборӣ гардида ва бар замми ин ба таври пурра фалаҷ шудани сохторҳои давлатӣ ва иқтисодии мамлакатро ба бор овард.

Хушбахтона, ба шарофати хомӯш гардидани ин ҷанги таҳмилӣ дар чунин шароити душвор як нафар абармарди диловар ва марди ғаюру нотарс, шахсияти нав ба саҳнаи сиёсӣ қадам гузошт, ки ин ҷавонмарди асил ва фарзанди фарзонаи миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Чунки дар шароити нобасомониҳои сиёсиву иҷтимоӣ, бе ягон гуна таҷрибаи бузурги давлатӣ, вале бо имони қавӣ ба миллат ва иродаи матин, роҳбарии мамлакатро ин марди бузург бар дӯш гирифт ва аҳд кард: «Ман ба шумо сулҳ меорам!»

Ниҳоятан, ана ҳамин ваъда ба меҳвари сиёсати дохилӣ ва хориҷии Тоҷикистон табдил ёфт. Ҷараёни музокироти сулҳ, ки беш аз ду сол тӯл кашид, бо ибтикори шахсии Пешвои муаззами миллат ва ҳамкориҳои созанда бо як қатор созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ, аз ҷумла СММ, Созмони Конфронси Исломӣ, Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Исломии Эрон ва дигар ҷонибҳои дахлдор, дар ниҳоят ба натиҷа расид.

Дар натиҷаи саъю талошҳои зиёд ва гуфтушунидҳои бешумор рӯзи 27-уми июни соли 1997 - санаи имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, дар таърихи тоҷикон саҳифаи тозаеро гӯиё боз намуд. Ин санади таърихӣ на танҳо ҷанги таҳмилии шаҳрвандиро хотима бахшид, балки заминаи ҳамгироии миллиро низ пурра овард.

Маҳз бо эҳтимому кӯшишу талошҳои хастанопазири Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қувваҳои даргиру мухолиф сари мизи гуфтушунид нишаста, заминаи ризоияти миллӣ ва Ваҳдати миллиро гузоштанд.

Тавре мо хуб медонем имрӯз, бо гузашти 28 соли расо аз таърихи ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва Ваҳдати миллӣ, мо мардуми шарифи Ҷумҳурии Тоҷикистон, хусусан ҷавонони зодаю парвардаи даврони соҳибистиқлолии кишварамон шоҳиди он ҳастем, ки Тоҷикистон дар фазои оромиву субот ба рушди устувор ноил гардидааст.

Феълан дар тамоми гӯшаву канори мамлакат корҳои созандагиву бунёдкорӣ идома доранд. Аз ҷумла, бунёди нақбу шоҳроҳҳои стратегии байналмилалӣ, сохтмони неругоҳҳои барқи обӣ, муассисаҳои зиёди тиббӣ, таълимӣ ва фарҳангӣ, шаҳодати равшани татбиқи сиёсати сулҳпарварона ва ваҳдатофари Сардори давлат мебошанд. Аз ин рӯ, шукргузорӣ намудан ва расидан ба қадри ин гуна неъмати басо нодир вазифаи ҳар кадоми мо ба шумор меравад. Ба ифода шоира Шаҳрия:

Тоҷикистонам гулафшон аз баҳори Ваҳдат аст,

Дар нигоҳи офтоби ӯ шарори Ваҳдат аст!

Каримов О.Х., Ҳакимова З.Ҷ. ходимони илмии Институти математикаи ба номи А. Ҷӯраеви АМИТ.