Дар мақолаи мазкур ёде аз шахсияти бузург ва роҳбари сиёсатмадору оқил, аъзо-корреспонденти АФ СССР, ходими хизматнишондодаи илм, академики Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, дорандаи ҷоизаи байналмилалии ба номи Ҷавоҳируллоҳ Неҳру, профессор Муҳаммад Осимӣ (рӯҳашон шод бод) мекунему чанд ҷумлаи ёддоштие дар бораашон ба қалам медиҳем.

Академик Муҳаммад Осимӣ солҳои зиёде Президенти АИ ҶТ буданд ва бо тамоми ҳастияшон як шахси бомаърифату бомулоҳиза ва инсони дорои ҳувияти миллӣ буданд. Кормандони илм нигоҳ накарда бо унвону мақомашон барои ҳалли мушкилоту носозгориҳои зиндагӣ ба он кас муроҷиат мекарданд. Он шахсияти бузург кормандонро бо муҳаббату бо чеҳраи шод қабул мекарду гусел мекард. Муносибати ӯ барои лаборанту унвондорони бахшҳои Академия якранг буд ва то ҳадде метавонистанд мушкили корафтодагонро ҳал мекарданд ва дар ҳолати ҳал нашудани масъала ҳам муомила тарзе буд, ки ҳаргиз шахс аз он кас дилхуру дилгир намешуд. Яъне фазилатҳои ахлоқии академик Муҳаммад Осимӣ дар дараҷаи хело боло буд ва ҳамчун як роҳбари сиёсатмадору хирадманд ва вуҷудан олими тавоно дар давоми сарвари Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон буданашон кори Академия ва иниститутҳои онро пеш бурда, ҳавасмандии аҳли хирад ба илм афзуда, обрӯи илми тоҷик ва олимони он на танҳо дар Иттиҳоди Шуравӣ, балки дар кишварҳои хориҷ аз он низ зиёд буд. Маҳз бо ташаббуси академик Муҳаммад Осимӣ иртибот ва рафту омадҳои илмӣ бо кишварҳои хориҷӣ қавӣ буд. Яъне донишмандони соҳаҳои мухталифи илми тоҷик дар арсаи байналмилали шуҳрат доштанд ва қариб дар тамоми конфронсу симпозиумҳои ҷаҳонӣ ширкат меварзиданд. Аз ин ҷо, худи академик Муҳаммад Осимӣ ҳамчун донишманд ва ходими ҷамъиятӣ на фақат дар Тоҷикистон ва дигар ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шуравӣ, балки дар кишварҳои хориҷ низ ба монанди Англия, Франсия, Олмон, Эрон, Ҳиндустон, Афғонистон, Покистон, Чин ва мамлакатҳои араб маълуму машҳур буданд. Чунон ки гуфтем Муҳаммад Осимӣ бо унвони Президенти АИ ҶТ адои вазифа менамуданд ва ба бисёр мамлакатҳои Шарқу Ғарб ҳамчун олим, сарвари АИ-и Тоҷикистон ва ходими ҷамъиятӣ сафар намуда, дар конфронсу симпозиумҳо ва конгресҳо бо баромаду суханрониҳо иштирок менамуданд.

Бо дастгирӣ ва пешниҳоди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон зодрӯзи академик Муҳаммад Осимӣ дар тақвими санаҳои таърихӣ ва фарҳангии ЮНЕСКО дохил шудааст. Он кас муддати тулоние сардори лоиҳаи ЮНЕСКО дар қисмати омӯзиши фарҳангу тамаддуни Осиёи Марказӣ буданд ва дар анҷоми ин лоиҳа саҳми босазое доштанд, ки ифтихори миллати тоҷик мебошанд.

Академик Муҳаммад Осимӣ дар таърихи илму фарҳанг ва тамаддуни Тоҷикистон ҳамчун ходим ва пешво нақши арзандаи худро доштанд ва дар айни замон як хислату маърифати ба худ хосе доштанд. Чунки ин шахсият дар пешрафти илму фарҳанг ва ташаккули ҷаҳонбиниву тамаддуни миллати тоҷик хизмати таърихӣ намудаанд, ки метавон он касро дар қатори нависандаи бузурги тоҷикон устод Садриддин Айнӣ, ходими илм, академик Бобоҷон Ғафуров ном бурд.

Дар ҳақиқати Муҳаммад Осимӣ ҳаёт ва зиндагии хеш ва саъю талошашро бо илму фарҳанг, тамаддун ва ҳаёти иҷтимоиву сиёсии бештар аз ним аср ба миллати тоҷик бахшида, дар ин муддати хизматҳое зиёде намуданд, ки мо ва таърихи мо ин шахсияти бузургро набояд аз лавҳи хотир ва сафҳаи таърих дур кард.

Фаъолият ва ҳаёту зиндагии Муҳаммад Осимӣ рангобаранг гузаштааст. Он кас мутаваллиди соли 1920 (ш.Хуҷанд) буда, соли 1941 факултети физикаю математикаи Донишгоҳи давлатии шаҳри Самарқандро хатм намудаанд. Иштирокчии Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-1946) буда, фаъолияти кориашон дар Донишкадаи давлатии педагогии Хуҷанд шуруъ шуда, ба сифати ассисент, муаллими калон, мудири кафедраи физика, проректори донишгоҳ шуда кор кардаанд.

Баъдан аспиранти Академияи илмҳои ҷамъиятшиносии назди КМ ҲКИШ (1952-1955) дар зери роҳбарии академик Б.М.Кедров рисолаи номзадӣ менависад ва пас аз дифо ва хатми академия иртиботи Муҳаммад Осимӣ бо роҳбарашон идома меёбад. Махсусан пас аз Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон таъин шуданашон ин иртиботи илмӣ-ҳамкорӣ қавитар мешавад.

Муҳаммад Осимӣ аввалин ректори Донишкадаи политехникии ш. Душанбе (1956-1962), ки дар феъли ҳозир ин Донишгоҳ номи академик Муҳаммад Осимиро дорад, буданд. Баъдан (1962-1965) дар вазифаҳои Вазири маорифи халқ, Раиси Комитети назорати ҳизбию давлатӣ, котиби КМ ҲК, ҷонишини Раиси Шурои Вазирони ҶШС Тоҷикистон анҷоми вазифа кардаанд.

Муҳаммад Осимӣ соли 1965 академик ва Президенти АФ ҶШС Тоҷикистон таъин шуда, то соли 1988 адои вазифа мекунанд. Дар замони президенти Академияи илмҳо буданашон истеъдоди баланди илмӣ-ташкилотчигӣ нишон дода, фаъолияти илмии худро васеъ гардониданд. Фаъолияти илмии ӯ соҳаҳои мухталифи илму фарҳанг, аз ҷумла таърихи фалсафа, материализми диалектикӣ, табиатшиносӣ, таъриху тамаддунро дар бар мегирад ва асарҳои ӯ ба забонҳои форсӣ, англисӣ, олмонӣ, арабӣ, ҳиндӣ чоп шудаанд. Мавзӯи баҳси осори ӯ бештар масъалаҳои мубрами фалсафаи марксистӣ, материя ва тасвири физикии олам, пайдоиш ва ташаккули тафаккури фалсафӣ, мафҳуми материя ва проблемаи воқеияти физикӣ, мавзӯи баҳси материализми диалектикӣ, таҳқиқи проблемаҳои ташаккулу такомули илму фарҳанги Тоҷикистон, роҳҳои амалигардонӣ ва тараққӣ додани илму маориф, масъалаҳои сохтмони маданӣ пайваста бо ҳалли вазифаҳои пешрафти иҷтимоӣ, боло бурдани фарҳангу тамаддуни миллати тоҷик ва амсоли инҳоро дар бар мегирад.

Муҳаммад Осимӣ дар тарҷумаи осори классикҳои марксизм ва ленинизм, махсусан «Анти Дюринг»-и Ф.Энгелс, «Дафтарҳои фалсафӣ» ва «Материализм ва эмпириокритисизм»-и В.И.Ленин саҳмгузоранд.

Хизмати Муҳаммад Осимӣ дар ташкил ва ба вуҷуд овардани Энсиклопедияи советии тоҷик дар назди Президиуми Академияи илмҳои Тоҷикистон, ки дар ҳашт ҷилд нашр гардид, басо бузург буд. Дар муддати зиёда аз 20 соле, ки он кас Президенти АФ Тоҷикистон буданд, робитаҳои илмӣ-фарҳангӣ бо Академияи илмҳои СССР, академияҳои ҷумҳуриҳои ҳамсоя ва кишварҳои хориҷӣ қавитару мустаҳкамтар гардид. Бо ташаббуси Муҳаммад Осимӣ Институти шарқшиносӣ, шуъбаи генетикаи умумии пахта, Институти математика, Институти биологии Помир таъсис дода шуд, ки дар инкишоф ва ташаккули илм ва кадрҳои илмӣ нақши арзанда бозид.

Хизмати арбоби илму фарҳанги тоҷик Муҳаммад Осимӣ дар таҷлили солгарди аҳли илму адаб ва намояндагони барҷастаи тамаддунамон Абуали Ибни Сино (1980), Абдураҳмони Ҷомӣ (1964-1989), Аҳмади Дониш (1975), 1000-солагии «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ (1996) ва ғайраҳо ниҳоят бузург буд.

Дар айни замон Муҳаммад Осимӣ як шахсияти машҳури иҷтимоӣ буданд. Чандин маротиба депутати Шурои Олии Ҷумҳурӣ ва СССР интихоб шуда буданд, ки Ҳукумати СССР ва Тоҷикистон фаъолияти илмӣ, иҷтимоӣ, илмӣ-ташкилотии ӯро ба назар гирифта, бо орденҳои дараҷаи аввали давлатӣ мукофотонида, аз ӯ қадрдонӣ карданд.

Саҳми ходими илму адаб ва бо тамоми маънӣ инсони хирадманд академик Муҳаммад Осимӣ дар пешрафти фарҳангу тамаддун ва илму тафаккури маънавӣ-ақлонии тоҷикон беинтиҳост. Наметавон дар чанд саҳифаи мухтасар ҳамаи онро рӯи қоғаз овард, вале қайд намудан зарур аст, ки ӯ дар ҳақиқат як роҳбар,пешвои илму фазилати инсонӣ, инсони хубу меҳрубон, оқилу доно ва бо сиёсат буданд, ки аз дидану гуфтор ва муомилаи ӯ шахс як инсони комил ва бо шахсияту бо фарҳанг ва бо қалби бузургро медид. Дурахшиши илму заковат дар симои он кас барқ мезад ва ҳаминро мегӯям, ки шояд чунин шахсиятҳо такрорнашаванда бошанд, ёдашон ба хайр, рӯҳашон шод бод!

Тоҷинисо Муродова номзади илмҳои фалсафа, дотсент, ходими пешбари илмии ИФСҲ-и ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

«Истиқлол барои мардуми шарафманди тоҷик имконият фароҳам овард, ки ихтиёри давлатдориро ба дасти худ гирифта, ба сӯйи зиндагии осуда, эъмори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёду дунявӣ роҳи васеъ кушоянд»

Эмомалӣ Раҳмон

Ба истиқболи 33-юмин солгарди Истиқлоли давлатии

Ҷумҳурии Тоҷикистон

Таърих собит месозад, ки дар ҳама давру замон инсоният маҳз тавассути дарёфти Истиқлоли давлатӣ тавонистааст, ки дар асоси ҳамфикрӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва дастгирии ҳамдигар ҷомеаи солим ва давлати соҳибистиқли миллиро бунёд намояд.

Аз ин рӯ, агар ба таърихи давлатдории тоҷикон назар афканем, миллати тоҷик ҳамеша ҳамчун миллати созанда, сулҳҷӯву сулҳхоҳ, ватандӯсту некбин ва нексиришту наҷиб ҳувайдост. Мусаллам аст, ки фарзандони бонангу баномуси ин миллат тӯли қарнҳо барои ҳифзу пойдории сулҳу субот ва таъмини осоиштагии миллати худ мубориза бурдаанд.

Дар таърихи навини давлатдории миллии тоҷикон, замони дастёбӣ ба Истиқлоли давлатӣ яке аз пурҷилотарин саҳифаҳои таърихи давлати мо маҳсуб меёбад. Дар ин масир, мардуми тоҷик аз нахустин рӯзҳои фаъолияти фарзанди фарзонаи миллат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дарк мекарданд, ки зери сиёсати некбинонаву хирадмандонаи Роҳбари худ онҳо ба ояндаи дурахшон мерасанд. Мардуми тоҷик дар чеҳраи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон инсонеро дарёфт, ки воқеан фарогири меҳру шавқат, ҷавонмардиву шуҷоат, некбиниву покдилӣ, қавииродагиву ҷасурӣ буду, ҳамеша аз бародариву ватандӯстӣ ва ватанхоҳиву сулҳу ваҳдат сухан мекард.

Боиси таъкид аст, ки Пешвои муаззами миллат дар роҳи расидан ба Истиқлоли давлатӣ ҳамчун роҳбари мубораққадаму покдил дар қатори дигар муборизону ватанхоҳону ватанпарастон ва миллатдӯстдорони миллати тоҷик, ки дар тӯли таърихи башарият борҳо номуси ватандориро нишон додаанд, то чи андоза барои барқарорсозии сулҳу субот ва ваҳдати миллии тоҷикон заҳмат кашидаасту талош варзидааст.

Зеро ,ки солҳои аввали Истиқлоли давлатии Тоҷикистон барои мардуми мо марҳилаи хеле сангин ба ҳисоб мерафт. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳо иброз намудаанд, ки “баъди расидан ба истиқлолу озодӣмиллати тоҷик ба ҷойи он, ки баъди ҳазор соли бедавлатӣба эъмори давлати муосири миллии худ оғоз намояд, ба гирдоби мухолифатҳои сиёсӣва ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣкашида шуд”.

Таърих гувоҳ аст, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷасурона роҳбарии давлатро ба ӯхда гирифта дар назди Парчами давлатӣ қасам ёд карда, иброз намуданд, ки “Ман ба Тоҷикистон сулҳ меоварам ва то даме, ки охирин муҳочири иҷборӣ, берун аз кишвар аст, ман худро орому осуда ҳис карда наметавонам”. Маҳз бо шарофати тадбирҳои созанда ва саъю кӯшишҳои пайгиронаи Пешвои миллат дар Тоҷикистон сулҳ барқарор гардид. Аз ҳамон вақт инҷониб, ҷомеаи ҷаҳони муосир таҷрибаи пешқадами «Сулҳи тоҷикон»-ро меомӯзад ва барои насли имрӯз чун намунаи беҳтарини гуфтушуниди созанда пешниҳод менамояд, ки ин боиси ифтихори ҳар як сокини кишвар аст.

Воқеан, Пешвои муаззами мо бо ҷаҳду талошҳои пайвастааш ин гуфтаҳои худро содиқона ва собитқадамона исбот намуданд ва имрӯз таҳти роҳбарии бевоситаи эшон пояҳои давлатдорӣ, заминаҳои низоми ҳуқуқӣ, нахустин Конститутсияи халқӣ қабул шуданд. Яъне, бо Истиқлол ва шукуҳи он зиндагии шоиста ва ҳаёти рангини мардуми тоҷик дигарбора камол ёфт.

Ба ибораи дигар, Истиқлоли давлатӣ волотарин рамзи Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба сулҳу субот буда,омили таҳкимбахшанда ва таъмингари бахту саодати миллат аст. Истиқлол барои мо нишони барҷастаи пойдории давлат, бақои симои миллат, рамзи асолату ҳувият, идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин пайвастани кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин маврид барҳақ зикр намудаанд: «Истиқлолият бузургтарин сарват, бебаҳотарин неъмат барои ҳар миллате мебошад, ки худро шинохтааст ва таъриху тамаддуни хешро медонаду аз он ифтихор мекунад».

Имрӯз, миллати сарбаланди тоҷик таҳти роҳбарии оқилона, хмрадмандона ва дурандешонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон НБО-и Роғунро бино мекунанд, то ки ояндаи насли дигар дурахшон буда, Тоҷикистони азиз дар байни дигар кишварҳои дунё сарбаланду номдор ва дорои мақоми созандаву шоиста бошад. Зеро, ки «Роғун» беназиртарин тарҳи гидроэнергетикӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ буда, бо истифодаи неруи барқи ин иншоот Тоҷикистон пурра ба истиқлоли энергетикӣ ноил мегардад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни баромадашон 16 феврали соли 2018 вобаста ба неругоҳи барқии Роғун таъкид доштанд, ки “Мо неругоҳи “Роғун”-ро беҳуда “Сохтмони аср” унвон накардаем. Бо бунёди ин неругоҳи бузург мо натанҳо мушкилоти норасидани барқро ба аҳолӣ ҳаллу фасл мекунем, балки барои рушди соҳаҳои мухталифи иқтисодиёт, фаъолияти мунтазами корхонаҳои саноатӣ, кишоварзӣ тавсеа ёфтани тиҷорат ва беҳтар шудани вазъи иҷтимоӣ, аз ҷумла рушди соҳаҳои маорифу тандурустӣ заминаи устувор фароҳам меорем”.

Аз ин рӯ, мо бояд бо доштани Истиқлол ва Сулҳу Ваҳдати миллӣ ифтихор намоем ва барои боз ҳам машҳуртар гардидани он кӯшишу талош варзем.Зеро замони Истиқлоли давлатӣ барои мо имкон фароҳам овард, ки роҳи имрӯзу ояндаи миллату давлатро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем ва тавонем, ки ҳамқадам бо ҷомеаи ҷаҳонӣ бошем.

Билохира, самараи Истиқлол аст, ки имрӯз Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоху сулҳпарвар шинохта шуда, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардида аст, ки ин боиси ифтихору сарбаландии ҳар як тоҷику тоҷикистонист.

Саидов Нуралӣ Шамсович - номзади илмҳои фалсафа, ходими пешбари илмии Шуъбаи Аврупои Институти омузиши масъалащои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Ватан пурарзиштарин туҳфаи тақдири ҳар як миллат аст. Маҳз дар замони Истиқлолият пояҳои худшиносии миллат тақвият ёфта асоси давлатдорӣ эҳё мегардад. Истиқлолияти давлатӣ барои эҳёи дубораи худшиносии миллат ва таҳкиму тақвияти он дар зеҳн ва ҷаҳонбинии миллати куҳантамаддуни тоҷик нақши ҷовидона гузошт.

            Баъд аз соҳибистиқлол шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон марҳилаи нави худшиносӣ ва дарки арзишҳои моддиву маънавӣ оғоз гардид. Истиқлолияти давлатӣ барои иваз гардидани шуури иҷтимоӣ ва маънавӣ такони бузурге гардид ва сокинони мамлакатро ба масири худогоҳӣ ва бедории фитриву маънавӣ, боло бурдани андешапазирӣ даъват намуд. Маҳз Истиқлолият барои иваз гардидани шуури маънавӣ такони азиме гашт ва барои вуруди фарҳанг ва тамаддуни тоҷикон ба арсаи мутаммадини ҷаҳонӣ мусоидат намуд. Дар ин арса давлатдории тоҷикон аз назари миллӣ на танҳо рушду такомул мекунад, балки масъалаҳое ки ба тақдири миллат таъсир мерасонанд, онҳоро ҳамчун дастовардҳои умумиҷаҳонӣ дастраси умумиҷаҳонӣ месозад.

            Худшиносии миллӣ бевосита ба тафаккури миллӣ, ба сатҳи дониши миллӣ, иқтисодиёти миллӣ ва саноати миллӣ вобастагии зич дорад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар китоби худ бо номи “Тоҷикон дар оинаи таърих” ба ҳар яки мо суол медиҳанд: мо кӣ ҳастем, аз куҷо омадаем, аҷдодонамон киҳо буданд ва ғайра. Ин саволҳо маҳз ба он хотир оварда шудаанд, ки мо худро бишиносем, зеро худшиносӣ яке аз асоситарин омилҳост барои ташаккули ваҳдати миллӣ ва давлатдорӣ.

            Дар раванди ташаккулёбӣ ҳодисаҳои муайяне рух медиҳанд, ки барои пойдорӣ ва бақои давлатдории миллӣ мусоидат мекунанд. Яке аз чунин омилҳои тақдирсози миллӣ – ин расидан ба истиқлолияти асосӣ мебошад, ки баландтарин мақомро дар раванди давлатсозии миллӣ соҳиб мебошад. Истиқлолияти давлатӣ шуури миллиро тақвият дода шароити мусоидро  барои дарки ин мафҳуми пурмаъно ба вуҷуд меорад. Худогоҳӣ арзиши миллиро, эҳтиром ба арзишҳои инсониро дар зеҳн, замир, эҳсос, ҷаҳонбинӣ ва мафкураи мо ташаккул дод.  Ормони Истиқлол фарзандони миллатро ҳамвора ба ҳифз намудани ҳувияти миллӣ, тақвият додани оини давлатдорӣ, пойдории тамаддуни аҷдодӣ ва ниҳоятан ба  ҳифзи истиқлоли Ватан роҳнамоӣ намуда, дар давраҳои мушкили зиндагӣ ба онҳо неру ва тавоноӣ бахшидааст.

            Истиқлолият ин заминаи асосии бедор намудани худшиносии миллат аст. Ҳоло замоне расидааст, ки дар шароити бархурди манфиатҳо, низоъҳои мазҳабӣ,  вазифаи ҳар як фард дар он аст, ки бояд бидонад танҳо миллате по дар ҷост агар тавонад барои наслҳои оянда заминаи дурусти ватаншиносиро мерос гузорад, насли ҷавонаш заминаи дурусти ватаншиносиро дарк кунад. Миллате ки руй ба илму дониш оварад, аз худписандиву таассуб худро раҳо намояд, мутмаинан  дар саҳифаи таърих ҷовидон хоҳад монд.

            Муҳимтарин василае ки ҷавонони тоҷикро метавонад муттаҳид созад, ин ормонҳои ҳазорсолаи истиқлолпазирии миллат аст. Истиқлолияте ки миллати тоҷик кунунан ба даст овардааст ин ганҷи бебаҳо, ормонҳои ҳазорҳосолаи миллат аст.

            Озодӣ ва истиқлол дар ҳар давру замон неъмати бебаҳо ва волои ҳаёти инсон, нишонаи барҷастаи симо ва ташаккули таърихӣ, кафолати пешрафт, рамзи асолати ҳувият ва шарти пойдории давлат мебошад. Ғайр аз ин, Истиқлолият мазҳари идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалии миллат, кафолати ҳастии воқеӣ ва шарафу эътибори ҷаҳонии миллат аст. Бояд қайд кард, ки ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ саҳифаи нави дурахшонро дар ҳаёти иқтисодиву сиёсӣ ва иҷтимоиву фарҳангии миллати тоҷик боз намуда чароғи ҳидояту фурузону дурахшони фардои Тоҷикистон гардидааст.

            Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чун фарзанди содиқу шарафманди миллат пайваста ҳам бо сухан ва ҳам бо амалҳои ҷавонмардонаи хеш собит месозанд, ки худшиносоии миллӣ ҷавҳари аслии бақои давдатдории миллӣ буда ва дар ин росто ватанро чун гавҳари ноёб ҳифз намуда, барои рушду тараққиёбӣ, баланд бардоштани нуфузи он лозим аст, ки тамоми имконот ва неруямонро истифода бикунем.

            Мо олимон ба ақида расидаем, ки дар ин росто истифода намудан аз усули таърихӣ-муқоисавӣ метавонад ҳақиқати воқеиро ба мо боз кунад. Барои дарки амиқи давлатдории кунунӣ, рушду нумои фарҳангу иқтисодиёти кишвар мо вазифадорем, ки саҳифаҳои таърихи 33 соли сипаришударо варақ занем ва бо садоқату инсоф онро қадрдонӣ намоем. Асосҳои илмӣ, ки муҳимтарин омилҳои пешрафти ҳаёти инсонро инъикос менамояд, исбот кардааст, ки барои ҳамаҷониба таҳқиқ намудани таърихи муосир мо эҳтиёҷ ба таҳлили амиқ ҳастем. Зеро танҳо ҷамъоварии далелҳо, бидуни таҳлили ҳамаҷонибаи онҳо, наметавонад асли воқеаро шарҳ диҳад.

            Имрӯз, пас аз гузашти солҳо, мо шоҳиди ҳақиқате ҳастем, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ обрӯву нуфузи шоён дорад. Дастовардҳои миллати мо дар замони Истиқлолият дорои самтҳои арзишманди илмӣ-назариявӣ мебошад. Онҳо дар суханрониҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар асоси таҳлилҳои ҳамаҷонибаву амиқ ба даст омадаанд, пешниҳод мешаванд. Ҳамчунин чунин иқдомот дар Паёмҳои эшон ба Парламенти кишвар ироа мегардад.

            Мо, кормандони Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ фарорасии ҷашни 33 солагии Истиқлолиятро бо камоли фараҳмандӣ истиқбол намуда, бо ниҳояти саъй ва кӯшиш, ҷиҳати ҳамаҷониба ба суи камолот наздик шудани Тоҷикистони азизамон ҷидду ҷаҳд хоҳем намуд.

С.Мавлонӣ,

ходими пешбари илмии Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ, номзади илмҳои геология ва минералогия

Ба истиқболи рӯзи соҳибистиқлолии кишвар– 9 сентябр

Ҳанӯз Ҳаким Фирдавсии Тӯсӣ бо овози баланд ба инсонҳо муроҷиат намуда гуфта буд:

Ту тухми бадӣ то тавонӣ макор,

Чу корӣ, барат бад диҳад рӯзгор!

Дар ҳақиқат, дар ниҳоди инсонҳо, баробари «пиндори неку гуфтори неку рафтори нек», ки маншаъ аз фарҳангу адаби дури дурамон, аз китоби «Авасто» мегиранд, боз дар тамоми раванди таърих хислатҳои разилонаю амалкардҳои манфию манфуре ҳам лона доштанду доранд, ки иборат аз хиёнат, фиребу макр, норостӣ, бевафоӣ, бедиёнатӣ, ноустуворӣ, дағалӣ, сияҳдилӣ, туҳмат ва ғ., умуман тухми бадномӣ коштан дар ҷомеа дар шахсияти амалкунанда мебошанду алайҳи некию некӯкорӣ пайваста дар сангари муборизаи шадид қарор доранд. Ба таъбири дигар, осудагию оромии фарде ё ҷомеаеро халалдор сохтан, сохтаҳоро ба хотири манфиатҳои ботилу ночизе сӯхтан, будаҳоро нобуд кардан, ба ҳақ ноҳақиро раво дидан, ба сафедӣ хатти бутлони сиёҳӣ кашидан андар хиёнату бадкирдорӣ дар ҷомеа, ба ҳар навъе, ки набошад, оқибат рӯ менамояд.

Вақте дар вуҷуди инсон бадномӣ қомат меафрозад, бадкор қудрату тавон мегирад, кӯшиш менамояд, ки аз амали хурди разилона ба бадкориҳои фаҷеътаре панҷа дароз кунад, то ба ҳадде, ки баҳри ҷоҳу молу манол ба қудрати сиёсати вақт ҳамлаи нодурбинона кунад, байни ҷомеа иғво ангезад, ба осудагию оромии он такони манфӣ ворид созад, барои манфиати фардӣ даст ба кору рафторҳои ношоиста занаду ба мурод норасида, мағлубияташ фош гардад.

Ҳамин тавр, бадном онест, ки ба ойила, ба наздикону дӯстон, ба раванди рости корҳо, ба моли мардуму ҷамъият, баъзан аз нодонӣ ба волидайн ва, бадтару бадтар аз ҳама, ба Ватан ва сиёсати осудаи давлатдорӣ ва ғ. амалкардҳои манфии инсонӣ содир менамояд, ки дар ниҳоди худ басо ангезаҳои нохушу номатлубе дораду ҳар шахсро ба сӯйи бадномӣ мебарад, обрӯяшро дар ойила, дар коргоҳ, дар байни ҷомеа ва дар ҳама ҷо ба хоки сиёҳ яксон менамояд. Барои сиёҳ кардани зодбуму кишвари худ ва ба ин васила ақлҳоро дуздидану ба сӯйи нокуҷоҳо бурдани мардуми авом ва ҷавонони бетаҷриба тухми бадномӣ коштан аз ҷониби саркардаҳои дохилию хориҷӣ мебошад, ки ба ҳеч ваҷҳ нопазируфтанист.

Ба ин маънӣ, дар ПАЁМИ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, аз таърихи 26 декабри соли 2019, бамаврид омадааст, ки «…сиёсатмадорону сиёсатшиносон, фарҳангиён ва зиёиёни моро зарур аст, ки дар самти фаҳмондадиҳии моҳияти равандҳои муосир, мубориза бо хурофоту иртиҷоъпарастӣ ва тақлид ба расму ойинҳои бегона миёни ҷомеа корҳои таблиғотиро тақвият бахшида, рисолати сиёсиву иҷтимоӣ ва фарҳангии худро дар назди халқу Ватан содиқона иҷро намоянд».

Бешак, дар замири ин гуфта амалкардҳои номатлубу ношоистаи ашхосе ишора ва таъкид карда шудааст, байни ҷомеа нифоқ меан­гезанду бо фош гардидани амали бадашон бо бадномӣ маҳкум карда шудаанду мешаванд.

Вақте мо ба саҳифаҳои адабиёту фарҳанги дури дурамон назар меандозем, дар онҳо навиштаву ишораҳое дармеёбем, ки дар ҷомеаи ҳамаи давру замонҳо чунин амалу падидаҳои номатлуб реша дошта, аёну ноаён амал мекардаву маҳкум карда шуда, мағлуб ҷамъбаст гардидааст, то инсонҳоро ҳушдор диҳад ва дастандаркорон огоҳона аз ин роҳи бад канораҷӯйӣ намоянд.

Агар ба саҳифаҳои ин адабиёти ғанӣ ҷиддан мутаваҷҷеҳ шавем, мебинем, ки дар кӯлвори ҳар суханвари тавоно доир ба бадномӣ ва паҳлуҳои дурушти он ишорае, андешае, мулоҳизае ва, дар ин замина, хулосаҳои ибратбахше мавҷуданд, ки то ба имрӯз қимати тарбиявии худро гум накардаанду то ҳол омӯзандаанд. Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ беҳуда нафармудааст:

Аз насиҳат ноқисон комил шаванд

В-аз насиҳат мудбирон муқбил шаванд.

В-аз насиҳат тоза гардад ҳар диле

В-аз насиҳат ҳал шавад ҳар мушкиле!

Мутаассифона, дар ҷаҳони имрӯза на ҳар ақли «солим» гӯши наситҳатшунав ва на ҳар амалкард ҷанбаи мусбат дорад. Лаҷоми ақлҳои «солим» имрӯз баъзан дар дасти хоҷагони авомфиребу зиштандешашон барои дарёфти манфиати ночизи шахсб иебошаду халос, фардои худ ва фардои ҷомеабарои онҳо чизе нест.

Ҳанӯз Одамушшуаро Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ вобастаи хиёнату бадномӣ дар порчаҳои боқимондаи достони «Синдбоднома»-и худ манзараеро, ки зане ба марде хиёнат мекунаду номи бадномиро ба номи худ мепайвандад, ин тавр овардааст:

Он гурунҷу он шакар бардошт пок

В-андар он дастор он зан баст хок.

Он зан аз дуккон фуруд омад чу бод,

Пас фаларзангаш ба даст-андар ниҳод.

Мард бикшод он фаларзаш, хок дид,

Кард занро бонгу гуфташ: – Ай палид!...

Оғоз ва анҷомухулосаи ҳикоят ба мо нарасидааст, то бидонем, ки ин зани бо амали норостини худ бадномшуда чӣ зане буда ва чаро ин бадномиро бар худ раво дида! Кию киҳое барангезандаву ба гумроҳӣ равонакардаи ӯ буданд!

Яке аз масъалаҳои муҳимми ҳамаи давру замонҳо, ки рӯзгори мо низ аз он истисно нест, дар майдони давлатдорӣ тухми нифоқ накоштану хиёнат накардани зердастон ба шоҳу ҳокимони худ аст, новобаста аз он, ки ҳукмраво дар чӣ появу дар кадом мақом мебошад. Ба ин маънӣ, дар «Шоҳнома»-и Абулқосими Фирдавсӣ ба ҳодисаву зиддиятҳоне дучор меоем, ки аз хиёнату бадкорӣ, ки оқибаташ бадномист, сар задаанд. Ба ёд меорем хиёнатеро, ки солорони лашкари Суҳроб ба Суҳроб раво дидаанду оқибати он бо фоҷеае мудҳиш анҷомидааст. Яъне, бадхоҳону баттолон, кӯшишидаанд, ки писарро бо падар шинос нанамоянду яке аз байн равад, то ду қувва якҷо шуда ҷаҳонгир нагарданду зиддияту нифоқро аз байн набаранд. Ин гуна кашмакашҳо аз ҳамон рӯзгорони гузаштаи дур ба инсонҳо боқӣ монда будааст.

Бо макру хиёнати зани навбатии Ковусшоҳ Судоба – духтари шоҳи Ҳомоварон Сиёвуш - писари Ковусшоҳ ба рӯзҳои сахте рӯ ба рӯ шуда, ниҳоят бо ҳилаву найранги Афросиёб ва атрофиёнаш, ба фоҷеа дучор ва бераҳмона кушта мешавад.

Дар баробари он ки Рустами Дастон ба шоҳ Ковус ва ҳамватанонаш ҷоннисор аст, боз ҳам шоҳ ба ҷаҳонпаҳлавон хиёнат мекунад. Сифати пастию нокасӣ, бераҳмию бемурувватӣ ва носипосии Ковусшоҳ нисбат ба Рустам дар пайғоми «Нӯшдору хостани Рустам аз Ковус» аз забони сипаҳдор Гударзи Кашвод ҷолибу мушаххас ва ҳақиқӣ ҷамъбаст шудааст. Чунин рафтор оё мисоли равшани ба ҷаҳонпаҳлавони кишвар хиёнат кардану худро бадном кардан нест?! Албатта, Рустами Дастон аз ин рафтори ношоистаи шоҳ меранҷад, вале ватандор, ки ҳаст, бо Ватан мемонад ва бештар аз пештар дар ҳимояи марзу буми Ватан мекӯшад. Кушта шудани Рустами Дастон аз дасти Шағод бо фармони хоҷагонаш яке аз мудҳиштарин хиёнатҳои бародар ба бародар дар саҳифаҳои таърихномаамон ба шумор меравад. Дар ин саҳна магар Шағод ба муроди дили худ расид?! Ҳаргиз!

Дар «Гаршоспнома»-и Асадии Тӯсӣ низ оид ба чунин амалиёти номатлуб андешаҳои падари Гаршосп омӯзандаанд. Вай пеш аз он ки Гаршоспро ба хидмати Заҳҳокшоҳи золим гусел намояд, ба писари паҳлавонаш чанд панди судманд медиҳад, ки асоситарини онҳо чун зердаст хиёнат накардан ба шоҳи замону ба бадномӣ шуҳра нагардидан мебошад. Агар зердаст ба шоҳ ва хазинаи мамлакат хиёнат намояд, он ба костагии ахлоқи ҷомеа ва шикасти кишвар оварда мерасонад.

Вазнинтарин ва нобахшидатарин хиёнат номуросо будани баъзе ҷоҳхоҳони кӯтаҳдасту пайравони аъмои онҳо ба давлату дину ойин, ба халқу Ватану миллат мебошад. Имрӯз номи басо касонро авроқи таърихи ҷаҳон дар худ рӯсиёҳу бадном забту сабт намудааст, ки аъмоли бадашон ба минбаъд аз он саҳфаҳо носутурданист.

Кошки чунин амалу рафторҳои гурӯҳҳои манфури ношоиста, ки имрӯзҳо дар кишвари мо «тасодуфан» аз ҷониби бадхоҳони халқу миллату Ватан сар мезананду оқибат барои саркардаҳои беандешаашон бадномӣ меоранд, такрор нагарданд.

Барҳақ, гирудору кашмакашиҳои шаҳрвандӣ дар давраи пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва гузариш ба даврони соҳибистиқлолӣ бояд барои мо – шаҳрвандони имрӯзаи Тоҷикистон дарси ибрати ҳамешагӣ бошад.

Зиёда аз ин, баъзе ҳодисаҳои нохуш дар кишварҳои Шарқи Миёнаву наздик, монанди Фаластин, Сурия, Лубнон, Ироқ, Яман ва Афғонистони ба ҳар фарди замон маълум бояд дарси ибрат бошанд. Душманони ватану миллат, новобастаба аз мансубияти халқию ирсию нажодиашон, новобаста аз маншаи баромадашон, новобаста аз дину ойинашон ва ғ. мехоҳанд олн рӯзҳои сахти давраи гузаришро дигарбора ба сари мо бор кунанд. Оромию осудагӣ, ваҳдату истиқлолияти миллӣ, сулҳу суботи бо душвориҳо бадастовардаи моро аз байн бибаранд, лекин куҷо ба муродашон хоҳанд расид ?!

Ҳар кӣ бадкорӣ кунад, ногаҳ ниҳад бар хок сар,

Ҳар кӣ бадаҳдӣ кунад, ногаҳ диҳад бар бод ҷон!

Дар ин маврид аз офаридаҳои Низомии Ганҷавӣ, ки хеле зиёду судманданд. Танҳо ҳикояти «Хайру Шар»-ро мисол меорем, ки хиёнати Шарри дар аввал дӯст ба Хайр чӣ рӯзҳои мудҳишеро бор овард. Дар охир Хайр аз гуноҳи азими Шар гузашта бошад ҳам, вале шоҳиди воқеа - марди курд бо теғ сари Шарро аз тан ҷудо менамояд, то чунин­ҳоро дарси ибрат шавад.

Вақте ба достонҳои «Хамса»-и Низомии Ганҷавӣ рӯй меорем, мебинем, ки шоири ҳаким дар ин бора бетараф нест. Вай борҳо хиёнату бадкирдориро салоҳи ахлоқи ҳамидаи одамӣ надониста, фарҷоми бад доштани онро таъкид менамояд ва мегӯяд:

Аз хиёнатгарист бадномӣ

В-аз бадӣ ҳаст бадсаранҷомӣ.

Акнун, ки кишвари мо бо талошҳои чандинасра ва заҳмату ҷоннисориҳои фарзандони асил ва мардуми сарбаландаш ба соҳибистиқлолӣ расидаасту беш аз сӣ сол боз бо созандагиҳо Ватани озоду обод дорем, мебояд ба қадри ин озодӣ бирасем ва ҷавонмардона аз халқу Ватану миллатамон пуштбонӣ намоем, парчами кишварамонро болои сарҳо ҳамеша парафшон бинем. Дар ин беш аз сӣ соли Истиқлолияти давлатии кишвар ва Ваҳдати миллии халқамон баробари дастовардҳои бесобиқа дидаем, ки дастаҳои муноқишакор, афроди ба аҷнабиён фурӯ­ташуда, ашхоси ҷоҳталаб, баъзан роҳгумзадагону чоплусони хоҷагони мунофиқ ба сари мардумамон чӣ сахтиҳо ва ба ватанамон чӣ хисороте овардаанд. Ин падидаи номатлуб баъзан имрӯз ҳам чеҳра менамояд. Боистӣ пайваста ба онҳое, ки барои мансабу ҷоҳ ва молу манол ба сулҳу салоҳ ва ягонагию ваҳдати ватанамон хиёнатро раво медоранд, оштинопазир бошем, гумраҳон ва манфиатҷӯёнро маҳкум намоем ва ғ. Дар ин ҷода ҷавонон бояд зиракии фарҳангӣ, ҷомеашиносӣ ва сиёсии худро ҳамеша нигоҳ дошта, ба иғво ва таблиғоти афрод ва гурӯҳҳое, ки дар хориҷ аз кишвар истода ҷониби Ватани худ, халқи худ, миллати худ санг мезананд, дода нашаванд. Бешак, ин гуна афрод фурӯхташуда ва иҷрокунандаи «барномаҳо ва супоришҳо»-и хоҷагони хориҷии худанд, бештарашон фош шудаанду будаҳоалбатта фош хоҳанд шуд. Ба ин маънӣ, Шайх Саъдии Шерозӣ гӯяд:

Ҳар бад, ки ба худ намеписандӣ,

Бо кас макун, ай бародари ман.

Гар модари хеш дӯст дорӣ,

Дишном мадеҳ модари ман!

Аз ин рӯ, аҳли ҷомеа, бахусус ҷавонони моро зарур ва лозим аст, ки ҳушёронаву даррокона ҳуввияти миллии худро бештар аз пештар дарк намуда, баҳри осудагию ободии кишвар талош варзида, ҳамеша бо чашму дили бедор дар ҳифзи Ватану халқу миллат бошанд, зеро меваҳои ширини баъди турктозиҳои қарнҳо, бо душвориҳою кӯшишҳои зиёд, ба соҳибистиқлолӣ ва озодӣ расонидаамонро содиқона муҳофизат карда тавонанд. Дар хотима андешаи баланди Мавлоно Абдурраҳмони Ҷомиро ҳусни мақтаъ меорем, ки фармудаанд:

Гар ислоҳи халқи ҷаҳон боядат,

Дил аз ҳар бадӣ баркарон боядат!

Аз ин рӯ, на бадкору бадном, балки ҳамеша нексиришт ва созанда бошем, азизони Ватан!

Алии Муҳаммадии ХУРОСОНӢ, - шоир ва адабиётшинос

Ба истиқболи 33-умин солгарди

Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Истиқлоли сиёсӣ барои ҳар миллат ва давлатдастоварди муқаддас ба шумор мераванд. Тоҷикон дар тӯли асрҳобо ормони давлати мустақили миллӣ зиндагӣ ба сар мебурданд ва дар муддати ин асрҳо ҷони садҳо фарзандони содиқу меҳанпарасташро аз даст додааст. Мо имрӯз давлати миллии худро дорем ва бо азму талоши мардуми ватандӯст онро аз соле ба соле бо меҳнати созанда ва талошҳои хастанопазир ба ояндаи босаодат мерос мегузорем.

Истиқлоли сиёсӣ ин суботи побарҷойи мардуми шарафманди Тоҷикистон аст ва фурсатеро фароҳам овардааст, то миллат иродаи худро дар роҳи шукуфоӣ ва пойдории Ватан мустаҳкам намояд.

Тоҷикистон дар тӯли сиву се соли Истиқлол шукуфо гашт ва арзишҳои навро ба миён оварда, ба марҳалае гузашт, ки он назари хоси сиёсӣ дорад.

Истиқлоли сиёсӣбинобар ниёзҳои мавҷуда би­ниши созандаро тақозо намуда, ба мутолиаву омӯзиш, пapвариш ва густаришу тақвият қарор гирифт. Истиқлоли сиёсӣяк падидаи наҷибест ва ин падидаи созандаимрӯз тақвияткарда мешавад. Ҳоло мо ба хотири тақвияти оянда арзишҳои миллиро эҳё менамоем, воқеияти пазируфтаро мутобиқ ба Истиқлоли давлатӣ мутавофиқ месозем. Дар ин росто тарзу шеваи шарҳ додани арзишҳои миллӣ бар пояи истиқлол муҳим аст. Асарҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Тоҷикон дар ойинаи таърих», «Фарҳанг ҳастии миллат», «Истиқлолияти Тоҷикистон ва эҳёи миллат» ва амсоли инҳо, ки ба хотири баланд бардоштани савияи худшиносиву худогоҳии ҷомеа таълиф гардиданд, ба марҳилаи кунунии рушди Истиқлол мусоидат менамоянд. Муаррифии Истиқлол ҷиҳати такомули кишвар масъалаи роҳбарии шахс ва нақши ӯро дар таърих ба миён мегузорад.

Таҷлили 1100-солагии давлати Сомониён, 2500-солагии шаҳри Истаравшан, 2700-солагии шаҳри Кӯлоб, 1000-солагии Носири Хусрав, 5500-солагии Саразми бостонӣ ба таърихи миллати тоҷик арзиш медиҳанд ва гувоҳи онанд, ки миллати тоҷик ҳеҷ гоҳ наметавонад дар таҳкими Истиқлол лаҳзае ғафлат намояд ва мустаҳкам намудани аркони давлатдорӣ ва эҳтиром ба арзишҳои миллиро бе Истиқлоли давлатӣ тасаввур намудан хатост. Истиқлоли сиёсӣ аст, ки имрӯз мо ба таърих рӯ меорем ва гузаштагони худро ба ёд меорем ва ифтихор аз соҳибтамаддун будани халқи тоҷик мекунем.

Яке аз хусусияти истиқлол ин аст, ки миллатҳо соҳибихтиёр мешаванд, дунявӣ мешаванд, ҳуқуқбунёд мешаванд, соҳиби арзишҳои миллӣ мегарданд, дар ҷаҳон пазируфта мешаванд ва ҷаҳониён давлати соҳибистиқлолро мепазиранд.

Кишвари маҳбуби мо Тоҷикистони азиз, ки аз имтиҳони сангини таърих гузаштааст, ва ҳама сахтиҳову пастиҳову баландиҳоро дидааст, аз таҷрибаи бойи хеш ҳарчи бештар талош менамояд, ки Истиқлоли сиёсии худро дар партави суботи сиёсӣ мустаҳкам намуда, баҳри устувор нигоҳ доштани он фарзандони баруманди миллат, ҷавонмардони шуҷоъу далери кишвар камари ҳиммат мебанданд то ин арзиши бебаҳо, яъне Истиқлоли сиёсӣ ҷовидона побарҷо бошад. Талошҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар барои оромии ҷомеа, даъват аз мардум ҷиҳати дилсӯзӣ ба Ватан, хизмат ба Ватану миллат, таъмини ваҳдату истиқлолият, шароити орому ҳамбастагии миллиро таъмин кард.

Имрӯз зери парчами Истиқлоли сиёсӣ самимона ва садоқатмандона ҷиҳати дар амну сулҳу субот будани кишвар талошу ҷоннисорӣ намудан вазифаи ҳар як шарванди кишвар аст, ки Истиқлоли давлатиро хуб дарк кунанд ва хуб донанд, ки ин арзиши воло осон ба даст наомадааст. Ҳамвора як ҳаракати нерӯманд пешравии моро раҳбарӣ менамояд ва онро намоён месозад. Он ҳаракати пешрафт барои мо Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки моро раҳбарӣ менамояд ва иллатҳои иҷтимоӣ-иқтисодиро матраҳ месозад ва мардуми тоҷикро ба суйи орзуву ормонҳои нек мекашонад.

Тоҷикистон имрӯз ба шарофати Истиқлоли миллӣ дар арсаи байналмилалӣ аз дастовардҳои муҳимтарини технологияи муосир ва арзишҳои умумибашарӣ ба хубӣ огоҳ ва бархурдор аст. Хусусан ҷавонони кишвари мо бо дониши комил, зиракии сиёсӣ ва эҳсоси баланди ватандӯстӣ монеаҳои мавҷударо паси сар намуда, дар пешрафти рӯзафзуни кишвари соҳибистиқлоламон саҳми арзанда мегузоранд ва парчами Истиқлолро парафшон нигоҳ медоранд.

Умед дорем, ки 33 соли Истиқлоли сиёсӣ чун 33 зинаи камолоти миллату давлат дар дили ҳар як фарзанди бонангу номуси Тоҷикистон оташи меҳр, ҳамдиливу ҳамбастагиро фурӯзон нигоҳ дорад ва донаҳои умеду эътимодро ба фардои неки Ватан ба нумӯъ оварад ва кишвари азизамон дар фазои суботи сиёсӣ ва амну осоиши ҷовидона бақои ҳамешагӣ дошта бошад.

Қурбонзода Фарида - ходими илмии Шуъбаи ИДМ-и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Август 22, 2024 10:57

ДУШАНБЕ, 22.08.2024 /АМИТ «Ховар»/. Дар табиат ҳар касе дар дили санг рӯйидани арчаро дида бошад, бешак зиндагии пурмашаққат ва тақдири таърихии халқи тоҷикро тасаввур карда метавонад. Ҳар ваҷаб қад кашидани ин дарахт ва дар дили санг реша рондани ӯ бо машаққатҳои басо гарон муяссар мешавад. Ва халқи тоҷик ҳам дар тӯли таърихи дарозу пур аз бурду бохти хеш садҳо барору бебарорӣ ва маҳрумиятҳои хурду бузургро паси сар намуда, аз ғояти хирадмандию муросо борҳо дар тимсоли давлату давлатдории аҷнабиён сабзида, оқибат оини давлатдории деринаашро боз эҳё намудаву умри тоза бахшидааст. Ин иқтибос аз суханронии Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, ки бахшида ба 10-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон моҳи сентябри соли 2001 баён намудаанд. АМИТ «Ховар» бахшида ба 33-солагии Истиқлоли давлатӣ тасмим гирифтааст, ки аз суханрониҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бахшида ба 10, 20 ва 30-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон чанд иқтибос манзур намояд.

Аз суханронӣ бахшида ба 10-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 8 сентябри соли 2001, шаҳри Душанбе

Миллати сарбаланди тоҷик дар тӯли таърихи чандинҳазорсолаи хеш истиқлолиятро борҳо бохтаву аз давлатдории аҷдодӣ барканор монда бошад ҳам, онро аз рӯйи заковати фитрӣ ва хираду фарҳанги азалӣ бо талошу муборизаҳои ошкору ниҳон гашта ба даст овардааст. На теғи шамшери Искандари Макдунӣ, на тозиёнаи хунрези Ибни Қутайба, на қатли оми Чингизхон, на манораҳое, ки дигарон аз сари тоҷикон сохтанд, азму иродаи истиқлолхоҳӣ, давлату давлатдорӣ ва рисолати пояндаи фарҳангии ачдоди моро шикаста натавонист.

***

Агар набарду муборизаҳои оштинопазир баҳри пуштибонии истиқлолият ва давлатдории аҷдодӣ бо сарварии Шераку Спитамен, Деваштичу Ғурак, Муқаннаву Сумбоди Муғ, Темурмалику Маҳмуди Торобӣ сурат гирифта бошанд, талошҳои маънавию худшиносӣ барои пойдории истиқлолияти фарҳангӣ ва бақои умри миллат ба шарофати сулолаи номдори Сомониён аз ҷониби Рӯдакию Фирдавсӣ, Ибни Синою Абурайҳони Берунӣ, Носири Хусраву Камоли Хуҷандӣ, Наршахию Дақиқӣ ва Низомулмулку Балъамӣ пушт ба пушт идома ёфтааст.

***

Ниҳоли сулҳе, ки бо дасгирии халқ ва талошҳои пайгиронаи фарзандони бошарафу фидоии миллат шинонда будем, сабзид, реша давонд ва чун дарахти тавонои вахдату дӯстӣ ба камол расид. Ба шарофати сулҳу ваҳдат ва осоиши кишвар мо ба марҳилаи нави зиндагй—марҳилаи созандагию бунёдкорй қадам гузоштем.

***

Халқи тоҷик, ки табиатан миллати созандаву бунёдкор, оромтабиату нексиришт, шикастанафсу меҳнатдӯст аст ва дар сиришти аҷдодии ӯ забткорию ҷангҷӯйй аслан набудааст, аз шарофати истиқлолият ба ниҳодани пойдевори давлатдории миллӣ ва бунёди иморати мӯҳташами ҷомеаи навин камар баст.

***

Ба шарофати мустақилият халқи мо соҳиби рамзҳои давлатӣ – Парчам, Нишон ва Суруди Миллӣ гардид. Асосҳои сохтори конститутсионӣ, рукнҳои нави идоракунии давлат, меъёрҳои танзимкунандаи ҳаёти иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар муқаррар гардида, асъори миллӣ ба муомилот бароварда шуд; яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерўҳои сарҳадӣ таъсис ёфта, ҳифзи сарҳади давлатӣ таҳти назорати онҳо қарор дода шуд.

Аз суханронӣ ба муносибати 20-умин солгарди Истиқлолияти давлатӣ, 8 сентябри соли 2011, шаҳри Душанбе

Бист сол пеш халқи куҳанбунёду соҳибфарҳанги тоҷик ба дастоварди муқаддасу таърихӣ — истиқлолияти давлатӣ мушарраф гардид, ки ҳоло мо ин рўйдоди бузургро бо эҳсоси ифтихору сарфарозӣ ҷашн мегирем. Хосияти ҳар як ҷашн, пеш аз ҳама, дар он ифода меёбад, ки моро ба таҳлил ва ҷамъбасту хулоса намудани рўйдодҳои гузашта, мушаххас сохтани вазифаҳои имрўза ва чашмандозӣ ба оянда водор мекунад. Аз ин нуқтаи назар истиқлолияти давлатӣ барои миллати тамаддунсози мо дар марзи ду садсола падидаи бемислу боазамати таърихиест, ки силсилаи воқеаҳои сарнавиштсозро дарбар мегирад ва бинобар ин, мо бояд онҳоро аз дидгоҳи фарохтару баландтар тақвиму тақдир намоем.

***

То имрўз мо қариб тамоми инфраструктураи нақлиёти автомобилиро навсозӣ карда, Тоҷикистонро ба қаламрави воҳид табдил додем ва рафтуомади доимии нақлиётиро ба тамоми манотиқи ҷумҳурӣ, инчунин ба давлатҳои ҳамсоя таъмин намудем. Ва ҳоло бо ифтихор гуфта метавонем, ки ба яке аз ҳадафҳои асосии стратегии давлат — раҳоӣ ёфтан аз бунбасти коммуникатсионӣ расидем.

***

Таърих собит намудааст, ки ба даст овардани истиқлолият кори бисёр душвору заҳматталаб мебошад, вале ҳимояи пирўзиҳо ва дастовардҳои истиқлолият кори аз он ҳам душвортар аст. Фалсафаи ҳаёт ин аст, ки ояндаи ҷомеа, идораи давлату миллат, ҳифз кардан ва афзун намудани музаффариятҳои истиқлолият ба дасти ҷавонон мегузарад. Ҳамин аст, ки дар ҷаҳони пуртазоди муосир мубориза барои мафкураи ҷавонон торафт пурзўр мегардад. Зеро ҷавонони бетаҷрибаву ноогоҳро ҳама гуна қувваҳои ифротӣ метавонанд ба худ моил сохта, онҳоро барои амалӣ намудани ҳадафҳои ғаразноки сиёсии худ истифода баранд. Инро нобасомониҳои аввали солҳои навадуми асри гузашта дар кишвари мо бо ҳамаи пайомадҳои нохуш собит сохтанд.

***

Тарбияи ҷавонон дар рўҳияи ваҳдат, худшиносии миллӣ ва ватандўстӣ дар шароити имрўза аҳамияти беш аз пеш касб менамояд. Ин амр аз тамоми ҷомеа, алалхусус аз аҳли зиё тақозо дорад, ки моҳияти ваҳдату якдилӣ, ватану ватандорӣ ва ифтихору худшиносии миллиро ба ҷавонон ташвиқ намоянд, зеро дур шудан аз асли хеш маҳву заволи миллат аст. Яке аз корҳои муҳимтарин дар ин самт боз ҳам тараққӣ додани варзиш, оммавигардонии варзиш ва таблиғи ҳамаҷонибаи тарзи ҳаёти солим мебошад.

***

Яке аз музаффариятҳои бузурги даврони истиқлолият ноил гаштан ба ваҳдати миллӣ мебошад. Маҳз ваҳдати миллӣ ба мо имкон дод, ки то имрўз корҳои бузургеро ба анҷом расонем. Аслан, истиқлолият ва ваҳдат мафҳумҳои муродиф мебошанд. Танҳо дар сурати пойдории ваҳдати комил истиқлолияти Ватан таҳким меёбад ва побарҷо мемонад. Ва дар навбати худ ҳифзу таҳкими истиқлолият ҳамчун замина барои такомули ваҳдати миллӣ ва дўстиву бародарии тамоми сокинони Ватани азизамон хизмат менамояд.

Аз суханронӣ дар ҷаласаи ботантана ба муносибати 30 – солагии Истиқлоли давлатӣ, 8 сентябри соли 2021, шаҳри Душанбе

Ҳанӯз ҷангу даргириҳо дар минтақаҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ идома доштанд, мо дар баробари ба Ватан баргардонидани гурезаҳо, муҳайё кардани шароити зиндагӣ ва ҷойи кор барои онҳо ҳамаи саъю талоши худро ба ҳалли масъалаҳои барқарорсозии иқтисоди фалаҷгаштаи кишвар сафарбар сохтем ва пастравии иқтисоди миллиро боздошта, танҳо соли 2000-ум ба марҳалаи рушд ворид шудем.

***

Дар ин давра шумораи аҳолии мамлакат аз 5,5 миллион нафар то 9,7 миллион нафар, яъне беш аз 1,7 баробар зиёд шуда, сатҳу сифати зиндагии мардум куллан беҳтар гардид ва дарозумрии миёнаи шаҳрвандон ба 75,1 сол расид.Соли 1991 умри миёнаи сокинони ҷумҳурӣ 70,1 солро ташкил мекард.Суръати афзоиши миёнаи аҳолӣ дар давоми ин солҳо 2,1 фоизро ташкил кард.

***

Дар даврони соҳибистиқлолӣ ба 1,4 миллион оила барои бунёди манзили истиқоматӣ 138 ҳазор гектар замин ҷудо карда шуд. Яъне беш аз 8 миллиону 800 ҳазор нафар шаҳрвандони мо имконият пайдо карданд, ки шароити истиқоматии худро беҳтар намоянд. Хотирнишон месозам, ки дар 70 соли то замони истиқлол ба аҳолӣ ҳамагӣ 77 ҳазор гектар замин дода шуда буд.

***

Барои пешгирӣ кардани хатари гуруснагӣ ва минбаъд бо маҳсулоти истеҳсоли худӣ ҳарчи бештар таъмин намудани бозори истеъмолӣ дар давоми солҳои 1995 – 1997 ба аҳолӣ 75 ҳазор гектар замин, ки байни мардум ҳамчун «заминҳои президентӣ» маъмул мебошад, тақсим карда шуд.Дар замони соҳибистиқлолӣ дар ҷумҳурӣ зиёда аз 112 ҳазор гектар боғу токзори нав бунёд гардида, майдони онҳо ба беш аз 200 ҳазор гектар расид, ки нисбат ба соли 1991-ум 2,2 баробар зиёд мебошад.Дар натиҷаи тадбирҳои андешидашуда ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ соли 2020 нисбат ба соли 1997-ум 5,4 баробар афзоиш ёфта, ба 33,6 миллиард сомонӣ расонида шуд.

***

Даҳҳо лоиҳаи сармоягузориро татбиқ гардида , ки дар доираи онҳо дар кишвар беш аз 2200 километр роҳи байналмилалии мошингард, 220 километр роҳи оҳан, 237 пул ва 5 нақби мошингузар бунёд гардида, дар доираи омодагиҳо ба ҷашни 30 – солагии истиқлоли давлатӣ дар се соли охир бо саҳми соҳибкорону шахсони саховатпеша бунёд ва таъмиру таҷдиди беш аз 4,5 ҳазор километр роҳҳои маҳаллӣ ва дохили шаҳру ноҳияҳо анҷом дода шуда, корҳо дар ин самт минбаъд низ идома дода мешаванд.

***

Дар ин давра барои фароҳам овардани шароити мусоиди хизматрасонии тиббӣ ба аҳолии мамлакат зиёда аз 2550 муассисаи нави тиббӣ бунёд карда шуд ва бо таҷҳизоти муосири тиббӣ таъмин гардид. Инчунин, дар доираи омодагӣ барои таҷлили 30 – солагии истиқлоли давлатӣ дар шаҳру ноҳияҳои кишвар қариб 2000 иншооти тандурустӣ сохта, ба истифода дода шуд.

***

Дар тамоми қаламрави мамлакат то замони истиқлол камтар аз ҳазор иншооти варзиш вуҷуд дошт.Имрӯз ин шумора ба 10 ҳазору 220 расидааст.Яъне шумораи иншооти варзиш беш аз даҳ баробар афзудааст, ки ба устувор шудани заминаи моддиву техникӣ барои рушди варзиш, оммавигардонии он ва омода сохтани варзишгарони сатҳи ҷумҳуриявӣ ва байналмилалӣ аз миёни наврасону ҷавонон мусоидат карда истодааст.

***

Дар даврони соҳибистиқлолӣ ба шарофати пирӯзиҳои варзишгарони тоҷик дар арсаи байналмилалӣ 5743 маротиба Парчами Тоҷикистони азизи мо афрохта шуда, 1797 маротиба Суруди миллии давлати тоҷикон садо додааст.

***

Мо бояд ба хотири Ватан, давлат ва халқи Тоҷикистон минбаъд низ содиқона заҳмат кашем ва дар ин роҳ мисли ангуштони як мушт сарҷамъу муттаҳид бошем. Мо ҳаргиз ба умеди дигарон намешавем ва тамоми мушкилоту камбудиҳоямонро бо дастони худамон ва бо заҳмати аҳлонаи халқамон бартараф месозем. Мо ҳоло мушкилоту масъалаҳои зиёди ҳалталаб дорем ва бояд кӯшиш кунем, ки онҳоро бартараф сохта, зиндагии мардумамонро боз ҳам беҳтар намоем.

Рухсораи НУР,
АМИТ «Ховар»

Тоҷи шараф андешаи Истиқлол аст,

Андешаи ҳақ решаи Истиқлол аст.

Соҳибватане, ки бо ҷаҳон сарбасар аст,

Шерест, ки аз бешаи Истиқлол аст.

Истиқлолият рамзи соҳибдавлатӣ ва ватандории миллати сарбаланду мутамаддини тоҷик аст, ки номаи тақдирашро бо дасти хеш навишта, роҳу равиши хоса ва мақому мавқеи муносибро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ пайдо карда, набзи давлату миллати моро бо набзи сайёра ҳамсадо месозад.

Бисёр лаҳзаҳо саволҳо ба гӯш мерасад, ки мепурсанд: Истиқлолият чист, онро чӣ гуна бояд андешиду фаҳмид? Ба андешаи ман, истиқлолият соҳибу ноил шудан ба комилҳуқуқи, обу замин, тамоми сарватҳо ва давлати худ будан аст. Истиқлолият ин озодии шахс бо тамоми маъноҳояш дар меҳани худ аст. Истиқлол равнақ бахшидани арзишҳои миллӣ дар сарзамин ва дорои нишонаҳои хоси давлати хеш будан байни мамолики ҷаҳон аст. Истиқлолилият ормони ҳазорсолаи миллати тоҷик буд, ки он баъди ҳазорсолаҳо ҷомаи амал пӯшид ва имрӯз давлати Тоҷикон дар байни ҷомеаи ҷаҳонӣ соҳиби обруву эътибор ва нуфуз мебошаду аксар кишварҳои ҷаҳон онро эътироф намудаву робитаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ доранд. Истиқлолият- ҷашни озодию худшиносӣ,меҳвари эҳёи давлату давлатдорӣ ва рушду тараққиёти ҷомеи кишвари азизи мост! Он барои мо озодӣ, шукуфоӣ, сулҳ,падидаҳои нави иқтисодиву иҷтимоӣ,овард . Ҳар фарди ҷомеа, хоҳ сарвар бошаду хоҳ посбони пеши дар бояд амиқ дарк намояд, ки ҳосили заҳмат, кору пайкори ӯ сипари озодиву ояндаи неки Ватан ва рӯзгори хуши фарзандон мешавад. Ва хушбахт фардест, ки бо вуҷуди сахтиву мушкилиҳо лаззати соҳибихтиёрӣ ва соҳибистиқлолии сарзаминашро дарк намояд.

Соҳибистиқлолӣ барои мардуми тоҷик ба осонӣ ба даст наомад. Гумроҳию нодонии мардум ва ҳирсу ҷаҳолатпарастии баъзе хоҷагони беруна ба сари мо ҷанги хонмонсӯзро бор намуданд, миллати тоҷик бо ҷангу хунрезӣ, шикасту парешонӣ ва бо дарду аламҳои бешумор рӯ ба рӯ гашт. Ба таъбири устод Айнӣ «мо, тоҷикон… шамшери зангзадаи ҷаҳлу ҷаҳолати аз бобоён мерос мондаро боз аз нодонӣ ба сари якдигар бардоштем» ва ёд овардан талх ҳам бошад, харобкориву хунрезӣ кардем. Ва хуб шуд, ки ақли солим боло гирифту тоҷик Пешвои ҳақиқии худро дарёфт кард ва бо роҳбарияшон ба қуллаи мурод расидем.

Бо сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти мамлакат муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмон ва дастгирии мардуми шарифи Тоҷикистон имрӯз тавонистем дастовардҳои хуберо соҳиб шавем.

Сокинони мамлакат шукронаи истиқлолро карда, дар пайи ободии диёр, шукуфоии Ватан, таҳкими истиқлолияти кишвар, баланд бардоштани обрӯву нуфузи Тоҷикистони ҷавони соҳибистиқлол ҳастанд. Маҳз меҳнати ҳар як шаҳрванд буд, ки дар як муддати кутоҳ Тоҷикистон сарсабзу хуррам ва ободу зебо, хуштарҳу намунавӣ ва дар радифи давлатҳои тараққикардаи ҷаҳон ҷой гирифт.Бо боварӣ метавон гуфт, ки ҳар як омӯзгору донишҷӯи Донишгоҳ ба қадри Истиқлолият, Ватан ва арзишҳои миллӣ мерасанд ва ҳамеша барои ободии меҳани худ кӯшиш ба харҷ медиҳанд. Набояд фаромӯш кард, ки маҳз бо шарофати истиқлолияту ваҳдат имкони хондан, таҳсил гирифтан, озодона кору фаъолият намудану зистан пайдо мешавад. Аз ин рӯ ба қадри ин ҳама неъматҳо бояд расид ва ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ новобаста ба синну сол бояд ҳиссаи арзандаи худро тавассути меҳнати ҳалолу пурарзишаш ба ояндаи ватан гузорад. Пешвои муаззами миллат ҳаққонӣ моро моро ҳушдор дода таъкид месозанд: «Истиқлолиятро соҳиб шудан ҳанӯз кам аст; онро ҳифз намудан, пуштибонӣ кардан, тақвият бахшидан ва ҳамчун арзиши муқаддастарини давлату давлатдорӣ дарк намудан ва пос доштан зарур аст.

Қарахонзода Муҳаммаднодир Маҳмадхон. Докторанти курсӣ 2-уми Институти фалсафа,сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи Академик А.Баҳоввадинов.

“Ҳукумати кишвар ба занону бонувон эҳтироми хоса зоҳир менамоянд ва дар якчанд барномаҳои давлатӣ, стратегияҳо ва консепсияҳо дурнамои фаъолияти занон ва нақши онҳо дар мақоми роҳбарӣ, таҳкими давлатдорӣ, солимии ҷомеа ва пойдориву устувории оила таъкид шудааст. Мо ин сиёсатро дар оянда низ давом дода, занонро ҳамчун чароғи оила, неруи созандаи ҷомеа ва ҳимоятгару идомабахши беҳтарин анъанаҳои миллӣ дастгирӣ менамоем. Занон дар ҷомеаи имрӯзаи мо нақш ва мавқеи басо муҳим доранд. Кадом проблемаи дорои моҳияти иҷтимоиро нагиред, ҳаллу фасли онҳоро бе иштироки фаъолонаи занон, назардошти фикру андешаи онҳо тасаввур кардан душвор аст”

Эмомалӣ Раҳмон

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба нерӯи занони оқилаи тоҷик ҳамеша такя менамояд, зеро онҳо дар баробари ба ҷо овардани рисолати аслии худ бо заҳмату талошҳои пайгирона дар рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар саҳми босазо доранд.

Имрӯз занони тоҷик аз минбарҳои баланди конфронсу симпозиумҳои байналмилалӣ суханронӣ намуда, аз комёбиҳои бадастовардаи давлату ҳукумат ва Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар роҳи пешрафти ҷомеа, тараққиёти иқтисодӣ, рушди илмӣ-фарҳангӣ ва мавқеи баланди иштироки бевоситаи занон дар ин самтҳо ба занони кишварҳои дигар қисса мекунанд.

Баъд аз ба даст овардани Истиқлолият дар ҳаёти иқтисодиву сиёсӣ ва иҷтимоии ҷумҳурӣ як қатор дигаргуниҳое ба амал омаданд, ки ҳар яки онҳо чун саҳифаи муборизаву қаҳрамонӣ, хиради баланди инсонӣ ва фарҳанги баланди ҳар фарди тоҷикистонӣ дар китоби таърихи нави тоҷикон сабт хоҳад шуд.

Солҳои аввали баъди истиқлолият барои тамоми мардуми Тоҷикистон, ки ҷанги шаҳрвандиро аз сар гузаронид солҳои вазнину мураккаб буд ва имтиҳони сангини рӯзгор пеш аз ҳама занонро ба гирдоби ғам кашида буд. Бо вуҷуди ин ҳама монеаҳои душворгузар занони тоҷик аз оғози азнавсозии мамлакат, дигаргунсозиҳои иҷтимоию иқтисодӣ ва сиёсӣ, иштирок дар идоракунии кишвар дур намонданд ва дар рӯйдодҳои муҳими кишвар, аз ҷумла муҳокимаи умумихалқии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, интихоботи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, интихоботи вакилон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон татбиқи ислоҳоти иқтисодӣ, ҳамчунин дар масъалаҳои сулҳу ваҳдати миллӣ ва дигар дастовардҳои давлату ҳукумат ва ғайра нақши муҳим ва созанда доранд.

Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ташаббуси хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавассути роҳандозии фаъолияти пурсамари худ исбот намуд, ки он дар низоми давлатдории ҷомеаи Тоҷикистон ба яке аз омилҳои муҳими таъсиррасонии сиёсӣ ва нерӯи пешбари бонувони кишвар мебошад.

Аз ин рӯ бо мақсади таъмини иштироки васеи занон дар ҳаёти ҷамъиятию сиёсӣ, иҷтимоию фарҳангӣ ва идоракунии давлату ҳукумат то ба имрӯз чандин санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқиро қабул намуд, ки онҳо баҳри баланд бардоштани мақом ва манзалати зан баҳри бунёд намудани ҷомеаи солим нақши муҳим мебозанд.

Фармони Президенти кишвар “Дар бораи тадбирҳои баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа” ҳамчун роҳнамо барои таҳия ва қабули дигар санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ дар масъалаи беҳдошти занон аз ҷумла, Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи Барномаи давлатии “Самтҳои асосии сиёсати давлатӣ оид ба таъмини ҳуқуқу имкониятҳои баробари мардон ва занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2001-2010”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи кафолатҳои давлатии баробарҳуқуқии мардону занон ва имкониятҳои баробарии амалигардонии онҳо”, “Нақши миллии чорабиниҳо оид ба таъмини ҳифзи саломатии модарон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи то соли 2014”, Барномаи давлатии “Тарбия, интихоб ва ҷобаҷогузории кадрҳои роҳбарикунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳисоби занону духтарони лаёқатманд барои солҳои 2007-2016”, “Стратегияи миллии фаъолгардонии нақши занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2011-2020”, “Барномаи давлатии тайёр кардани мутахассисон аз ҳисоби занон ва мусоидат ба шуғли онҳо барои солҳои 2012-2015” тасдиқ гардид, ки баҳри баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа, иштироки фаъолонаи онҳо дар ҳаёти сиёсии кишвар баҳри омода ва дастгирӣ намудани мутахассисони болаёқат аз ҳисоби духтарон, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии занон ва беҳгардонии вазъи сиҳатии модару кӯдак равона карда шудаанд.

Илова бар ин, дастгириҳои хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбати духтарон аз ноҳияҳои дурдасти мамлакат тибқи квотаи Президентӣ ба муассисаҳои олии касбии ҷумҳурӣ бепоён аст.

Қайд кардан бомаврид аст, ки ба тасдиқ расидани Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тадбирҳои баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа” заминаи асосӣ дар афзоиши теъдоди занони роҳбар дар ҳамаи ниҳодҳои давлатӣ гардид.

Бо дастуру нишондодҳои Пешвои миллатро баҳри баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа, иштироки фаъолонаи онҳо дар ҳамаи соҳаҳои кишвар, омода намудани мутахассисони болаёқат аз ҳисоби занону духтарон ва барои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии занон минбаъд низ роҳандозӣ менамояд.

Нурафшон Бозорова- докторант PhD-и бахши 3-юми Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ

Тоҷи шараф андешаи Истиқлол аст,

Андешаи ҳақ решаи Истиқлол аст.

Соҳибватане, ки бо ҷаҳон сарбасар аст,

Шерест, ки аз бешаи Истиқлол аст.

Истиқлолият рамзи соҳибдавлатӣ ва ватандории миллати сарбаланду мутамаддини тоҷик аст, ки номаи тақдирашро бо дасти хеш навишта, роҳу равиши хоса ва мақому мавқеи муносибро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ пайдо карда, набзи давлату миллати моро бо набзи сайёра ҳамсадо месозад.

Бисёр лаҳзаҳо саволҳо ба гӯш мерасад, ки мепурсанд: Истиқлолият чист, онро чӣ гуна бояд андешиду фаҳмид? Ба андешаи ман, истиқлолият соҳибу ноил шудан ба комилҳуқуқи, обу замин, тамоми сарватҳо ва давлати худ будан аст. Истиқлолият ин озодии шахс бо тамоми маъноҳояш дар меҳани худ аст. Истиқлол равнақ бахшидани арзишҳои миллӣ дар сарзамин ва дорои нишонаҳои хоси давлати хеш будан байни мамолики ҷаҳон аст. Истиқлолилият ормони ҳазорсолаи миллати тоҷик буд, ки он баъди ҳазорсолаҳо ҷомаи амал пӯшид ва имрӯз давлати Тоҷикон дар байни ҷомеаи ҷаҳонӣ соҳиби обруву эътибор ва нуфуз мебошаду аксар кишварҳои ҷаҳон онро эътироф намудаву робитаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ доранд. Истиқлолият- ҷашни озодию худшиносӣ,меҳвари эҳёи давлату давлатдорӣ ва рушду тараққиёти ҷомеи кишвари азизи мост! Он барои мо озодӣ, шукуфоӣ, сулҳ,падидаҳои нави иқтисодиву иҷтимоӣ,овард . Ҳар фарди ҷомеа, хоҳ сарвар бошаду хоҳ посбони пеши дар бояд амиқ дарк намояд, ки ҳосили заҳмат, кору пайкори ӯ сипари озодиву ояндаи неки Ватан ва рӯзгори хуши фарзандон мешавад. Ва хушбахт фардест, ки бо вуҷуди сахтиву мушкилиҳо лаззати соҳибихтиёрӣ ва соҳибистиқлолии сарзаминашро дарк намояд.

Соҳибистиқлолӣ барои мардуми тоҷик ба осонӣ ба даст наомад. Гумроҳию нодонии мардум ва ҳирсу ҷаҳолатпарастии баъзе хоҷагони беруна ба сари мо ҷанги хонмонсӯзро бор намуданд, миллати тоҷик бо ҷангу хунрезӣ, шикасту парешонӣ ва бо дарду аламҳои бешумор рӯ ба рӯ гашт. Ба таъбири устод Айнӣ «мо, тоҷикон… шамшери зангзадаи ҷаҳлу ҷаҳолати аз бобоён мерос мондаро боз аз нодонӣ ба сари якдигар бардоштем» ва ёд овардан талх ҳам бошад, харобкориву хунрезӣ кардем. Ва хуб шуд, ки ақли солим боло гирифту тоҷик Пешвои ҳақиқии худро дарёфт кард ва бо роҳбарияшон ба қуллаи мурод расидем.

Бо сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти мамлакат муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмон ва дастгирии мардуми шарифи Тоҷикистон имрӯз тавонистем дастовардҳои хуберо соҳиб шавем.

Сокинони мамлакат шукронаи истиқлолро карда, дар пайи ободии диёр, шукуфоии Ватан, таҳкими истиқлолияти кишвар, баланд бардоштани обрӯву нуфузи Тоҷикистони ҷавони соҳибистиқлол ҳастанд. Маҳз меҳнати ҳар як шаҳрванд буд, ки дар як муддати кутоҳ Тоҷикистон сарсабзу хуррам ва ободу зебо, хуштарҳу намунавӣ ва дар радифи давлатҳои тараққикардаи ҷаҳон ҷой гирифт.Бо боварӣ метавон гуфт, ки ҳар як омӯзгору донишҷӯи Донишгоҳ ба қадри Истиқлолият, Ватан ва арзишҳои миллӣ мерасанд ва ҳамеша барои ободии меҳани худ кӯшиш ба харҷ медиҳанд. Набояд фаромӯш кард, ки маҳз бо шарофати истиқлолияту ваҳдат имкони хондан, таҳсил гирифтан, озодона кору фаъолият намудану зистан пайдо мешавад. Аз ин рӯ ба қадри ин ҳама неъматҳо бояд расид ва ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ новобаста ба синну сол бояд ҳиссаи арзандаи худро тавассути меҳнати ҳалолу пурарзишаш ба ояндаи ватан гузорад. Пешвои муаззами миллат ҳаққонӣ моро моро ҳушдор дода таъкид месозанд: «Истиқлолиятро соҳиб шудан ҳанӯз кам аст; онро ҳифз намудан, пуштибонӣ кардан, тақвият бахшидан ва ҳамчун арзиши муқаддастарини давлату давлатдорӣ дарк намудан ва пос доштан зарур аст.

Қарахонзода Муҳаммаднодир Маҳмадхон. Докторанти курсӣ 2-уми Институти фалсафа,сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи Академик А.Баҳоввадинов.

Инсон чун ба дунё омад, азбаски ҳанӯз ба гуфтану роҳгардиҳо қодир нест, аз дигарон вобаста аст. Бинобар ин, муддате то густариши афкор ниёзманд мебошад ва корҳоеро анҷом медиҳад, ки дигарон ба ӯ тавсия медиҳанд. Ба ин монанд истиқлол аст, ки дар аввал ҳар гуна истидрори дигаронро таҳаммул карда, пасон бо дарки масоили гуногун мустақил мешавад. Истиқлоли давлатӣ ифтихору масъулияти бузурги ватандӯстӣ, сарчашмаи саодат ва шукуфоии тамоми мардуми кишвар аст. 33 сол муқаддам халқи рӯзгордида ва фарҳангии тоҷик ба комёбиҳои бузург, ки истиқлоли давлатӣ аст, ноил гардид. Соҳибихтиёрии давлат, ки бо меҳнату заҳмати пайвастаи мардуми озодихоҳ ва махсусан, заҳматҳои пайвастаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст омадааст, оғози марҳалаи сифатии таърихи давлатдории Тоҷикистон ва сарнавишти халқи моро ифода намуда, моро бо иҷрои вазифаи хеле муҳими таърихӣ – бунёди давлати наве, ки ба манфиатҳои халқ ҷавобгӯ бошад, навсозӣ ва вогузор кард.

Аксар кишварҳо дар заминаи муқовимат ба истиқлоли давлатӣ расида, бо мурури замон ин ганҷи асосиро такомул бахшидаанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон ва соири кишварҳои пасошуравӣ дар заминаи пошхӯрии Иттиҳоди қавитарин дар солҳои 90-уми асри XX соҳибихтиёриро ба даст оварда, онро бо гузашти вақт такмил додаанд. Суол матраҳ мешавад, ки чаро дар ҳамаи кишварҳои пасошуравӣ пас аз пошхӯрии он бархурду муноқишаҳои марзӣ рух доданд? Посухи ин суолро мебоист дар тақсимоти миллию марзии соли 1924 ҷустуҷӯ кард. Тақсимоте, ки замоне дар пояи манфиат содир гардида буд, имрӯз аносири кинхоҳиро ба бор оварда, ҳосилаш ҷуз адоват чизе нест. Бинобар ин, раванди истиқлолхоҳии аксар кишварҳои пасошуравӣ бо ҳам иртибот дошта, дар заминаи бархурду мусоидат ба вуқуъ пайвастаанд. Албатта, бархурд бо Маскав ва мусоидат бо қудратҳои ҷаҳонист, ки Русияро рақиби асосӣ пиндошта, бо истифода аз пасошуравиҳо мухолифатро имрӯзҳо ба майдони набард табдил додаанд. Аммо вижагиҳои истиқлоли тоҷикон аз дигар ҳамсоякишварҳо ва давлатҳои пасошуравӣ фарқ мекунад.

Аввалан, вижагии хос дар раванди такомули истиқлол гузашткории қудрат аст, ки бо мухолифони худ созишномаи сулҳро ба имзо расонида, пасон, сӣ дар сади ваколатҳои вазифавиро барои онҳо тақдим намуд. Чун онҳо ба ниҳодҳои қудратӣ ворид гардиданд, ҳамон ормонҳо ва фаъолияти сиёсии дар заминаи итоат аз қудратҳои сатҳи ҷаҳониро идома дода, оқибат боиси ноором гардидани давлат шуданд. Бинобар ин, дер ё зуд саркуб гардиданд, чунки дар таҳияи кирдорномаҳояшон мустақил набуданд.

Сониян, дигар вижагии хос бобати таъмини истиқлоли Меҳан, ки дар дигарон набуд, паноҳандагии мухолифон дар кишварҳои ҳамзабон чун Эрону Афғонистон аст. Гузашта аз ин, Покистон низ мухолифинро ҷалб карда, ба онҳо терроризмро омӯхт. Аз ҳамин хотир, ин кишварҳо тавонистанд бо истифода аз гурӯҳи мухолиф авзоъро дар минтақа боз ҳам тезутунд гардонанд. Сафари ғайримуқаррарии Эмомалӣ Раҳмон ба Кобул ба ҳайси Сарвари давлат, ки хеле хатаровар буд, ин гуфтаҳоро тасдиқ менамояд.

Сеюмин, сиёсати сулҳҷӯёнаи Эмомалӣ Раҳмон ба сифати раҳбари сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон раванди истиқлолхоҳии тоҷиконро ба манфиати миллату давлат баррасӣ намуд, ки чунин иқдом дар фаъолияти дигар раҳбарон мушоҳида намешаванд.

Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки дар воқеъ, поягузори аслии сулҳу Ваҳдати миллӣ буда, кишварро аз нестӣ раҳо намудааст, истиқлоли дилхоҳ давлатеро ба ҳайси “шиносномаи байналмилалӣ” ва ба унвони “эътибори ҷаҳонии миллат” ном мебарад. Ба қавли номбурда, истиқлол неъмати бебаҳо ва рамзи пойдории давлат аст: “Озодӣ ва истиқлолият дар ҳар давру замон неъмати бебаҳо ва волои ҳаёти инсон, нишонаи барҷастаи симо ва ташаккули таърихӣ, кафили пешрафт, рамзи асолату ҳуввият ва шарти бақои миллат ва пойдории давлат мебошанд. Гузашта аз ин, истиқлолият мазҳари идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ, замонати ҳастии воқеӣ ва шарафу эътибори ҷаҳонии миллат аст” [3, с. 28].

Дар хусуси ба вуқуъ пайвастану идома ёфтани ҷанги таҳмилӣ дар Тоҷикистон ва музокироти сулҳи тоҷикон анъанаи ёддоштнависӣ идома ёфта, аксар ҳамзамонон хотироти хешро ҷиҳати омилҳои пайдоиш ва паҳншавии ҷанг дар шакли китоб ба қалам овардаанд. Ин хотираҳо нуқтаи назари муаллифонро ба таври мухталиф оид ба вазъияти сиёсии давраи мазкур баён гардидааст. Масъалаи қаламдод намудани сулҳу ваҳдати миллӣ мавқеи аввалиндараҷаро ишғол намуда, бевосита аз ҷониби афроди иштироккарда дар раванди музокироти сулҳ таълиф гардидаанд, ки дар онҳо ба таври воқеӣ мушкилот, лаҳзаҳои ҳассос ва тақдирҳалкунандаи тоҷикон тасвир ёфтааст. Оқибат Созишномаи сулҳ дар бораи барқарор кардани ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон байни қувваҳои даргир ба имзо расид, ки баъдан, ҷаҳониён ин таҷрибаро ба таври муносиб мавриди арзёбӣ қарор додаанд. Маҳз ҳамин сабақҳои таърих бо ташаббуси сарвари давлат боис гардид, ки халқ роҳи сулҳу ваҳдат ва созишро пеш гирифта, давлат ва миллатро аз вартаи нобудшавӣ раҳо намуд.

Аз мазмуни адабиёти ёддоштӣ дар хусуси сулҳу ваҳдати Тоҷикистони cоҳибиcтиқлол бармеояд, ки ҷумҳурии тозаиcтиқлол тарафдори cиёcaти озоди эътирофу эҳтироми меъёрҳои ҳуқуқи байналхалқӣ, мудохила накардан ба иcтиқлолияти cиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии кишварҳои дигар, гуcтaриши ҳамкориҳову равобити мутақобилан cудманд бо ҳамаи давлaтҳои ҷаҳон баҳри химояи ҳуқуқу манфиaтҳои миллии шаҳрвандон ва марзу бум маҳсуб мешавад.

Қариб дар ҳамаи кишварҳои шомил ба Иттиҳоди Шуравӣ он ҳангом дар заминаи буҳрони сиёсӣ бархурдҳои ақидавӣ пайдо гардида, зимни идора кардани ҳокимияти сиёсӣ мушкил ба вуҷуд омад. Мухолифони қудрат бо ниқоби демократия ба саҳнаи сиёсат ворид гардида, авзоъро ноором менамуданд. Онҳо ғолибан, ашхоси ранҷида, ё худ аз сохтори давлатӣ рондашуда буданд ва шояд ҳамин омил онҳоро водор сохт, ки ба ақидаҳои хеш хиёнатро раво бинанд. Онҳо зуд ормонҳояшонро фаромӯш сохтанд. Чаро? Чунки онҳоро бо разиши кучактарин чун мавод харидорӣ карда, ба минбарҳо интиқол доданд ва чун баландгӯяк ба манфиати тахрибкорон амр ба маъруф менамуданд. Бинобар набудани барномаи муқовимат ва тафаккури истиқлолхоҳӣ онҳо дар атрофи ҳизби феълан дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мамнуъи наҳзати исломӣ муттаҳид шуда, ҳадафҳои қаблан демократии хешро бар ивази кумакҳои молиявии ин ҳизби мамнуъгардида бохтанд.

Бояд мутазаккир шуд, ки фаъолияти тахрибкоронаи ҳизби мазкур дар заминаи Ҳизби исломии Иттиҳоди Шуравӣ, ки солҳои 70-уми садаи гузашта дар шаҳри Қазони Федератсияи Россия дар заминаи кумакҳои молиявию сиёсии қудратҳои ҷаҳонӣ тавлид ёфта буд, оғоз гардида, ҳеҷ паҳлуи сиёсати муосирро дар бар намегирифт ба ҷуз тероризм ва кирдорҳои тахрибкорона. Шояд касоне пайдо шаванд ин ақидаро дар хусуси аз терроризм сарманшаъ пазируфтани исломи сиёсӣ инкор кунанд, аммо далелҳое ин ҷо пешниҳод мекунем, ки инкори онҳо беақлӣ хоҳад буд. Ин кирдорҳоро дар шакли зерин пешкаш менамоем:

1. Тазоҳуроте, ки дар он одамон назорат мешуданд ва ҳар кӣ муқобил меандешид, ӯро ба канор бурда, мавриди латту кӯб қарор медоданд;

2. Дигар ин ки зимни тазоҳур кӯдаку ноболиғро мисли калонсолон гаравгон гирифтанд ва ин ҳодиса тобистони соли 1992 ба вуқуъ пайваста буд;

3. Пасон, татбиқи кирдорҳои террористӣ зимни интирок дар ҷанги таҳмилӣ ва агар инсони соҳибфикр дар воқеъ, ҳадафманд мебуд, дар ҳеҷ сурат алайҳи бародарону хоҳарони худ тир намеандохт;

4. Баъдан, изҳори ширкат доштан дар кирдорҳои нафратовари ДИИШ, ки созмони террористии таҳияшуда дар Пентагон муаррифӣ мегардид;

5. Ҳамакнун, ширкат дар ғасбкориҳое, ки таҳти бахши хуросонӣ дар Украина маскун ҳастанд. Бинобар ин, онҳо бо вуҷуди бастани аҳду паймон ба халқу давлати тоҷикон хиёнат намуда, то кунун дар гӯшаву канорҳои мухталифи сайёраамон тибқи дастурҳои бегонагон амал мекунанд.

Гузашта аз ин, хоинони Меҳан зуд-зуд ақидаи худро иваз намуда, дунболи андешаҳое ҳастанд, ки онҳоро қудратҳои ҷаҳонӣ ҷиҳати татбиқи ҳадафҳои геосиёсии худ таҳия ва роҳандозӣ намудаанд. Таъминшавии гурӯҳи хиёнатпешаи мазкур бо ҷои зист ва бо маблағ бобати роҳандозӣ шудани кирдорҳои террористӣ дар кишварҳои мутараққӣ гувоҳӣ медиҳанд, ки онҳо аз ҷониби дилхоҳ қудратҳо суиистифода шуда, ба интиқоли афкори таҳмилӣ муваззаф гардидаанд.

Дар даврони муосир чӣ дар кишварҳои мутараққӣ ва чӣ дар давлатҳои рӯ ба инкишоф мухолифати ашхос вижагиҳои сарпарастӣ дошта, бо дарназардошти кумакҳои молиявии нопайдоканор дар дилхоҳ давлат татбиқ мегарданд. Сарпарастони хориҷии гурӯҳҳои тахрибкор зимни омӯзиши аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ин хулосаи муқаррар омадаанд, ки қисме аз аҳолӣ, ки афкори дунявиро душмани дин ҳисобида, фақат бобати дину аҳком меандешанд, онҳо дар ҳуҷраҳои маъхуф исломро аз лиҳози сиёсӣ коркард карда, ҷои панисломизми бритонӣ исломи амрикоиро таҳия сохтанд. Маҳз чунин афкори таҳмилшуда ва дар заминаи ҷанги иттилоотӣ тавсеаёфта дар даврони мо мушкилиҳои гуногунро ба бор овардаанд. Гузашта аз ин, бо истифода аз ҳиҷоб татбиқгардии амалҳои ҷосусӣ на танҳо имрӯз, балки дар таърих исбот шудааст. Бинобар ин, кишварҳои Ғарб бобати таҳия ва интиқоли пӯшишҳои таҳмилӣ сахткӯш буда, баробари иҷрои ин амал боз манфиати гӯшношуниде мебинанд. Аммо ҳамаи ин аз хотири як ҳадаф бознигарӣ гардида, татбиқ мешавад ва он низ олуда намудани аҳолии кишвар бо силоҳи маънавии Ғарб аст, ки худи онҳо ба ин таҷҳизоти ихтирошудаашон “исломи сиёсӣ” ном гузоштаанд.

Таҳиягарони маводи кашфгардида муътиқиданд, ки агар аз инсон ихтиёрро боз гиред, дер ё зуд истиқлоли ӯ хароб шуда, ҷои онро побандӣ мегирад. Бинобар ин, ягона хатари асосӣ ба истиқлоли Ватан исломи сиёсӣ аст, ки Ҳукумати кишвар ҷиҳати кам кардани майли хурофотпарастии аҳолӣ Қонуни танзимро таҳия намуд. Бо вуҷуди ин, гироиши аҳолӣ, бавижа ҷавонон ба фарогирии исломи сиёсӣ дар дохили кишвар низ мушоҳида шуда, омилҳои хатарзоеро ҷиҳати ҳифзу тақвият бахшидани соҳибихтиёрии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба вуҷуд овардааст.

Ҳанӯз ҳам аҳолии кишвар ба гурӯҳҳо ҷудо шуда, тавассути он афкореро пайгирӣ мекунанд, ки аз дидгоҳашон барои манфиатҷӯйӣ муносиб мебошад. Майли чапу рост ва миёнаравии дилхоҳ зиёии тоҷик гувоҳӣ медиҳад, ки аз дохил низ баъзе аз ҳамватанон бар манофеи аҷнабӣ фаъол ҳастанд. Маҳз ҳамин гироишҳо, ки дар заминаи бархурду мусоидат пайдо шудаанд, роҳҳои муқовимат бо онҳоро таъмин намуда, рушду пешравиро дар заминаи бархурди афкор ба вуҷуд меоранд. Ин ҷо вазифадор ҳастем тазаккур диҳем, ки чаро гирояндагии бархе аз ҳамватанон ба афкори таҳмилӣ ба вуҷуд омад? Ё ин ки чаро уламову аҳли маорифи мамлакат дар аксар мавридҳо алорағми навиштаҳои худ амал мекунанд? Дар ҳоле ки ашхоси бохабар набояд гироянда бошанд ва барои онҳо майл ба бегона марг аст. Таассуфовар аст, ки инчунин гирояндагӣ на фақат дар кирдори диндорон, балки дар рафтори олимон ҳам мушоҳида гардида, далолат аз ин мекунад, ки ҷаҳонбинии динӣ дар аксар шаҳрвандон ғолиб омада, ҷаҳонбинии илмӣ бошад, ҳанӯз ба ҳадди густариш нарасидааст. Бинобар ин, бобати кам кардани сатҳи гирояндагии аҳолии кишвар ба афкори таҳмилӣ зарур меояд, ки биниши дунявии аҳолӣ таҳия гардида, сипас, ба ҳадди комил тақвият ёбад. Густариши тафаккури дунявӣ имкон фароҳам меорад, ки шаҳрванд бобати амнияти хеш бештар мутафаккир бошад, чунки ақидаи эҷоди хатар дар кишвар ва ҷонибдории ақибмондагии он мусоидат ба нестии давлату миллат аст.

Лозим ба ёдоварист, ки истиқлол дар дилхоҳ давлат ҳифз мешавад ва омилҳои хатарзо дар раванди истиқлолхоҳӣ бартараф хоҳанд шуд. Аммо ҷиҳати ҳифзу такомули соҳибистиқлолӣ зарурат пеш омадааст, ки инсонҳо на бо унвони дин, балки чун намоянда аз миллат муаррифӣ шаванд. Бинобар ин, сарвари давлат зимни мулоқот дар соли 2024 тазаккур доданд, ки “аввал тоҷикам, баъдан мусулмон мебошам”.

Баъзан чунин ба назар мерасад, ки шахсиятҳо бо истифода аз қудрати миллӣ бобати татбиқи ҳадафҳои сиёсӣ сахткӯш мешаванд, аммо ин намунаро мо дар рафтори бархе аз чеҳраҳое, ки дар овони ҷанги шаҳрвандӣ манфиатҷӯ будаанд, собит месозем. Ҳатто манфиатҷӯйӣ бархе аз инсонҳоро водор кард, ки бобати ба ҳадаф расидан қудратҳои ҳамсоякишварро ба дахлварзӣ дар сарнавишти Меҳан ҳидоят бинмоянд. Онҳо фикр накарданд, ки бо истифода аз бегонагон худ низ дар назди онҳо побанд мегарданд. Зимни баррасии ин хусусиёт, ки ба раванди истиқлолхоҳии тоҷикон дахолат дорад, мо мебинем, ки ашхоси мансабпараст побандиро бар ивази кумаки хориҷӣ таманно мекунанд. Бинобар ин, дар ин маврид шоҳсухани Мавлоно Ҷалолиддин Муҳаммади Балхӣ ба ёд меояд, ки бамаврид гуфтааст:

Ҳар кӣ аввалбин бувад, аъмо бувад,

Ҳар кӣ охирбин, чӣ бо маъно бувад.

Ҳар кӣ аввал бингарад поёни кор,

Андар охир ӯ нагардад шармсор.

Аммо соҳибистиқлолӣ фақат ҳаводиси солҳои 90-ум намебошад ва ҳар лаҳзаи ҳаёт бобати таҳкими истиқлоли давлатӣ саҳмгузор буда, торафт бо гузашти айём вижагиҳои нави он пайдо мешаванд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки имрӯз ҷомеаи ҷаҳонӣ дар чӣ ҳолати ҳассосе қарор доранд ва дар раванди муосири ҷаҳонишавӣ ва рушду инкишофи худ бо чи гуна таҳдидҳои дохилӣ ва берунӣ рӯ ба рӯ шуданд. Дар иртибот ба фазои басо мураккаб, печида ва зудтағйирёбандаи ҷаҳони муосир, вазъи геополитикии сайёра, афзудани тамоюлҳо ва хатарҳои гуногун аз он тақозо менамояд, ки истиқлолияти миллӣ, ҳимояи манфиатҳои халқ ва давлат метавонанд дучори хатару таҳдидҳои ҷиддии хориҷӣ ва дохилӣ гарданд. Бо назардошти чунин вазъи ҳассос метавон омилҳои зерини бунёдкунандаи нооромӣ ва бесуботӣ дар кишварҳои мухталифро ишора намуд: қочоқ ва муомилоти ғайриқонунии маводи мухаддир ва нашъамандӣ; қочоқ ва муомилоти ғайриқонунии яроқу аслиҳа ва моддаҳои тарканда; хариду фурӯши одамон ва одамрабоӣ, бахусус занону кӯдакон; кибертерроризм (амнияти иттилоотӣ); экстремизми сиёсии динӣ; бархӯрди тамаддунҳо; гурӯҳҳои ҷинояткори фаромиллӣ ва ғайра. Амалҳои зикршуда тавассути қувваҳои мухталифи радикалӣ ва террористӣ дар идора мешаванд.

Агар геополитикаи муосирро аз дидгоҳи сиёсатҳо баррасӣ кунем, пас ба хулосае меоем, ки тамоми афроди ислоҳталаб, ки ҷиҳати тағйир додани низоми сиёсии мавҷудбуда ба низоми теократии “Хилофат” ҷаҳд намудаанд, мисли Саид Ҷамолиддини Афғонӣ, Шайх Муҳаммад Абдуҳи Мисрӣ, ҳизбу созмонҳои муосир бо мо аз қабили “Ҳизбуттаҳрир” ва амсолашон маҳсули тафаккури аҳли мустахбираи кишварҳои Ғарб ва қабл аз ҳама, ИМА мебошад. Бинобар ин, терроризм ва шаклҳои мухталифи тахрибкорӣ дар замони муосир бахше аз геополикаи муосир маҳсуб мешавад.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба торафт мураккаб гардидани вазъи ҷаҳони муосир, густариш пайдо кардани зуҳуроти ниҳоят хатарноки асри нав – терроризм ва экстремизм, вусъати бесобиқаи бархурди манофеи абарқудратҳо барои аз нав тақсим кардани ҷаҳон таваҷҷуҳи алоҳида зоҳир намуда, аз ҷумла қайд намуданд: “Аз ин лиҳоз, метавон гуфт, ки бар асари истифодаи қувва ва зӯрӣ дар равобити байналмилалӣ, дар ҳифзи манфиатҳои хеш рӯ ба рӯ омадани қудратҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ, зери фишори нерӯву унсурҳои бегона амалан аз байн рафтани низоми давлатдории як силсила кишварҳо ва вусъати торафт афзояндаи терроризму экстремизм вазъи ҳуқуқи байналмилалӣ хеле заифшуда, истиқлолияти давлатҳои миллӣ осебпазир гардидааст” [4, с. 4].

Ҳамлаҳои геополитикии қудратҳои ҷаҳонӣ ба кишварҳои рӯ ба инкишоф, махсусан, давлатҳои мусалмоннишин аз қабили Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар ҳоли ҳозир бо истифода аз таассуби динӣ ва майли хурофотзадагии аҳолӣ роҳандозӣ шуда, ҷиҳати паст бурдани сатҳи ҷаҳонбинии дунявии мусалмонони ҷаҳон таҳия ва тадвин гардидааст. Бинобар ин, ғолибан, дар татбиқи амалҳои террористӣ, ки яке аз усулҳои татбиқсозии манофеъи геополитикӣ маҳсуб мешавад, мусалмонон ширкат дошта, қудратҳо онҳоро бинобар гумроҳии беинтиҳо суиистифода мекунанд ва хоҳанд кард. Аз ҷониби дигар, ин кишварҳо бо Афғонистон ҳамарз буда, хатари кучонидани фасоди динӣ аз ҳамсоякишвар ба онҳо таҳдид менамояд.

Агар мо кишварҳои соҳибтаваҷҷуҳро ба минтақа тазаккур дода, ҷиҳати ошкоршавии ҳадафҳояшон бобати чигунагии Осиёи Марказӣ баррасӣ кунем, дер ё зуд ба хулосае меоем, ки онҳо дар минтақа манфиатҳоро дунболгирӣ намуда, иқдоми онро доранд, ки ба кишварҳои минтақа таъсиргузор бошанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз лиҳози ҷуғрофӣ сарҳади тӯлонӣ бо Ҷумҳурии Исломии Афғонистон дорад, ки дар тӯли зиёда аз сӣ сол гирифтори даргириҳои дохилӣ мебошад. Азбаски вазъи сиёсии ин кишварро пешгӯйӣ кардан ғайриимкон аст, он ҳамчун манбаи низоъҳои минтақавӣ боқӣ мемонад. Кишварҳои Ғарб ва Амрико, новобаста аз эълони таъмини сулҳу субот дар Афғонистон, ягон кори ҷиддие дар ин самт анҷом надодаанд. Аз ҳама масъалаи нигаронкунанда он аст, ки интиқоли қисмати ДИИШ ба марзҳои шимолии Афғонистон оғоз гардидааст, ки вазъи минтақаро мураккаб месозад. Чунин раванд метавонад вазъи кишварҳои ҳамсарҳадро низ ноамн гардонад, вале Тоҷикистон дар Осиёи Марказӣ кишвари нисбатан канора буда, ба вазъи минтақа таъсири калон дошта наметавонад. Онро ҳамчун пойгоҳи интиқоли қувваҳои бегона ба дохили минтақа метавонанд табдил диҳанд. Дар айни ҳол чунин барномаҳои геостратегӣ низ аз ҷониби баъзе коршиносон, аз ҷумла коршиноси рус В. Малашенко пешгӯйӣ шудааст.

Яке аз манфиатҳои иқтисодии Россия дар Осиёи Марказӣ афзудани ҳаҷми гардиши молҳо ва густариши иқтисодиёти кишвар дар минтақа вобаста ба низоми иқтисодӣ ва алоқамандии ҳамгироии онҳо бо Россия ба ҳисоб меравад. Бархе аз манфиатҳои иқтисодии Россия дар минтақаи Осиёи Марказӣ ба манобеъи энергия вобастагӣ дорад. Самти муҳими стратегияи ИМА ин зери назорат гирифтани захираҳои энергетикии ҷаҳонӣ мебошад, ки ҳавзаи баҳри Хазар дар он нақши калидиро мебозад. Минтақаи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла ҳавзаи баҳри Хазар аз ҷиҳати захираҳои нафтӣ баъд аз Шарқи Наздик дар ҷойи дуюм қарор дорад. Аз ин лиҳоз, ИМА назорати ин захираҳоро яке аз ҳадафҳои асосии хеш қарор додааст.

Қудратҳои манфиатдор баҳсҳои ҳассоси марзии миёни кишварҳои минтақаро тақвият дода, бо ин роҳ мехоҳанд вазъи сиёсиро ноустувор карда, барои низоъҳои дохили минтақа замина омода намоянд. Ҳар яке аз абарқудратҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ барномаҳои мушаххаси стратегии дарозмуддати худро барои таъмини нуфуз дар Осиёи Марказӣ тарҳрезӣ кардаанд.

Яке аз муҳаққиқони вижаи сиёсати геополитикӣ ва хатару манфиатҳои геосиёсии қудратҳои ҷаҳонӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон узви вобастаи АМИТ, доктори илмҳои сиёсӣ С. Ятимов мебошад. Номбурда дар мақолаи хеш таҳти унвони “Геополитика: манфиат ва амният” тазаккур медиҳад, ки ҳар навъи таблиғ манфиати гурӯҳеро ҳимоя хоҳад кард. Аз ҷумла, мавсуф бобати геополитика чунин менависад: “Дар чаҳорчӯби нақшаҳои геополитикӣ, дин воситаи таъмини манфиатҳои сирф ғаразҷӯёна, ба хотири даст доштан дар сиёсати глобалӣ ва минтақавӣ, дахолат кардан ба корҳои дохилии давлатҳои мавриди ҳадаф қароргирифта, азхудкунии манбаъҳои ашёи хоми стратегӣ, ноором сохтани вазъи дохилии мамлакатҳо барои тағйири масири роҳҳои транзитии нақлиёт, газ, нафт ба манфиати хеш, эҷоди мушкил ба рақибони стратегии худ ва монанди инҳо хизмат мекунад. Ба хун оғушта кардан, бехонумон, сарсону саргардон намудани миллионҳо одамони бегуноҳ барои ин бозигарон касб, кори ҳаррӯза, чизи одӣ, маъмулист. Бадбахтӣ он аст, ки дар ин масир, хадамоти махсуси кишварҳои мавриди назар аз имконоти худи мусулмонон истифода мекунанд. Барои ҳар кишвар аз дохили мардумони он кишвар” [5, с. 56].

Мо имрӯз ба ғайр аз он роҳҳое, ки дар таърихи давлатсозӣ маълуманд, роҳҳои дигареро бояд ҷустуҷӯ намоем, ки замон тақозо мекунад. Тоҷикистон барои баромадан аз буҳрон сиёсати бисёрқутбаро амалан татбиқ менамояд. Пӯшида нест, ки дар замони бозиҳои муташанниҷи гуногунраванду берун аз ҳама гуна назарияҳои давлату ҳуқуқ бояд ҳар як давлати хурди рӯ ба рушд аз тамоми имконот истифода бурда, роҳи хосси худро вобаста ба манфиатҳои миллию давлатии худ интихоб намояд. Ба ин таҳдидҳои зерини минтақавие, ки барои давлатҳои Осиёи Марказӣ аз он ҷумла ба Тоҷикистон вуҷуд дорад, водор месозад:

- радикализми сиёсии динӣ;

- набудани бахши истеҳсолӣ, хушбахтона дар Тоҷикистон тадриҷан ин раванд рушд ёфта истодааст;

- баҳсҳои ҳудудӣ;

- тақсими захираҳои об;

- мавҷуд будани анклавҳои миллӣ дар кишварҳои ҳамсоя;

- ривоҷи қочоқи маводи мухаддир;

- норасоии бозори дохилӣ;

- хатари паҳншавии вазъи Афғонистон ба давлатҳои ҳамсоя;

- гурӯҳҳои ҷинояткори трансмиллӣ.

Истилоҳи “мустақилият” чандин фаҳмишро дар замони муосир ба вуҷуд оварда, ҳар яке дар асли хеш муҳтавои мушаххасеро фарогир мебошанд. Бинобар ин, дастурҳои амалие, ки ҷомеашиносон дар хориҷу дохили кишвар тадвин намудаанд, бештар бахшҳои илмии мафҳумро дар бар кардаанд. Баъзе аз уламои ҷомеашинос, ин калидвожаро дар иртибот бо суботи сиёсӣ ва амнияти кишвар матраҳ намуда, ихтиёрро аз дидгоҳи амниятӣ мавриди пажуҳиш қарор додаанд. Ниҳоят, ин мафҳум дар муқобили ғасбкорӣ низ истифода мешавад ва ин маънӣ ғолибан, вижагиҳои оммавӣ дорад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар минтақа ягона кишварест, ки аз лиҳози нажодӣ ва забонӣ аз соири кишварҳои минтақа мутафовит мебошад, аммо шомилшавии кишвари мо ба ҳайати кишварҳои Осиёи Марказӣ далолат хоҳад кард, ки ҳар навъи ҳамлаҳои геополитикӣ ба минтақа ба Ҷумҳурии Тоҷикистон низ дахолат дорад. Бинобар ин, зимни пажуҳиши мавзуъ мо тасмим гирифтем кишварро аз минтақа ҷудо накарда, онҳоро дар ҳамбастагӣ баррасӣ кунем. Осиёи Марказӣ айни замон мавриди таваҷҷуҳи қудратҳои ҷаҳонӣ, Иттиҳоди Аврупо, Ҷумҳурии халқии Чин, Ҷумҳурии исломии Эрон, Туркия, Арабистони Суудӣ ва дигар кишварҳо қарор дошта, ҳар яке аз онҳо дар минтақа манфиатҳоеро ҷустуҷӯ мекунанд, ки ҷиҳати таҳмилу татбиқи онҳо тамоми асолати қудратиро вазифадор сохтаанд. Бинобар ин, таваҷҷуҳи ҳарҷониба ба минтақа ва кишварҳои алоҳида ҷойгоҳи вижаро дар татбиқсозии сиёсати хориҷии ин кишварҳо дар бар карда, ҳар яке бо роҳу равиши махсусе ба минтақа наздик мешавад.

Муҳаққиқи рус Л. Ивашов масъалаи қудратталабиро бо ҳифзи истиқлоли миллӣ баррасӣ намуда, зимнан таъкид мекунад: “Дар сиёсат одамон, ҷуғрофиё, таърих, иқлим ва муҳити инсон бо ҳам зич алоқаманданд. Мавзуи асосӣ инсон аст, ҳарчанд метавон таъсири қавии омилҳои табииро ба ташаккули ӯ, симои ӯ (архетип) ва рафтори ӯ бихонд. Аммо ин агар аз асосҳои илмии материалистӣ баромад карда, чунин далелҳоеро, ки басо вазнин ва ба одам таъсир мерасонанд, ба назар нагирем, масалан, дин, энергияи ченнашудаи экологӣ, энергияи рӯҳ, хотира, шуур ва ғайра, чунки ихтиёрдорӣ барои синтез дар худ тарҳрезӣ шудааст” [1, с. 8].

Навъи муосири татбиқи ҳамлаҳои геополитикӣ дар минтақа суиистифода шудани аҳолии нисбатан гумроҳ ва аҳли илму маориф маҳсуб мешаванд, ки дар қиёс бо соири қишрҳои иҷтимоӣ дар батни ҷомеа ниёзманд ҳастанд ва ақидаҳои хурофотиро паҳн менамоянд. Бинобар ин, абарқудратҳо ҷиҳати дарозумрии манфиатҳои геополитикии худ ҳавасманданд, ки аҳолии кишварҳои Осиёи Марказӣ минбаъд ҳам ғофил монда, дар банди хурофотзадагӣ умри гаронмояро барбод диҳанд. Шояд аз ҳамин хотир аст, ки Ғарб дар зинаи аввал понисломизмро таҳия карда, мунташир сохт ва баъдан дар зинаи дигар, сиёсисозии исломро таҳия намуда, қариб ҳамаи кишварҳои исломиро гирифтор кард. Гузашта аз ин, ҳамаи кишварҳои минтақа нигоҳи хешро ба геополитикаи муосир доро буда, дар иртибот бо қудратҳои ҷаҳонӣ аз он равишҳое истифода мекунанд, ки баъзан, “манфиатҳои миллӣ” номгузорӣ шудааст, аммо гузашта аз он, байни ин кишварҳо, ки як минтақаро ташкил кардаанд, рақобатҳои дохилӣ ва бархурди манофеи геополитикӣ мавҷуд аст, ки мо онҳоро дар моҷароҳои марзӣ мушоҳида менамоем. Дар шароити муосир мо воқеан эҳсос менамоем, ки қудратҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ дар роҳандозӣ намудани сиёсати худ ҳанӯз аз тактикаи дастгирии молия­вию низомии ҷангҳои динию мазҳабӣ ҳамчун омили асосии нигаҳдо­рии ихтилофот дар Ховари Миёна даст накашида­анд. Идома ёфтани ин раванд ба вазъи муносибати давлат ба дин дар ҳама гуна ҷомеаҳои мусулмонӣ таъсиргузор шудааст ва ҳар лаҳза мета­во­над ҳамзистии тарафайнро халалдор созад, ҳифзи манфи­ат­ҳои давлат­дории миллӣ, пойдории сулҳу субот ва таъмини рушди устувори иқтисо­диёт ва иҷтимоиёти ин кишварҳоро зери шубҳа андозад. Ҳоло мебинем, ки маъракаи мавқеъ­гириҳои исломӣ дар пӯшиши ифротгароӣ ва тундга­роии динӣ барои як марҳалаи дарозмуддат пешбинӣ шуда будааст. Бо андаке эҳтиёт тахмин намудан мумкин аст, ки роҳ додан ба густариши даҳшатноки терроризм ва экстремизм дар минтақаи Ховари Миёна дорои ду ҳадафи стратегии ҷаҳонӣ ва минтақавист. Нахуст, шояд он бошад, ки ташкил шудани як созмони сиёсии кишварҳои умумиит­ти­фо­қӣ бо номи Иттиҳоди Аврупо ҳамчун ниҳоди империяшакли монанд ба Иттиҳоди Шуравӣ дар матни сиёсати абарқудратони ибтидои асри XXI хушбинона пазируфта нашуд. Аз ҷониби дигар дар дурнамои ҳадафҳои ояндаи Иттиҳоди Аврупо низ бо ҳар роҳу равиш таъмин намудани ҳамкории комплексӣ ва густурда бо кишварҳои ҳавзаи Баҳри Миёназа­мин пешби­нӣ шуда буд. Ба таъхир афтодани қабули Туркия ба узвияти Иттиҳоди Аврупо аз мавҷуд будани ихтилофоти ҷиддӣ ва дур будани мавқеи тарафҳо дарак медод. Коршиносони аврупоӣ бо ёрии шарикони стратегии ҷаҳонии худ муайян карданд ва вердикт ҳам бароварданд, ки кишварҳои мусулмонии қисмати шарқӣ-ҷанубӣ ва ҷанубии ҳавзаи Баҳри Миёназамин, ба ҷуз Алҷазоир ва Мағриб ба меъёрҳои демократии Иттиҳоди Аврупо ва ормонҳои эҳёи фарҳанги нави ҳеллинистӣ тамоман мутобиқат надоранд. Абарқудра­то­ни ҷаҳон ҳамин баҳогузории ҳассоси сиёсиро зуд ба эътибор гирифтанд ва дар андешаи амалӣ кардани он афтоданд. Онҳо мақсад гузоштанд, ки аз як тараф, бо истифода аз неруи идеологии ислом бо мазмуни террористии даҳшатафканиаш ба сохтори Иттиҳоди Аврупо рахна ворид намоянд, ки ниҳоят дар шакли Брексит ифода гардид ва аз тарафи дигар, ба амалӣ шудани ваҳдати кишварҳои ҳавзаи баҳри Миёназамин зарбаи ҷонкоҳ ворид карданд.

Дар шароити муосири ҷаҳонишавӣ ҳифзи истиқлоли миллӣ аз сатҳи мафкура ва авомили тағйирёбии низоми геосиёсии минтақа ва ҷаҳон иборат буда, рафъи ақибмондагиро чӣ дар иқтисод ва чӣ дар маънавиёт иқтизо хоҳад кард. Алҳол, истиқлоли давлатӣ аз сатҳи густариши ҳувияти миллӣ вобаста буда, бинобар иқдомҳои нави башар дар шароити ҷаҳонишавӣ шаклу мазмуни васеътаре ба худ касб намудааст. Бинобар ин, ҷаҳониён ба мазмуни “истиқлоли давлатӣ” нигоҳи ҷадиде дошта, онро зимни баррасии ормонҳо муқаддастарин ҳадаф ҷиҳати таъини сарнавишти хеш пиндоштаанд. Гузашта аз ин, ҷомеашиносони Ғарб ва ИМА ба мисли Э. Гидденс ва С. Хантингтон мушкили ҷомеаҳои рӯ ба инкишофро дар сатҳи басе ҳузнангези тараққӣ дида, тарзи тафаккури ғарбиро андешаи ғолиб муаррифӣ намудаанд. Тибқи андешаи онҳо, дар давлатҳои рӯ ба инкишоф ҳанӯз тарзи муосири ҳувияти миллӣ густариш наёфта, аҳолӣ дар доми хурофаҳои динӣ асиранд ва онҳоро бар манофеъ истифода кардан басе осон аст. Воқеан, дар садаи XXI бо тарзи андешаронии асримиёнагӣ зистан, алаккай мағлубист ва ҳеҷ алоқа бо рушду тараққӣ надорад. Аз ҳамин хотир, бобати таъмини пешрафт инсонҳо бояд бо такмили ҷаҳонбинии дунявӣ зиста, ба дигарон имкон надиҳанд, ки аз ғафлаташон истифода кунанд.

Ҷомеаи Тоҷикистон дар замони муосир бо мушкилиҳое рӯ ба рӯст, ки дар заминаи ақибмонии зеҳнӣ пайдо шудаанд, вагарна ҳеҷ инсони муосир бо мо дар зиёни хеш маблағ сарф намекунад. Ҳамчунин, худро вазифадор намедонад, ки зиндагии дигаронро аз ҳисоби маблағҳои худ тақвият бахшад. Аммо дар кишвари мо аксар шаҳрвандон дар доми хурофот ва зиёдаравӣ гирифтор буда, дар зиёни хеш сахткӯш мебошанд. Ин ба он маъност, ки ҳанӯз ҳам бештари ҳамдиёрони мо худогоҳ набуда, бинобар ғафлат некро аз бад ва судро аз зиён наметавонанд фарқ кунанд. Бинобар ин, дар ояндаи наздик зарурати дигаргун сохтани муҳтавои зеҳнии шаҳрвандон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон пеш омада, истифода аз сабақҳои таърихие, ки бархе аз миллатҳои ҷаҳон бобати таъмини рушди маънавӣ роҳандозӣ намудаанд, лозим мешавад. Зарур медонам тазаккур диҳам, ки хурофотзадагӣ омили асосии ақибмонии мост ва на чвндон муассир хоҳад буд, агар мо бо чунин биниш дар замони муосир қадам занем. Бояд муосир тафаккур кунем ва муосир пӯшем, вагарна раҳо кардани ҷомеаи зидди дунявӣ боз ҳам мушкилтар мешавад.

Ба кишвари сулҳ мубаддал гардидани Тоҷикистон заминаҳои хуби гузаронидани ислоҳоти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиро фароҳам овард. Ба раванди ислоҳоти сиёсӣ зарурати қабули конститутсияи нав, ба расмият даровардани санаду қонунҳои ҷадид, тасдиқи рамзҳои давлатӣ, сохтори бисёрҳизбӣ дар ҷумҳурӣ, барқарор кардани муносибатҳои дипломатӣ бо кишварҳои хориҷӣ ва кушодани сафоратхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳудуди давлатҳои ба мо дӯст ва баръакс, ба роҳ мондани сиёсати дохилию хориҷӣ марбут аст. Дар ҳақиқат, ҳар як инсони бовиҷдону оқил бояд ифтихор намояд, ки дар тӯли солҳои Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти сарварии Пешвои миллат чи қадар дигаргуниҳои куллӣ бобати ба эътидол овардани вазъи сиёсию иқтисодии мамлакат, дарёфт намудани роҳи рушди босуботи иқтисодию иҷтимоии кишвар ва дар ин асос баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум ба вуҷуъ пайвастааст. Тоҷикистон дар замони соҳибистиқлолии миллӣ тавассути сиёсати Пешвои муаззами миллат таҳти унвони “Ваҳдати миллӣ” тавонист аз буҳрон наҷот ёфта, кишварро аз нестшавӣ эмин гардонад ва ба пешрафти назаррасе соҳиб гардад, ки дар тӯли ҳафтод соли ҳукуматдории Шуравӣ ба он соҳиб нагардида буд.

Бояд дар назар дошт, ки ҳар давлату миллат ҳамон вақт ба пешрафтҳои назаррас ноил мегардад, ки соҳиби ҳофизаи таърихӣ ва эҳсоси баланди худшиносӣ дошта бошад. Бинобар ин, сатҳи муосири худогоҳии миллӣ зарур аст, ки вобаста ба он ватанамонро аз ҳар гуна хатарҳои таҳмилӣ эмин нигаҳ дорем. Ҳамин тариқ, чун гавҳараки чашм ҳифз кардани сулҳу суботи кишвар, оромию осудагӣ, муқаддасоти миллӣ, арзишҳои фарҳангию таърихӣ вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ маҳсуб ёфта, арҷ гузоштан ба Истиқлолияти давлатӣ ва таҳким бахшидани рукнҳои давлатдории миллӣ аз худшиносии миллӣ, бедориву ҳуввияти миллӣ ва зиракии сиёсӣ гувоҳӣ медиҳад.

Ширин Қурбонова, доктори илмҳои таърих

Вақте ки сухан дар бораи Устод Фозил Тоҳирович меравад, гуфтан ҷоиз аст, ки Устод дар ҳақиқат падари маънавии тамоми ҳуқуқшиносони Тоҷикистон мебошанд. Як гурӯҳ шогирдони болаёқати ҳуқуқшиносро тарбия кардаанд, ки зери роҳбариии он кас ҳам рисолаҳои номзадӣ ва ҳам рисолаҳои докториашонро диҷоъ кардаанд.

Боиси ифтихор аст, ки ин шогирдон имрӯзҳо дар асоси дарёфти малака ва маҳорати соҳаи ҳуқуқшиносӣ дар вазифаҳои гуногун дар мақомот ва вазорату идораҳои баланди давлатӣ кору фаъолият мекунанд.

Маҳз тавассути касбияти балнди Устод Фозил Тоҳирович буд, ки бо як қатор олимони Россия дӯстӣ пайдо карда, чанд шогирдашон аз Тоҷикистон барои дифои рисолаҳояшон ба Донишгоҳҳои Маскав рафта дифо мекарданд.

Устод Фозил Тоҳирович пули ҳуқуқшиносии тоҷик ва Россияро барпо намуданд. Аз дӯстон ва олимони ҳуқуқшиноси Россия Нерсессянс В.С., Сюкияйнен Л.Р.,Гравский М.Н. ва ғайраҳо, аз ҷумла яке аз ҳуқуқшиносони барҷастаи Россия Чистиков О.и. роҳбари илмии эшон буданд.

Ба ҷуз сифатҳое, ки дар боло ном гирифтем, устод Фозил Тоҳиров сухангӯйи тавоно ҳам маҳсуб мешуданд. Он кас бо маърӯзаҳои илмӣ борҳо дар конгрессу симпозиумҳо дар Миср, Италия, Олмон, Покистон, Ҷиндустон, Эрон, Лаҳистон, Австрия, Москва ва дигар шаҳрҳои Федератсияи Россия ва ИДМ дастовардҳои илми ҳуқуқи ватаниро муаррифӣ кардаанд.

Аксар пажӯҳишҳо ва китобҳои устоди зиндаёд дар ганҷинаи илми ватанӣ ба ёдгор мондаанд ва ҳар муҳаққиқ ва донишҷӯ, албатта, ба онҳо муроҷиат мекунад. Китобҳои он кас – «Становление советского права в Таджикистане» (1987), «Правовая система Таджикской АССР» (1988), «Ташаккули ҳуқуқи шӯравӣ дар Тоҷикистон» (1994), «Правовая система дореволюционного Таджикистана» (1998), «Шариат ва танзими муносибатҷои ҳуқуқӣ-оилавӣ (бо забонҳои тоҷикиву русӣ, соли 1999, бо ҳаммуаллифӣ), “Таърихи давлат ва ҳуқуқи дунёи қадим» (2003), «История государства и права Республики Таджикистан» (қисми 2, 2001), «Таърихи давлат ва ҳуқуқи мамлакатҳои хориҷӣ (дунёи қадим ва асрҷои миёна)» (2004), «Таърихи давлат ва ҳуқуқи мамлакатҳои хориҷа (давраи нав ва навтарин)» (2007), «Хрестоматия по истории государства и права Таджикистана, 1917-1994 гг.», «Хрестоматия по истории государства и права Таджикистана» (такмили китоби пешина, 2019) аслан ниёз ба муаррифӣ надоранд, зеро ҳамеша мавриди истифодаи алоқамандон ҳастанд.

Мо ки дар остонаи таҷлили 33-солгарди Истиқлоли давлатии Тоҷикистон қарор дорем, ин лаҳзаҳо ёдам меояд, ки ки сулҳу суботи тоҷикон ба осонӣ ба даст наомадааст. Воқеан, аз аввали солҳои 90-уми қарни гузашта то ноил гардидан ба ваҳдати миллӣ Тоҷикистони соҳибистиқлол гирифтори ҷанги шаҳрвандӣ гардида, дар он рӯзҳо бенизомиву бетартибӣ ҳукмфармо, меъёрҳои қонунҳои давлат зери по шуда, бесарусомониву ҷинояткорӣ қариб дар ҳама соҳаҳои иҷтимоӣ шакли муташаккилонаро гирифта буд. Дар ин марҳила, бисёре аз фарди Тоҷикистон Ватанро тарк карда, ба дигар кишварҳо фирор намудаанд. Аммо,мо ба ҳеҷ куҷо нарафтем, гуреза ҳам нашудем ва ҳама мушкилоти низоъи шаҳрвандиро бо кулли мардуми Тоҷикистон паси сар намудем.

Устод симоҳо ва шахсиятҳои барҷастаи ҳуқуқшиносии дигар кишварҳо ва ҳуқуқшиносони ватаниро мисли В.Г. Грингберг, Л.С. Явич, Е.Н. Стрелникова, Х.Қ. Раҷабов, Э.С. Севликянс, В.А. Ойгензихт, В.И. Коретский, Г.Л. Осокина, Р.Н. Ҳамроқулов, Ш.Р. Розиқов, Л.М. Франк, Л.З. Зимина, С.Ш. Шарофов ба ёд меоварданд.

Устод дар ҳарду ҷабҳа – ҳам омода намудани мутахассисон барои сохторҳои кишвар ва ҳам рушди танзими ҳуқуқии муносибатҳои ҷамъиятӣ дар мамлакат бевосита саҳм доштанд. Махсусан дар таҳия ва коркарди лоиҳаи қонунҳо ва барномаҳои давлатӣ, асоснокгардонии илмиву назариявии фаъолияти мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бевосита иштирок мекарданд.

Он кас як ҷумлаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро чун шиор пазируфта буданд ва ҳамеша такрор мекарданд, ки чунин буд: «Пешрафти ҷомеа фақат бо роҳи танзими қонунӣ ва одилонаи муносибатҳои ҷамъиятӣ имконпазир аст». Мегуфтанд, ки ин ҷумла як олам маъно дорад ва моҳияти давлатдории моро ифода мекунад, яъне бидуни танзими қонунӣ ва одилонаи муносибатҳои иҷтимоӣ давлати ҳуқуқбунёд асолат надорад ва буда ҳам наметавонад.

Хулоса, зиндагиномаи Устод Фозил Тоҳирович боиси ибрат ва намуна аст. То метавонистанд некӣ мекарданд. Доиман ба ҷавонон, хусусан шогирдонашон таъкид мекарданд, ки бисёр китоб хонед, маърифати баланд дошта бошед, ҳуқуқи худатонро донед, нагузоред, ки дар зиндагиатон беадолатӣ шавад.

Санаи 21 июни соли 2024 дар Толори Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, бо ташаббуси Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинов конференсияи ҷумҳуривии илмӣ-назаривӣ ба ифтихори рӯзи Ваҳдати миллӣ, маърифати ҳуқуқӣ ва 85 солагии академик Фозил Тоҳиров дар мавзӯи “Саҳми муҳаққиқини ватанӣ дар ташаккул ва рушди илму маърифатӣ ҳуқуқӣ оғоз гардид.

Сухати ифтитоҳиро президенти Академияи милли илмҳои Тоҷикистон узви ваобастаи АМИТ Хушвақтзода Қобилҷон оғоз намуданд. Суханронии Устод Қобилҷон Хушвақтзода аз зиндагиномаи донишманди шинохта Фозилҷон Тоҳиров хело пурмуҳтаво буд. Дар раванди конфронс вобаста ба фаъолияти академик Фозил Тоҳиров дар самти ҳуқуқшиносӣ аз шогирдон ва ҳамкорон академик Маҳмудзода Махкам Аъзам, профессори Донишгоҳи Ломоносов Исмоилов Шавкат, узви вобастаи АМИТ Раҳимзода Маҳмад Забир, профессор Буризода Эмомалӣ,

профессор Раҷабов Саидумар, профессор Ашурбой Имомзода, профессор Азиззода Убайдулло дар ҳама самти фаъолияти академик Фозил Тоҳирович суханронӣ намуданд.

Китоби академик Фозил Тоҳирович 995 саҳифа рӯи чоп омада, китоб рӯнамоӣ шуд.

Академик Фозил Тоҳирович яке аз муаллифони Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. Дар таҳия ва мураттаб сохтани Парчам ва Нишони давлатӣ иштироки фаъолона доштанд.

Зиёда аз 30 нафар номзадҳо ва докторони илми ҳуқуқро тайёр намудаанд. Раиси Шӯрои диссертатсионӣ оид ба дифои рисолаҳои номзадӣ ва докторӣ буданд, ки ин Шӯроро худашон ташкил намудаанд.

Имрӯзҳо шогирдони эшон дар мақомотҳои баланди давлатӣ кору фаъолият мекунанд. Академик Тоҳир Фозилович Арбоби шоистаи илм ва техника буданд. Зиёда аз 5 сол директори Ииститути давлат ва ҳуқуқ ба ӯҳда дошта, ташкилкунандаи Институти мазкур буданд.

Инҷо ҷоиз аст, ки мо сатрҳои шоири шаҳири Тоҷикистон Мирзо Турсунзодаро ба ёд биёрем:

Ошён гар мегузорӣ дар дили инсон гузор,

Дар раҳи меҳру вафою аҳди бепоён гузор.

Нест ҳеҷ чизе ки аз дили инсон баланд,

Ошёни меҳри хеш дар мағзи ҷон гузор.

Меҳри Устод академик Фозилҷон Тоҳиров дар мағзи ҷонҳои фарзандонашон, шогирдонашон, пайвандонашон ҷой гирифтааст. Рӯҳашон шод бошад!

Санавбарбону Воҳидова - доктори илмҳои таърих, профессор, мудири шуъбаи Аврупои Институти Омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Ба истиқболи 33-умин солгарди

Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Аввали солҳои 90-уми қарни гузашта, баъди пош хурдани Иттиҳоди Шӯравӣ 15 давлати нав худро мустақил эълон намуданд. Тоҷикистон низ дар баробари дигар кишварҳо Истиқлолияти давлатии худро эълон намуд ва 9 сентябри соли 1991 дар таърихи миллати тоҷик “Рӯзи истиқлолияти давлатӣ” сабт гардид. Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои рушди ҳамаи бахшҳои иқтисодиёти кишвар саҳми босазо гузошт. То баргузор гаштани иҷлосияи тақдирсоз, миллати тоҷик дар гирдоби ҷанги дохилӣ аз бесарусомонӣ азият мекашид. Аз бесарусомонӣ зиёда аз 150 ҳазор нафар фарзандони ин миллат нобуд гашта, миллат пароканда шуда, ҳазорҳо хонаҳо ва иншоотҳои иҷтимоӣ аз байн рафта буд. Аз фаъолият боз мондани коргоҳу корхонаҳои саноатӣ ва нобуд гаштани заминҳои кишт, аз фалаҷ гаштани иқтисодиёти кишвар шаҳодат медод. Соли 1991 сатҳи камбизоатӣ беш 80 % - ро ташкил медод, ки ин масъала мардуми кишварро дар ташвиш гузошта буд. Маҳз дар ҳамин марҳилаи рушди таърихӣ ба халқи тоҷик яке аз фарзандони фарзонаи миллат муҳатарм Эмомалӣ Раҳмон тақдим мегардад, ки миллати тоҷикро аз вартаи ҷанги шаҳрвандӣ наҷот дода, барои бунёди давлати деморативу ҳуқуқбунёд, дунявиву иҷтимоӣ роҳ пеш мегиранд.

Яке аз ҳадафҳои асосии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, баъди барқарор намудани сулҳу субот, ин масъалаи паст намудани сатҳи камбизоатӣ ва таъмин намудани сатҳи баланди шуғли аҳолӣ буд. Бо ин мақсад Пешвои миллат як қатор қарорҳо қабул намуданд, ки боиси коҳиш ёфтани сатҳи камбизоатӣ замина гузоштанд. Дар натиҷа, сатҳи камбизоатӣ аз 83 % дар соли 1999 то ба 21,2% дар соли 2023 коҳиш дода шуд.

Ҳоло Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявию иҷтимоӣ узви ҷомеаи ҷаҳонӣ буда, дар ҷараёни босуръати ҷаҳонишавии муносибатҳои иқтисодиву иҷтимоӣ қарор дорад. Дар замони истиқлолияти давлатӣ Тоҷикистон ба муваффақиятҳои назарраси сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ ноилшуда, дар ҷаҳони муосир ҷойгоҳи худро пайдо кардааст. Пояҳои истиқлолияти давлатии мо сол то сол қавитар мегардад.

Боиси хушнудист, ки Сарвари давлат дар ҳар вохӯриашон ба аҳли зиёи кишвар ба рушди илму маориф аҳамияти хоса дода, дар баромадашон санаи 18 марти соли 2020 қайд намуданд, ки “Дар даврони соҳибистиқлолӣ маорифпарварӣ яке аз самтҳои меҳварии давлатдории мо буда, рушди илму маориф омӯзиши техника ва технологияҳои нав, тақвияти неруҳои зеҳнӣ ва ташаккули забони илм дар мақоми авлавиятдор қарор дорад. Дар ин раванд мо ҷойгоҳу манзалат ва дар айни замон, масулияти олимону донишмандон, аҳли зиёи эҷодкорро дар ҷомеа давра ба давра баланд бардоштем. Ҳамчунин, як силсила барнома ва лоиҳаҳои илмиро бо дарназардошти манфиатҳои давлатдории миллӣ таҳия ва мавриди амал қарор дода, барои пешрафти илму маориф заминаи мусоид фароҳам овардем”.

Набояд фаромуш сохт, ки дар чунин вазъияти мушкил, тақдири миллатро Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба зимаи худ гирифта, савганди худро дар назди халқи меҳан сарбаландона иҷро намуданд.

Дар яке аз Паёми худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки: “Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷихати таъмини пояяҳои моддиву техникии муассисаҳои илмӣ, бо таҷҳизоти муосир муҷаҳҳаз гардонидани озмоишгоҳҳо, инчунин тайёр намудани кадрҳои илмӣ аз ҳисоби ҷавонони болаёқат чораҳои мушаххас меандешад”.

Қайд кардан ба маврид аст, ки Пешвои муаззами миллат, таъмини сулҳу субот ва баргардонидани гурезагонро ба Ватан ҳадафи асосии худ дониста, саломатии аҳли кишварро боигарии давлат ҳисобида, барои ноил гаштан ба ин мақсад талош варзиданд.

Ҳамзамон, бо баробари баланд бардоштани сатҳи некӯаҳолии мардум ба саломатии мардуми кишвар низ аҳамияти хоса дода, дар давоми 33 соли Истиқлолияти давлатӣ якчанд муассисаҳои тиббӣ бунёд гардид, ки калонтарини он Муассисаи давлатии бисёрсоҳаи тиббии “Истиқлол” мебошад, ки дар масоҳати 11 гектар, бо харҷи беш аз 750 млн. сомонӣ бо озмоишгоҳҳои муосири замонавӣ таҷҳизонида шудааст.

Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2019 дар мушовира бо кормандони соҳаҳои молия, андоз, гумрук ва бонкии мамлакат қайд намуданд, ки таҷдиди низоми идоракунӣ талаб мекунад, ки дар рафти таҳияи лоиҳаҳои буҷети давлатӣ ва назорат аз болои қисмҳои даромад ва хароҷот технологияҳои рақамӣ ҷорӣ карда шавад. Дар худи ҳамин мушовира таъмини самаранокии иттилоотӣ ва рақамикунонии идоракунии бахшҳои иқтисод ҳамчун масъалаҳои муҳимтарине муайян карда шуданд, ки аз ҳалли онҳо самаранокии идоракунии иқтисод ва соҳаи иҷтимоӣ, аз ҷумла тиб низ вобаста мебошад.

Дар даврони соҳибистиқлолӣ масъалаҳои ҳифзи саломатии миллат низ афзалиятноки сиёсати иҷтимоии давлатӣ ба шумор рафта, дар ҷумҳурӣ як қатор консепсияю барономаҳо қабул шудаанд. Онҳо заминаҳои рушди соҳаи тандурустии дар даврони соҳибистиқлолии кишвар гузошта, соҳаи тандурустиро ба яке аз соҳаҳои пешқадами замонавӣ табдил дод. Дар ин самт рақамикунонии соҳаи тандурустӣ нақши муҳимро бозид. Дар асри иқтисоди рақамӣ технологияҳо на танҳо меҳнати кормандони тибро осон гардонид, балки сифати хизматрасониро баланд бардошта, ба такмили ташкил ва идоракунии таъминоти иттилоотии низоми тандурустӣ мусоидат намуд.

Маҳз самараи истиқлолияти давлатӣ буд, ки фаъолияти муассисаҳои табобатию пешгирикунанда беҳтар гашта, ихтисоси касбии кормандони зинаи миёна ва олӣ баланд бардошта шуд. Истиқлолияти давлатӣ ба олимони тоҷик имкон дод, ки дар рушди илм нақши бузург бозида, барои пешрафти он ва ворид намудани усулҳои нави ташхисию-табобатӣ бо истифода аз технологияи муосир дар тибби амалӣ саҳм гузоранд.

Ҳамин тавр, соҳаи иҷтимоӣ яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ буда, ба рушди он аҳамияти хоса дода мешавад. Маҳз рушди соҳаи шуғли аҳолӣ, маориф, тандурустӣ имкон дод, ки имрӯз аҳолии кишвар дар давлати иҷтимоӣ зиндаги ба сар бурда, аз дастовардҳои истиқлоли кишвар баҳраманд мебошанд. Саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушди соҳаи иҷтимоиёти кишвар беназир буда, имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун давлати иҷтимоӣ муаррифӣ гардонидаанд.

Нематова Парвина – номзади илмҳои иқтисодӣ, мудири шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти Омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон