Металлургия — асос ва таҳкурсии саноати ҳозиразамон ба ҳисоб меравад. Аз инкишофи соҳаи металлургӣ пешрафти тамоми соҳаҳои хоҷагии халқ — саноат, хоҷагии қишлоқ, нақлиёт ва сохтмон вобаста мебошад. Саноати металлургӣ ба ду соҳа ҷудо мешавад: металлургияи сиёҳ ва металлургияи ранга.
Дар Тоҷикистон корхонаҳои калони металлургияи сиёҳ вуҷуд надорад. Аммо дар дохили корхонаҳои мошинсозӣ сехҳои металлгудозӣ амал мекунанд. Аз метали дар ин сехҳо гудохташуда қисмҳои эҳтиёҷии мошинҳоро тайёр менамоянд. Ин гуна сехҳо дар тамоми корхонаҳои мошинсозии мамлакат дида мешавад.
Дар ҳудуди Тоҷикистон якчанд кони маъдани оҳан муайян карда шудааст, ки барои ташаккули гардиши пурраи металлургӣ (таъсиси корхонаи маъдангудозӣ, печҳои электроплавикӣ ва ғайра) имконият медиҳад. Кони маъдани оҳани Чоқадамбулоқ захираи зиёд (аз рӯи категорияи саноатӣ бештар аз 60 млн. тонна) ва мавқеи мувофиқи иқтисодию географӣ дошта, начандон дуртар аз шаҳри Хуҷанд воқеъ гардидааст. Тадқиқотҳо нишон доданд, ки ҳангоми сохтмони корхона дар базаи кони мазкур имконият ҳаст, ки усули истеҳсоли метал бе истифода аз кокс ба роҳ монда шавад.
Аввалин корхонаҳои металлургияи ранга дар Тоҷикистон солҳои 30-юми асри гузашта сохта шуданд. Дар ин корхонаҳои маъдани кӯҳӣ истихроҷи сурбу рӯҳ, мису молибден, волфраму флюорит, сурмаю симоб ба роҳ монда шуда, консентрати онҳо ба корхонаҳои металлургии Урал, Қазоқистон, Сибир, Ӯзбекистон ва Қирғизистон фиристода мешуданд. Марказҳои асосии истихроҷи металлҳои ранга дар қисмати Шимолӣ ва Марказии мамлакат — дар Адрасмон, Анзоб, Исфара, Майхура, Консой, Истиқлол, Зарнисор, Ҷилав, Панҷакент мавҷуд мебошанд.
Конҳои металлҳои рангаи Тоҷикистон дар ҷойҳои душворгузари кӯҳ воқеъ гаштаанд ва хусусияти комплексӣ доранд. Дар водии Зарафшон яке аз корхонаҳои калони коркарди сурмаю симоб — комбинати Анзоб вуҷуд дорад ва маҳсулоти он ба шакли консентрат ба заводи металлургии Ҳайдаркон (Ҷумҳурии Қирғизистон) фиристода мешавад. Танҳо дар шаш кони сурмаи водии Зарафшон 80 фоизи захираи сурмаи Осиёи Марказӣ маҳфуз аст.
Корхонаи муштараки истеҳсоли тиллои «Зарафшон» сол аз сол ҳаҷми маҳсулотро зиёд намуда истодааст. Ин корхона дар базаи конҳои Тарор, Ҷилав ва Ғиждарва истеҳсоли тиллои холисро ба роҳ мондааст. Тоҷикистон аз рӯи захираҳои нуқра дар ҷаҳон ҷои сеюмро мегирад. Аз рӯи нақшаи пешбинишуда дар базаи Кони Мансур бо назардошти талаботи бозори ҷаҳонӣ ба нуқра сохтмони корхонаи бузург дар назар дода шудааст.
Корхонаи асосии металлургияи рангаи ҷумҳурӣ Заводи алюминии тоҷик мебошад. Завод дар шаҳри Турсунзода ҷойгир шудааст. Соли 1975 дар завод аввалин металл гудохта шуд. Заводи алюминий яке аз корхонаҳои калонтарини ҷаҳон буда (12 корпус дорад), аз гуфти мутахассисон ба вазъи экологии ноҳияҳои атроф таъсири манфӣ намерасонад. Зиёда аз 90 фоизи маҳсулоти корхона навъи аъло аст. Корхона бо қувваи барқии арзони нерӯгоҳи барқии обии Норак кор мекунад. Алҳол ашёи хомро барои корхона аз дигар кишварҳо бо нархи аз 300 то 350 доллар аз як тонна меоранд. Баъди аз худ шудани кони нефелину сиенити Турпӣ (ноҳияи Рашт) завод бо ашёи хоми маҳаллӣ таъмин мегардад.
САНОАТИ МЕТАЛЛУРГИЯИ СИЁҲИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН.
Саноати металлургӣ ба соҳаҳои металлургияи сиёҳ ва металлургияи ранга ҷудо мешавад. Сехҳои металургияи сиёҳ дар заводҳои «Тоҷиктекстилмаш», «Торгмаш», «Таджикгидроагрегат», (ҶШСК «Ҳумо») заводи арматурии ш. Душанбе, «қисмҳои эҳтиётии автомобил» – и шаҳри Конибодом (ҶСШК Бодом), комбинати «Абрешим» (Хуҷанд) мавҷуданд.
Саноати металлургияи рангаи Ҷумҳурии Тоҷикистон.
Корхонаҳои металлургияи ранга (ғайр аз истеҳсоли алюминий) фақат зинаи истихроҷкунии маъдан, майдакунӣ ва пурбаҳрагардонии маъдан вуҷуд дорад. Маҳсулоти асосӣ – консентрати (ордаи) металҳои ранга мебошад. Консентрат то замони Истиқлол ба корхонаҳои металлургияи рангаи Ўзбекистон, Қазоқистон, Қирғизистон ва ғайра фиристода мешуданд. Дар заводҳои металлургӣ аз ин консентрат ғайр аз металлҳои ранга, металлҳои камёб ва қиматбаҳо низ ҷудо карда мешаванд. Алҳол дар корхонахҳои металлургияи ранга: рўҳ, симоб, қурғошим, сурма, волфрам, селистин ва ба тарзи иловаги висмут, мис, қадмий, нуқра, молибден, қалъагӣ ва дигар металлҳои нодир ва пароканда истеҳсол карда мешаванд.
Ҷайлоев Ҷамшед Ҳусейнович - номзади илмҳои техникӣ, ходими пешбари илмии озмоишгоҳи “Маводҳои ба коррозия устувор”-и Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини АМИТ
Худойбердизода Саидмири Убайдулло номзади илмҳои техникӣ, ходими пешбари илмии озмоишгоҳи “Маводҳои ба коррозия устувор”-и Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини АМИТ
