Интихобот воситаи асосии сиёсати бунёдгар ва созанда аст. Дар олам кишвареро дарёфт намудан номумкин аст, ки аз интихобот истифода нанамояд. Новобаста аз сохти сиёсӣ ва муносибатҳои сиёсии ҳукмрони ҷамъиятӣ сохторҳои гуногуни таркибии кишварҳои олам ба раванди интихобот рӯ меоранд. Интихобот, навъ ва шакли гуногуни он мавриди истифода қарор доранд.
Интихобот ягона воситаест, ки тавассути он шахс ҳамчун манбаи ҳокимият имконият пайдо мекунад, ки мустақилона ба воситаи овоздиҳӣ мавқеашро муайян намояд. Дар ҳолати интихоботи умумӣ ҳар як шаҳрванд ҳуқуқ пайдо мекунад, ки озодона дар интихобот иштирок намояд ва ба ҳокимият таъсир расонад. Масалан, нигоҳдоштан ё иваз кардани парламент, ҳукумат, тағйир додани раванди сиёсии давлат ва ғайра.
Интихоботҳо дар ҳаёти сиёсии ҷомеа ҳамчун падидаи муҳими фаъолияти шахсӣба шумор рафта, онҳо ба институтҳои гуногун ва дараҷаи идоракунии парламент, президент, мақомотҳои намояндагӣва ҳокимияти маҳаллӣ таъсири амиқ мерасонанд.
Натиҷаи интихоботҳо аз дараҷаи инкишофи маданияти сиёсӣ, шакли идоракунӣ ва мавқеи ҳизбҳои сиёсию дигар институтҳои сиёсии ҷомеа вобастагии зиёд дорад. Интихоботи озоду демократӣ аз рӯи принсипҳои умумӣ, баробар, бевосита, алтернативӣ, пинҳонӣ гузаронида мешаванд. Масалан, принсипи интихоботии умумӣ маънои онро дорад, ки ҳамаи шаҳрвандон ҳуқуқ доранд дар интихоботҳо иштирок намуда интихоб шаванд.
Бояд зикр кард, ки дар ҳар як мамлакат вобаста ба манфиатҳои ҳизбҳо, дараҷаи инкишофи маданияти сиёсӣ ва анъанаҳо интихобот мегузарад.
Мавриди зикр аст, ки дар гузаронидани интихоботҳо маданияти сиёсӣ ва шуури сиёсӣ нақши муҳимро бозӣ мекунад. То чӣ андозае, ки маданияти сиёсии интихобкунандагон баланд бошад, ҳамон андоза сатҳи касбии ҳайати депутатҳои интихобшуда баланд мебошад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон имрӯз дар қатори дигар мамлакатҳои пешқадам роҳи бунёди ҷомеаи демократиро ихтиёр кардааст. Бинобар ин, барои гузаронидани интихоботи демократӣ заминаҳои хуби объективӣ гузошта шудаистодааст. Яке аз мисолҳои равшан ин, қабули қонунҳои-конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи интихобот ба Маҷлиси Олӣ", Қонуни Конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи интихоби вакилон ба Маҷлиси маҳаллии вакилони халқ" шуда метавонад, ки Иҷлосияи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз таърихи 10 декабри соли 1999 қабул кардааст. Мувофиқи қонуни интихоботии Ҷумҳурии Тоҷикистон 63 нафар барои интихоб шудан ба Маҷлиси намояндагон муайян карда шудааст. Аз тарафи дигар қонун системаи омехтаи интихоботро муқаррар кардааст: 41 вакил аз ҳавзаҳои якмандата ва 22 нафар аз ҳизбҳои сиёсӣвакил интихоб мешаванд. Шаҳрвандоне, ки то рӯзи интихобот ба сини 18 расидаанд, ҳуқуқи интихоб кардан доранд, ба шарте ки онҳо бо қарори суд дар ҷойҳои махсус нигоҳ дошта нашаванд ва маҳрум аз озодӣ нашуда бошанд. Дар ҳамин асос, ҳар шаҳрванди Тоҷикистон, ки ба синни 25 расида ва ҳуқуқи интихоб шудан дошта бошад, ҳадди ақал панҷ соли охир шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва соҳиби маълумоти олӣ аст, метавонад номзадии худро ба вакилии Маҷлиси намояндагон пешниҳод намояд.
Ҳоло дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 7 ҳизби сиёсӣ фаъолият дошта, дар интихоботи соли 2025 барои соҳиб шудан ба 63 курсиҳои Маҷлиси намояндагони маҷлиси Олии Ҷумҳуриии Тоҷикистон, аз ҷумла Ҳизби халқӣ демократии Тоҷикистон, Ҳизби аграрии Тоҷикистон, Ҳизби коммунистии Тоҷикистон, Ҳизби демократии Тоҷикистон, Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон, Ҳизби сотсиал-демократи Тоҷикистон ва Ҳизби сотсиалистии Тоҷикистон.
Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳуриии Тоҷикистон аз 33 аъзо иборат аст, ки 8 нафари онҳо аз ҷониби Президент таъин ва 25 нафари дигар аз ҷониби Маҷлисҳои маҳаллӣ интихоб карда мешаванд. Номзадҳо бояд ба синни 25 - солагӣ расида, соҳиби маълумоти олӣ ва ҳадди ақал панҷ соли охир бояд шаҳрванди Тоҷикистон бошанд. Номзадҳо бо роҳи овоздиҳии махфӣ дар Маҷлиси якҷояи ҳамаи мақомоти намояндагии маҳаллӣ интихоб мешаванд.
Гузаронидани интихоботҳои демократӣ ва озод яке аз рукнҳои муҳими демократия буда, барои ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ заминаи муҳими сиёсӣ тайёр мекунанд.
Дaр ҷомеaи демокрaтӣ роҳи aсосии ҳизб бa сӯйи ҳокимияти сиёсӣ интихоботи мaрдумӣмебошaд. Ҳизб тaнҳо тaвaссути тaвсеaи зaминaи интихоботии худ метaвонaд бa парлумон роҳ ёбад ва бa ҳокимият дaстрaсӣ пaйдо намояд. Бинобар ин, ҳамаи ҳизбҳо бa тaблиғу ташвиқи бaрномaи пешaзинтихоботии худ, тaъмини рейтинги зaрурии номзaдҳои худ бa мaқомоти нaмояндaгии ҳокимият aҳaмияти ҷиддӣ медиҳaд. Ситодҳои мaхсуси интихоботӣ тaшкил кaрдa мешaвaнд, ки дaр онҳо технологҳои беҳтaрини сиёсӣ, ки дaр тaшкили мaърaкaҳои интихоботӣ тaҷрибa дорaнд, кор мекунaнд.
Бояд гуфт, ки комиссияҳои интихобот аз рӯи принсипи ҳудудӣ таъсис дода шуда, як нафар ҳуқуқ дорад фақат аъзои як комиссияи интихобот бошад.
Хусусияти дигари низоми интихоботии моро муайян мекунад ин вижагӣ вобаста ба усули овоздиҳӣ мебошад. Мутобиқи моддаи 3 Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи интихоботи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон» «Интихоботи вакилони Маҷлиси намояндагон дар асоси ҳуқуқи умумӣ, баробар ва бевосита бо овоздиҳии пинҳонӣ ва низоми омехтаи интихобот сурат мегирад, дар он ҳеҷ гуна ҳадди ҳисоб (квота) муқаррар карда намешавад». Истифода аз усули пропорсионалии ҳисобкунии овозҳо дар ҳавзаи ягонаи умумиҷумҳуриявӣ ва мажоритарӣ дар ҳавзаҳои якмандатаи интихобот хусусияти омехтагии низоми интихоботиро дар Тоҷикистон муқаррар намудааст. Дар интихоботи маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ бошад низоми мажоритарии интихоботи амалӣ карда мешавад.
Дар маҷмӯъ таҳлили низоми интихоботӣ дар Тоҷикистон собит менамояд, ки он бо хусусиятҳои хоси сохторию функсионалӣ ва мазмунии худ фарқ намуда, ифодагари ҷанбаҳои муҳимми ташаккули анъанаҳои давлатдорӣ мебошад, ки вобаста ба рушди ҷомеа ва равандҳои демократӣ дар ҷаҳон такомул ёфта истодааст.
Расулзода Аслам Зафар - ходими калони илмии шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
