Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Пиряхи Туейтс дар қитъаи Антарктида пиряхи калонтарин баҳисоб рафта, масоҳаташ 192 ҳазор километри мураббаъро ташкил медиҳад ва аз масоҳати Британияи Кабир (тақрибан 209 ҳазор километри мураббаъ) каме хурдтар ва дар қисмати ғарбии Антарктида ҷойгир мебошад. Пиряхи мазкур ба шарафи олими пиряхшинос Фредерик Т. Туейтс ( 1883-1961) номгузорӣ шуда, инчунин бо номи “Пиряхи рӯзи қиёмат” низ машҳур мебошад. Қисми дар қад-қади соҳили океан тулкашидаи пирях 120 км дарозӣ дошта, байни ҳамаи пиряхҳои дигар, нишондиҳандаи рекордӣ дорад.
Агар пиряхи мазкур комилан фурӯ рехта об шавад, сатҳи уқюнуси ҷаҳонӣ 0,6 м ва сатҳи оби баҳри Амундсен, ки пирях дар ҳудуди он ҷойгир аст, то 3 метр баланд мешавад. Обшавии ҳозираи ин пирях аллакай сатҳи оби баҳрро 4% боло бурда, ҳар сол аз он ба уқёнус, 50 миллиард тонна ях мерезад. Пажӯҳишҳои соли 2014 аз ҷониби Донишгоҳи Вашингтон, бо истифода аз аксҳои кайҳонӣ ва моделҳои компютерӣ гузаронидашуда нишон доданд, ки пирях айни замон тадриҷан об шуда истода, мумкин аст давоми 200 - 1000 соли оянда бебозгашт аз байн равад. Тибқи маълумотҳои соли 2021 дақиқшуда бошад, қисми шинокунандаи пирях, метавонад дар давоми 5 - 10 соли оянда нобуд шавад.
Қабати яхбандии Антарктидаи Ғарбӣ ба афзоиши ҳарорати миёнаи солона махсусан осебпазир буда, тибқи гузоришҳои иқлимшиносон, сарфи назар аз амалҳои андешидаи одамон, бояд дар садаҳои наздик фурӯ равад. Савол ба миён меояд, ки пиряхи Туейтс ба ин падида чӣ гуна рабт дорад? Гап сари он аст, ки пиряхи мазкур як навъ василаи аз фурӯ рафтан нигоҳ доштани тамоми яхбастагии Антарктидаи Ғарбӣ амал мекунад ва дар натиҷаи нобудшавии он қисми зиёди яхбандӣ метавонад фурӯ рафта, боиси боло рафтани сатҳи уқюнуси ҷаҳонӣ гардад. Мумкин аст, маҳз бо ҳамин сабаб, пиряхи Туейтс номи “Пиряхи рӯзи қиёмат” - ро гирифтааст, чунки гумон меравад ба далели обшавии он ба саёраи мо фалокати ҷаҳонӣ таҳдид мекунад.
Тибқи таҳқиқотҳои давоми соли 2022 дар Европа гузаронидашуда, дар қатори дигар омилҳои муҳими тағирёбии иқлим, аққалан ба 1,5°C афзудани ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво, метавонад боиси пурра аз байн рафтани пиряхи Туейтс гардад. Илова бар ин, дар давоми ин тадқиқотҳо олимон далелҳоеро кашф намуданд, ки мувофиқи онҳо пиряхи Туейтс аллакай наздик ба нобудшавӣ аст. Инро мушоҳидаҳои зериобӣ низ исбот менамоянд, ки мувофиқи натиҷаҳои онҳо пирях тадриҷан аз қаъри баҳр боло шуда, таги онро ҷараёнхои гарми уқюнусӣ шуста бурда истода, обшавии онро тезонида истодаанд.
Тадқиқотҳои соли 2024 гузаронидашуда нишон доданд, ки нобудшавии пиряхи мазкур на дар тули 500 сол, балки шояд барвақттар, дар давоми камтар аз 200 сол, рух диҳад. Бо вуҷуди ин, сарфи назар аз пешгӯиҳои навмедкунанда, ҳоло дақиқ гуфтан барвақт аст, ки пиряхи мазкур аз байн меравад. Масалан, иқлимшиносон, ба он назаранд, ки барои қисман пур кардани талафоти ях метавонад боришоти мунтазам ва шадиди барф дар Антарктида, кӯмак кунад. Гузашта аз ин, ҳар қадаре ҳарорати солонаи ҳаво баландтар шавад, мумкин аст, дар ин минтақа ҳамон қадар барфи зиёд борида, обшавии пиряхро ҷуброн кунад.
Бархе аз олимон бар ин назаранд, ки хатарҳои мавҷударо бо истифода аз усулҳои геоинженерӣ кам кардан мумкин. Онҳо ният доранд, ки барои суст кардани обшавии пирях ин технологияро ҳатто дар сурати тадриҷан боло рафтани ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво низ, истифода баранд.
Усулҳои геоинженерӣ - маҷмӯи тадбирҳои антропогение мебошанд, ки ба тағйир додани ҳолати муҳити зист нигаронида шуда, ҳадафи асосии онҳо мубориза бо оқибатҳои манфии тағирёбии иқлими ҷаҳонӣ мебошад. Яке аз ин тадбирҳо, ҷиҳати зиёд кардани фоизи инъикоси нури офтоб, ба қабати стратосфера илова кардани аэрозол мебошад, ки аз ҷиҳати назариявӣ бояд ба паст шудани ҳарорати миёнаи солонаи сайёра мусоидат кунад.
Гарчанде, лоиҳаҳои геоинженерӣ то ҳол дар амал истифода нашуда бошанд ҳам, аллакай роҳҳое вуҷуд доранд, ки бо истифодаи онҳо одамон метавонанд қабати яхбастаи Антарктидаи Ғарбиро муҳофизат кунанд. Яке аз ин тадбирҳо эҷоди "пардаҳо"-и зериобие мебошад, ки ҳамчун монеа байни асоси ба таги баҳр расидаи пиряхҳо ва ҷараёнҳои гарми уқюнусӣ амал мекунанд.
Бо вуҷуди аз ҷиҳати назариявӣ фоиданок арзёбӣ шудани ин тадбирҳо, айни замон таъсири истифодаи онҳоро пешгӯӣ кардан душвор аст, чунки ҳоло ҳам хатарҳои зиёди оқибаташон манфӣ вуҷуд доранд, ки боиси мушкилоти боз ҳам бештари глобалӣ мегарданд. Илова бар ин, бисёре аз коршиносон бар ин ақидаанд, ки ин гуна тадбирҳо яку якбора ҳама мушкилотро ҳал карда наметавонанд. Бинобар ин стратегияи асосӣ ва воқеан муассир, барои кӯмак ҷиҳати боздошти нобудшавии пиряхҳои Антарктидаи Ғарбӣ ва дигар минтақаҳои яхбандидошта, аз он ҷумла пиряхи Туейтс, ин кам кардани партовҳои гулхонавӣ ба атмосфера ва бад ин васила, ба эътидол овардани тағйирёбии ҳарорати миёнаи солона мебошад.
Алишо Шомаҳмадов – ходими пешбари илмии Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои физикаю математика
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
Навид
Categories
Наворҳои видеоӣ
Имрӯз, 21 июл дар толори Китобхонаи миллии Тоҷикистон ҷаласаи 4- уми комиссияи Тоҷикистон ва Хитой оид ба ҳамкории илмӣ ва техникӣ бо иштироки президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ва муовини Вазири илм ва технологияҳои Ҷумҳурии Халқии Хитой Чен Жиачанг ва олимону муҳақиқони самтҳои гуногуни илмии тарафайн баргузор гардид.
Ба кори ҷаласа президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ҳусни оғоз бахшида иброз дошт, ки мулоқоти имрӯза на танҳо идомаи ҳамкориҳои судманди мо, балки як қадами муҳим дар самти таҳкими шарикии стратегии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Мардумии Чин дар соҳаи илм, технология ва инноватсия мебошад.
Таъкид гардид, ки Ҷумҳурии Мардумии Чин яке аз аввалин кишварҳое буд, ки беш аз 30 сол пеш Истиқлолияти давлатии Тоҷикистонро ба расмият шинохт ва дар моҳи марти соли 1992 миёни кишварҳо расман равобити дипломатӣ барқарор шуд. Тайи солҳои барқарории муносибатҳои дипломатӣ беш аз 200 созишномаи байнисоҳавӣ ба имзо расид, ки ҷанбаҳои гуногунҷанбаи муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Чин, аз ҷумла дар соҳаи илму техникаро дар бар мегиранд.
Гуфта шуд, ки Ёддошти тафоҳум байни Вазорати илм ва технологияи Чин ва Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, ки 31 августи соли 2017 ба имзо расида буд, инчунин протоколҳои ҷаласаҳои комиссияи байниидоравӣ, ки заминаи формати шарикии устувор ва системавиро гузоштанд, барои рушди минбаъдаи ҳамкорӣ аҳамияти хоса доштанд.
Зикр шуд, ки Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамчун мақоми пешбари ҳамоҳангсози соҳаи илм сиёсати давлатиро дар соҳаи илм ва техника тибқи стратегия ва барномаҳои дарозмуддат амалӣ менамояд. То имрӯз дар кишвар зиёда аз 20 самти афзалиятноки илмӣ, аз ҷумла: идоракунии устувори табиат ва ҳифзи муҳити зист, биотехнология ва фармасевтика, амнияти энергетикӣ ва захираҳои об, табдили рақамӣ, аз ҷумла зеҳни сунъӣ ва технологияҳои геоинформатсионӣ, нигахдории тандурустӣ ва тадқиқоти биотиббӣ муайян карда шудааст.
Дар идома муовини Вазири илм ва технологияҳои Ҷумҳурии Халқии Хитой Чен Жиачанг аз ҳамкориҳои илмии вусъатбахши муассисаҳои илмии Тоҷикистон ва Хитой изҳори қаноатмандӣ намуда, доир ба дурнамои рушди ҳамкориҳои илмӣ дар оянда андешаҳои худро иброз дошт. Зикр дошт, ки мо бояд ҳамкориҳои худро дар сатҳи сифатан нав ба роҳ монда, дар самти илмҳои дақиқ ва риёзӣ иқдомҳои наҷибро роҳандозӣ намоем, то дар ин самт ба дастовардҳои арзишманд ноил гардем.
Инчнунин, дар ҷаласа президенти Академияи илмҳои кишоварзӣ Салимзода Амонулло Файзулло, ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Амонзода Илҳом Темур, сардори Раёсати байналмилалии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Қурбонов Қобилҷон, узви вобастаи АМИТ Саидов Абдусатор ва аз ҷониби Чин як зумра аз олимон доир ба самтҳои афзалиятноки соҳаи илми тарафайн фикру андешаҳои худро баён доштанд.
Дар анҷоми ҷаласа байни Вазорати илм ва технологияи Чин ва Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Ёддошти тафоҳум дар шакли сифатан нав ба имзо расонида шуд.
Имрӯз, 21 июл дар толори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо мақсади иҷрои дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз маҷлиси васеи Кумитаи иҷроияи марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон машварати корӣ баргузор гардид.
Дар машварат президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт он дастуру супоришҳое, ки дар маҷлиси васеи Кумитаи иҷроияи марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба кумитаҳои иҷроияи ҳизб вогузоштанд ба саҳми олимон расониданд.
Таъкид гардид, ки Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии хеш ба кумитаҳои иҷроияи ҳизб дастур доданд, ки фаъолиятро дар самти густариш бахшидани худшиносиву худогоҳии миллӣ, ҳисси ватандӯстиву ватандории мардум, баланд бардоштани маърифати сиёсиву ҳуқуқии аҳолии кишвар, бахусус, наврасону ҷавонон тақвият бахшанд.
Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки шахсони масъул манфиатҳои миллию давлатиро мунтазам ҳимоя намуда, кор бо мардумро тавре ба роҳ монанд, ки ҳар як шаҳрванди кишвар худро дар раванди давлатдорӣ масъул ҳисобад, моҳият ва ҳадафи хатарҳоеро, ки ба давлатдории мо ва истиқлолу озодии он таҳдид мекунанд, амиқ дарк намояд ва вазифаи худро дар татбиқи ҳадафҳои давлат ва ҳукумати кишвар мустақилона муайяну мушаххас карда тавонад.
Гуфта шуд, ки Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар анҷоми маҷлис бори дигар иброз доштанд, ки дар шароити имрӯзаи Тоҷикистони озоду соҳибистиқлол, ки бо мардуми ватандӯсти он бо қадамҳои устувор ва дилу нияти нек ба суи пешрафту шукуфоӣ ҳаракат менамоянд, ҳамаи роҳбарону масъулини ҳизбро лозим аст, ки тамоми қувва ва маҳорату истеъдоди аъзоёнашро барои тавсеа ва тақвият бахшидани ваҳдати миллӣ, суботи сиёсӣ ва амният, волоияти қонун, муборизаи беамон бар зидди коррупсия ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, таъмини рушди устувори кишвар бо истифодаи васеъ аз дастовардҳои илмию технологии муосир сафарбар намояд.
Дар анҷоми машварат президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт аз олимони кишвар даъват ба амал оварданд, ки ин дастуру супоришҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро сармашқи кори худ намуда барои амалисозии онҳо тамоми кушишҳоро ба харҷ диҳанд.
18 июл дар толори Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи Аҳмади Дониш-и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мизи мудаввари илмӣ таҳти унвони “Ҷойгоҳи Хатлон дар тамаддуни умумибашарӣ” баргузор гардид. Чорабинӣ ба муносибати шомил гардидани 11 ёдгории таърихию фарҳангии минтақаи “Хуттали Қадим” ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО баргузор шуда, дар он доираи васеи олимону муҳаққиқон, намояндагони ниҳодҳои давлатӣ, созмонҳои илмӣ ва фарҳангӣ, инчунин васоити ахбори омма ширкат варзиданд.
Мизи мудаввар бо сухани ифтитоҳии ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор М. Саломиён оғоз ёфт. Сипас, як қатор маърӯзаҳои илмии сатҳи баланд дар мавзӯъҳои марбут ба таъриху фарҳанги Хатлон ва номинаи “Хуттали Қадим” ироа гардиданд. Аз ҷумла, академик Ю. Яқубов роҷеъ ба нақши ёдгориҳои пешниҳодшуда дар таърихи халқи тоҷик, доктори илми таърих А. Раҷабов оид ба Хуттал ва хуталиён дар сарчашмаҳои хаттӣ, номзади илми таърих А.Қ. Шарифзода перомуни пажӯҳишҳои хориҷӣ дар бораи Ҳулбук, доктори илмҳои таърих Бобоев Х.Б. приромуни нуҷум дар таъриху фарҳаги Хатлон ва Т.Г. Филимонова доир ба раванди омодасозии номинаи “Хуттали Қадим” ва дигарон суханронӣ ва андешаронӣ намуданд намуданд.
Дар ҷараёни чорабинӣ мавзӯъҳои аҳамияти таърихию фарҳангии маҷмааҳои археологии Хатлон, ҷараёни номгузорӣ ва мураккабиҳои таҳияи номинаи “Хуттали Қадим”, зарурати ҳифз ва истифодаи устувори ёдгориҳо дар шароити муосир, нақши илмҳои дақиқ (нуҷум, математика ва муҳандисӣ) дар рушди Хуттали асримиёнагӣ, саҳми ниҳодҳои илмӣ ва мутахассисони тоҷик дар муаррифии мероси миллӣ дар сатҳи байналмилалӣ мавриди баррасӣ қарор гирифтанд.
Ёдгориҳои "Хуттали Қадим" рӯзи 12 июли соли 2025 дар иҷлоси 47-уми Кумитаи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО, ки дар шаҳри Париж баргузор гардид, расман ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО шомил гардиданд. Ин номина панҷумин мавзеъ аз Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки дорои мақоми мероси умумибашарӣ гардид.
Ба таркиби номина 11 ёдгории таърихию меъморӣ дохил мешаванд, ки дар ноҳияҳои Восеъ, Данғара, Ҷалолиддини Балхӣ, Фархор ва Ховалинг ҷойгиранд. Инҳо иборатанд аз: Қалъаи Ҳулбук (н. Восеъ), Шаҳристони Ҳулбук (н. Восеъ), Шаҳраки Манзаратепа (н. Восеъ), Дайри буддоии Аҷинатеппа (н. Вахш), Қалъаи Золи Зард (н. Данғара), Мақбараи Мавлоно Тоҷиддин (н. Данғара), Шаҳраки Ҳалевард (Кофирқалъа) (н. Ҷ. Балхӣ), Шаҳристони Золи Зар (н. Фархор), Корвонсаройи Тоҳир (н. Фархор), Шаҳртеппа (н. Фархор), Дайри буддоии Хишттеппа (н. Ховалинг)
Дар миёни онҳо, маҷмааи Қалъаи Ҳулбук ҳамчун маркази сиёсию маъмурии давлати Хуттали Қадим ва намунаи олии санъати меъмории асримиёнагӣ, мақоми хосаеро ишғол менамояд. Тибқи арзёбиҳои мутахассисони ЮНЕСКО, ёдгориҳои мазкур таҷассумгари фарҳанги гуногунҷанба ва дастовардҳои тамаддунии Хуттал мебошанд, ки дар масири Роҳи бузурги Абрешим нақши муҳими иртиботдиҳанда ва истеҳсолиро иҷро кардаанд.
Бояд хотирнишон намуд, ки таҳияи номинаи “Хуттали Қадим” аз соли 2023 оғоз гардида, бо талошҳои муштараки Комиссияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба корҳои ЮНЕСКО, Вазорати фарҳанг, Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш, Осорхонаи миллии бостонии Тоҷикистон, мақомоти иҷроияи маҳаллии вилояти Хатлон ва дигар ниҳодҳои марбута амалӣ гардидааст. Ин раванди номгузорӣ бо дастгирии лоиҳаи байналмилалии “Central Asian Archaeological Landscapes” (CAAL) таҳия ва мураттаб шудааст.
Чорабинии мазкур қадами муҳим дар таҳкими худшиносии миллӣ, густариши робитаҳои илмии дохиливу хориҷӣ ва муаррифии арзишҳои фарҳангии халқи тоҷик дар арсаи ҷаҳонӣ ба ҳисоб меравад.
Иштирок дар маҷлиси васеи Кумитаи иҷроияи марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон 17.07.2025
17 июл дар шаҳри Душанбе Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар маҷлиси васеи Кумитаи Иҷроияи Марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон иштирок ва суханронӣ намуданд.
Дар кори маҷлис масъалаи вусъат бахшидани фаъолияти ташкилоти ҳизбӣ барои истиқболи сазовори ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон баррасӣ гардид.
Зимни суханронӣ Раиси ҳизб муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки соли 2025 барои Тоҷикистон ва мардуми шарафманди он боз як соли муҳим ва аз лиҳози сиёсӣ соли таърихӣ ба ҳисоб меравад.
Таъкид гардид, ки дар оғози сол маъракаи муҳимми сиёсӣ - интихоботи вакилон ба Маҷлиси намояндагон ва маҷлисҳои маҳаллӣ дар сатҳи баланди ташкиливу сиёсӣ баргузор гардид. Сатҳу сифати баргузории ин чорабинӣ ва ширкати фаъолонаи мардум дар он бори дигар ташаккули фарҳанги сиёсӣ ва болоравии эҳсоси ватандӯстии шаҳрвандони кишварро равшан нишон дод.
Роҳбари давлат иброз доштанд, ки дар ин чорабинии сиёсӣ Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар баробари дигар ҳизбҳои сиёсӣ фаъолона иштирок намуд.
Раиси ҳизб иброз доштанд, ки ҳизби мо аз рӯзҳои аввали таъсисёбӣ ба масъалаҳои сулҳу оромӣ, ваҳдати миллӣ ва ҷалб кардани аҳолӣ ба созандагиву бунёдкорӣ таваҷҷуҳи аввалиндараҷа зоҳир намуд. Дар ин раванд, барномаҳои зиёди илман асоснок ва воқеан амалишавандаи ба манфиатҳои давлатдории миллӣ ва мардуми кишвар созгорро таҳия, қабул ва муваффақона татбиқ гардид, ки натиҷаҳои то имрӯз бадастомада дар самтҳои суботи сиёсӣ дар кишвар ва рушди иҷтимоиву иқтисодии кишвар гувоҳи ҳақиқати ҳол мебошанд.
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд, ки масъалаи дар зеҳну шуури шаҳрвандон, хусусан, ҷавонон тарбия кардани ғояҳои сулҳу ваҳдати миллӣ бояд минбаъд низ дар маркази таваҷҷуҳи ҳизб ва сохторҳои маҳаллии он қарор дошта бошад.
Таъкид шуд, ки Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҳамчун неруи пешбаранда дар рушди иҷтимоиву иқтисодии кишвар низ нақши калидӣ дошта, фаъолияти он дар татбиқи стратегияву барномаҳои давлатӣ ва баланд бардоштани сатҳи некуаҳволии мардум возеҳ эҳсос мешавад.
Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз мушкилоти замони нав ва шиддати бесобиқа пайдо кардани равандҳои номатлуби сиёсиву низомӣ дар сайёра - мухолифату низоъҳо, яроқнокшавии бошитоб, “ҷанги сард”, тағйирёбии босуръати иқлим ва оқибатҳои ногувори он ёдовар шуда, изҳор доштанд, ки ин ҳолат аз ҳар яки мо барои ҳалли масъалаҳои пешомада масъулият ва муносибати ҷиддӣ талаб мекунад.
Имрӯз Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар 7 ҳазору 336 сохтори давлатӣ, коргоҳу корхонаҳои саноатӣ ва ташкилоту муассисаҳо ташкилоти ибтидоӣ дорад, ки тавассути онҳо барномаҳои созанда амалӣ месозад.
Дар кори маҷлиси васеи Кумитаи Иҷроияи Марказӣ дар асоси Оинномаи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон низомномаҳои ҳизбӣ дар таҳрири нав тасдиқ гардид.
Дастгоҳи Кумитаи Иҷроияи Марказӣ ва сохторҳои он вазифадор гардиданд, ки фаъолияти ҳизбиро ба муқаррароти санадҳои мазкур мутобиқ намоянд.
Дар идомаи маҷлис аз ҷониби Раиси ҳизб муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фаъолияти сохторҳои ҳизбӣ барои давраи сипаришуда ва вазифаҳо барои оянда мушаххас карда шуд.
Ба кумитаҳои иҷроияи ҳизб дастур дода шуд, ки фаъолиятро дар самти густариш бахшидани худшиносиву худогоҳии миллӣ, ҳисси ватандӯстиву ватандории мардум, баланд бардоштани маърифати сиёсиву ҳуқуқии аҳолии кишвар, бахусус, наврасону ҷавонон тақвият бахшанд.
Манфиатҳои миллию давлатиро мунтазам ҳимоя намуда, кор бо мардумро тавре ба роҳ монанд, ки ҳар як шаҳрванди кишвар худро дар раванди давлатдорӣ масъул ҳисобад, моҳият ва ҳадафи хатарҳоеро, ки ба давлатдории мо ва истиқлолу озодии он таҳдид мекунанд, амиқ дарк намояд ва вазифаи худро дар татбиқи ҳадафҳои давлат ва ҳукумати кишвар мустақилона муайяну мушаххас карда тавонад. Дар ҳамкории доимӣ бо мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, сохторҳои ҳифзи ҳуқуқ, кор бо ҷавонон ва варзиш, занон ва оила, дин ва танзими ҷашну маросим, маориф ва илм, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, фарҳанг, меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, кишоварзӣ ва мудофиа фаъолияти тарғиботиву ташвиқотиро дар деҳот ва маҳалҳои зисти аҳолӣ ба таври доимӣ ва фарогир ба роҳ монанд.
Ҳамзамон, ҳамаи ташкилоти ҳизбӣ вазифадор гардиданд, ки корҳои таблиғотиву ташвиқотиро дар самти амалигардонии ҳадафҳои барномавии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон вусъат бахшида, дар татбиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон” ҳамкории доимиву муштаракро бо тамоми субъектҳои тарбияи ватандӯстӣ барои таҳкими пояҳои давлатдории миллӣ тавассути ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва боло бурдани эътимод ба низоми давлативу давлатдорӣ равона намоянд.
Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки масъулон дар баробари пешбурди корҳои тарғиботиву ташвиқотӣ, нақшаи корҳои созандагиву бунёдкорӣ таҳия гардида, баҳри таҷлили сазовори ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ бо ҷалби сокинон корҳои ободониро дар маҳалҳо вусъат бахшанд.
Баъди суханронии Раиси ҳизб Неъматзода Дилрабо - мудири бахши маркази таҳлил ва иттилооти Кумитаи Иҷроияи Марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, Шоҳинзода Ансор - раиси Кумитаи иҷроияи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар ноҳияи Роштқалъа, Раҳимов Темур - ҷоизадори бозиҳои олимпӣ, Каримзода Мунира - сартабиби беморхонаи клиникии бемориҳои сироятии кӯдаконаи шаҳри Душанбе, Ҳофиззода Фарзона - мудири бахши кор бо занон ва оилаи шаҳри Бӯстон ва Саъдуллоев Диловар - омӯзгори фанни забони англисии муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии №8-и ноҳияи Данғара суханронӣ намуданд.
Аз рӯйи масъалаҳои муҳокимагардида қарорҳои дахлдор қабул гардид.
Дар ҷамъбасти кори Маҷлиси васеи Кумитаи Иҷроияи Марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон Раиси ҳизб муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд, ки дар шароити имрӯзаи Тоҷикистони озоду соҳибистиқлол, ки бо мардуми ватандӯсти он бо қадамҳои устувор ва дилу нияти нек ба суи пешрафту шукуфоӣ ҳаракат менамоянд, ҳамаи роҳбарону масъулини ҳизбро лозим аст, ки тамоми қувва ва маҳорату истеъдоди аъзоёнашро барои тавсеа ва тақвият бахшидани ваҳдати миллӣ, суботи сиёсӣ ва амният, волоияти қонун, муборизаи беамон бар зидди коррупсия ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, таъмини рушди устувори кишвар бо истифодаи васеъ аз дастовардҳои илмию технологии муосир сафарбар намояд.
Имрӯз, 15 июл президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо Сафири Фавқулода ва Мухтори Ҷопон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон хонум Кейко Фурута мулоқот намуданд.
Дар мулоқот ҷонибҳо ҷиҳати густариши ҳамкориҳо миёни муассисаҳои илмӣ-таҳқиқотӣ Тоҷикистон ва Ҷопон ба мувофиқа омаданд. Изҳор карда шуд, ки байни Донишгоҳи Акита ва Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамкориҳо дар сатҳи хуб ба роҳ монда шудааст ва ин ҳамкориҳо дар оянда низ дар самтҳои мухталиф тақвият хоҳанд ёфт.
Таъкид гардид, ки дар таҳкими ҳамкориҳои дуҷониба фаъолияти Агентии Ҷопон оид ба ҳамкории байналмилалӣ (JICA), ки аз моҳи августи соли 2006 дар рушди соҳаҳои иҷтимоии Тоҷикистон саҳми арзанда гузоштааст, аҳамияти калон дорад.
Гуфта шуд, ки ҳамкориҳои Тоҷикистону Ҷопон дар соҳаи маориф аз соли 1993 ба таври муназзам инкишоф ёфта, аз он вақт то имрӯз зиёда аз 2500 намояндагони ҷумҳурии дорои ихтисосҳои гуногун дар курсҳои таълимӣ ва такмили ихтисос дар Ҷопон иштирок намудаанд. Лоиҳаи пешниҳоди стипендия барои тайёр кардани кадрҳои JDS (магистратура ва докторантура) дар доираи барномаи кӯмаки грантии Ҷопон аз соли 2009 саҳми мусбати худро гузошт. Дар доираи ин барнома то имрӯз 136 нафар хизматчиёни давлатӣ соҳиби унвони магистрӣ ва аспирантура шудаанд.
Қайд гардид, ки Лоиҳаи «Барқарорсозии шабакаи обтаъминкунӣ дар ноҳияи Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ» ва лоиҳаи «Барқарорсозии шабакаи обтаъминкунӣ дар ноҳияи Панҷ» намунаи барҷастаи ҳамкориҳои мутақобилан судманди байни кишварҳост.
Изҳор карда шуд, ки шарикӣ дар соҳаи энергетика тадриҷан инкишоф меёбад. Татбиқи лоиҳаи «Беҳтар кардани ҳолати зеристгоҳҳо дар шаҳри Душанбе» намунаи хуби ҳамкориҳо дар ин самт мебошад.
Дар заминаи ин фаъолияти нахустин корхонаи муштараки Тоҷикистону Ҷопон «Аввалин», ки аз ҷониби ширкати ҷопонии «Коки» дар вилояти Хатлон таъсис ёфтааст, саҳми арзанда дорад.
Дар идомаи мулоқот зикр гардид, ки ҳамкориҳои илмию техникии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо марказҳои илмии Ҷопон ва муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ тавассути Маркази рушди инноватсионии илм ва технологияҳои нави АМИТ дар якҷоягӣ бо Донишгоҳи Акита сурат мегирад.
Соли 2022 Маркази рушди инноватсионии илм ва технологияҳои нави Академияи милли илмҳои Тоҷикистон дар якҷоягӣ бо Донишгоҳи Акита дар доираи барномаи байналмилалии SATREPS, JLSA ва JST лоиҳаро бо номи iTAG-SATREPS (лоиҳаи такмили системаи гармидиҳии декарбонатшуда бо истифода аз захираҳои зеризаминӣ ва татбиқи он дар Душанбе)- ро пешбарӣ мекунад.
Ҳадафи асосии он истифодаи захираҳои геотермалӣ барои эҷоди системаи муосири устувории биноҳо мебошад, ки на танҳо ба коҳиш додани вобастагӣ аз манбаъҳои анъанавии энергия (ҳезум, ангишт, газ), балки инчунин ба коҳиш додани партовҳои гази карбон мусоидат мекунад.
Дар охир ҷонибҳо барои дар оянда тақвият бахшидани ҳамкориҳо изҳори қаноатмандӣ намуда, инчунин барои омода намудани кадрҳои баланди илмӣ дар зинаҳои магистратура, аспирантура ва докторантураи PhD ва ба таҳсил фаро гирифтани онҳо дар муассисаҳои олии Ҷопон ба мувофиқа омаданд.
Имрӯз, 15 июл президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо як зумра олимони хориҷӣ, ки бо мақсади гузаронидани корҳои таҳқиқотӣ дар пиряхи Ванҷях (Федченко) ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф овардаанд вохурӣ анҷом дод.
Таъкид гардид, ки дар доираи лоиҳаи байналмилалии RECAP, корҳои саҳроӣ барои соли 2025 дар назар дошта шудаанд. Соли гузашта (2024), мо ду истгоҳи автоматии метеорологиро дар пиряхи Ванҷях (Федченко) насб намудем. Бояд қайд кард, ки таҳқиқотҳои мо дар якҷояги бо Академия миллии илмҳои Тоҷикистон аз соли 2022 оғоз шуда буданд.
Соли 2025 ба нақша гирифта шудааст, ки насби таҷҳизоти иловагӣ ба анҷом расонида шуда, низоми мукаммали мониторинги параметрҳои метеорологӣ ва глятсиологӣ дар бузургтарин пиряхи Тоҷикистон – Ванҷях (Федченко) - роҳандозӣ гардад.
Корҳои илмӣ дар шароити мушкили баландкӯҳ сурат мегиранд, ки барои он талаботи шадид — мисли қабати пасти барф ва ҳарорати қобили қабул — заруранд. Аз ҳамин хотир, муҳлати баргузории корҳои саҳроӣ ба моҳҳои июл ва август маҳдуд мешавад, ки шароити устувори иқлимӣ дар ин давра имкон медиҳад.
Ба далели обшавии шадиди ях ва барф, роҳ ба пирях аз водии Танимас (қисми рости пирях)дар нимаи тобистон ғайримумкин мешавад. Ягона роҳ — тавассути водии Ванҷ ва деҳаи Поймазор аст. Ин роҳ танҳо барои кӯҳнавардони касбӣ дастрас буда, интиқоли таҷҳизоти вазнин имконнопазир аст. Гурӯҳ бояд дорои таҷрибаи васеи сафар дар шароити пиряхӣ ва кӯҳӣ, ҳамчунин қобилияти интиқоли бори вазнин дар релефи душворгузар бошад. Илова бар ин, зарурати иқомат бо худтаъминкунӣ дар баландиҳои аз 4000 то 6000 метр вуҷуд дорад.
Дар ҳоли ҳозир, қисми зиёди таҷҳизоти илмӣ аллакай дар минтақа ҷойгир карда шудаанд. Истигоҳҳои автоматии фаъол ва таҷҳизоти захиравӣ дар наздикии кӯли Танимас нигаҳдорӣ мешаванд. Ба пирях асосан лавозимоти зиндагӣ, ғизо ва таҷҳизоти иловагӣ бояд бурда шаванд.
Имрӯз, 10 июл президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо Сафирони кишварҳои Фаронса, Япония ва Шветсария дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мулоқот анҷом дод.
Дар мулоқот президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт, Сафири Ҷумҳурии Фаронса дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Элза Пинол, Сафири Фавқулода ва Мухтори Ҷопон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон хонум Фурута Кейко, Сафири Фавқулода ва Мухтори Конфедератсияи Швейтсария дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар намояндагон иштирок намуданд.
Мақсад аз мулоқот ба роҳ мондани ҳамкориҳо дар самти илмҳои яхшиносӣ (криосфера) мебошад. Дар ин робита зимни мулоқот президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт иброз доштанд, ки ҳифзи пиряхҳо яке аз ҳадафҳои асосии ташаббусҳои байналмилалии илмӣ ба шумор меравад, ки ба муҳофизати хотираи иқлим ва муҳити зисти сайёра равона шудааст. Яке аз чунин ташаббусҳо Ісе Метогу мебошад, ки моҳи сентябри соли 2015 бо ибтикори марказҳои таҳқиқотии Фаронса, Италия ва Швейтсария оғоз ёфта, аз ҷониби ЮНЕСКО ва аз он ҷумла Бунёди шоҳи Монако дастгирӣ дорад.
Таъкид гардид, ки соли 2023 дар ҳамоиши One Planet-One Summit дар шаҳри Париж Президенти Фаронса Эммануэл Макрон ташаббуси Ісе Метогу-ро ҳамчун «унсури калидии Даҳсолаи криосфера» тавсиф намуд. Ин иқдом дар сатҳи Созмони Милали Муттаҳид низ дастгирӣ ёфт ва қатъномаи дахлдор рӯзи 13 августи соли 2024 бо пешниҳоди муштараки Тоҷикистон ва Фаронса қабул гардид.
Гуфта шуд, ки ҳадафи лоиҳа дар давоми 20 сол ҷамъоварӣ ва нигоҳдории кернҳои ях аз 20 пиряхи зери хатари обшавӣ бо мақсади таъсиси як бойгонии яхӣ дар Антарктида мебошад. Ин бойгонӣ дар пойгоҳи ягонаи байналмилалии "Конкордия" воқеъ буда аз ҷониби Фаронса ва Италия дар платои Антарктида идора мешавад ва имкони нигоҳдории доимии намунаҳоро дар ҳарорати 50°С фароҳам меоварад. Дар ин ҷо маълумоти иқлимӣ ва экологии 300 000 соли охир нигоҳ дошта мешавад.
Ҳамзамон зикр гардид, ки барои идомаи ҷамъоварии ин намунаҳо, гурӯҳи байналмилалии олимон бо номи Рamir Project ният дорад моҳи сентябри соли ҷорӣ дар Парки миллии Помир корҳои саҳрой анҷом диҳад. Ҳадафи ин иқдом илова намудани хотираи экологӣ аз минтақаи Қутби сеюм ба маҷмӯаи Ісе Метогу мебошад. Ҷойи интихобшуда кӯҳи Кон-Чуқурбошӣ дар баландии 5800 метр воқеъ дар ноҳияи Мурғоб аст. Нияти олимон гирифтани ду керни яхии 100-метра аз ин кӯҳ мебошад. Яке аз ин намунаҳо барои нигоҳдории дарозмуддат ба Антарктида интиқол дода мешавад. Бунёди Ісе Метогу ва кумитаи илмии он саҳми Тоҷикистон ва Олимонро аз лоиҳаи Раmir Project-po 60 хушнудӣ истиқбол менамояд. Ин ташаббус асосан бо дастгирии Пажӯҳишгоҳи қутбии Швейтсария маблағгузорӣ шуда, ба шарофати ҳамкории илмии байналмилалӣ байни Точикистон, Ҷопон, Италия, Швейтсария, Олмон ва Фаронса амалӣ мегардад.
Дар идомаи мулоқот ҷонибҳо барои таҳким бахшидани ҳамкориҳо дар ин самт ва барои ба натиҷаҳои назаррас ноил гардидан изҳори қаноатмандӣ намуданд.
9 июли соли равон ба Ганҷинаи дастнависҳои Маркази мероси хатии назди Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон беш аз 100 нусхаи нодир аз китобҳои чопи сангӣ ва дастнависҳои қадим, ки дорои аҳамияти илмиву таърихӣ мебошанд, эҳдо гардид. Ин коллексияи беназир аз ҷониби Очилова Меҳриннисо, д.и.ф., профессор, мудири кафедраи забонҳои шарқии Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б. Ғафуров, ба Марказ тақдим шуд.
Дар маросими эҳдои китобҳои мазкур, ки дар толори Маркази мероси хаттӣ баргузор гардид, Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт маъмурияти Марказ ва бону Меҳринисо Очилова ширкат намуданд.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо қадрдонӣ аз иқдоми мазкур гуфт, ки кори анҷомдодаи профессор Меҳринисо Очилова бисёр арзишманд, омӯзанда ва қобили таҳсин мебошад. Чунин иқдом дар ҳифзу нигаҳдорӣ ва бақои мероси гаронбаҳои хаттии халқи тоҷик нақши муассир мегузорад. Президенти Академияи миллии илмҳо афзуд, ки ин иқдоми волои хонум Очилова Меҳриннисо ва эҳсоси баланди масъулияти фарҳангии эшонро намунаи арзандаи эҳё ва нигаҳдории мероси хаттии миллӣ медонад. Эҳдои чунин коллексияи арзишманд на танҳо барои ғанӣ сохтани ганҷинаҳои илмии кишвар, балки барои рушди таҳқиқотҳои хатшиносӣ, матншиносӣ ва таърихи илм дар Тоҷикистон мусоидати ҷиддӣ хоҳад кард.
Директори Марказ н.и.т. Раҳматкарими Давлат иброз дошт, ки яке аз вазифаҳои Маркази мероси хаттӣ тибқи салоҳиятҳои оинномавӣ ва таъкиду супоришҳои Пешвои муаззами миллат мабни бар “Институти шарқшиносӣ ва мероси хаттӣ, ки ба нашри феҳристи нусхаҳои хаттӣ машғул аст, бояд номгӯй ва миқдори нусхаҳои нодири хаттиеро, ки дар дигар китобхонаву муассисаҳо мавҷуданд, зери назорат бигирад”, ҳамин ҷамъоварӣ ва тармиму ҳифзи мероси хаттӣ мебошад.
Ин нусхаҳо, ки дар давоми чанд насл аз ҷониби падарону бобоёни ин хонум гиромӣ дошта ва бо эҳтиром нигаҳдорӣ шудаанд, акнун бо ирода ва эҳсоси баланди фарҳангии профессор Очилова ба Ганҷинаи дастхатҳои ба номи академик Абдулғанӣ Мирзоев вогузор гардиданд, то дар хазинаи мероси хаттии миллат сабт ёфта, аз онҳо барои омӯзиши таърихи илм, забон, адабиёт ва фарҳанг вориди феҳристи умумӣ шаванд ва истифода гардад.
Коллексияи эҳдошуда аз китобҳо ва дастнависҳое иборат аст, ки аксаран ба асрҳои XIX ва аввали асри XX мансубанд. Дар байни онҳо нусхаҳои чопи сангии китобҳои адабӣ ва ахлоқӣ, тибб, фиқҳӣ, дарсӣ, луғатномаҳо дучор мешаванд, ки дар марказҳову нашриётҳои маъруфи чопи сангӣ, ба монанди Бухоро, Самарқанд, Тошканд, Қазон, Лоҳур, Ҳинд ва Теҳрон нашр гардидаанд.
Аз ҷумла, “Махзан-ул-адвия”, аз китобҳои муҳим дар мавриди доруҳо ва вожагони пизишкии суннатӣ ба забони тоҷикӣ аст, ки дар қарни 12 ҳиҷрӣ навишта шуда ва муаллифи он Муҳаммад Ҳусайн Ақилӣ Хуросонӣ пизишки номдор аст. “Ғиёс-ул-луғот” навиштаи Ғиёсуддин Муҳаммад ибни Ҷалолуддини Роҳпурӣ ва “Мунтахаб-ул-луғот”-и Абдуррашид Ҳусайнӣ аз зумраи ин нусхаҳои нодир мебошад. Бархе аз ин нусхаҳо бо зеботарин намунаҳои хаттотӣ, ҳошиянависӣ ва истифодаи муҳаррароти анъанавӣ оро ёфтаанд.
Нусхаҳои дастхат, ки шумораи онҳо низ қобили таваҷҷуҳ аст, дорои арзиши хосанд. Аксари онҳо бо хатти настаълиқ, шикаста ва насх ба зебоии хос сабт шудаанд. Мавзуоти онҳо гуногун буда, аз адабиёти классикӣ то илмҳои динӣ ва луғату шеърро фаро мегиранд. Дар баъзе нусхаҳо ёддоштҳои соҳибони нусха, муҳаррир ё омӯзгори гузашта дида мешавад, ки ба арзиши таърихии онҳо меафзояд.
Марказ ният дорад, ки коллексияи эҳдошударо пурра рӯйхат ва тавсиф намуда, дар феҳристҳои махсус ворид намояд ва ба муҳаққиқон муаррифӣ кунад. Ҳамзамон, дар оянда як намоиши вижаи китобҳои эҳдошудаи хонум Очилова М. дар доираи як чорабинии фарҳангӣ низ ба нақша гирифта шудааст.
Ин иқдоми фарҳангии д.и.ф. профессор Очилова Меҳриннисо намунаи равшани иртиботи наслҳо, ҳифзи мероси аҷдодӣ ва эҳёи арзишҳои милливу маънавии мост. Маркази мероси хаттӣ бо камоли эҳтиром изҳори сипос намуда, умедвор аст, ки чунин ибтикор дар ҷомеа фарҳанги эҳдо ва ҳифзи меросро бештар густариш хоҳад дод.