Аз дидгоҳи таъриху фарҳанги бостон ҷашнҳои қадимаи халқи тоҷик ва мардумони ориёитабор ин Наврӯз, Тиргон, Меҳргон ва Сада, мебошанд. Ин ҷашнҳо баёнгари фарҳанги пешрафтаи қадима, тарзи ҳаёти мардумони минтақаанд. Наврӯзро ҳамчун оғози соли нав, ҷашни бедоршавии табиат ва ҷашни кишоварзон метавон номид. Маънои вожаи Наврӯз рӯзи нав буда, ба рӯзи аввали моҳи Фарвардин яъне моҳи аввали солшумории хуршедӣ рост меояд. Ин ҷашн дар байни мардуми ориёӣ, аз ҷумла тоҷикон аз замонҳои қадим бо тамоми шукӯҳу шаҳомати ба худ хос қайд мегардад.
Тавре Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳои худ қайд менамоянд: “Миллати тоҷик ҷашни Наврӯзро дар тӯли садсолаҳо ба монанди забони модарӣ ҳифз намуда, дар замони навин онро ҷузъи таркибии ҳувияти миллӣ ва мояи сарбаландии маънавии худ медонад.”
Наврӯз дар баробари дигар идҳо дорои расму анъанаҳои ба худ хос мебошад. Бояд қайд намуд, ки омодагӣ ба ҷашнгирии Наврӯз ҳанӯз 2 – 3 ҳафта пештар оғоз меёбад. Занону бонувони тоҷик баҳри поку тоза намудани хонаҳои худ мекӯшанд, кӯдакону наврасон бошанд, барои огоҳ намудани мардум аз омад – омади иди Наврӯз гулҳои наврӯидаи баҳориро ҷамъ намуда, ба хонаи якдигар мераванд. Ин анаъана дар байни мардуми тоҷик бо номи “гулгардонӣ” маъмул буда, паёмрасонандаи оғози фасли баҳор, айёми кишту кор ва бедории табиат мебошад.
Анъанаи дигаре, ки дар рӯзҳои ҷашнгирии Наврӯз ҷойгоҳи махсус дорад ин суманак ё худ суманакпазӣ мебошад, ки иди Наврӯзро бе он тасаввур кардан мумкин нест. Ин хӯроки миллӣ аз давраҳои хеле қадим ородиҳандаи дастурхони Наврӯзии тоҷикон мебошад. Барои омода намудани суманак занону бонувон меҳнати зиёд намуда, ин хӯрокро қариб 8 – 12 соат дар якшабонарӯз омода мекунанд. Дар ин айём кадбонуҳо тамоми хешу ақрабои худро ба омода намудани суманак даъват намуда, дар гирди деги суманак рақсу шодӣ мекунанд. Дар байни мардуми тоҷик аз замонҳои қадим боварие вуҷуд дошт, ки гӯё агар инсон оғози соли навро чӣ гунае ҷашн гирад то охири сол зиндагиаш ҳамон гуна мегузарад. Аз ин рӯ, чун иди Наврӯз дар оғози соли солшумории аҷдодӣ қайд карда мешавад, мардум мекӯшанд то онро дар ҳалқаи дӯстону наздикон бо хушиву хурсандӣ гузаронанд, то ин ки то фарҷоми сол дар зиндагиву хонандони эшон хушӣ ҳукумфармо бошад.
Яке аз расму оинҳои дигаре, ки ородиҳандаи дастурхони Наврӯзӣ аст ин ҳафтсин ва ҳафтшин мебошад. Тамоми он маҳсулоте, ки дар доираи ҳафтсин ва ҳафтшин рӯйи дастурхони идона гузошата мешаванд, тараннумгари расму оин ва табиати бой мебошанд.
Яке аз рукнҳои дигари Наврӯз ин бозиҳои суннатии варзишӣ мебошанд. Дар айёми ҷашнгирии Наврӯз мусобиқаҳои варзишӣ аз қабили човандозӣ, пойгаҳ, бандкашӣ, аспдавонӣ ва гӯштингирӣ қариб дар тамоми шаҳру ноҳияҳои мамлакат баргузор мегарданд, ки ба ҷашн шукӯҳу шаҳомати дигар мебахшанд.
Бояд қайд намуд, ки ҷашни Наврӯз на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар дигар давлатҳои ҷаҳон низ қайд карда мешавад. Аз ҷумла, дар Эрон, Афғонистон, Ҳиндустон, Покистон, Ироқ, Қазоқистон, Қирғизистон, Озарбойҷон, Туркия, Туркманистон ва Ӯзбекистон низ ин ҷашн маъмул буда, дар тӯли таърих мардумони ин миллатҳо низ ин идро ҷшн мегиранд.
Ин буд, ки 23 – юми феврали соли 2010 дар ҷаласаи 64 – уми Ассамблеяи генералии Созмони Милали Муттаҳид, қатъномаи “Рӯзи ҷаҳонии Наврӯз” (№ 64/ 253) ба тавсиб расид. Дар қатъномаи мазкур дарҷ гардидааст, ки ҳамасола дар тамоми ҷаҳон 21 – уми март ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз таҷлил мегардад. Инчунин аз кишварҳои ҳавзаи Наврӯз даъват ба амал оварда шуд, ки ҷиҳати истиқболу ҷашнгирии ин рӯз диққати махсус дода, оид ба таърихи пайдоишу анаъанаҳои қадимаву ҳозираи он пажӯҳишҳо баранд ва мардумро аз он огоҳ созанд.
Дар доира эълон гардидани ҷашн ҳамчун ҷашни ҷаҳонӣ ҳамасола давлатҳои ҳавзаи Наврӯз ин идро дар кишварҳои худ дар сатҳи баланд таҷлил менамоянд. Баъди қабули қарори мазкур дар ҷумҳурии мо низ 25 уми марти соли 2012 Конфронси байналмилалии Наврӯз – 2012 баргузор гардида буд, ки дар он роҳбарони давлатҳои Эрон, Афғонистон, Покистон, роҳбарони ҳайатҳои воломақоми кишварҳои дӯсти Озарбойҷон, Ҳиндустон, Хитой, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон, намояндагони олирутбаи Созмони Милали Муттаҳид, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, ташкилотҳои дигари байналмилалӣ иштирок намуданд.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарамЭмомалӣ Раҳмон дар конфронси мазкур аз пазируфта шудани ин ҷашни миллии ниёгон изҳори хушнудӣ баён намуда, чунин қайд намуданд: “Дар сатҳи Созмони Милали Муттаҳид ба ҳайси ҷашни ҷаҳонӣ пазируфта шудани Наврӯзи Аҷам ҳаргиз тасодуфӣ нест. Ин иқдоми муҳим на фақат дар рушди тамаддуни муосир фоли нек аст, балки гувоҳи он мебошад, ки имрӯз ҷаҳон беш аз ҳар вақти дигар ба арзишҳои олии маънавию ахлоқии фарҳанги наврӯзӣ ниёз дорад. Чандин ҳазор сол қабл ниёгони фарзонаи мо ба суннати фарҳангие асос гузоштанд, ки баёнгари пирӯзии нур бар зулмот, некӣ бар бадӣ ва тантанаи покиву садоқат ва тозагиву озодагии инсонӣ мебошад.”
Дар фарҷом ҳаминро бояд қайд намуд, ки таҷлили ҷашнҳои бузурги ниёгон барҳи худшиносии миллии ҳамаи қишрҳои ҷомеа ва тарғибу ташвиқи фарҳанги бою ғании халқи тоҷик ва расму анъанаҳои миллӣ нақши муассир дошта, омили побарҷо будани миллати куҳанбунёду тамаддунофари тоҷик мебошад.
Раҷабова Умеда, ходими илмии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АМИТ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон 3- адад.
