Мақолаҳо
  10 June 2025 / 7

НАҚШИ ТОҶИКИСТОН ДАР ҲИФЗИ УҚЁНУСҲО ВА ЗАХИРАҲОИ ОБ: САҲМИ ГЛОБАЛӢ ДАР АСРИ XXI

3122Дар асри XXI мушкилоти экологӣ ва иқлимӣ ба яке аз масъалаҳои муҳими башарият табдил ёфтааст. Уқёнусҳо, ки беш аз 70 фоизи сатҳи сайёраро фаро гирифтаанд, на танҳо манбаи асосии ҳаёт, балки омили муҳими нигаҳдории тавозуни экосистемаи ҷаҳонӣ мебошанд. Конфронси Созмони Милали Муттаҳид оид ба уқёнус, ки рӯзи 9 июни соли 2025 дар шаҳри Нитсаи Фаронса баргузор гардид, ба яке аз рӯйдодҳои муҳими байналмилалӣ табдил ёфт, ки дар он масъалаҳои марбут ба ҳифзи уқёнусҳо, захираҳои об ва мубориза бо тағйироти иқлим мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Иштироки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин конфронс нақши Тоҷикистонро дар пешбурди рӯзномаи глобалии обу иқлим бори дигар таъкид намуд. Гарчанде Тоҷикистон ба уқёнусҳо дастрасии мустақим надошта бошад, ташаббусҳои он дар соҳаи идоракунии захираҳои об ва ҳифзи пиряхҳо мавқеи кишварро дар арсаи байналмилалӣ мустаҳкам кардааст.

Конфронси Созмони Милали Муттаҳид оид ба уқёнус (UNOC) яке аз платформаҳои муҳими байналмилалӣ мебошад, ки ба ҳалли мушкилоти марбут ба ҳифзи уқёнусҳо, идоракунии устувори захираҳои баҳрӣ ва мубориза бо таъсироти манфии тағйироти иқлим нигаронида шудааст. Конфронси соли 2025 дар Нитсаи Фаронса бо иштироки 15 ҳазор намоянда аз 120 давлати ҷаҳон, зиёда аз 70 созмони байналмилалию минтақавӣ ва сарони давлатҳо ва ҳукуматҳои 50 кишвар баргузор гардид. Ин чорабинӣ ба баррасии масъалаҳои мубрами экологӣ, аз қабили коҳиши ифлосшавии уқёнусҳо, ҳифзи экосистемаҳои соҳилӣ ва таъмини дастрасии устувор ба захираҳои об равона шуда буд.

Дар суханронии худ Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки уқёнусҳо на танҳо манбаи муҳими ҳаёт, балки омили асосии нигаҳдории тавозуни экосистемаи ҷаҳонӣ мебошанд. Онҳо қайд карданд, ки хатарҳои муосир ба уқёнусҳо, аз қабили ифлосшавии муҳити зист, тағйироти иқлим ва коҳиши биоандешавӣ, мушкилоти умумибашариро ба миён оварда, андешидани тадбирҳои муштаракро тақозо менамоянд. Ин изҳорот аҳамияти ҳамкории байналмилалиро дар ҳалли ин мушкилот таъкид мекунад.

Тоҷикистон, гарчанде ба уқёнусҳо дастрасии мустақим надошта бошад, дар пешбурди рӯзномаи глобалии об ва иқлим нақши муҳим дорад. Ташаббусҳои Тоҷикистон, бахусус дар доираи “Раванди оби Душанбе”, дар тӯли ду даҳсола платформаи муҳимеро барои муҳокимаи мушкилоти глобалии об ва дарёфти роҳҳои ҳалли онҳо фароҳам овардааст. Ин раванд кишварҳои аъзои Созмони Милали Муттаҳид, ниҳодҳои он, созмонҳои минтақавию байналмилалӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва дигар ҷонибҳои манфиатдорро муттаҳид карда, ба ҳалли мушкилоти марбут ба об мусоидат мекунад.

Дар конфронс Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки пиряхҳои Тоҷикистон, ки яке аз манбаъҳои асосии оби тоза дар минтақа ба ҳисоб мераванд, дар таъмини амнияти обии Осиёи Марказӣ ва берун аз он аҳамияти хоса доранд. Обшавии босуръати пиряхҳо боиси нигаронии ҷиддии ҷомеаи ҷаҳонӣ гардидааст, зеро онҳо дар нигаҳдории экосистемаи глобалӣ нақши муҳим доранд.

Обшавии пиряхҳо яке аз мушкилоти ҷиддии экологӣ дар асри XXI ба шумор меравад. Пиряхҳо, ки манбаи асосии оби тоза мебошанд, дар таъмини тавозуни иқлим ва дастрасии миллионҳо нафар аҳолӣ ба об нақши муҳим доранд. Дар Тоҷикистон, ки беш аз 60 фоизи захираҳои оби Осиёи Марказиро таъмин мекунад, обшавии пиряхҳо боиси коҳиши захираҳои об ва тағйирёбии экосистемаҳои маҳаллӣ гардидааст. Дар конфронс Президенти Тоҷикистон таъкид намуданд, ки афзоиши талабот ба об дар баробари коҳиши захираҳои пиряхҳо мушкилоти ҷиддиро ба миён овардааст.

Бо мақсади ҳалли ин мушкилот, Тоҷикистон ташаббусҳои зиёди байналмилалиро пешниҳод кардааст. Аз ҷумла, тибқи қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид, 21 март ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо” эълон гардидааст, ки ин ташаббус аз ҷониби Тоҷикистон пешниҳод шуда буд. Ғайр аз ин, дар рӯзҳои 29-31 майи соли 2025 Тоҷикистон мизбони ҳамоиши аввалини байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо гардид, ки ба як платформаи муҳим барои баррасии тадбирҳои муштарак дар самти ҳалли масъалаи обшавии пиряхҳо табдил ёфт.

Ҳифзи уқёнусҳо ва захираҳои об дар сатҳи байналмилалӣ тавассути як қатор санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ танзим карда мешавад, ки асоси онҳоро Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба ҳуқуқи баҳр (UNCLOS, 1982) ташкил медиҳад. Ин конвенсия, ки аксар вақт ҳамчун “конститутсияи уқёнусҳо” номида мешавад, чаҳорчӯбаи ҳуқуқиро барои ҳифз ва истифодаи устувори захираҳои баҳрӣ муқаррар мекунад. UNCLOS ӯҳдадориҳои давлатҳоро оид ба пешгирӣ ва коҳиши ифлосшавии муҳити баҳр, ҳифзи биоандешавии баҳрӣ ва идоракунии устувори захираҳои зиндаи баҳр муайян мекунад.

Яке аз санадҳои муҳими дигар Конвенсияи Комиссияи иқтисодии аврупоии Созмони Милали Муттаҳид оид ба ҳифз ва истифодаи обҳои трансмиллӣ ва кӯлҳои байналмилалӣ (Хелсинки, 1992) мебошад, ки ба идоракунии устувори захираҳои об ва пешгирии ифлосшавии трансмиллӣ нигаронида шудааст. Ин конвенсия давлатҳоро муваззаф мекунад, ки чораҳои муассирро барои пешгирӣ, маҳдудсозӣ ва коҳиши таъсироти трансмиллӣ андешанд ва истифодаи обҳои трансмиллиро бо роҳи оқилона ва одилона таъмин намоянд.

Конвенсияи Рамсар оид ба заминҳои обӣ-ботлоқӣ (1971) низ дар ҳифзи экосистемаҳои обӣ, ки ба уқёнусҳо ва захираҳои баҳрӣ алоқаманданд, нақши муҳим дорад. Ин конвенсия ба ҳифзи заминҳои обӣ-ботлоқӣ, ки макони парандагони обӣ ва дигар намудҳои биологӣ мебошанд, нигаронида шудааст.

Ғайр аз ин, музокироти ҷорӣ оид ба Биоразведкаи ноҳияҳои берун аз салоҳияти юрисдиксияи миллӣ (BBNJ) дар доираи UNCLOS ба таҳкими чаҳорчӯбаи ҳуқуқии ҳифзи биоразведкаи баҳрӣ мусоидат мекунад. Ин санад ба масъалаҳои ҳифз ва истифодаи устувори захираҳои генетикии баҳрӣ, аз ҷумла тақсимоти одилонаи манфиатҳо ва таъсиси минтақаҳои ҳифзшавандаи баҳрӣ нигаронида шудааст. Ин санадҳо дар маҷмӯъ чаҳорчӯбаи ҳуқуқии байналмилалиро барои ҳифзи уқёнусҳо ва захираҳои об ташкил медиҳанд, ки Тоҷикистон низ дар доираи ташаббусҳои худ ба онҳо такя мекунад. Масалан, ташаббуси “Раванди оби Душанбе” бо ҳадафҳои Конвенсияи Хелсинки ва оид ба ҳуқуқи баҳр ҳамоҳанг буда, ба идоракунии устувори захираҳои об мусоидат мекунад.

Дар суханронии худ Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намуданд, ки барои ҳифзи экосистемаҳои соҳилӣ ва баҳрӣ ва минтақаҳои ташаккули манбаъҳои оби тоза теъдоди фондҳои глобалӣ ва ҳаҷми маблағгузориҳо афзун карда шаванд. Ин пешниҳод ба он нигаронида шудааст, ки тавассути афзоиши маблағгузорӣ ва тақвияти ҳамкориҳои байналмилалӣ мушкилоти марбут ба ифлосшавии уқёнусҳо, коҳиши биоандешавӣ ва обшавии пиряхҳо ҳал карда шаванд. Ин пешниҳод бо принсипҳои Конвенсияи UNCLOS ва BBNJ мувофиқ буда, аҳамияти тақвияти механизмҳои молиявиро барои дастгирии чораҳои экологӣ таъкид мекунад.

Ҳамчунин, Роҳбари давлати Тоҷикистон таъкид намуданд, ки ҳифзи уқёнусҳо ва захираҳои об вазифаи умумии тамоми кишварҳои ҷаҳон аст. Онҳо изҳор доштанд, ки танҳо тавассути андешидани тадбирҳои муштарак ва ба роҳ мондани ҳамкории байналмилалӣ метавон ба натиҷаҳои дилхоҳ ноил гардид. Ин изҳорот бо принсипҳои Конвенсияи Хелсинки, ки ба ҳамкорӣ дар идоракунии захираҳои об даъват мекунад, мувофиқ аст.

Иштироки Тоҷикистон дар Конфронси Созмони Милали Муттаҳид оид ба уқёнус мавқеи кишварро ҳамчун яке аз пешсафони рӯзномаи глобалии обу иқлим мустаҳкам намуд. Суханронии Президенти Тоҷикистон на танҳо обрӯи байналмилалии кишварро боло бурд, балки таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳониро ба мушкилоти марбут ба захираҳои об, бахусус пиряхҳо, ҷалб кард.

Барои ҷаҳон конфронс заминаи муҳимеро барои муайян кардани уҳдадориҳои нав дар самти ҳифзи уқёнусҳо ва мавҷудоти зериобӣ фароҳам овард. Изҳори умед карда шуд, ки натиҷаҳои ин чорабинӣ ба татбиқи чораҳои мушаххас ва устувор дар самти ҳифзи муҳити зист мусоидат хоҳад кард. Санадҳои байналмилалӣ, аз қабили UNCLOS, Конвенсияи Хелсинки ва BBNJ, чаҳорчӯбаи ҳуқуқиро барои амалӣ намудани ин уҳдадориҳо таъмин мекунанд.

Иштироки Тоҷикистон дар Конфронси Созмони Милали Муттаҳид оид ба уқёнус нишонаи он аст, ки кишвар дар ҳалли мушкилоти экологӣ ва иқлимӣ дар сатҳи минтақавӣ ва ҷаҳонӣ нақши муҳим дорад. Ташаббусҳои Тоҷикистон, аз қабили “Раванди оби Душанбе” ва эълони “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо”, бо санадҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Конвенсияи UNCLOS ва Хелсинки, ҳамоҳанг буда, ба идоракунии устувори захираҳои об мусоидат мекунанд. Пешниҳодҳои Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар конфронс, аз ҷумла афзоиши маблағгузории фондҳои глобалӣ ва тақвияти ҳамкориҳои байналмилалӣ, метавонанд ба ҳалли мушкилоти муҳими экологӣ мусоидат намоянд.

Санадҳои байналмилалӣ, аз қабили UNCLOS, Конвенсияи Хелсинки ва Рамсар чаҳорчӯбаи устувори ҳуқуқиро барои ҳифзи уқёнусҳо ва захираҳои об таъмин мекунанд. Тоҷикистон бо такя ба ин санадҳо ва ташаббусҳои худ идома медиҳад, ки дар арсаи байналмилалӣ нақши калидӣ бозад ва ба ҳалли мушкилоти глобалӣ саҳми арзанда гузорад.

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД, муовини директор оид ба илм ва таълими Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.

Amit.tj Пешбурди сиёсати илми кишвар

Моро пайгирӣ намоед: Telegram, Facebook, Instagram, YouTube

ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.

Flag Counter

Навид