Рӯзи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ҳамасола 9-уми сентябр таҷлил мешавад, як марҳалаи муҳим дар таърихи кишвар ва рамзи эҳёи миллӣ, озодӣ ва истиқлолият ба шумор меравад. Дар ин рӯз мо мардуми Тоҷикистон аз роҳе, ки ба истиқлолият оварда буд, бо ифтихор ёдовар мешавем ва суннат, фарҳангу ваҳдати хешро ҷашн мегирем.

Истиқлолияти Тоҷикистон дар давраи дигаргуниҳои ҷаҳонӣ дар фазои пасошӯравӣ сурат гирифт. 9 сентябри соли 1991, пас аз пош хӯрдани собиқ давлати абарқудрат, Иттиҳоди Шӯравӣ, Тоҷикистон истиқлолияти худро эълон карда, ба роҳи рушди мустақилона баромад. Ин лаҳза барои тамоми Осиёи Миёна, вақте ки ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди Шуравӣ ба бунёди давлатҳои миллии худ шурӯъ карданд, нуқтаи гардиш гардид. Аммо солҳои аввали истиқлолияти Тоҷикистон бо ҷанги шаҳрвандии таҳмилӣ, ки аз соли 1992 то соли 1997 идома дошт, ҳамроҳ буд. Ҷанг ҷомеаро аз ҳам ҷудо кард ва боиси талафот ва харобиҳои зиёд гардид.

Қобили зикр аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таърихи навини Тоҷикистон нақши марказӣ бозида, кишварро аз марҳилаҳои душвори нооромиҳои сиёсӣ, мушкилоти иқтисодӣ ва низоъҳои дохилӣ бароварданд. Вақте Эмомалӣ Раҳмон сарвари давлат интихоб шуданд, Тоҷикистон дар як ҳолати бесарусомонӣ қарор дошт. Ба шарофати талошҳои он кас барои ташкили музокироти сулҳ бо нерӯҳои мухолифин, дар соли 1997 Созишномаи сулҳ ба имзо расид, ки ба низоъ хотима гузошт.

Роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон дар барқарории сулҳ, таҳкими соҳибихтиёрӣ ва рушди Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзанда гузоштааст. Яке аз дастовардҳои барҷастаи он кас анҷоми ҷанги шаҳрвандӣ буд, ки ин барои дигар давлатҳои дунё ҳамчун намунаи сулҳоварӣ мебошад.

Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон вазифаи бозсозии кишварро ба ӯҳда гирифта, ба ваҳдати миллӣ ва мусолиҳа даъват намуд. Сиёсати ӯ ба ҳифзи сулҳ нигаронида шудааст, ки то имрӯз ҳамчун асоси субот дар Тоҷикистон боқӣ мемонад. Таҳти роҳбарии ӯ дар Тоҷикистон раванди бозсозӣ ва навсозии иқтисодӣ оғоз шуд. Яке аз самтҳои асосии сиёсати иқтисодии ӯ рушди гидроэнергетика, як бахши муҳими истиқлолияти энергетикии кишвар аст. Сохтмони нерӯгоҳи барқи обии Роғун рамзи қудрати иқтисодӣ ва ифтихори миллӣ гардид, ки ба Тоҷикистон имкон дод, ки на танҳо эҳтиёҷоти худро ба нерӯи барқ таъмин намояд, балки ба кишварҳои ҳамсоя низ содирот намояд. Эмомалӣ Раҳмон барои таҳкими мавқеъи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ фаъолона талош мекунад. Таҳти роҳбарии ӯ кишвар ба як иштирокчии муҳими равандҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ табдил ёфт. Тоҷикистон бо бисёр кишварҳо равобити муътадили дипломатӣ дорад. Ӯ дар давраи роҳбарии худ сутуни қавии қудратро ба вуҷуд овард, ки дар кишвар суботи сиёсиро фароҳам оварда имӯз омили субот ва пешравист.

Имрӯз Тоҷикистон дар сиёсати байналмилалӣ ва ҳамкориҳои минтақавӣ фаъолона иштирок мекунад. Кишвар дар минтақаи Осиёи Марказӣ, бахусус дар масъалаҳои амният ва мубориза бо ифротгароӣ нақши калидӣ дорад. Гузашта аз ин, муносибатҳои дипломатӣ бо давлатҳои ҳамсоя ва дигар кишварҳои ҷаҳон ба рушди устувор ва пойдории сулҳ мусоидат мекунанд. Рӯзи истиқлол на танҳо як рӯйдоди сиёсӣ, балки рӯзест, ки тоҷикон фарҳангу анъанаҳои ғании худро ҷашн мегиранд. Халқи тоҷик дорои фарҳанги қадима ва хос аст, ки таҳти таъсири тамаддунҳои гуногун, пеш аз ҳама тамаддуни ориёӣ, форсии қадим, бохтарию суғдӣ, сосонӣ ва дигар тамаддунҳо ташаккул ёфтааст. Либосҳои дурахшони миллӣ, сурудҳои анъанавӣ, рақсҳо ва таомҳо - ҳамаи ин ҷузъи ҷудонашавандаи ҷашни Рӯзи Истиқлолият мебошад.

Истиқлолият ба кишвар имкон дод, ки мустақилона робитаҳои дипломатӣ барқарор кунад, дар созмонҳои байналмилалӣ ширкат варзад ва ҳамкориҳои бисёрҷонибаро фаъолона инкишоф диҳад.

Биёед ҷанбаҳои асосии иштироки Тоҷикистон дар муносибатҳои ҳуқуқии байналмилалӣ ва таъсири он ба амнияти минтақавӣ ва ҷаҳониро баррасӣ кунем. Пас аз эълони Истиқлолият Тоҷикистон раванди ҳамгироӣ ба ҷомеаи ҷаҳониро оғоз кард. Аввалин қадами муҳим эътирофи он аз ҷониби дигар давлатҳо ва пайвастан ба созмонҳои байналмилалӣ буд. Моҳи марти соли 1992 кишвар узви Созмони Милали Муттаҳид (СММ) гардид, ки барои он дар доираи муносибатҳои ҳуқуқии байналмилалӣ имкониятҳои нав фароҳам овард. Тоҷикистон созишномаҳои муҳими байналмилалиро дар бораи ҳифзи ҳуқуқи инсон, аз қабили Конвенсия дар бораи ҳуқуқи кӯдак ва Конвенсия дар бораи барҳам додани ҳама шаклҳои табъиз нисбати занон ба тасвиб расонд. Кишвар ба зиёда аз 50 конвенсияи СММ, аз ҷумла Паймонҳои байналмилалӣ дар бораи ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва сиёсӣ ва Паймонҳо дар бораи ҳуқуқҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ ҳамроҳ шудааст.

Тоҷикистон аз замони таъсисаш дар соли 2001 узви Созмони ҳамкориҳои Шонгҳой буда, дар масоили амнияти минтақа ва мубориза бо терроризм ҳамкорӣ мекунад.

Тоҷикистон ҳамчун узви ИДМ ва дигар иттиҳодияҳо дар танзими масъалаҳои марбут ба ҳуқуқи инсон, ҳамкориҳои иқтисодӣ ва амният ширкат мекунад.

Тоҷикистон дар ташаббусҳои байналмилалии ҳуқуқии мубориза бо таҳдидҳои фаромиллӣ, аз қабили терроризм, ифротгароӣ ва қочоқи маводи мухаддир нақши муҳим дорад.

Дохилшавӣ ба Созмони Милали Муттаҳид на танҳо мақоми Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибихтиёр мустаҳкам кард, балки ба он имкон дод, ки дар ташаббусҳои ҷаҳонӣ оид ба ҳифзи сулҳ, амният ва рушди устувор ширкат варзад. Аз он вакт инҷониб Ҷумҳурӣ дар кори Ташкилоти Давлатҳои Муттаҳида, аз ҷумла мақоматҳои махсуси он, монанди Созмони Умумиҷаҳонии Тандурустӣ, Барномаи рушди Ташкилоти Давлатҳои Муттаҳида (БРСММ) ва Хазинаи байналхалқии асъор (ХБА)-и дигар ташкилотҳо фаъолона иштирок менамояд.

Тоҷикистон дар минтақаи муҳими геостратегии Осиёи Марказӣ ҷойгир буда, нақши муҳими онро дар таъмини амнияти минтақавӣ муайян мекунад. Масъалаҳои мубориза бо терроризм, ифротгароӣ ва қочоқи маводи мухаддир бо назардошти ҳамсоягии он ба Афғонистони ноустувор барои кишвар аҳамияти хоса доранд.

Тоҷикистон як узви фаъоли Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ (СПАД) аст, ки як қатор кишварҳои пасошӯравиро бо ҳадафи таъмини амнияти дастаҷамъӣ муттаҳид мекунад. Ин созмон дар ҳамоҳангсозии талошҳо барои мубориза бо таҳдидҳои фаромиллӣ, аз қабили терроризми байналмилалӣ ва қочоқи маводи мухаддир нақши калидӣ дорад. Тоҷикистон барои таҳкими амнияти умумӣ дар минтақа бо дигар аъзои СПАД, аз ҷумла Русия, Қазоқистон ва Беларус ҳамкориҳои фаъол дорад.

Илова бар ин, Тоҷикистон дар Созмони ҳамкориҳои Шонгҳой (СҲШ) ширкат мекунад, ки ба масоили амниятӣ ва рушди ҳамкориҳои иқтисодӣ ва башардӯстона дар минтақа низ машғул аст. Тоҷикистон дар чаҳорчӯбаи Созмони ҳамкориҳои Шонгҳой дар ҳамоҳангсозии мубориза бо таҳдидҳои аз Афғонистон саршуда нақши муҳим дорад ва дар тамринҳо ва амалиёти муштараки низомӣ ширкат мекунад.

Яке аз самтҳои марказии сиёсати хориҷии Тоҷикистон идоракунии захираҳои об мебошад. Мамлакат захираҳои калони об дорад, ки онҳо дар бо об таъмин намудани тамоми минтақаи Осиёи Миёна роли асосй мебозанд. Дар шароити тағйирёбии иқлим ва афзоиши норасоии об, масъалаҳои идоракунии об аҳамияти бештар пайдо мекунанд.

Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ барои истифодаи оқилона ва ҳифзи захираҳои об иқдом мекунад. Аз ҷумла, кишвар ташаббускори Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор», ки аз ҷониби Маҷмаи умумии СММ барои солҳои 2018-2028 эълон шудааст. Ин иқдом ба аҳамияти иқдомоти муштараки ҷомеаи ҷаҳонӣ ҷиҳати таъмини дастрасӣ ба оби пок, ҳалли масъалаҳои ифлосшавӣ ва истифодаи оқилонаи захираҳои об таъкид мекунад.

Пас аз анҷоми ҷанги шаҳрвандӣ дар соли 1997 Тоҷикистон ба рушди фаъоли дипломатияи иқтисодӣ, ки ба ҷалби сармояи хориҷӣ ва таҳкими равобити тиҷоративу иқтисодӣ нигаронида шудааст, оғоз кард. Яке аз шарикони калидии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ Чин аст, ки бо он кишвар тарҳҳои сершумори зерсохтро амалӣ мекунад. Аз ҷумла, сармоягузориҳои Чин ба рушди инфрасохтори нақлиётӣ ва энергетикӣ мусоидат карданд, ки ба рушди иқтисодии кишвар таъсири назаррас расонидааст.

Тоҷикистон бо Русия, ки шарики муҳими тиҷоратӣ ва манбаи муҳоҷирати корӣ барои мардуми тоҷик боқӣ мондааст, ҳамкориҳои фаъол дорад. Муносибатҳо бо дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ низ, бахусус дар чаҳорчӯбаи Иттиҳоди иқтисодии Авруосиё (ЕАО) ва дигар созмонҳои минтақавӣ нақши муҳим доранд.

Тоҷикистон, ки замонҳои душвори ҷанги шаҳрвандиро аз сар гузаронидааст, дар ташаббусҳои сулҳҷӯёна дар арсаи байналмилалӣ фаъолона иштирок мекунад.

Кишвар дар фаъолиятҳои посдори сулҳи СММ саҳм мегузорад ва инчунин дар миссияҳои башардӯстона, ки барои барқарор кардани сулҳ дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон нигаронида шудааст, иштирок мекунад. Тоҷикистон ҳамчунин аз ташаббусҳо оид ба пешгирии муноқишаҳо ва ҳалли мусолиматомези баҳсҳо ҷонибдорӣ мекунад, ки аз садоқати он ба принсипҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва амният шаҳодат медиҳад. Ҷорӣ намудани ташаббусҳои глобалии об, ки аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба амал омадаанд, дар қонунгузории миллӣ як қадами асосӣ барои таъмини устуворӣ ва самаранокии ин ташаббусҳо дар сатҳи маҳаллӣ мебошад. Ин як иловаи муҳим дар татбиқи консепсияҳои идоракунии устувори об ва рушди устувор мебошад.

Дар зер ҷанбаҳои асосии татбиқи ин ташаббусҳо дар соҳаи қонунгузорӣ ҷузъи ҷудонашавандаи татбиқи бомуваффақияти онҳо мебошад:

Ворид намудани ташаббусҳо дар ҳуқуқи байналмилалӣ ба онҳо эътибори ҳуқуқӣ ва устуворӣ медиҳад. Конунхо ва санадҳои меъёрии хукукӣ барои татбики онҳо замина муқаррар намуда, инчунин масъулияти тарафҳоро оид ба риояи қоидаю принсипҳои муқарраргардида муайян мекунанд.

Таҳлили ташаббусҳои раисиҷумҳури Тоҷикистон аз хоҳиши кишвар барои иштироки фаъолона дар ҳалли мушкилоти ҷаҳонӣ, бахусус дар соҳаи обтаъминкунӣ ва экология шаҳодат медиҳад.

Эълони соли 2003 ҳамчун Соли оби тоза: Ташаббус дар Соли оби тоза аҳамияти захираҳои обро таъкид намуда, таваҷҷуҳро ба масъалаҳои таъмини об ҷалб мекунад. Анҷумани байналмилалӣ дар Душанбе табодули дониш ва таҷриба дар соҳаи идоракунии захираҳои обро тақвият бахшид. Идомаи чунин маъракаҳо ва табодули таҷриба метавонад ба ҳамкориҳои кишварҳо ҷиҳати беҳтар кардани идоракунии захираҳои об мусоидат намояд.

Эъломияи солҳои 2005-2015 ҳамчун Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт»: Ташаббус ба зарурати андешидани тадбирҳои мушаххас ҷиҳати таъмини дастрасӣ ба оби тоза нигаронида шудааст. Даҳсола чаҳорчӯбаи амалҳо ва рӯйдодҳои мушаххасро фароҳам меорад. Арзёбии иҷрои ҳадафҳои ин даҳсола ва дарси ибрат барои ташаббусҳои минбаъда дар соҳаи таъмини об.

Таъмини оби тоза ба кишварҳои Осиёи Марказӣ тавассути таъсиси Консорсиуми байналмилалии истифодаи оби кӯли Сарез: Ҳадафи ин ташаббус таъмини суботи минтақаӣ дар масъалаҳои таъмини об мебошад.

Таъсиси Хазинаи байналхалқии муҳофизати пиряхҳо. Таваҷҷӯҳ ба ҳифзи пиряхҳо барои пешгирии оқибатҳои тағирёбии иқлим муҳим аст.

Иқдомҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон воқеан барои башарият ва сайёраи мо аҳамияти бузург доранд, зеро онҳо ба ҳифзи табиату захираҳои об ва ҳаёти инсоният дар тамоми сайёраи мо нигаронида шудаанд.

Имрӯз Тоҷикистон роҳи субот ва шукуфоиро идома медиҳад. Рӯзи истиқлолият рамзи на танҳо озодӣ, балки ваҳдати миллат, тавоноии он дар рафъи мушкилот ва талош барои ояндаи беҳтар аст. Ҳукумати мамлакат барои баланд бардоштани дараҷаи некуаҳволии аҳолӣ, тараққӣ додани хоҷагии қишлоқ ва саноат, баланд бардоштани дараҷаи маориф ва нигахдории тандурустӣ барномаҳои фаъолона амалӣ карда шудааст.

Рӯзи истиқлолият барои насли наврас ёдоварӣ аз аҳамияти истиқлолият ва соҳибихтиёрии миллӣ ва даъват ба ҳифзи сулҳу ваҳдат аст. Ҷавонони кишвар, ки дар Тоҷикистони соҳибистиқлол ба воя расидаанд, дар ояндаи кишвар нақши муҳим доранд ва иштироки онҳо дар ҷомеа гарави пешрафти минбаъда мебошад.

Тоҷикистони соҳибистиқлол дар муносибатҳои ҳуқуқии байналмилалӣ нақши муҳим мебозад, ки иштирокчии фаъоли равандҳои минтақавӣ ва ҷаҳонӣ мебошад. Иштироки он дар ҳалли масъалаҳои амният, истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ ва рушди устувор онро як бозингари муҳим дар арсаи байналмилалӣ мегардонад. Тоҷикистон бинобар мавқеъи ҷуғрофӣ ва сиёсати фаъоли хориҷии худ мавқеи худро дар ҷаҳон таҳким бахшида, дар ҳифзи сулҳу амнияти ҷаҳон саҳм мегузорад.

Рӯзи Истиқлолияти Тоҷикистон рӯзи ифтихор, хотира ва умед аст. Он барои ҳар як шаҳрванд аҳамияти озодӣ ва истиқлолият ва зарурати пойдории сулҳу ваҳдатро хотиррасон мекунад. Ин ҷашн тамоми тоҷиконро муттаҳид намуда, ба талоши онҳо барои бунёди давлати тавоно ва шукуфон таъкид мекунад.

Бобоев Бекмурод Дӯстович - номзади илмҳои химия, мудири сектори таълиму омӯзиши Филиали

Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи милии илмҳои Тоҷикистон дар вилояти Суғд