Перейти к основному содержанию
Истиқлолият бузургтарин неъмат барои ҳар як миллат ва давлат мебошад. Он рамзи озодӣ, соҳибихтиёрӣ ва худшиносии миллӣ аст. Барои мардуми Тоҷикистон низ Истиқлолият ба ҳайси рукни асосии давлатдории миллӣ ва заминаи рушди ҳамаҷонибаи кишвар ба ҳисоб меравад. Тоҷикистон рӯзи 9-уми сентябри соли 1991 истиқлолияти давлатии худро эълон намуд. Ин сана барои миллати тоҷик оғози як давраи нави таърихӣ гардид – давраи давлатсозии мустақил, эҳёи арзишҳои миллӣ ва таъмини суботи сиёсиву иқтисодӣ.

Масири душвори истиқлолият. Солҳои аввали истиқлолият барои Тоҷикистон хеле мушкил буданд. Ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) кишварро ба бӯҳрони шадиди сиёсиву иҷтимоӣ ва иқтисодӣ рӯ ба рӯ кард. Бо талошҳои пайвастаи Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ва сокинони кишвар , сулҳу субот барқарор ва ваҳдати миллӣ таъмин гардид.

Дастовардҳои замони истиқлол. Дар даврони истиқлол Тоҷикистон ба дастовардҳои назаррас ноил гардид:

  • Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (соли 1994);

  • Барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ (соли 1997);

  • Сохтмони инфрасохтори замонавӣ – роҳҳо, нерӯгоҳҳо, мактабҳо ва беморхонаҳо;

  • Истифодаи захираҳои обӣ ва энергетикӣ, аз ҷумла сохтмони НБО Роғун;

  • Тақвияти сиёсати хориҷии мутавозин ва муносибатҳои дипломатӣ бо беш аз 180 кишвари ҷаҳон;

  • Паҳн гардидани эҳсоси худшиносии миллӣ, фарҳангпарварӣ ва забондӯстӣ.

Аҳамияти Истиқлолият. Истиқлолият барои ҳар як шаҳрванди кишвар масъулият аст – масъулияти муҳофизати дастовардҳо, ҳифзи сулҳ, ва саҳмгузорӣ дар пешрафти давлат. Он имконият медиҳад, ки миллати тоҷик тақдири хешро худаш муайян намояд ва роҳи рушду тараққиёти худро интихоб кунад. Истиқлолият рамзи сарбаландии миллӣ, ваҳдат ва пешрафти Тоҷикистон аст. Мо, ҳамчун шаҳрвандони ин сарзамин, бояд ҳамеша посдори истиқлолият бошем ва барои таҳкими он талош намоем.

1. Пешрафти илм дар даврони истиқлол

Баъди ба даст овардани истиқлолият, яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ – таҳкими илм ва рушди нерӯи зеҳнӣ мебошад. Дар ин самт иқдомҳои зерин татбиқ шудаанд:

а) Барқарор ва рушди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ)

АМИТ, ки маркази асосии илмии кишвар мебошад, пас аз истиқлол имкони рушди мустақилро пайдо кард. Аз ҷумла:

  • Шумораи пажӯҳишгоҳҳои илмӣ афзудааст (масалан, Пажӯҳишгоҳи физика ва техника, Пажӯҳишгоҳи обуҳавошиносӣ, Пажӯҳишгоҳи илмҳои иқтисодӣ ва ғайра);

  • Ба омӯзиши масоили миллӣ, захираҳои табиӣ, забону фарҳанг, энергетика, экология ва дигар масъалаҳои муҳим таваҷҷуҳи бештар зоҳир мешавад;

  • Илм дар Тоҷикистон ба тадриҷ ба фазои илмии ҷаҳонӣ пайваст мешавад – тавассути ҳамкориҳои байналмилалӣ, конференсияҳо ва табодули олимон.

б) Рушди илм дар донишгоҳҳо

  • Дар баробари АМИТ, донишгоҳҳо низ ба марказҳои тадқиқотӣ табдил ёфтанд;

  • Барномаҳои таҳсилоти магистратура ва докторантура (PhD) ҷорӣ гардиданд;

  • Ҳукумати кишвар барои ҷавонони боистеъдод барномаҳои стипендиявӣ, аз ҷумла таҳсил дар хориҷро ташкил кард

в) Дастгирии давлатӣ

  • Соли 2020 ва баъдан, “Стратегияи рушди илм барои солҳои 2021–2040” қабул гардид;

  • Фонди давлатии дастгирии илм таъсис ёфт;

  • Барои рушди инноватсия ва технологияҳои нав лоиҳаҳои вижа роҳандозӣ шудаанд.

2. Пешрафти истеҳсолот дар замони истиқлол

Солҳои аввали истиқлол барои бахши саноат ва истеҳсолот хеле душвор буданд, вале тадриҷан вазъ беҳтар шуд ва имрӯза Тоҷикистон ба марҳалаи нави саноатишавии босуръат ворид шудааст.

а) Саноати энергетикӣ

  • Сохтмони Неругоҳи барқи обии “Роғун”, ки яке аз бузургтарин лоиҳаҳои стратегии кишвар аст;

  • Бунёди НБО-ҳои дигар дар дарёҳои Вахш, Зарафшон ва Панҷ;

  • Барқарорсозии шабакаҳои барқ ва интиқоли нерӯ ба кишварҳои ҳамсоя.

б) Саноати сабук ва саноати истеҳсолӣ (вазнин)

  • Сохтмони корхонаҳои нави коркарди пахта, алюминий, маъданҳои кӯҳӣ;

  • Ифтитоҳи корхонаҳои нассоҷӣ (бофандагӣ), пойафзолдӯзӣ ва дӯзандагӣ, ки асосан бо таҷҳизоти муосир муҷаҳҳазанд;

  • Пешрафт дар истеҳсоли семент, оҳан, шиша ва дигар масолеҳи сохтмонӣ.

в) Кишоварзӣ ва агросаноат

  • Гузариш ба шаклҳои нави хоҷагидорӣ (деҳқонӣ ва кооперативҳо);

  • Бунёди корхонаҳои коркарди меваю сабзавот ва маҳсулоти кишоварзӣ;

  • Содироти маҳсулоти кишоварзии Тоҷикистон ба кишварҳои хориҷӣ (Русия, Қазоқистон, Чин, Покистон ва ғайра).

г) Минтақаҳои озоди иқтисодӣ (МОИ)

Барои ҷалби сармоягузории хориҷӣ ва рушди истеҳсолот:

  • МОИ “Данғара”, “Панҷ”, “Суғд”, “Ишкошим” ва “Кӯлоб” таъсис ёфтанд;

  • Ин минтақаҳо имтиёзҳои андозӣ ва гумрукӣ доранд;

  • Дар иншооти МОИ ширкатҳои ватаниву хориҷӣ фаъолият доранд

Истиқлолият барои рушди илм ва истеҳсолот дар Тоҷикистон шароити мусоид фароҳам овард. Дар ин муддат кишвар тавонист:

  • Бунёди соҳаҳои нав;

  • Саҳмгузорӣ дар иқтисоди миллӣ тавассути истеҳсолоти дохилӣ;

  • Таҳкими нерӯи илмӣ ва рушди нерӯи инсонӣ;

  • Ҷалби сармоя ва ҳамкории байналмилалиро таъмин намояд.

Ин ҳама дастовардҳо далолат бар он доранд, ки Тоҷикистон дар роҳи таҳкими истиқлолияти иқтисодӣ ва зеҳнӣ бо устуворӣ пеш меравад.

Пешрафти соҳаи маориф дар замони Истиқлолияти Тоҷикистон

Маориф – пояи рушди миллат ва асоси устувори давлатдории муосир ба ҳисоб меравад. Пас аз ба даст овардани истиқлолият, Тоҷикистон бо вуҷуди мушкилиҳои ҷанг ва бӯҳрони иқтисодӣ тавонист ба рушди соҳаи маориф аҳамияти махсус диҳад. Имрӯз маориф яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ ба ҳисоб меравад.

1.Сохтори низоми маориф

Низоми маорифи Тоҷикистон имрӯз аз зинаҳои зерин иборат аст:

  • Таҳсилоти томактабӣ (кӯдакистонҳо);

  • Таҳсилоти миёнаи умумӣ (синфҳои 1–11);

  • Таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ (коллеҷҳо, литсейҳо);

  • Таҳсилоти олӣ ва баъдидипломӣ (донишгоҳҳо, магистратура, докторантура).

2. Ислоҳот ва пешрафтҳо дар соҳаи маориф

а) Барқарорсозӣ ва бунёди муассисаҳои нав

  • Соли 1991 то 2024 дар Тоҷикистон беш аз 3000 муассисаи нави таълимӣ сохта шуд;

  • Бисёр мактабҳо ва муассисаҳои куҳна таъмиру навсозӣ гардиданд;

  • Маблағгузорӣ ба соҳаи маориф ҳамасола афзоиш меёбад (дар соли 2023 — зиёда аз 6,5 миллиард сомонӣ).

б) Тағйири низоми таълим

  • Низоми 12-сола ба омӯзиш ҷорӣ шуд (1 соли томактабӣ + 11 синфи мактаб);

  • Мувофиқсозии барномаҳо бо стандартҳои байналмилалӣ;

  • Ҷорӣ шудани барномаи таълимоти инклюзивӣ барои кӯдакони имконияташон маҳдуд.

в) Дастгирии омӯзгорон

  • Афзоиши музди меҳнати омӯзгорон;

  • Барномаҳои бозомӯзӣ ва курсҳои такмили ихтисос;

  • Ҷорӣ намудани стипендия ва ҷоизаҳо барои омӯзгорони беҳтарин;

  • Барномаи “Омӯзгори соли Тоҷикистон”.

г) Таҳсилоти олӣ ва байналмилалӣ

  • Имрӯз дар кишвар беш аз 40 муассисаи таҳсилоти олӣ фаъолият дорад;

  • Фаъолияти муассисаҳои хориҷӣ, мисли Донишгоҳи славянии Русия-Тоҷикистон, Донишгоҳи Осиёи Марказӣ ва ғайра;

  • Ҷорӣ шудани низоми кредитии таҳсил ва барномаҳои магистратура/докторантура;

  • Табодули донишҷӯён ва омӯзгорон бо кишварҳои хориҷӣ;

  • Барномаи "5000 мутахассис барои Тоҷикистон" барои таҳсил дар хориҷ.

д) Рақамикунонии маориф

  • Ҷорӣ шудани технологияҳои иттилоотӣ ва рақамӣ дар таълим;

  • Фаъолияти портали “Маориф.tj”, шабакаҳои омӯзиши фосилавӣ, китобҳои электронӣ ва синфҳои виртуалӣ;

  • Омӯзиши компютер ва фанҳои техникии нав дар мактабҳо.

3. Барномаҳои миллӣ ва стратегӣ

Ҳукумати кишвар чандин барномаи муҳими давлатӣ барои рушди маориф қабул кардааст, аз ҷумла:

  • “Барномаи давлатии рушди маориф дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021–2030”;

  • “Стратегияи миллии рушди маориф”;

  • Барномаи рушди муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ, миёна ва олӣ;

  • Барномаҳои махсус барои фарогирии духтарон ба таҳсил дар деҳот ва ноҳияҳои дурдаст.

4. Дастовардҳои назаррас

  • Бештар аз 99% кӯдакони синни мактабӣ ба таҳсил фаро гирифта шудаанд;

  • Сатҳи саводнокии аҳолӣ зиёда аз 99% мебошад;

  • Тоҷикистон дар чандин лоиҳаҳои байналмилалии маориф иштирок мекунад (UNESCO, UNICEF, World Bank, Erasmus+);

  • Талошҳои зиёд дар самти забони давлатӣ, фарҳанги миллӣ ва худшиносии таърихӣ тавассути маориф густариш ёфтаанд.

Дар давраи истиқлол, соҳаи маорифи Тоҷикистон бо вуҷуди мушкилоти мавҷуда ба дастовардҳои назаррас ноил гардид. Ҳукумати кишвар маорифро ҳамчун пояи асосии рушди ҷомеа ва таҳкими давлатдорӣ эътироф намуда, пайваста ба он таваҷҷуҳи хос зоҳир менамояд. Пешрафти соҳаи маориф яке аз омилҳои калидии рушди кадрҳои миллӣ, таҳкими худшиносии шаҳрвандӣ ва тараққиёти иҷтимоиву иқтисодӣ ба ҳисоб меравад. Ногуфта намонад, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз соли 1992 то имрӯз, ҳамчун яке аз шахсиятҳои бузурги таърихи навини кишвар, нақши сарнавиштсозро дар таҳкими Истиқлолияти давлатӣ ва рушди соҳаҳои ҳаётии мамлакат иҷро намудаанд. Пешвои миллат бо хирад, иродаи матин ва ташаббусҳои созандаи худ барои бунёди як ҷомеаи пешрафтаю мутамаддин, эҳёи фарҳанги миллӣ ва ҳифзи арзишҳои давлатдорӣ заминаҳои устувор гузоштанд. Мақсад ва талошҳои пайвастаи Президенти кишвар дар роҳи таъмини зиндагии шоистаи мардум, таъмини рушди устувор ва таҳкими пояҳои давлатдорӣ шоёни таҳсину қадрдонӣ мебошад. Саҳми бузурги Ҷаноби Олӣ дар таъмини суботи сиёсӣ, рушди маориф ва дигар соҳаҳои муҳими ҷомеа, дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт хоҳад шуд ва ҳамчун намунаи барҷастаи раҳбарии хирадмандона барои наслҳои имрӯзу фардо хизмат хоҳад кард.

Субҳонов Д.Қ. ходими илмии шуъбаи “Энергетикаи гидрогенӣ”-и

Институти кимиёи ба номи В.И.Никитини АМИТ