Солҳои охири 80-ум ва аввали 90-уми садаи гузашта Иттиҳоди Шуравии собиқи абарқудрат шикаста шуд ва дар натиҷа 15 давлати мустақил ва соҳибихтиёр ба вуҷуд омад. Баъзе аз ин кишварҳо: ба монанди Латвия, Литва ва Эстония чунин рӯзро солҳои сол интизор буданд. Аз ин рӯ, онҳо зуд худро ба оғӯши Аврупо партофта тамоми иртибот, муносибот ва алоқаашонро бо аксари кишварҳои навташкили ИДМ канданд.
Оҳиста-оҳиста миёни чанде аз кишварҳои собиқ Шуравӣ нофаҳмиҳо ва зиддиятҳо ба амал омада, ин зиддиятҳо ба низоъҳо ва низоъҳо ба низоъҳои яроқнок табдил ёфтанд. Масалан, зиддиятҳои марзиву ҳудудӣ миёни Озарбойҷону Арманистон ба ҷанг табдил ёфт. Декабри соли 1989 бо баҳонаи ба ҷойи Қунаев таъйин намудани як нафар русзабон байни аҳолии маҳаллӣ (қаззоқҳо) ва русзабонҳо задухӯрди мусаллаҳона ба амал омад ва ин задухӯрд боиси ба сиёсати калон ворид гаштани Н.Назарбоев ва аз Қазоқистон рафтани беш аз 3 миллион русҳо ва русзабонҳо гардид. Қазоқҳо ин рӯзро “Желтоқсан” номидаанд.
Ҳамин ҳодиса дар Тоҷикистон низ бо баҳонаи “хона додани ҳукумат ба арманиҳо” такрор гардид ва боиси кушта шудани чанд нафар аз ҳаммиллатони мо шуд ва ин ҳодиса дар таърихи тоҷикон бо номи “Ҳодисаҳои февралӣ”ворид гардид.
Ин ҳодисаро метавон як “репетитсия” аз ҷониби мухолифин арзёбӣ намуд. Аз ҳамин давра сар карда вазъият дар Тоҷикистон рӯз аз рӯз майл ба бадшавӣ намуд. Аз ҳамин давра сар карда пора намудани кишвар ба қисмҳо ба хотири маҳал, ҳизбҳову гурӯҳҳои алоҳида, ҳатто ба хотири ашхоси алоҳида, ташкили ҳизбҳо ва созмонҳои маҳаллӣ, вале бо номҳои дурӯғини демокративу мардумиву ҷамъиятӣ ва зиёиву ғайраҳо оғоз гардид.
Баҳори соли 1992 ин гурӯҳбозиву аҳзоббозиҳо мардуми ҷумҳуриро ба ду майдони ба ҳамдигар зид гирд овард ва ин майдонҳо бо номи “Шаҳидон ва Озодӣ” ба фаъолиятҳои зиддиҳамдигарӣ оғоз карданд. Дар ҳар кадоми ин майдонҳо рӯзе то 10-15 ҳазор ва аз ин ҳам бештар одамон ҷамъ мешуданд ва муқобили ҳамдигар суханронӣ намуда, мардуми ҷамъшуда дар ин майдонҳоро ба бадтарин корҳову амалҳо гунаҳкор медонистанд ва барои аз байн бурдани ҳамдигар даъватҳо ба амал овардаву бо оҳану чӯбу чӯбдастаҳо ҳамлавар мегаштанд.
Ташкилкунандагон ва пешвоёни майдони Шаҳидон барои ҷамъ намудани одамон аз тамоми роҳҳо истифода менамуданд, то сафҳояшонро зиёд нишон диҳанд. Барои он ки мардуми оддиро аз корҳои баҳорӣ, аз киштукор боздоранду ба майдон оваранд, ба пахш намудани ҳар гуна фатвоҳои дурӯғ аз қабили: “Ҳар касе ба майдон намеравад ё кӯмак намекунад, занаш талоқ”, ё “Нони муаллим ҳаром ва ҷанозааш нораво” ва ба ҳамин монанд фатвоҳои дурӯғин ва аблаҳона даст мезаданд.
Ҳамаи ин амалҳои душманона аз дохил ва хориҷи кишвар тавассути душманони дохиливу хориҷии давлат ва ҳукумати Тоҷикистон дастгирӣ ёфта бо дасти худи тоҷикон амалӣ карда мешуданд. Ҳадаф, мақсад ва мароми онҳо ба пораҳо тақсим намудани кишвар ва ба ҷони ҳамдигар андохтани мардуми бечора ва “обро лой кардану моҳӣ гирифтан” буд.
Чунин як вазъияти нобасомон, ки баъд аз пароканда шудани майдонҳо дар мамлакат ба вуҷуд омада буд, боиси оғози ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон гардид ва вазъияти харбиву сиёсии кишварро аз бад бадтар гардонид.
Ҳамин гуна вазъияти муташанниҷ ҷонибдорони Сохти Конститутсиониро водор намуд, ки чораҳои муассир андешида. вазъиятро ба нафъи мардум ва давлат тағйир дода, сохти Конститутсиониро дар кишвар бақарор намоянд. Бо дарназардошти вазъияти мавҷуд ноябри соли 1992 Сессияи 16 Шурои Олии ҷумҳурӣ дар шаҳри Хучанд доир гардид ва дар ҳамин Иҷлосия Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Шурои Олӣ интихоб гардиданд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар хамин Иҷлосия дар баромадашон таъкид намуданд, ки “Ман ба Шумо сулҳ меорам ва тамоми гурезагонро ба маҳалли зисти доимиашон бармегардонам”. Аз ҳамин рӯз сар карда Пешвои миллат бо заҳматҳои зиёд ва талошҳои мудаввом, бо азхудгузариҳо ба кор шуруъ карда, ҳам гурезагонро ба Ватан баргардониданд ва ҳам сулҳро дар кишвар барқарор намуданд.Бо ҷидду ҷаҳди зиёд, бо талошҳои хастанопазир, бо он ҷасуриву хиради азалӣ, ки махсуси худи эшон мебошад, тавонистанд, ки тамоми мардумро сарҷамъ намуда як ҷумҳурии обод, озод, ором ва зеборо бо номи Тоҷикистон бисозанд. Имрӯзҳо мо бо шарофати Презденти муҳтарамамон Эмомалӣ Раҳмон дорои як давлати комилҳуқуқ, соҳибистиқлол, дар сатҳи ҷаҳонӣ шинохта, ободу зебо ва бехавфу хатар, мардуми сарҷамъ ва дорои ваҳдати комил мебошем. Бо истифода аз фурсати муносиб ҷашни Ваҳдатро ба тамоми мардуми шарифи ҷумҳурии азизамон табрику муборакбод мегӯем. Бигзор, сулҳу салоҳ дар кишвар доимӣ ва Ваҳдати миллӣ дар Ватанамон устувор ва поянда бошанд.
Холназаров Н, ходими илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики ИОМДОА-и АМИТ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
