Тағйирёбии глобалии иқлим ва гармшавии мунтазами ҳарорати ҳаво яке аз мушкилот ва хатарҳои ҷиддии экологӣ ба ҳисоб меравад, ки тайи даҳсолаҳои охир ба минтақаи Осиёи Марказӣ ва махсусан ба Тоҷикистон таъсири назаррас расонидааст. Таъсири ин раванд дар шакли обшавии босуръати пиряхҳо, камшавии захираҳои обӣ ва афзоиши хавфи хатарҳои пиряхӣ эҳсос мешавад.
Дар ҳамин замина, ҳодисаи 25-уми октябри соли 2025 дар ҳудуди деҳаи Сафедоби ҷамоати деҳоти Қалъаи Лаби Об ноҳияи Тоҷикобод, ки дар он пораи аз пиряхи Деҳдал канда шуда, аз тариқи дара поён лағжидааст, ҳамчун бонги хатар ва нишонаи равшани паёмадҳои тағйирёбии иқлим арзёбӣ мешавад.
Пиряхи Деҳдал аз ҷониби мутахассисони Маркази илмӣ-таҳқиқотии ва экологияи муҳити зисти Осиёи Марказӣ (Душанбе) дар якҷоягӣ бо Муассисаи давлатии илмии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо истифода аз ҳавопаймоҳои бесарнишин таҳқиқ карда шуда (солҳои 2019,2020 ва 2023), корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ дар ин минтақа минбаъд низ идома хоҳанд ёфт.
Дар нишебии шимолии қаторкӯҳи Пётри Якум, дар ҳудуди ҳавзаи дарёи Сурхоб, тақрибан панҷоҳ пиряхи хурд ҷойгиранд. Аз ҳама бузургтарини онҳо пиряхи Деҳдал буда, пиряхи набзӣ (surging- eng, пульсирующий-ru, пиряхе ки бо давраҳои тезҳаракатии муваққатӣ тавсиф мешавад) ба шумор меравад. Деҳдал ба навъи пиряхҳои мураккаби водигӣ тааллуқ дошта, дар ҷараёни шаклгирии он як шохоби хурд аз тарафи рости пирях ба он ҳамроҳ мегардад, ки морфологияи умумии системаи яхбандиро мураккабтар месозад. Забони пирях аз болои дараи тангу нишеб ва санглох овезон буда, нишонаҳои равшани таъсири гравитатсонӣ ва раванди шикасту лағзиши яхро нишон медиҳад.
Тибқи тасвирҳои моҳвораии Sentinel-2 (10 м), пиряхи Деҳдал то 17 сентябри соли 2025 дар ҳолати оромӣ қарор дошта, баъдан ба ҳаракат омадааст. То 22 сентябри соли ҷорӣ забонаи он дар водии дарёи Дара пеш рафта, то наздикии деҳаи Сафедоб расидааст.
Дар баробари ин, ҳаракати сегментии пирях ба қайд гирифта шуда, суръати максималии он рӯзи 25 октябри соли 2025 мушоҳида гардидааст. Ҳамин тариқ, ҳаракати пиряхи Деҳдал то санаҳои 27 октябр идома ёфта, дар натиҷа забонаи пирях дар маҷмӯъ тақрибан то 4500 метр поён ҳаракат намудааст.
Бояд кайд кард, ки ин ҳодисаи мазкур дар пиряхи Деҳдал бори аввал нест. Пиряхи мазкур ҳамчун пиряхи набзонии фаъол буда, ҳаракати он дар солҳои 1890, 1974, 2015-2016 дар адабиётҳо сабт гардидааст. Бори охир ҳаракати фаъоли пиряхи мазкур дар солҳои 2015-2016 ба қайд гирифта шуда буд, ки дар он як ҳодисаи классикии фурӯпошӣ рух дод.
Таҳти ин унвон имрӯз дар толори Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи милли илмҳои Тоҷикистон бо ташаббуси Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Раёсати АМИТ 10- умин Конференсияи илмӣ-ҷумҳуриявии «Саҳми занон дар рушди илм» дар сатҳи баланд баргузор гардид.
Дар конфронси мазкур муовини Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон Мансурӣ Дилрабо., Раиси Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Файзиддинзода Бунафша., Вазири фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон Сатториён Матлубахон., Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт., Раиси Кумита оид ба илм, маориф, фарҳанг ва сиёсати ҷавонони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Содиқи Насиба., муовини Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон Юсуфӣ Хайринисо иштирок ва суханронӣ намуданд.
Дар оғози конфронс Раиси Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Файзиддинзода Бунафша суханронӣ намуда нақши занонро дар рушду такомули илм, муаррифии ҳаёт ва фаъолияти олимаҳои шинохтаи тоҷик, дастоварду комёбиҳои занон дар ҷодаи пажӯҳиши илмӣ муҳим арзёбӣ намуд. Сипас дар ҷараёни суханронӣ муовини Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон Мансурӣ Дилрабо нақши занону бонувони кишваро дар рушду пешрафти тамоми соҳаҳои фаъолияти ҷаъмиятиву сиёсӣ муҳим арзёби намуд.
Дар идомаи конфронси мазкур Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт зимни суханрони қайд кард, ки дар даврони соҳибистиқлолӣ маҳз бо сиёсати оқилонаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мақому манзалати занону бонувон дар ҷомеа марҳила ба марҳила боло рафта вобаста ба ин Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тадбирҳои баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа», Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи кафолатҳои давлатии баробарҳуқуқии мардону занон ва имкониятҳои баробари амалигардонии онҳо», Нақшаи миллии тадбирҳо дар хусуси баланд бардоштани мақом ва нақши зан, барномаҳои давлатии «Самтҳои асосии сиёсати давлатӣ оид ба таъмини ҳуқуқу имкониятҳои баробари мардон ва занон», «Тарбия, интихоб ва ҷобаҷогузории кадрҳои роҳбарикунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳисоби занону духтарони лаёқатманд» қабул гардидаанд.
5-уми марти соли равон ҳайати маъмурият ва кормандони Институти кимиёи ба номи В.И. Никитин бахшида ба ёдбуди академик Павловский Евгений Никанорович дар назди нимпайкараи ин олими асри XX ҷамъ омаданд. Дар ин ҷамъомад ҳайати меҳмонон, вакилони Раёсати АМИТ, олимони соҳа ва намояндагони ахбори омма иштирок намуданд.
Бояд ёдовар шуд, ки академик Е.Н.Павловский зоологи даврони шӯравӣ, энтомолог ва асосгузори мактаби шӯравии паразитология ба ҳисоб рафта, солҳои 50-уми асри гузашта ҳамчун роҳбари Филиали Академияи илмҳои Иттиҳоди Шӯравӣ дар Тоҷикистон фаъолият намудааст.
Хизматҳои академик Е.Н.Павловскийро дар пешрафти илми тоҷик ба назар гирифта, дар назди нимпайкараашон ҳамчун рамзи эҳтиром ва ёдоварӣ гулчанбар гузошта шуд.
ШАНБЕГӢ ДАР МУАССИСАИ ДАВЛАТИИ ИЛМИИ “МАРКАЗИ ОМӮЗИШИ ПИРЯХҲОИ АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН”
02-юми марти соли равон дар асоси дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи ободкориву сабзгардонӣ ва ҷиҳати иҷроиши протоколи маҷлиси Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 24 январи соли 2024, №1 оиди тозагиву озодагии иншооту биноҳо, ташкилоту муассисаҳо, кӯчаву хиёбонҳо дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон шанбегии умумӣ гузаронида шуд.
Дар рафти шанбегӣ кормандони Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” бо роҳбарии директори марказ, профессор Абдулҳамид Қаюмов бо мақсади тоза намудани гулгашту роҳравҳо аз барфи навборида ва озод намудани шохаҳои дарахтон аз барф дастаҷамъона саҳми хешро гузоштанд.
Бояд қайд намуд, ки инчунин аъзои Анҷумани “Занони пиряхшинос”-и Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” чун ҳарвақта фаъолона дар шанбегии мазкур иштирок карданд.
Имрӯз (02.03.2024) аҳли кормандони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва ниҳодҳои дар тобеияти академиябуда дастаҷамъона барои баргузории шанбегӣ баромаданд, дар баргузории шанбегӣ кормандон барои ҳифзи табиат саҳми босазои худро гузоштанд. Ҳафтаҳои қаблӣ дар баргузории шанбегиҳо кормадон дар нарм намудани бехи дарахтону шинонидани гулу буттаҳо, дарахтон ва умуман корҳои ободгардонӣ саҳмгузоӣ мекарданд.
Бояд гуфт, ки бо иваз шудани обу ҳаво дар тоза намудани дарахтон гулу буттаҳои гирду атрофи академия, ки барф боли онҳо вазни зиёдатӣ бор карда буд ва хатари шикастан аз барфро доштанд, саҳмгузорӣ намуданд, ҳамзамон барои пиёдагардон роҳкушоӣ намуда, роҳҳоро низ аз барф тоза намуданд.
ДУШАНБЕ, 29.02.2024 /АМИТ «Ховар»/. Дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мулоқоти президенти Академия Қобилҷон Хушвахтзода бо Сафири Ҷумҳурии Исломии Эрон дар Тоҷикистон Алиризо Ҳақиқиён баргузор гардид.
ДУШАНБЕ, 29.02.2024 /АМИТ «Ховар»/. Дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мулоқоти президенти Академия Қобилҷон Хушвахтзода бо Сафири Ҷумҳурии Исломии Эрон дар Тоҷикистон Алиризо Ҳақиқиён баргузор гардид.
Тавре АМИТ «Ховар» бо истинод ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон хабар медиҳад, Қобилҷон Хушвахтзода дар робита ба ҳамкории илмии дуҷониба ва самтҳои афзалиятноки фаъолияти илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маълумоти муфассал дод. Ҷонибҳо эътимоду ҳавасмандиашонро ба тақвияти ҳамкорӣ дар ин самт иброз намуданд.
Гуфта шуд, ки муносибатҳои дипломатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Исломии Эрон аз соли 1992 барқарор гарида, то ин ҷониб рушду густариш ёфтаанд. Таъкид шуд, ки мо бояд ҳамкорӣ ва созишномаҳоро байни ниҳодҳои илмии ду мамлакат тақвият бахшида, барои ба даст овардани натиҷаҳои назаррас ва рушди соҳаи илми ду мамлакати ҳамфарҳангу ҳамзабон мусоидат намоем. Ҳамкорӣ бояд барои омода намудани олимони ҷавон ва ба самти илм ҷалб намудани магистрантону унвонҷӯён тақвият бахшида шавад.
Дар мулоқот ҷонибҳо ба ҳамкории мутақобилан манфиатбахш изҳори омодагӣ намуданд.
АКС: Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
28- уми феврали соли равон зери унвони “Саҳми Додхудоева Лариса Назаровна – доктори илмҳои таърих, профессор мудири шӯъбаи этналогия ва антропалогияи таърихии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш дар толори барҳавои Донишкадаи давлатии санъати тасвирӣ ва дизайни Тоҷикистон маҳфили эҷодӣ баргузор гардид. Чорабинӣ бо сухани ифтитоҳии Ғанизода Ҷамшед Шуҷоат – ректори Донишкадаи давлатии санъати тасвирӣ ва дизайни Тоҷикистон оғоз гардид.
Дар чорабинӣ ҳайати кормандон аз Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш ва омузгорон, донишҷуён иштирок ва суханронӣ намуданд. Дар фарҷом Додхудоева Л.Н., аз ҷониби раёсати Донишкада бо тӯҳфаҳои хотиравӣ ва гулу-гулдастаҳо қадрдонӣ карда шуд.
Додхудоева Л.Н., хатмкардаи факултети ҳунаршиносии Институти рассомӣ, ҳайкалтарошӣ ва меъмории ба номи И.Е. Репини Академияи ҳунарҳои СССР дар шаҳри Санкт-Петербурги Федератсияи Россия мебошад. Номбурда муаллифи зиёда аз 500 китоб, албом, рисола ва мақолаҳои илмӣ мебошад, ки дар ҷумҳурӣ ва хориҷи кишвар чоп шудаанд.
Нахустин тадқиқотчие, ки расмҳои миниатюраҳои Шарқро аз хазинаи Акадимияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон / Tajik National Academy of Sciences пурра омухта, дастраси илми ҷахон гардонидааст. Маданияти Тоҷикистонро дар хориҷи кишвар аз ҷумла дар Осорхонаи Ҳиндустон (Берлин, с. 2011), Донишкадаи мутараққии тадқиқотҳо (Принстон, Нью Джерси, ИМА с. 2004- 2005), дар Макотиби олии тадқиқотҳои иҷтимои (Париж, с. 2007), Донишгоҳи Ратгерс (ИМА, с.2008), Донишгоҳи Колгейт (ИМА с.2011) фаъолона ташвиқу тарғиб намуда, намоиши ҳунарҳои мардумии Тоҷикистонро ташкил кардааст. Яке аз тадқиқотчиёни асосӣ дар соҳаи ҳунарҳои муосир ва муаллифони китоби тараққиёти ҳунарҳои мардумӣ дар Тоҷикистон шинохта шудааст.
ТАШРИФИ ИШТИРОКДОРОНИ КУРСИ ОМӮЗИШИИ РАИСОНИ КУМИТАҲОИ ИҶРОИЯИ ҲХДТ БА КУМИТАИ ИБТИДОИИ “ХИРАДМАНДОН”- И АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН
28- уми феврали соли равон тибқи нақшаи кории КИМ ҲХДТ иштирокдорони курси омӯзишии раисони Кумитаҳои иҷроияи шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ барои дидан намудан аз ҳуҷҷату ҳуҷҷатдории кумитаҳои ибтидоии пешсаф ба АМИТ ташриф оварданд, меҳмононро раиси Кумитаи ибтидоӣ Президенти Академияи миллии илмҳо Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ва муовини раиси кумита Қурбонова Ширин ташрифашонро хайру мақдам гуфта, барои аз утоқҳои корӣ ва ҳуҷҷатдории КИ “Хирадмандон” дидан намудан роҳнамоӣ намуданд.
Дар раванди дидан намудани ҳуҷҷатҳо раиси Кумитаи иҷроияи ҲХДТ дар ноҳияи Шоҳмансур Каримзода Нилуфар қайд намуданд, ки Кумитаи ибтидоии “Хирадмандон” – и АМИТ яке аз фаъолтарин кумита ба ҳисоб меравад, чун ки мутобиқ ба Оиннома ва Низомномаи ҲХДТ корро ба роҳ монда, дар тамоми чорабиниҳо иштироки фаъолона нишон дода, бо сипоснома, ифтихорнома ва дипломҳои кумитаи иҷроияи ноҳия ва КИМ ҲХДТ сарфароз гардонида шудаанд.
