Бувад фархунда истиқлолат, эй дӯст,
Шавад пояндатар иқболат, эй дӯст.
Расидӣ бар муродат миллати ман,
Муборак, ин мубораксолат, эй дӯст!

Истиқлолият аз ҷумлаи арзишҳои олӣ ва неъмати бебаҳоест, ки ҳар як миллат барои ба даст овардан ва ҳифзи он садсолаҳо мубориза мебарад. Барои мардуми тоҷик 9 -уми сентябри соли 1991 рӯзи тақдирсоз ва сарнавиштсоз ба шумор меравад. Дар ин рӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон Истиқлолияти давлатии худро эълон намуда, ҳамчун давлати мустақил дар ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардид.

Истиқлолият на танҳо рамзи озодӣ ва худшиносии миллӣ, балки пояи асосии ташаккулёбии давлатдории навин, рушди сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва иҷтимоии кишвар ба ҳисоб меравад. То ба даст овардани истиқлолият халқи тоҷик роҳи пурмашаққатеро тай намудааст: аз асорату истибдоди хориҷӣ то давраи пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва эҳёи давлати миллӣ. Аммо солҳои аввали истиқлолият барои Тоҷикистон озмоиши сахт буданд. Бӯҳрони иқтисодӣ, нооромии сиёсӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ таҳдиди ҷиддӣ ба бақои давлат ва миллат гардиданд.

Бо вуҷуди ин, мардуми тоҷик бо иродаи қавӣ ва роҳбарии оқилонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз вартаи ҷанг баромаданд. Ба шарофати сиёсати сулҳҷӯёна ва ваҳдатофарини Сарвари давлати Тоҷикистон роҳи рушд, субот ва тараққиётро пеш гирифт.

Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол дар арсаи байналмилалӣ ҷойгоҳи арзандаи худро пайдо кардааст. Пешрафтҳои назаррас дар соҳаҳои иқтисод, маориф, илм, фарҳанг, варзиш ва робитаҳои байналмилалӣ далели равшани имкониятҳои истиқлолият мебошанд. Хусусан ҳифзи сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва рушди давлати дунявӣ аз дастовардҳои бузурги мардуми тоҷик ба шумор мераванд.

9 сентябр – Рӯзи Истиқлолияти давлатӣ, на танҳо як санаи таърихӣ, балки рамзи худшиносӣ, ваҳдат ва ифтихори миллии ҳар як шаҳрванди кишвар мебошад. Ҳар як тоҷик бояд ба қадри ин неъмати бебаҳо расад, истиқлолиятро пос дорад ва барои ободиву пешрафти давлати соҳибистиқлол саҳми арзандаи худро гузорад.

Истиқлолият барои мардуми тоҷик на танҳо рамзи озодӣ, балки ибтидои як давраи нави давлатдорӣ, худшиносӣ ва ваҳдат мебошад. Он моро водор месозад, ки аз гузашта сабақ гирем, имрӯзро бо масъулият сипарӣ намоем ва барои фардои дурахшон талош варзем. Барои наслҳои оянда нигоҳ доштану тақвият бахшидани истиқлолият қарзи муқаддаси ҳар як шаҳрванди кишвар аст.

"Бо ҳамбастагӣ ва меҳнат истиқлолиятро пос дорем – барои фардои ободу дурахшон!"

Лашкарбекова Оиша - докторанти PHD-и соли дуюми таҳсили Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз рӯйдодҳои муҳим ва таърихии халқи тоҷик мебошад. 9-уми сентябри соли 1991 Тоҷикистон расман истиқлолияти худро эълон кард ва ба сафи давлатҳои мустақил ворид шуд. Ин сана барои тамоми шаҳрвандон рамзи озодӣ, худшиносӣ ва ҳувияти миллӣ гаштааст. Имсол кишвари мо 34-умин солгарди Истиқлолияти давлатиро таҷлил мекунад, ки ин нишонаи қадами устувори давлат ва ҷомеаи тоҷик дар роҳи пешрафт ва шукуфоист.

Солҳои 1990–ум барои Тоҷикистон солҳои пурташвиш буданд. Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ, кишвар бо мушкилоти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсӣ рӯбарӯ гардид. Солҳои аввали истиқлолият давраи озмоишҳои ҷиддӣ буд. Аммо, бо иродаи мардуми кишвар ва раҳбарияти оқилона, Тоҷикистон тавонист аз ин мушкилот гузарад ва ба роҳи сулҳ ва пешрафт қадам гузорад.

Истиқлолият на танҳо озодӣ аз вобастагии сиёсӣ буд, балки имконият дод, ки халқи тоҷик сарнавишти худро мустақилона муайян кунад, арзишҳои миллиро эҳё намояд ва сиёсати дохилию хориҷии худро мустақилона пеш барад.

Дар таърихи Тоҷикистон як рӯйдоди бузург — Созишномаи сулҳ ва ризоияти миллӣ соли 1997 имзо шуд, ки боиси хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ ва оғози марҳилаи сулҳ гардид. Бо роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кишвар аз вартаи нооромиҳо раҳо ёфт ва давраи нав оғоз шуд.

Дар 34 соли истиқлолият Тоҷикистон дар ҳама самтҳо пешрафтҳои назаррас ба даст овард:

• Бунёди роҳҳои байналмилалӣ ва пулҳои стратегӣ;

• Сохтмони нерӯгоҳҳои барқи обӣ, аз ҷумла НБО «Роғун»;

• Тавсеаи соҳаҳои маориф ва тандурустӣ;

• Боло бурдани сатҳи зиндагии мардум;

• Муносибатҳои дӯстона бо кишварҳои ҷаҳон ва созмонҳои байналмилалӣ.

Имрӯз Тоҷикистон ҳамчун кишвари соҳибистиқлол ва узви комилҳуқуқи Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Ҳамкории Шанхай ва дигар созмонҳои минтақавию байналмилалӣ шинохта шудааст.

Истиқлолият барои мардуми тоҷик рамзи ваҳдат ва худшиносист. Таърих исбот мекунад, ки миллатҳое, ки истиқлолияти худро қадр мекунанд, ба дастовардҳои бузург ноил мешаванд. Дар Тоҷикистон сиёсати давлатсозӣ ба рушди устувори иқтисодӣ, тақвияти нерӯи инсонӣ ва ҳифзи фарҳангу арзишҳои миллӣ равона шудааст.

Ҷашни 34-солагии истиқлолият на танҳо таҷлили санаи муҳим аст, балки имкони таҳлили дастовардҳо ва муайян кардани ҳадафҳои нав барои оянда мебошад. Ҳар як шаҳрванди кишвар бояд ҳис кунад, ки соҳибистиқлолӣ неъмати бузургест ва барои ҳифзу тақвияти он саъю кӯшиш намояд.

Имрӯз Тоҷикистон зери роҳбарии хирадмандона ва сиёсати созанда ба сӯи шукуфоӣ қадам мегузорад. 34 соли истиқлолият гувоҳи он аст, ки миллати тоҷик қодир аст ҳама мушкилотро паси сар карда, давлати ҳуқуқбунёд, демократӣ ва дунявӣ созад. Ҷашни истиқлолият моро водор месозад, ки таърихи пурифтихори худро гиромӣ дорем ва барои ояндаи дурахшон талош намоем.

Достонҷон Раҳмонов - ходими илмии Институти

математикаи ба номи Абдуҳамид Ҷӯраеви АМИТ

Истиқлолият беназиртарин неъмат барои мардуми шарафманди кишвари азизамон аст. Он рамзи сулҳу ваҳдат, оромӣ ва осудагии ҷомеа буда, барои миллати заҳматкашу фарҳангсолори тоҷик имкониятҳои нав барои рушду пешрафт фароҳам овард.

Тоҷикистони соҳибистиқлол, ки имрӯз дар остонаи 34-умин солгарди Истиқлоли давлатӣ қарор дорад, ҳамчун давлати муосир ва демократӣ дар арсаи байналмилалӣ мавқеи устувор касб намудааст. Дастовардҳои назарраси кишвар дар давоми солҳои Истиқлол ҷойгоҳи шоистаи Тоҷикистонро дар миёни давлатҳои ҷаҳон таъмин кардаанд.

Сулҳу субот ва пешрафти ҷомеа, бешубҳа, бо талошу заҳматҳои пайвастаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайванд доранд.

Дар замони Истиқлол, бо роҳбарии хирадмандонаи Пешвои миллат, арзишҳои волои аҷдодӣ ва суннатҳои давлатдории миллӣ эҳё гардиданд. Ҳамзамон, омӯзишу таҳқиқи таърихи пурғановати халқи тоҷик вусъати тоза пайдо кард.

Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ, ки ба мустақил шудани ҷамоҳири ҳайати он мусоидат намуд, мо ба давраи нави давлатдории хеш - давраи соҳибихтиёрӣ оғоз намудем.

Дар замони истиқлол миллӣ дар самти сиёсати хориҷии хеш Тоҷикистон қадамҳои устувор гузошт. Аз соли 1990 Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайси субъекти ҳуқуқи байналхалқӣ баромад мекунад, ки он дар Изҳорот оид ба истиқлолияти Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон, дар сессияи дуюми Шӯрои Олӣ ва ҶШС Тоҷикистон аз 24 августи соли 1990 қабулшуда чунин дарҷ гардидааст: “ҶШС Тоҷикистон муносибатҳои мустақимро бо давлатҳои хориҷӣ ба татбиқ расонида, бо онҳо шартномаҳои хусусияти иқтисодӣ, фарҳангӣ ва илмию техникӣ дошта мебандад, мубодилаи мушовирони дипломатӣ, консулӣ, намояндагиҳои тиҷоратиро анҷом медиҳад, дар ҳолати зарурӣ дар фаъолияти ташкилотҳои байналхалқӣ иштирок менамояд.

Зимнан ба назар гирифтан зарур аст, ки раванди ташаккулёбии сиёсати хориҷии Тоҷикистон дар ин давра дар вазъияти бӯҳрони тезутундшавии иҷтимоию сиёсӣ сурат мегирад: шароити торафт мураккабшавандаи иқтисодӣ якҷоя бо тезутундшавии ихтилофоти иҷтимоӣ, қавмию ҳудудӣ шиддат меёбад.

Дар ин давра сохтмони низоми сиёсати хориҷии Тоҷикистон бо мушкилот ва душвориҳо дучор шуд, ки бар ҳар яке аз ҷумҳуриҳои собиқ иттифоқӣ хос буд. Ба онҳо, дар навбати аввал, мавҷуд набудани доктринаи мустақили сиёсати хориҷӣ; норасоии шадиди муассисаҳои хориҷӣ (сафоратхонаҳо, консулигариҳо, намояндаҳои тиҷоратӣ) шомил буданд.

Марҳалаи нав дар таърихи фаъолияти байналхалқии Ҷумҳурии Тоҷикистон 9 сентябри соли 1991 оғоз меёбад. Асосҳои сиёсати хориҷии Тоҷикистони соҳибистиқлол дар Баённома оид ба истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон тарҳрезӣ шудааст: “Дар муносибатҳои байналхалқӣ ба ҳайси субъекти мустақили ҳуқуқи байналхалқӣ баромад карда, дар фаъолияти худ барои ба даст овардани сулҳи пойдор, маҳв кардани яроқи зарраӣ, роҳ надодан ба истифодаи неруи ҳастаӣ дар ҳалли баҳсҳо ва ихтилофот дар байни давлатҳои соҳибистиқлол, ҳамкориро дар байни онҳо барои ҳалли масоили ҷаҳонӣ, ки дар назди инсоният истодааанд, инкишоф медиҳад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон худро барои ба имзорасонии мустақими тавофуқномаҳо ва шартномаҳои дуҷониба ва ҳамаҷонибаи баробарҳуқуқ ва ба манфиати тарафайн, ки манфиатҳои ягон давлатҳои соҳибистиқлолро халалдор намесозад, бо кулли шарикон бе ҳеҷ гуна шарту шароити қаблӣ кушода эълон мекунад”.

Дар охири соли 1991 ва аввали соли 1992 раванди эътирофи расмии истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби кишварҳои ҷаҳон сурат гирифта, ирӯз Тоҷикистон аз ҷониби зиёда аз 160 давлати ҷаҳон эътироф карда шудааст. Мо бо итминони комил гуфта метавонем, ки имрӯз Тоҷикистон узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ, узви аксари ташкилотҳои бонуфузи байналмиллалӣ, созмонҳои минтақавӣ мебошад ва дар ҳалли масоили глобалӣ фаъолона ширкат менамояд.

Тоҷикистон ҷонибдори эҷоди воситаҳои самарабахши ба ҳам овардани ҳадафҳои миллӣ ва саъю кӯшишҳои байналмилалӣ, муттаҳид сохтани ҷаҳду талоши ҳамаи давлатҳои манфиатдор барои вокуниши муносиб дар рӯбарӯи таҳдиду хатарҳои замони муосир мебошад.

Мо имрӯз бори дигар эълон медорем, ки сиёсати хориҷии Тоҷикистон сиёсати «дарҳои кушода», сулҳхоҳона ва беғараз буда, дар роҳи татбиқи он давлати мо омода аст, ки бо ҳамаи кишварҳои дунё робитаҳои дӯстонаро бар пояи эҳтироми ҳамдигар, баробарӣ ва ҳамкориҳои судманд густариш диҳад.

Дар ин росто, мо тавсеаи муносибатҳои созанда ва гуногунҷанбаи худро бо шарикони анъанавиамон идома дода, дар раванди мубориза бо таҳдиду хатарҳои муосир ҳамкориҳои муассири ду кишварро тақвият ва таҳким хоҳем бахшид.

Тоҷикистон бо сиёсати хориҷии мусолиматомези худ ҷонибдори он аст, ки низоми имрӯз ташаккулёбандаи ҷаҳонӣ аз ҷангу низоъҳо, хушунату зӯроварӣ ва таассубу бадбинии миллӣ ва диниву фарҳангӣ комилан озод бошад ва бар пояи шарикиву ҳамкории баробару судманди ҳамаи кишварҳои ҷаҳон асос ёбад.

Ҳамаи хатарҳо ба сулҳу субот ва амнияти ҷаҳониву минтақавӣ бояд бо роҳи созишу муколамаи созанда ва бар асоси муқаррароти ҳуқуқи байналмилалӣ, пеш аз ҳама, Ойинномаи Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун созмони глобалии танзимкунандаи муносибатҳои байналмилалӣ, бартараф карда шаванд.

Ҳамин тариқ, ҳамкории байналхалқии Тоҷикистон дар чаҳорчӯбаи ҳамкорињои дуљониба ва серҷониба дар низоми робитаҳои хориҷии кишвар дар давраи истиқлолият нақши муҳимро бозидааст.

Имрӯз аз файзу баракати истиқлолияту соҳибихтиёрӣ ва ваҳдати миллӣ мардуми мо дар шоҳроҳи рушди устувор бо эътимоди комил ба имрӯзу фардои Ватани азизамон қадам мезанад.

Сатҳи зиндагӣ, маърифату ҷаҳонбинӣ ва худшиносиву ғурури миллии мо пайваста такомул ёфта, назария ва амалияи давлатдории Тоҷикистони озоду демократӣ дар ҷаҳони муосир эътироф шуда, мақому манзалати шоистаи худро пайдо намудааст, ки боиси ифтихори ҳамаи мо мебошад.

Бинобар ин, ҳар як фарди худогоҳи мамлакатро зарур аст, ки дар рӯҳияи ватандӯстиву ватанпарварӣ ва расидан ба қадри истиқлолият тарбия кардани наврасону ҷавонон, яъне наслҳоеро, ки ояндаи давлату миллат, таъмини амнияту субот ва ободиву пешрафти Ватан дар дасти онҳост, вазифаи худ шуморад.

Ҷавонони мо фарзандони истиқлолият мебошанд, зеро онҳо дар канори истиқлолият ва ҳамроҳ бо озодиву соҳибихтиёрии ватанамон ба камол расидаанд.

Эътимоди комил дорам, ки бо дастгирии мардуми шарифу ҳимматбаланди кишварамон мо ҳама гуна мушкилоти рӯзгорамонро бартараф мекунем, ниятҳои неки оғозкардаамонро амалӣ мегардонем ва барои сокинони мамлакат зиндагии боз ҳам беҳтару шоистаро таъмин менамоем.

Бовар дорам, ки муттаҳидиву ягонагӣ ҳамчун сарчашмаи бахту иқболи миллати тоҷик ва пешрафти давлати миллии мо муқаддасу бегазанд ва ҳамеша пойдору устувор мемонанд ва моро дар роҳи татбиқи нақшаву ҳадафҳои тақдирсози Ҳукумати мамлакат ғайрату илҳоми тоза мебахшанд.

Хусусан, имсол, ки истиқлолияту озодии Тоҷикистони маҳбуби мо 34-сол мешавад, ҳар яки мо вазифадорем, ки ба хотири ин Ватани азиз, ин марзу буми муқаддас, пойдории озодиву соҳибихтиёрӣ ва ободиву оромии он дучанд заҳмат кашем ва обрӯи онро дар байни ҷомеаи ҷаҳон боз ҳам таҳкиму тақвият бахшем.

Яъне тамоми кӯшишу ғайрати мо ва ҳар рӯзи фаъолияти кории кулли фарзандони ватандӯст ва бонангу номуси миллат ба номи истиқлол, ба хотири таҳкими пояҳои давлатдорӣ ва тақвияти иқтидори иқтисодии кишвари азизамон – Тоҷикистон сафарбар карда шавад.

Саидов Давлатёр Маҳмадсалимович – Ив Мудири Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Маликов Тавакал Саидович - Сармутахассиси Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти АМИТ

Имом Мираҳмади Шарофиддин-Сармутахассиси Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти АМИТ

Бузургони илму адаб ситорагоне ҳастанд, ки дар осмони зиндагонии башар доим бо як бузургии бесобиқа дурахшонанд. Онҳо роҳи наҷоти гумшудагони водии ҳаётро ба сӯи мақсуди матлуб нишон медиҳанд. Бинобар ин донишмандону нависандагон ба як миллат ва қавм тааллуқ надоранд, балки донишу биниши онҳоро тамоми ҷаҳон истифода мекунад.

Яке аз чнин донишмандони форсу тоҷик Абубакр Закариёи Розӣ аст, ки имрӯзҳо дар саросари Ҷумиҳурӣ ва ҳатто берун аз он 1160 солагии ӯро ҷашн мегиранд. Абӯбакр Муҳаммад ибни Закариё ибни Яҳёи Розӣ дар шаҳри Рай 28 августи соли 865 мелодӣ (соли 251 ҳиҷрӣ) дар оилаи косиб ба дунё омадааст. Солҳои тифлию айёми ҷавонии ӯ дар зодгоҳаш шаҳри Рай мегузарад. Аз маълумоте, ки дар «Китоб-ут-тиб — ул — Мансурӣ» мавҷуд аст, бармеояд, ки донишманд дар аввалҳои умр бо касби заргариву саррофӣ шуғл варзида, дар як давраи муайян ба ҳаваси кимиёгарӣ дар пайи омӯхтани илми кимиё мегардад. Розӣ аз овони ҷавонӣ бо омӯхтани илму адаб ба василаи китобу навиштаҷот, маҳфилҳо ва баҳсу мунозирот дилбастагии махсусе доштааст. Ҳисси кунҷковию кӯшиши донишандӯзии ӯро дақиқае тарк нанамуданд.

Рисолаи фалсафии “ас-Сира ал-фалсафия”-и Закариёи Розиро арабшиноси чехӣ Пол Краус бахшида ба 1100 солагии ин донишманд бо забони арабӣ таҳия ва ба забони фаронсавӣ тарҷума намудааст.

Номи китоби “ас-Сира ал-фалсафия”-ро донишмандони пешин дар доираи осори Закариё Розӣ зикр кардаанд. Аз ҷумла Абурайҳонӣ Берунӣ дар рисолае, ки дар бораи феҳристи муаллафоти Розӣ навиштааст, онро ба ҳамин шакл ёд мекунад. Ва дар нусхае, ки он дар китобхонаи Британия маҳфуз аст ва Пол Кроус аз ҳамон нусха ин китобро таҳия намудааст, ба ҳамин ном зикр шудааст.

Ибни Абиусайбиа дар китоби “Табақоту-л-атиббоъ” аз таълифоти Розӣ чанд китобро бо номҳои мухталиф овардааст, ки ҳамаи номҳои як китоб ва мақсуд аз тамоми онҳо ҳамин китоби мавриди баҳс аст. Дар ин асасо, ин китоб бо номҳои дигаре аз қабили “Кито сирату-л-ҳукамо”, “Китоб фи сирати-л-фозила”, “Сирату-л-мадинати-л-фозила” ва “Китоб фи сиратиҳи”. Донишмандони дигар, аз қабили Қифтӣ ва Ибни Надим ин китобро “Китоб фи сирати-л-фозила” ёддошт кардаанд. Мавзуи китоби “Сирату-л-фалсафия” чунон ки аз номи худи китоб маълум аст, дар бораи саргузашти муаллиф сухан меравад. Розӣ дар он аз шахсияти худ гуфтугӯ мекунад ва аз хислатҳояш дифоъ менамояд. Закариёи Розӣ дар ин китоб бо боварии комил ба мақоми баланди худ, эътирозҳои мухолифонашро рад мекунад ва хидматҳое, ки ба василаи дониши худ ба мардум намудааст, ёдовар мешавад.

Розӣ дар ин китоб, ахлоқи худро пайрави ахлоқи Суқрот муаррифӣ кардааст ва ӯро пешвои худ ҳисобида, орзӯяш ташбеҳ сохтани худ ба ин файласуф аст. Ин навъ бузург шуморидани мақоми Суқрот, ки Розӣ дар навиштаҳои худ ба он пардохтааст, дар таърихи фалсафаи исломӣ қобили таваҷҷуҳи хос аст.

Агар чи қисмати аввал ва охири китоби мазкур Розӣ бештар аз шахсияти худ дифоъ намудааст, аммо қисмати мобайнии асар як сирате аст, ки ба андешаи Розӣ бояд ҳар файласуфе онро дошта бошад. Ӯ дар ин китоб, шаш дастури усулиеро, ки файласуф бояд риоят кунад, тавзеҳ медиҳад. Дар миёни ин ҳама, Розӣ бештар ба масъалаи лаззат ва дард аҳамият додааст. Ӯ дар ин китоб лаззат ва дардро аз нигоҳи ахлоқӣ таҳлил намуда, чунин мегӯяд, ки файласуфи ҳақиқӣ касе аст, ки аз лаззатҳое, ки сабаби зарари ақл ва ахлоқи ӯ мегардад, дурӣ ҷӯяд ва илми адлро, ки бар лаззати воқеӣ баъд аз марг аст, бар лаззатҳои ҷисмонӣ тарҷеҳ надиҳад. Аммо ихтиёри ин сират зарурати онро ба миён намеорад, ки инсон мисли як ҳинду ҷасади худро дар оташ сӯзонад ва ё мисли баъзе насрониҳо аз ҷимоъ даст кашад ва гуруснанишинӣ кунад ва ё мисли баъзе мусалмонҳо умри худро дар эътикоф гузаронад ва аз лаззатҳои феълӣ чашм пӯшад, балки бояд аз нигоҳи хирад ба лаззатҳо назар афканад ва он лаззатҳоеро пеша кунад, ки оқибати бад надошта бошад.

Дар умум, ин китоб яке аз боарзиштарин китобҳои Закариёи Розӣ аст, ки муаллиф дар бораи худ гуфтааст ва дар ҳамон замони худ, ба баъзе шубҳаҳо ва туҳматҳое, ки ба ӯ задаанд, бо далелҳои фалсафӣ ва ақлӣ ҷавоб гуфтааст. Инчунин файласуф дар ин рисола андешаҳои фалсафии худро бо далелҳо собит сохтааст. Мо кӣ дар арафаи 1160 солагии ин донишманди бузурги олами тиб ва фалсафа қарор дорем, омӯзиш ва таҳқиқи системавии осори ӯро барои муаррифии ин донишманд муфид меҳисобем.

Рамазониён А.Б – ходими илмии Маркази синошиносии ИФСҲ АМИТ

Мо бояд фарзандонамонро, чи писару чи духтар, хононем, илму дониш, касбу ҳунар ва одобу ахлоқ омӯзонем, забон омӯзонем, аз истифодаи техникаву технологияҳои муосир бархурдор созем, ба зиндагии мустақилона ҳаматарафа омода намоем, онҳоро ҳамчун шахсиятҳои худшиносу худогоҳ, масъулиятшинос ва ватанпарвару заҳматдӯст ба камол расонем.

Эмомалӣ Раҳмон

Чароғи ақли инсон аст дониш,

Бақои илму ирфон аст дониш.

Туро ҳам раҳнамо, роҳатрасон аст,

Камоли умру имон аст дониш.

Инсон аз лиҳоз табиӣ бо фарорасии синну соли балоғат кӯшиш мекунд, ки дар макотиби олӣ ё худ дар хориҷи мамлакат таҳсилро идома диҳад. Ин фикрро аксаран толибилмон дар қалби хеш мепарваранд. Донишандӯзӣ ва такмил додани ҷаҳобини худ агар орзӯи бештаринҳост, аммо кам андар ками онҳо зимни таҳсил дар муассасаҳои олии кишвар муваффақ мешаванд ва сатҳи донишҳои худро такмил медиҳанд.

Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳост, ки ҳангоми суханронии хеш мактабу маорифро асоси сиёсати худ муаррифӣ кардааст. Бешубҳа, дар кишвари мо ба сатҳи донишандӯзии наврасону мактаббачагон аҳмити дилхоҳ дода мешавад ва дар мактабҳо ба онҳое, ки бо баҳои хубу аъло таҳсилро идома медиҳанд, ҳавасмандкунӣ мушоҳида шуда, нисбат ба онҳое, ки бо баҳои қаноатбахш таҳсилро анҷом медиҳанд, бартарӣ дода мешавад.

Ҳанӯз аз замони Шӯравӣ бархе аз довталабон аз натиҷаи ҷамъбасти имтиҳонсупорӣ норизо гардида, пас аз муддате ба минтақаҳои саноатии Иттиҳоди Шӯравӣ пайи такмил додани донишҳои худ раҳсипор мешуданд ва ду даҳсолаи аввали истиқлолият низ ҳамин гуна мушоҳидаҳо идома дошт. Бинобар ин, бо ибтикори Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Маркази миллии тестии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2013 ташкил шуду шаффофият дар имтиҳонсупорӣ татбиқ гардидю Аз ҳамон сол инҷониб шиносони худро баъзан мебинам, ки бо арзи сипос ба Маркази миллии тестӣ муроҷиат карда, аз он хушҳоланд, ки адолати иҷтимоӣ дар ин самти фаъолият ҳаддалимкон роҳандозӣ шудааст. Сатҳи дониш ва савияи донишандӯзи бинобар талаботи Марказ рӯз аз рӯз меафзояд ва толибилмон пайваста мекӯшанд, ки мактабро бо хониши хубу аъло ба анҷом расонанд.

Ҳамасола санаи 1-уми сентябр дар Ватани азизамон Рӯзи Дониш ва дарси Сулҳ ҷашн гирифта шуда, зимни баргузории он Пешвои миллат чандин муассисаҳоро барои истифода ифтитоҳ намуда, дастуру супоришҳои навро ба кормандони соҳаи маориф ироа менамоянд. 1-уми сентябр рӯзи байналмилалии дониш эътироф шудааст. Ин рӯз расман рӯзи корӣ мебошад. Аз рӯи анъана дар ин рӯз дар мактабҳо линейкаҳои ботантана, соатҳои тарбиявӣ, дарсҳои дониш, сулҳ, бехатарӣ ва мардонагӣ шуда мегузаранд. Хулалас, рӯзи 1-уми сентябр рӯзи тантанаи Дониш асту донишандӯзон дар ин рӯз ид доранд.

Тоҷикон аз зумраи миллатҳои донишпажуҳ маҳсуб мешавад. Як аз омилҳои он ин аст, ки тоҷикон дар гузашта ва имрӯз китобро азиз доштаанд ва бархе аз онҳо китобхонаҳои шахсӣ низ доранд. Дар ин маврид хостам иқтибосе аз суханронии Президенти мамлакат оварам, ки дар ситоииши китоб барҳақ фармудааст:

“... Ҳамаи мо аз даврони қадим китобро сарчашмаи ақлу дониш заковат, ахлоқи ҳамида ва беҳтарин ҳамшину ҳамроз, омӯзгори беминнат, ҳамсубати хушуфтуру боезор мепиндоштем. Ва бузургони мо китобро аниси кунҷи танҳоӣ ва фурӯғи субҳи доноӣ медонистанд”.

Ҷойи дигар овардааст: “Китоб як рукни муҳими тамаддуни башарӣ ва ҷузъи ҷудонопазири зиндагии инсон аст. Аз ин ҷост, ки мардуми олам бо арзи эҳтиром ба ганҷинаи маънавии неёгон китобҳоро дар хазинаҳои миллии хеш нигаҳодорӣ мекунад, то ин ки наслҳои имрӯза ба оянда аз онҳо барои рушду камолоти маънавин худ истефода баранд”.

Чунонкӣ аз осори ниёгон р бармеоянд, бузургони илму ирфон дар ситоиши дониш ва тафаккури илмӣ маҳдияҳо гуфтаанд:

Дониш андар дил чароғи равшан аст,

В-аз ҳама бад бар тани ту ҷавшан аст.

Покиза шаву рост бизӣ, илм омӯз,

То тоҷи наберагони Одам бошӣ.

Дониш талабу бузургӣ омӯз,

То беҳ нигарад рӯзат аз рӯз.

Басифат кори мактаб соз бояд ,

Ба дониш қуфли розе боз бояд.

Ба дониш мегарав шоҳи савод аст,

Ки ӯ як раҳнамои умрбод аст.

Ҳар ки донишвар бувад, ӯ қодир аст,

Обрӯи ӯ бувад илму ҳунар.

Конфутсий такид мекунад, ки дониши ҳақиқӣ ин аст, ки ҳадди ҷаҳолати худро бидонӣ (Настоящее знание — это знать степень своего невежества. Real knowledge is to know the extent of one's ignorance).

Франсис Бейкон такид менамуд, ки дониш қудрат аст (Знание — сила. Knowledge is power).

Бенҷамин Франклин иброз намудааст, ки сармоягузорӣ дар дониш беҳтарин фоида меорад (Инвестиции в знания приносят лучшие проценты. An investment in knowledge pays the best interest).

Ширин Қурбонова, - сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши

масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таъри

“Таърихи тӯлонӣ ва пуршебу фарози башар собит месозад, ки густариш ва таҳкими пайвастаи арзишҳои милливу умумибашарӣ, рушди ҳамвораи илму маориф, технология ва татбиқи бозёфтҳои навтарин дар фаъолияти созандаи инсоният ҷавҳари аслии рушду тараққии ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ҳисоб меравад”.
Эмомалӣ Раҳмон

Ҳамасола 1-уми Сентябр ҳамчун “Рӯзи дониш”, дарси сулҳ ва иди маърифату дониш дар саросари кишвар ҷашн гирифта мешавад.

Дониш бедории ақл ва ҷароғест дар торикии зулмату нодонӣ. Шахси донишманд зиннати ҳар анҷуман аст. Дониш омӯхтан “аз гаҳвора то ба гўр” барои ҳар як фарди дилогоҳ фарз ва муҳим арзёбӣ мегардад.
Фирдавсии Тӯсӣ фармудааст:
Касе, к-у ба дониш тавонгар бувад,
Зи гуфтору кирдор беҳтар бувад.

Илм ва дониш ганҷинаи маънавиест, ки истифодаи он боиси афзоиши ин ганҷ гардида ба мисли ганҷинаи модди кам намешавад. Ҳеҷ ганҷе бузургтар аз илму дониш нест, зеро ба итмом намерасад, рабуда намешавад, интиҳо надорад.

Беҳ аз ганҷи дониш ба гетӣ куҷост?

Киро ганҷи дониш бувад подшост!

Биноӣ илмро чунин тасвир кардааст:
Ҳаст илм, он чи боқии абад аст,
Ҳарчи ҷуз илм, об дар сабад аст.

Бояд қайд кард, ки дар ҷаҳони муосир илм ва дониш яке аз сарчашмаҳои асосии пешрафти ҷомеа ба ҳисоб рафта ҷиҳати рушду нумўъ ва вусъати кишвар аҳамияти аввалиндараҷа дорад. Аз ин рӯ вобаста ба талаботи замони муосир ва пешрафти илму техника, тараққии зеҳни сунъӣ ва дигар технологияҳои навин ҳар як фардро мебояд ба омӯзиши амиқи илмҳои муосир рӯ оварда илму дониши замонаро касб намояд.

Дар ин ҷода бояд қайд намуд, ки Маркази минтақавии бехатарӣ, амният ва кафолати ХБРЯ, 29 октябри соли 2024 аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ мавриди баҳрабардорӣ қарор гирифт.

Тазаккур додан ба маврид аст, ки мақсад аз он тарбияи ҷавонон дар рӯҳияи худшиносӣ, худогоҳӣ, тарғиби дастовардҳои илмӣ ва саҳми Пешвои миллат дар инкишофи соҳаҳои гуногуни илму маориф, хусусан дар пешрафти бонуфузтарин муассисаи илмии кишвар – Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон арзёбӣ мегардад.

Таъмини рушди устувори иқтисодӣ, истифодаи оқилонаи захираҳои моддӣ ва маънавӣ, ташаккули шаклҳои самараноки идоракунии давлатӣ, татбиқи ҳадафҳои стратегии давлат оид ба баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва муаррифии арзишҳои миллӣ аз сатҳи рушди иқтидори инсонӣ вобаста мебошад. Барои ноил шудан ба ин ҳадафҳо, илм ва маориф аз ҷониби давлат ҳамчун соҳаи ҳаётан муҳими иқтисоди миллӣ арзёбӣ карда шуда, заминаи меъёрию ҳуқуқӣ барои суръат бахшидани ислоҳот дар ин соҳа таҳия ва ҷорӣ карда шудааст.

Зикр кардан ба маврид аст, ки бо ибитикори Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои беҳтар намудани шароити таълим ба хонандагону донишҷӯён шароит фароҳам оварда шуда, дар тамоми гӯшаҳои мамлакат садҳо муассисаҳои илмӣ ва таълимии дорои шароити муосири таълим, синфхонаҳои таълимии муҷаҳҳаз бо таҷҳизоту аёниятҳо ва китобхонаҳои электронӣ бо мақсади беҳтаргардонии сифати таълим ва баҳри руши қобилиятҳои хонандагон сохта ба истифода дода шуда истодаааст.

Набояд фаромӯш кард, ки ояндаи дурахшони ҳар як давлату миллати аз наврасону ҷавонони лаёқатманду соҳибилм, донишманд ва худшиносу илмдӯст вобастагӣ дорад.

Ҷавонон бояд имрӯз ба қадри сулҳу ваҳдат ва оромиву осудагии кишвари азизамон бирасанд, ҳамдигарфаҳмӣ ва ватандӯстиро пешаи худ намоянд ва тамоми кӯшишу талошҳои худро барои рушди мамлакати биҳиштосоямон равона намоянд.

Бо истифода аз фурсати муносиб ҳамаи омӯзгорон ва тамоми мардуми шарифи Тоҷикистонро бо “Рӯзи дониш ва сулҳ” самимона муборакбод менамоям. Бигзор сулҳи тоҷикон абадӣ бошад!

Ҳамидов Фарҳод - директори Маркази минтақавии бехатарӣ, амният ва кафолати ХБРЯ-и Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

Бобоев Комрон- мудири шуъбаи бехатарӣ ва амниятӣ химиявии Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

ДУШАНБЕ, 29.08.2025 /АМИТ «Ховар»/. Дигаргуниҳое, ки имрӯз дар воқеияти ҳаёти ҷамъиятии Тоҷикистон мушоҳида мешаванд, аз ҷумла рушди иқтисодию иҷтимоӣ, таъмини амнияти миллӣ, вусъати муносибатҳои гуногунҷанба бо кишварҳои ҳамҷавору ҳампаймон, иштироки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар нишасту чорабиниҳои сатҳҳои муътабари минтақавию байналмилалӣ, талоши саҳмгузорӣ дар ҷустуҷӯи роҳи ҳалли масъалаҳои глобалӣ самараи рушду суботи Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон таҳти ҳидоятҳои Президенти Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд.

— Бо шукргузорӣ аз чунин вазъияти осоишта дар сиёсати дохилии мамлакатамон низ мебинем, ки сокинони ин сарзамин дар симои давлати Тоҷикистон кафили таъмини ҳуқуқу озодиҳо, омили татбиқи манфиатҳои ҳаётан муҳими худро мебинанд ва онҳоро арзишҳои эъломдоштаи сохти давлатдории имрӯзаи Тоҷикистон дар идеяи эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ атрофи худ муттаҳид намудааст.

Ин падидаҳо гувоҳи онанд, ки бо мурури бо суръати назаррас ба фазои муносибатҳои куллан нав воридшавии ҷаҳони муосир Тоҷикистон низ бемайлон саъй менамояд берун аз мадори ин ҷараёнҳо ҳамчун мушоҳидакори бетараф боқӣ намонад, балки имконияти барои аз равандҳои мазкур ба манфиати қонеъсозии талаботи рушди худ баҳра бурданро огоҳона пайдо намояд. Ин талошҳо новобаста аз мураккабии равандҳои ҷойдоштаи муосири сиёсию иқтисодӣ амалияи идоракунии давлатамонро дар чеҳраи сифатан нав намудор месозанд.

Зимни арзёбии ҳодисаҳои ҳаёти ҷамъиятии Тоҷикистон аз чунин мавқеи ҷомеашиносӣ имрӯз мо шоҳиди он мегардем, ки бо дарки талаботи ҷараёни рушду нумӯи ҷомеа ва батадриҷ ҷустуҷӯ намудани роҳҳои манфиатбахши таъмини ин талабот дастгирии ин иқдом дар байни қишрҳои гуногуни ҷомеа густариш ва батадриҷ ба неруи такондиҳандаи фаъолнокии бесобиқаи онҳо табдил меёбад. Натиҷаи ҳамин аст, ки нишондодҳои рушди иқтисодию иҷтимоии мамлакат ҳамасола меафзоянд ва сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардад. Тасдиқи ин нуктаро дар се нишондиҳандаи асосие, ки дар Паёми Президенти Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ иброз гардид, метавон дарёфт.

Тавре дар Паёми Президенти Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ омадааст, афзоиши маҷмуи маҳсулоти дохилии мамлакат 8,4 дарсадро ташкил дода, ба беш аз 150 миллиард сомонӣ расонида шуд. Навобаста аз болоравии нархҳо дар бозорҳои ҷаҳонӣ, дар ҷумҳурӣ сатҳи таваррум муътадил нигоҳ дошта шуда, соли 2024 3,6 дарсадро ташкил намуд. Дар натиҷаи амалисозии ин тадбирҳо сатҳи даромади аҳолӣ ба 147 миллиард сомонӣ расонида шуд. Ҳамчунин афзоиши маоши кормандони буҷавӣ дар панҷ соли охир дар ҳаҷми 100 фоиз, ҳадди ақалли маош дар ҳаҷми 1000 сомонӣ бозгӯи воқеият мебошанд. Бешубҳа, сиёсати иқтисодии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муқоиса бо нишондиҳандаҳои истеҳсолию молиявии солҳои сипаришуда тамоюл ба рушд дошта, дурнамои таҳаввули он умедбахш аст.

Тибқи таъкидҳои пайвастаи Сарвари давлат, дар ҷаҳони муосир яке аз омилҳои муҳиму такондиҳандаи рушди кишварҳо- ин таъмини рушди зарфияти инфрасохтории онҳо ба шумор меравад. Яъне, вусъатбахшии сохтмони роҳу долонҳои транзитӣ, ташаккули логистикаи муносибу ҳалқаҳои ба ҳам пайвасти роҳҳои мошингарду оҳани дохилӣ бо имконияти баромад ба самтҳои гуногуни фаромарзӣ, дар маҷмуъ ба сифати омили такондиҳандаи рушди иқтисодии мамлакат баромад мекунанд. Аз ин рӯ, рақобатҳо байни кишварҳои минтақа ва фаротар аз он барои афзалият пайдо кардан дар ин масъала имрӯзҳо ба таври бесобиқа меафзоянд. Дар айни замон дар Тоҷикистон 12 лоиҳаи инвеститсионӣ дар соҳаи нақлиёт амал дорад, ки ҳадафи онҳо беҳтар намудан ва ба талаботи замон ҷавобгӯ кардани маҳз инфрасохтори соҳаи роҳу нақлиёт баъди раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ ба татбиқи ҳадафи дигар – табдил додани мамлакат ба давлати транзитӣ мусоидат мекунанд. Аз ин ҷиҳат Тоҷикистон солҳои охир ба такмилу ташкили инфрасохтори истеҳсолию хизматрасонӣ таваҷҷуҳи аввалиндараҷа зоҳир мекунад, зеро рушди давлатҳои муосирро бе инфрасохтори пешрафта тасаввур кардан душвор аст. Роҳу пулҳо, иншооти истеҳсолию иҷтимоии зиёде, ки имрӯз ба истифода дода мешаванд, маҳз ба ҳамин мақсад нигаронида шудаанд. Давоми солҳои соҳибистиқлолӣ дар Тоҷикистон зиёда аз 2 400 км роҳҳои дорои хусусияти байналмилалӣ, 220 км роҳи оҳан, 237 пул, 6 нақби мошингузар бо дарозии 18 км бунёд гардидааст. Аз рӯи маълумоти оморӣ, шумораи корхонаҳои саноатӣ соли 2022 ба 2802 адад баробар гардид. Соли 2023 ба миқдори 715 корхонаи саноатӣ сохта, ба истифода дода шуд, ки дар маҷмуъ 3517 ададро ташкил менамоянд. Вобаста ба сохтори иншооти истеҳсолии соҳаи саноати мамлакат соли 2022 ҳиссаи корхонаҳои саноати коркард – 61,0 фоиз, саноати истихроҷи маъдан – 20,0 фоиз, истихроҷи маводи ғайриэнергетикӣ – 19 фоизро ташкил менамояд.

Ин дастовардҳо дар ҳоле амалӣ мешаванд, ки иқтисоди аксари кишварҳо аз рӯи нишондоди сатҳи инкишоф заиф ва вазъи зиндагии мардум бадтар ва вахимтар мегардад. Инчунин ҷаҳони муосир новобаста аз талошҳо, мутаассифона, имрӯз ба пуррагӣ наметавонад низоми амниятии онҳоро бар зидди чунин хатарҳо росихтару бештар аз пештар устувортар созад.

Чунин таҳдидҳои амниятӣ дарки зарурати эътимоди инсонҳоро ба тадриҷ ба ҳамдигар коҳиш медиҳанд ва ҷойгоҳи арзишҳои фарҳангиро дар фазои равобити иҷтимоӣ тангтар месозанд. Бо мурури домангустарии коҳиши зарфияти эътимоди инсонҳо ба ҳамдигар шикасти саросари низоми зистмуҳити иҷтимоии кишварҳои алоҳида ба миён омадааст. Дар ин замина мантиқи амалҳои сиёсию иҷтимоии андешидашаванда ба худ ду самтро интихоб намудааст, ки яке ба кашидани ҳисорҳои амниятӣ дар атрофи худ, ки дар шакли девору симхорҳои марзӣ ва дигаре ба самти эмин нигоҳ доштани фазои некбинонаи самараноки ҳамкории сатҳи расмию ғайрирасмӣ нигаронида шудааст. Дар ин равандҳо нақши иштирокдорони муносибатҳои байналмилалӣ, яъне давлатҳои соҳибихтиёру ташкилоту созмонҳои байналмилалию минтақавӣ аз ҳам фарқ мекунанд. Дар баъзе аз мавридҳо бо суиистифода аз баҳсу нигарониҳои ҷойдошта гурӯҳҳои муайян тарҳҳои ҷадиди идоракунии зарфияти иқтисодии кишварҳоро амалӣ гардонданиянд. Дар бештари тарҳҳои пайрезинамудаи ин доираҳои манфиатдор, ки имрӯз дастраси давлатмардону муҳаққиқонанд, ошкору беибо тақсими ҳавзаҳои баҳрабардорӣ аз захираҳои табиӣ ва сармоявии олам пешбинӣ мегардад, ки ба ин масъала ҳанӯз даҳсолаҳо пештар Пешвои миллатамон ишора намуда буданд. Аз ин нуқтаи назар падидаҳои дар ҷомеаи мо низ рухдиҳанда аз ин ҳавзаи умумӣ дар канор нестанд ва ин бояд дар мавриди кӯшиши маънидод кардани моҳияти онҳо ва идоракунии равандҳои иҷтимоию сиёсӣ пайваста дар мадди назар бошад.

Дар шароити муосир мо на танҳо дар набардҳои иқтисодию иттилоотӣ, балки дар амали баъзе кишварҳои абарқудрат зери суол гузоштани дахлнопазирии ҳудудҳои миллиро мушоҳида мекунем, ки ин моро ба дарки сарманшаи ғоявии ин амал водор месозад. Аз нигоҳи аксари ҷомеашиносон, сарманшаи ин амал ба зуҳури назарияи «анҷоми ҳудудҳо» алоқамандӣ дорад, ки он аз ҷониби глобалистони куллигаро ва ниҳодҳои дорои тамоюли фаромиллӣ пуштибонӣ меёбад. Тибқи ин назария, имрӯз бояд дарку тасаввури фазои ҷамъиятӣ аз доираи вобастагии алоқаҳои марбут ба мафҳуми давлати миллӣ озод ва берун оварда шавад. Яъне, дар ин маврид аз байн бурдани ҳудудҳои миллӣ ба хотири ҳарчи сареътар ҳаракат кардани молу колои корхонаҳои фаромиллӣ дуруст ҳисобида мешавад. Ин андеша имрӯз дар лоиҳаҳои ниҳодҳои фаромиллӣ ҳарчи бештар нуфузу эътибор пайдо кардан дорад ва посух ба ин равандҳо бояд ҳадафнок бошад. Бе дарки амиқи ин раванду консепсияҳо дар сомонаҳою шабакаҳои иҷтимоӣ баъзан чеҳраҳои олиммаоби сиккафурӯш дар сояи ин консепсия асосҳои интисоби ҳудуду ёдгориҳои фарҳангии тоҷиконро мехоҳанд зери суол баранд, ноогоҳ аз он ки онҳо бо ин амалашон ба чархаҳои осиёби тарроҳони фаромиллигаро барои беэътибор донистани ҳудудҳои имрӯзаи онҳо низ об мерезанд. Зеро консепсияҳои фаромиллигаройӣ моҳиятан ҳадафи суст кардани асосҳо ва эътибори давлатҳои миллиро пайгирӣ менамоянд.

Аз ин ҷиҳат бояд гуфт, ки зуҳури ҳодисаҳои олами сиёсию иҷтимоӣ чун соири падидаҳои олам бе робитаҳои устувори сабабиву натиҷавӣ доир намешавад. Бинобар ин барои дарку кӯшиши идораи самараноку мақсадноки ин амалҳо зарурати фурӯ рафтан ба умқи робитаю сабабҳои моҳияти онҳо дар ҳаёти ҳар ҷомеа муҳим аст. Талош барои дарки ҳодисаҳои муҳими давоми соли равон дар ҳаёти ҷамъиятии давлати мо бавуқуъпайваста аз ин дидгоҳ хеле ҷолиб ба назар мерасад. Зеро бо мурури замон аён мегардад, ки тағйироти пайгирикунандаи ҷомеаи мо давра ба давра сифату хусусияти гуногун пайдо намуда, зарурати ҷустуҷўю дарёфти роҳҳои ғайримуқаррарии ҳалли мушкилоти нав ва диди рефлективии рушди ҷомеа тақвият меёбад. Танҳо мушоҳидаю бетарафӣ роҳи дурусти ҳалли масъала дониста намешавад ва ба тадриҷ зина ба зина масъалаҳое пеш гузошта мешаванд, ки аз талаботи рушди имрӯзаи ҷомеаи миллиямон бармеоянд. Аз ин ҷиҳат ҳаёти ҷамъиятии мамлакати мо дар якчанд соли ахир дигаргуниҳои куллиеро пушти сар намуд, ки воқеан ҳам бисёре аз онҳо мураккабтару печидатар аз ҳадди тасаввуру дарки на танҳо нафарони нобалад аз маҳоратҳои таҳлилӣ, балки аксари муҳаққиқону таҳлилгарон буданд. Бояд иқрор шуд, ки ҳароси мувоҷеҳ гаштан ба нокомиҳои таҳлилию пешгўинамоиҳои сиёсию иҷтимоӣ муҳаққиқони моро бисёр вақт аз пешниҳоду татбиқи иқдоми ғайриқолабӣ дар самти дарку пешниҳоди усули идоракунии ин равандҳо ба канор мекашид. Аз ин рӯ Сарвари давлат 20 марти соли 2020 зимни мулоқот бо кормандони илму маориф ва аҳли эҷод иброз намуданд, ки «дар замони пешрафти босуръати ҷомеа ҷустуҷӯҳои илмӣ талаботи давлатро қонеъ карда наметавонанд. Дар замонҳое, ки илм аз дастгирии давлат бархурдор набуд ва ҳамчун навъи шуури ҷамъиятӣ дар рақобати озод бо эътиқоду ахлоқ қарор дошт, тавонист садҳо нафар абармардони илми ҷаҳонӣ ва нобиғаҳоро ба майдон оварад. Сабаб дар чӣ буд, ки олимони пешин чунин дастовардҳоро ноил шуданд? Ба назари мо, дар он давраҳои тираву тор олим ва илм ба хотири исботи ҳаққонияти худ мубориза мебурд ва барои мавҷудияти илм замина муҳайё мекард. Аз ин рӯ, моро зарур аст, ки дар шароити кунунӣ, яъне дар замоне, ки барои рушди илм тамоми имконият муҳайё мебошад, роҳу воситаҳои оқилонаи рақобати озоди илмро бо назардошти манфиатҳои милливу давлатӣ таъмин намоем».

Паҳлуи муҳими ин таъкиди нотакрори Пешвои миллат аз он иборат аст, ки дар ҷаҳони имрӯза канорагирӣ аз дарку пешниҳоди усулҳои муассири идоракунии равандҳои ҷамъиятӣ аз ҷониби муҳаққиқони соҳа зери ҳароси мувоҷеҳ гаштан ба нокомиҳои таҳлилию пешгўинамоиҳои иҷтимоӣ дар худ паёмади эҷоди монеа барои ақлонӣ шудани ҳаёти ҷамъиятиро ба дунбол дорад. Бар ивази ин майлу таваҷҷуҳи аҳли ҷомеа низ ба фарогирии ҷаҳонбинии илмӣ камтар мегардад ва эҳтимоли заминаҳои соҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеаро рахна кардани тамоюлоти тавтеагароёна (конспирология) ва сухани сеҳрангезу устураомези оммиёна боло хоҳад рафт. Бинобар ин, ақлоният ва ҷуръати касбӣ барои дарки муносиби ҳодисаҳои ҳаёти ҷамъиятии замони муосир аз афзалияти амалгароёнаю ташаккулдиҳандаи ҷаҳонбинии илмӣ бархурдор аст, то ин ки барои инсон муҳитии имрӯзаи ҳаётияш маъно ва арзиши нотакрор пайдо намояд. Ин дар навбати худ фаъолнокии инсонро барои оқилона азхуд кардани муҳити мазкур, аз хатару таҳдидҳо пуштибонӣ намудани он, рушд бахшидани он ва тақвияти эҳсоси масъулияти барои насли минбаъда ба таври шоиста ба мерос гузоштани онро бештар менамояд.

Итминони мо бар он аст, ки акнун пояҳои истиқлолияти давлатии Тоҷикистон устувор гаштаанд ва ба марҳилаи рушди таърихие ворид гардидааст, ки маҳсули он барои таъмини зиндагии шоистаи на танҳо насли имрӯза, балки минбаъдаи миллати мо нихз таъсиргузор хоҳад буд. Аз ин рӯ Ҷумҳурии Тоҷикистони соҳибистиқлол барои рушди осоиштаю ҳифзи ҳаёти одамон на рақобату муқовиматҳои муғризона, балки талоши ба ҳам наздик сохтани мавқеъҳоро ба хотири эҷоди низоми шариконаи амнияти минтақавӣ ва глобалӣ муҳим мешуморад. Ҷумҳурии Тоҷикистон ин рӯйкардро оқилона татбиқ намуда, вориди платформаҳои гуногуни ҳамкории судманд бо кишварҳои минтақаю фароминтақавӣ аст. Дар партави чунин рӯйкард иқдоми Ҷумҳурии Тоҷикистон ба он нигаронида шудааст, ки худро ҳарчи бештар қавитар созад, пояҳои давлатдории худро мустаҳкам кунад ва боварӣ ба ояндаи дурахшонро дар замири шаҳрвандони худ ҷой диҳад.

Мо бояд минбаъд низ ба хотири рушду суботи Истиқлолияти давлатиамон дорои диди комилан доманадору дарозмуддат оид ба масъалаҳои муҳимми дохилӣ, минтақавӣ ва байналмилалӣ бошем.

Хайриддин УСМОНЗОДА, - узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, директори

Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Маълум аст, баробари расидан ба истиқлолияти давлатӣ ва боз гардидани уфуқҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ кишвари азизамон – Тоҷикистон ба саҳнаи нави рақобатҳои сиёсиву иқтисодии ҷаҳон ворид гардид. Дар иҳотаи бархурди се абарқударти саноатӣ – Амрико, Русия ва Чин қарор доштан аз Тоҷикистон тақозо менамояд, ки ҳуввияти миллӣ, забон, урфу одат, мазҳаб ва дигар арзишҳои миллиро ҳифз намояд ва густариш диҳад.

Раванди ҷаҳонишавӣ, гуфтугӯи тамаддунҳо ва тақсимоти нави ҷаҳони муосир, ки рӯз ба рӯз шиддат мегиранд, монеаи раванди татбиқи сиёсати миллии кишварҳо мегарданд, зеро барои кишварҳои хурд бо ҳар роҳу васила татбиқ намудани сиёсату идеологияи худ ин ҳадафи давлатҳои бузург мебошад. Сиёсати иттилоотрасонии муосир, ки низ пешрафти босуръат дорад, дар сурати ба фориғболӣ роҳ додан, зиракии сиёсиро аз даст додан, ба иқтисоду сиёсат, ба ҳуввияти миллӣ ва фарҳанги кишварҳо зиёни моливу маънавӣ мерасонад.

Биноан барои Тоҷикистон ҳифзи дастовардҳои Истиқлоли давлатӣ ва таҳкими ҳамаҷонибаи раванди ваҳдати миллӣ зарур ва ногузир аст. Ин нуқта аз он лиҳоз муҳим аст, ки инсон танҳо дар муҳити ваҳдати миллӣ зиндагии якмаром ва орому осуда дошта метавонад ва маҳз дар муҳити ваҳдат инсон худро ҳам ҷузъи миллат ва ҳам ҷузъи башарият ҳис мекунад. Ин эҳсос, яъне ҷузъи ҷомеа будан ба инсон барои рафъи душвориҳои зиндагӣ нерӯ мебахшад.

Мисоли ҳаётӣ он аст, ки агар халқҳои тоҷику тоҷикистониён ба ваҳдати миллӣ намерасиданд, онгоҳ пойдории истиқлол ва рушди давлатдориамон зери шубҳа қарор дошт.

Тавре ки зикр намудем истиқлоли давлатӣ ба худшиносии воқеӣ вобаста аст. Агар шахс худро бишносад, ӯ дар назди давлат ва ҷомеа масъулияти дучанд эҳсос менамояд.

Масъалаи муҳими дигар аз назари ҷомеашиносон, ин ҳифзи манфиатҳои умумимиллӣ мебошад, ки ин вазифаи масъулиятнок низ ба дарки худшиносӣ ва ҳифзи Истиқлоли давлатӣ вобастагӣ дорад. Ватани азизи мо дар тули 34 соли Истиқлоли давлатӣ марҳилаҳои вазнинро аз сар гузаронида, имрӯз тавассути корнамоии бемисли Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон усутворона ба давраҳои нав ба нави эъмори давлати миллӣ, ки соҳиби иқтисоди усутвор ва рушди бемайлон аст, ворид мешавад.

Ҳамин тавр дар ин марҳиалаҳои тараққиёти давлат таъмину таҳкими асосњои Истиқлоли давлатӣ аз ҳар як узви ҷомеа иштироки фаъолонаро дар ҷустуҷӯи роҳҳо ва омилҳои арзанда, аз ҷумла баланд бардоштани сатҳи маънавиёти дониш, эҳсоси ватанпарастиву худшиносӣ, ҳали масъалаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоиро тақозо менамояд.

Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ ба халқи кишвар ва Маҷлиси Олӣ таъкид намуданд, ки: ҳифзи содиқонаи манфиатҳои дигар болотару афзал донистани манофеи дигар ва миллат, саъю талоши пайгирона ба хотири таҳкими пояҳои давлати соҳибистиқлоли миллӣ, чун неъмати бебаҳо ҳифз кардани соҳибихтиёрии ватан, сулҳу суботи иҷтимоӣ, амнияти давлат ва ҷомеа, ваҳдати миллӣ қарзи виҷдонии тамоми халқи Тоҷикистон мебошад.

Воқеан ҳам солгарди рӯзи Истиқлоли давлатӣ барои мардуми мо як тантанаи фараҳбахшу хотирмон мебошад. Орзумандем, ки бигзор сулҳу субот ҳамеша дар фазои нилгуни кишварамон бобақову пойдор бошад ва дар замири ҳар як шаҳрванд ҳисси баланди ватандорӣ, нангу номуси миллӣ ва давлатдорӣ туғён дошта бошад!

Мирзошоҳрух Асрорӣ, н.и.ф., сарходими илмии шуъбаи Таърихи фалсафаи ИФСҲ АМИТ