Созмони ҳамкории иқтисодӣ (СҲИ) ё (Economic Cooperation Organization) яке аз созмонҳои муҳими минтақавии байнидавлатист, ки бо ҳадафи тақвияти ҳамкорӣ миёни кишварҳои аъзо дар бахшҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ, техникӣ ва фарҳангӣ таъсис ёфтааст. Ин ниҳоди байниҳукуматӣ кишварҳои Аврупо, Қафқоз, Осиёи Марказӣ, Ховари Миёна ва Осиёи Ҷанубиро фаро мегирад. Ин созмон беш аз 460 миллион аҳолӣ ва зиёда аз 8 миллион километри мураббаъ қаламравро дарбар мегирад ва Русияро бо Халиҷи Форс ва Чин ба ҳам мепайвандад. Ҳадаф ва мақсади асосии СҲИ таъмини рушди устувори иқтисодӣ дар миёни кишварҳои аъзо ва тақвияти ҳамгироии минтақавӣ дар бахшҳои гуногун, аз ҷумла тиҷорат, сармоягузорӣ, нақлиёт, энергетика, кишоварзӣ ва алоқа мебошад.

Имрӯз, 4-уми июли соли 2025, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо сафари корӣ вориди шаҳри Физулии Ҷумҳурии Озарбойҷон гардиданд, то дар ҷаласаи сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ (ЭКО) ширкат намоянд.

Мавриди тазаккур аст, ки Ҷумҳурии Озарбойҷон мизбони Саммити 17-уми СҲИ мебошад. Дар Саммити навбатӣ роҳбарони кишварҳои минтақа ва дигар аъзои СҲИ ширкат мекунанд. Ҳадафи асосии нишаст мусоидат ба ҳамгироии тиҷорат, нақлиёт ва сайёҳӣ дар сарорари минтақаи кишварҳои аъзои СҲИ мебошад.

Бояд зикр кард, ки ҳаҷми муомилоти солонаи байни кишварҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ ба 1,8 миллиард доллари ШМА мерасад. Бо дарназардошти иқтидори бузурги иқтисодии минтақа, ин нишондиҳанда ниёзи ҷиддиро ба талошҳои иловагӣ ҷиҳати таҳкими ҳамкорӣ ва ҳавасмандгардонии тиҷорати дохилминтақавӣ ба миён меорад.

Дар гузашта Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Саммитҳои пешинаи сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва ҳамоишҳои ин ниҳоди бонуфуз фаъолона ширкат карда, нақши Тоҷикистонро дар ҳалли масоили мубрами минтақа ва ҷаҳон муаррифӣ кардааст. Аз ҷумла Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Нишасти 15-уми сарони кишварҳои Созмони ҳамкории иқтисодӣ таъкид карда буд, ки “Тоҷикистон ба ҳамкориҳо дар доираи Созмон аҳамияти хос зоҳир менамояд. Кишварҳои аъзои Созмон аз захираҳои зиёди меҳнатӣ ва табиӣ, инчунин имконоти бузурги энергетикӣ ва нақлиётиву коммуникатсионӣ бархурдоранд. Истифодаи муштарак ва самараноки ин иқтидорҳо метавонад ба нафъи афзоиши беҳбудӣ ва шукуфоӣ, ҳамчунин таҳкими сулҳу субот ва амният дар минтақаи мо хидмат намояд”.

Инчунин дар тӯли солҳои кории созмони СҲИ ташаббусҳои бузургро дар соҳаҳои гуногун аз ҷумла алоқа, тиҷорат, энергетика, сайёҳӣ ва рушди фарҳангӣ, иҷтимоӣ ва илмӣ ба даст оварда ва дар ин зимн муассисаҳои минтақавӣ ва махсуси худро низ таъсис додааст. Чи тавре ки зикр шуд мақсаду ҳадаф ва ташаббусҳои асосии созмони мазкур иборатанд аз:

(i) сохтани долонҳои тиҷоратӣ барои рафъи маҳдудиятҳо ва монеаҳо дар роҳи пешбурди тиҷорати дохилиминтақавӣ;

(ii) таъсиси низоми раводиди СҲИ барои пешбурди сайёҳӣ ва робитаҳои байни одамон;

(iii) мусоидат ба ҳамкориҳои илмӣ, фарҳангӣ ва таълимӣ;

(iv) таъсиси муассисаҳои молиявии минтақавӣ, ба мисли Бонки Тиҷоратии СҲИ ва Иттиҳоди клирингии СҲИ барои маблағгузории лоиҳаҳои минтақавӣ мебошанд, ки дар таҳкими ҳамгироӣ ва рушди иқтисодии кишварҳо кӯмак мекунад.

Кишварҳои аъзои СҲИ имкониятҳои васеи рушди муносибатҳои тиҷоративу иқтисодиро доранд. Инчунин кишварҳои аъзои СҲИ баҳри таъмини рушди босуботи муносибатҳои минтақавӣ фаъолона ҳамкорӣ мекунанд ва лоиҳаҳои гуногунро дар соҳаҳои афзалиятнок татбиқ менамоянд.

Ҳамин тавр, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кишвари фаъоли минтақавӣ дар баробари дигар кишварҳои узв пайваста талош меварзад, ки ҳамгироии минтақавиро ҷиҳати рушди минтақа ва татбиқи барномаҳову лоиҳаҳои созмон тақвият бахшад. Дар умум таҳкими ҳамгироии кишварҳои узви СҲИ, рушди устувори минтақавӣ, нишон додани имкониятҳои нави иқтисодӣ дар геоиқтисодиёти Осиёи Марказӣ ва Ғарбӣ мебошад.

Одинаев Абдуҳалим, ходими пешбари илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ, ки соли 1985 дар Теҳрон аз ҷониби Эрон, Покистон ва Туркия таъсис ёфтааст, як созмони байнидавлатии сиёсӣ ва иқтисодӣ мебошад, ки ба рушди тиҷорат, сармоягузорӣ ва ҳамкориҳои минтақавӣ нигаронида шудааст. Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ мувофиқи Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид созмони махсус эътироф шуда, ҳадафи таъсиси бозори ягонаи молу хидматҳо дорад. Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ дар соли 1992 Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ бо ҳамроҳ шудани Афғонистон, Озарбойҷон, Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Узбекистон васеъ гардид. Созмон тавассути созишномаҳои дуҷониба ва механизмҳои ҳакамӣ фаъолият мекунад, ки заминаи ҳуқуқии онро санадҳои асосӣ, ба монанди Созишномаи Измир ва Созишномаи тиҷоратии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ (ECOTA – Economic Cooperation Organization Trade Agreement) таъмин мекунанд.

Тоҷикистон аз соли 1992 узви Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ буда, дар доираи созмон барои татбиқи санадҳои ҳуқуқӣ, пешбурди манфиатҳои миллӣ ва рушди иқтисод фаъолият мекунад. Сафари кории Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон (4 июли 2025) барои иштирок дар ҷаласаи 17-уми сарони давлатҳои СҲИ нишонаи аҳамияти ҷанбаҳои ҳуқуқӣ дар дипломатияи Тоҷикистон аст.

Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ меросбари Созмони Рушди Минтақавӣ (1964–1979) буда, соли 1985 аз ҷониби Эрон, Покистон ва Туркия таъсис ёфтааст. Васеъшавии соли 1992 бо ҳамроҳ шудани ҳафт кишвари нав, аз ҷумла Тоҷикистон, созмонро ба платформаи муҳими минтақавӣ табдил дод. 28 ноябр ҳамчун “Рӯзи Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ” ҷашн гирифта мешавад. Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ тавассути созишномаҳои дуҷониба ва бисёрҷониба фаъолият мекунад, ки аз ҷониби сохторҳои доимӣ, ба монанди Дабири Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ (Эрон), Бонки тиҷорат ва рушд (Туркия) ва Фонди илмӣ (Покистон) дастгирӣ мешаванд.

Аз нигоҳи ҳуқуқӣ Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ ба принсипҳои ҳуқуқи байналмилалӣ, аз ҷумла эҳтиром ба истиқлолияти кишварҳои узв ва баробарии ҳуқуқҳо, такя мекунад. Созмон минтақаи кишоварзии водии Фарғонаро дар бар мегирад, ки тиҷорат ва истеҳсоли муштараки кишоварзиро миёни Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон осон мекунад. Покистон бо Афғонистон ва Эрон созишномаҳои тиҷорати озод дорад, ки дар асоси санадҳои ҳуқуқии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ татбиқ мешаванд.

Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ як қатор санадҳои ҳуқуқиро қабул кардааст, ки асоси ҳамкориҳои минтақавиро ташкил медиҳанд:

- Созишномаи Измир (1977, такмилёфта дар 1996). Ин санад заминаи ҳуқуқии фаъолияти Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ буда, принсипҳои ҳамкориҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ ва фарҳангиро муайян мекунад. Тоҷикистон ин созишномаро пас аз узвият тасдиқ карда, уҳдадориҳои худро барои риояи он эълон намуд.

- ECO Vision 2025. Соли 2017 қабул шуда, ин санад нақшаи стратегии рушди Созмони Ҳамкории Иқтисодиро дар самтҳои тиҷорат, нақлиёт, энергетика, сайёҳӣ, иқтисод ва муҳити зист муайян мекунад. Аз нигоҳи ҳуқуқӣ, он ӯҳдадориҳои кишварҳои узвро барои татбиқи лоиҳаҳои муштарак, ба монанди CASA-1000, таъкид мекунад.

- Созишномаи тиҷоратии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ (ECOTA). Соли 2003 дар Исломобод имзо шуда, ин созишнома монеаҳои тарифӣ ва ғайритарифиро коҳиш дода, тиҷорати озодро пеш мебарад. Тоҷикистон ECOTA-ро тасдиқ карда, онро барои афзоиши содироти маҳсулоти кишоварзӣ ва маъданҳо истифода мебарад.

- Созишномаи Ашхабод. Ин созишномаи нақлиёти бисёрҷониба миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ба пешбурди тиҷорати транзитӣ мусоидат мекунад. Тоҷикистон дар татбиқи он барои рушди роҳи оҳани Тоҷикистон-Афғонистон-Туркманистон фаъол аст.

- Декларатсияҳои саммитҳо. Декларатсияи Истанбул (2010) ба таҳкими амнияти минтақавӣ ва инфрасохтор диққат дода, заминаи ҳуқуқӣ барои лоиҳаҳои муштаракро мустаҳкам кард.

Тоҷикистон санадҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодиро ба қонунгузории миллӣ мутобиқ карда, онҳоро дар сиёсати иқтисодии худ татбиқ мекунад. Масалан:

- ECOTA. Тоҷикистон монеаҳои тарифӣ барои содироти маҳсулоти кишоварзӣ ба Покистон ва Афғонистонро коҳиш дод, ки ба афзоиши гардиши савдо аз 500 миллион доллари ИМА (2015) то 750 миллион доллари ИМА (2023) оварда расонд.

- Созишномаи Ашхабод. Тоҷикистон қонунгузории нақлиётиро барои дастгирии лоиҳаҳои транзитӣ, ба монанди шоҳроҳи Душанбе-Хоруғ-Кулма такмил дод.

- ECO Vision 2025. Тоҷикистон лоиҳаи НБО-и Роғунро ҳамчун қисми ӯҳдадориҳои худ барои таъмини амнияти энергетикӣ пешниҳод кард.

Тоҷикистон дар татбиқи санадҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ нақши фаъол дорад:

- Энергетика. Лоиҳаи CASA-1000, ки дар асоси созишномаҳои ҳуқуқии СҲИ татбиқ мешавад, Тоҷикистонро ба манбаи асосии содироти барқ табдил медиҳад. Ин лоиҳа бо қонунгузории байналмилалии энергетика мутобиқ аст.

- Нақлиёт. Тоҷикистон дар татбиқи Созишномаи Ашхабод барои рушди роҳи оҳани Тоҷикистон-Афғонистон-Туркманистон саҳм мегузорад, ки бо стандартҳои ҳуқуқи байналмилалии нақлиёт мувофиқ аст.

- Тиҷорат. Татбиқи ECOTA ба Тоҷикистон имкон дод, ки содироти маҳсулоти кишоварзӣ ва маъданҳоро афзоиш диҳад, ки бо қонунгузории Созмони Умумиҷаҳонии Савдо (СУС) мувофиқ аст.

Сафари кории Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон (4 июли 2025) барои иштирок дар ҷаласаи 17-уми сарони давлатҳои СҲИ як рӯйдоди муҳим дар таҳкими заминаи ҳуқуқии ҳамкориҳо мебошад.

Тоҷикистон метавонад дар самтҳои зерин заминаи ҳуқуқии Созмони Ҳамкории Иқтисодиро тақвият бахшад:

- Энергетика. Таҳияи созишномаҳои ҳуқуқӣ барои содироти барқ тавассути CASA-1000 ва НБО-и Роғун.

- Нақлиёт. Такмили заминаи ҳуқуқӣ барои лоиҳаҳои нақлиётӣ, ба монанди роҳи оҳани Тоҷикистон-Афғонистон-Туркманистон.

- Тиҷорат. Тавсеаи созишномаҳои дуҷонибаи тиҷоратӣ бо кишварҳои узв дар асоси ECOTA.

- Сайёҳӣ. Таҳияи созишномаҳои ҳуқуқӣ барои хатсайрҳои муштараки сайёҳӣ.

- Муҳити зист. Имзои созишномаҳои байналмилалӣ барои ҳифзи захираҳои обии Тоҷикистон.

Ҷаласаи 17-ум барои Тоҷикистон имконият фароҳам овард, ки дар таҳкими заминаи ҳуқуқии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ саҳм гузорад. Иштироки Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар муҳокимаҳои ҳуқуқӣ ва пешниҳоди лоиҳаҳои миллӣ, ба монанди CASA-1000 аҳамияти дипломатияи ҳуқуқиро таъкид менамояд.

Ҷанбаҳои ҳуқуқии ҳамкории Тоҷикистон бо Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ барои рушди иқтисодӣ ва минтақавӣ муҳиманд. Санадҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ, ба монанди Созишномаи Измир, ECO Vision 2025, ECOTA ва Созишномаи Ашхабод заминаи ҳуқуқӣ барои татбиқи лоиҳаҳои муштаракро таъмин мекунанд. Ҷаласаи 17-уми сарони давлатҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ ва сафари Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нишонаи фаъолияти кишвар дар такмили ин замина аст.

САНГИНЗОДА Дониёр Шомаҳмад, муовин оид ба илм ва таълими директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

(дар ҳошияи расидан ба ҳадафҳои “Солҳои 2025-2030 - Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия”)

Дар давраи ҷаҳонишавии рақамӣ, Соҳибихтиёрии рақамӣ ба унсури муҳими сиёсати давлатӣ табдил ёфтааст, ки истиқлолиятро дар идоракунии маълумот, технологияҳо ва инфрасохтори иттилоотӣ таъмин мекунад. Рақамисозӣ равандҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсиро дар саросари ҷаҳон дигаргун месозад, имкониятҳои нав барои рушд фароҳам меорад, аммо дар баробари ин хатарҳои ҷиддиро ба амнияти миллӣ эҷод мекунад. Соҳибихтиёрии рақамӣ, ки ҳамчун қобилияти давлат барои идоракунии мустақилонаи захираҳои рақамӣ, маълумот ва инфрасохтори иттилоотӣ муайян мешавад, ба яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ табдил ёфтааст. Дар шароити вобастагии афзояндаи ҷаҳонӣ аз платформаҳои рақамии трансмиллӣ, ба монанди Google, Meta ва Amazon ва дигарон давлатҳо кӯшиш мекунанд, ки манфиатҳои миллии худро тавассути механизмҳои ҳуқуқӣ ҳифз намуда, соҳибихтиёрии рақамиро таъмин созанд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақил ба равандҳои рақамии ҷаҳонӣ фаъолона ҳамроҳ шуда, дар айни замон инфрасохтори рақамии миллиро таҳким медиҳад. Эълони солҳои 2025–2030 ҳамчун «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аҳамияти стратегии рақамисозиро барои рушди устувор таъкид мекунад. Бо вуҷуди ин таҳдидҳои кибернетикӣ, аз қабили паҳншавии маълумоти бардурӯғ ва ҳамлаҳои кибернетикӣ, зарурати таҳкими танзими ҳуқуқиро ба миён меорад.

Соҳибихтиёрии рақамӣ ҳамчун татбиқи суннатии соҳибихтиёрии давлатӣ дар муҳити рақамӣ баррасӣ мешавад, ки назорат бар ҷараёнҳои иттилоотӣ, ҳифзи маълумот ва истиқлолияти инфрасохтори технологӣро дар бар мегирад. Унсурҳои асосии он иборатанд аз:

- Назорат бар маълумот. Таъмини амнияти маълумоти шахсӣ ва давлатӣ аз дастрасии ғайриқонунӣ, ки барои ҳифзи махфияти шаҳрвандон ва манфиатҳои давлатӣ муҳим аст.

- Истиқлолияти технологӣ. Рушди ҳалли миллии технологияҳои иттилоотӣ (IT) барои кам кардани вобастагии аз технологияҳои хориҷӣ, ки хатари осебпазирии геополитикиро коҳиш медиҳад.

- Мустақилияти меъёрӣ. Эҷоди заминаи ҳуқуқие, ки ба манфиатҳои миллӣ ва стандартҳои байналмилалӣ мувофиқ бошад, то тавозуни байни озодии иттилоот ва амниятро таъмин созад.

Олимони байналмилалӣ ба ин масъала аз нуқтаи назари гуногун муносибат мекунанд. Коршиносони амрикоӣ таъкид мекунанд, ки соҳибихтиёрии рақамӣ аксар вақт бо хусусияти ҷаҳонии интернет дар ихтилоф қарор мегирад. Онҳо пешниҳод мекунанд, ки барои танзими маълумоти трансмиллӣ созишномаҳои нави байналмилалӣ заруранд, зеро интернет сарҳадҳои ҷуғрофиро эътироф намекунад. Коршиносони чин бошанд «киберсуверенитет»-ро ҳамчун воситаи ҳифзи манфиатҳои миллӣ дар шароити рақобати геополитикӣ баррасӣ намуда, нақши давлатро дар назорати интернет муҳим мешуморанд. Ин равиш дар Чин тавассути сензураи қатъии интернет ва рушди платформаҳои миллӣ ба монанди WeChat, амалӣ мешавад.

Дар Аврупо, ба вижа дар Олмон, диққат ба ҳифзи ҳуқуқи шаҳрвандон тавассути танзими қатъӣ, ба монанди Регламенти умумии ҳифзи маълумот (GDPR) равона шудааст. GDPR на танҳо маълумоти шахсиро ҳифз мекунад, балки ба ширкатҳои аврупоӣ бартариҳои рақобатпазир дар бозори ҷаҳонӣ медиҳад. Ин равиш метавонад барои кишварҳои рушдёбанда, аз ҷумла Тоҷикистон намунаи ибрат бошад. Олимони тоҷик рақамисозиро ҳамчун раванди дарозмуддати иҷтимоӣ мебинанд, ки тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятиро дигаргун месозад, аммо дар баробари ин хатарҳои нав, аз қабили ҷинояткории кибернетикӣ ва зӯроварии онлайнро ба вуҷуд меорад. Ин хатарҳо танзими ҳуқуқиро талаб мекунанд, ки байни кушодагии интернет ва амнияти миллӣ тавозунро нигоҳ дорад.

Коршиносони ҳиндӣ таъкид мекунанд, ки соҳибихтиёрии рақамӣ дар Осиё аксар вақт бо рушди платформаҳои миллӣ, ба монанди Интерфейси ягонаи пардохтҳо (UPI) алоқаманд аст. UPI ба Ҳиндустон имкон дод, ки таъсири низомҳои молиявии ғарбиро коҳиш диҳад ва иқтисоди рақамии худро таҳким бахшад. Дар Бритониё низ GDPR на танҳо маълумотро ҳифз мекунад, балки барои ширкатҳои аврупоӣ бартариҳои рақобатпазир фароҳам меорад, ки барои кишварҳое, ки ба соҳибихтиёрии рақамӣ мекӯшанд, муҳим аст.

Кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ), аз қабили Русия ва Қазоқистон стратегияҳои соҳибихтиёрии рақамиро фаъолона рушд медиҳанд. Дар Русия қонун «Дар бораи интернети соҳибихтиёр» (2019) операторҳои алоқаро вазифадор мекунад, ки мустақилияти сегменти миллии интернетро таъмин созанд. Ин қонун имкон медиҳад, ки дар сурати таҳдидҳои беруна дастрасӣ ба интернет дар дохили кишвар нигоҳ дошта шавад. Қазоқистон дар доираи барномаи «Қазоқистони рақамӣ» ба платформаҳои виртуалии миллӣ ва марказҳои коркарди маълумот сармоягузорӣ мекунад, то вобастагиро аз провайдерҳои ғарбӣ кам кунад. Ин ташаббусҳо ба рушди инфрасохтори рақамӣ ва ҳифзи маълумоти миллӣ мусоидат мекунанд.

Иттиҳоди Аврупо тавассути GDPR (2018) стандартҳои қатъии ҳифзи маълумоти шахсиро ҷорӣ кардааст, ки барои бисёр кишварҳо намунаи ибрат шудааст. GDPR ба шаҳрвандони Иттиҳоди Аврупо имкон медиҳад, ки назорати бештар бар маълумоти шахсии худ дошта бошанд ва ширкатҳоро барои риоя накардани қоидаҳо ҷаримаҳои ҷиддӣ интизор аст. Чин модели назорати қатъии интернетро нишон медиҳад, ки киберсуверенитетро бо рушди технологияҳои миллӣ, ба монанди WeChat ва Baidu муттаҳид мекунад. Ин равиш ба Чин имкон додааст, ки аз вобастагии технологии ғарбӣ коҳиш диҳад, аммо бо интиқоди маҳдуд кардани озодии иттилоот рӯбарӯ шудааст.

Ҳиндустон соҳибихтиёрии рақамиро тавассути платформаҳои миллӣ, ба мисли UPI пеш мебарад, ки таъсири низомҳои молиявии ғарбиро коҳиш медиҳад. UPI ба миллионҳо шаҳрвандони Ҳиндустон имкон дод, ки пардохтҳои рақамиро осон ва боэътимод анҷом диҳанд, ки ба рушди иқтисоди рақамӣ мусоидат кард. Ин таҷрибаҳо барои Тоҷикистон дар ташаккули стратегияи худ муҳиманд, зеро онҳо роҳҳои гуногуни мувозинат байни амният, инноватсия ва ҳамкории байналмилалиро нишон медиҳанд.

Дар Тоҷикистон соҳибихтиёрии рақамӣ тавассути заминаи меъёрии рушдёбанда таъмин карда мешавад, ки ба ҳифзи маълумот, рушди технологияҳо ва ҳамгироии ҷаҳонӣ нигаронида шудааст. Ба санадҳои муҳими қонунгузорӣ дохил мешаванд:

- Қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 августи соли 2001, № 40 «Дар бораи иттилоотонӣ», аз 10 майи соли 2002, № 55 «Дар бораи иттилоот», аз 2 декабри соли 2002, № 71 «Дар бораи ҳифзи иттилоот», аз 18 июни соли 2008, № 411 «Дар бораи ҳуқуқ ба дастрасӣ ба иттилоот», аз 25 марти соли 2011, № 705 «Дар бораи иттилооти экологӣ» ва аз 25 июни соли 2021, № 1783 «Дар бораи дастрасӣ ба иттилоот дар бораи фаъолияти судҳо», ки дастрасӣ, нигоҳдорӣ ва ҳифзи маълумотро танзим мекунанд.

- Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2030, ки рақамисозии иқтисод, ҷорӣ намудани ҳукумати электронӣ ва платформаҳои рақамии миллиро пешбинӣ мекунад.

- Стратегияи рушди зеҳни сунъӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040 аз 30 сентябри соли 2022, №483.

- Консепсияи иқтисоди рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декабри соли 2019, № 642, ки ҳадафҳои асосии рақамисозиро муайян мекунад.

- Барномаи миёнамӯҳлати рушди иқтисоди рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021–2025 аз 26 октябри соли 2021, № 460, ки чораҳои мушаххаси амалиро барои рақамисозӣ пешниҳод мекунад.

- Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 январи соли 2025, № 911 «Дар бораи эълон намудани солҳои 2025–2030 «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия»», ки аҳамияти рақамисозиро дар сатҳи давлатӣ таъкид мекунад.

Ин санадҳо заминаи ҳуқуқиро барои рушди соҳибихтиёрии рақамӣ дар Тоҷикистон фароҳам меоранд. Масалан, Қонуни «Дар бораи иттилоотонӣ» асосҳои техникии рақамисозиро муайян мекунад, дар ҳоле ки Қонуни «Дар бораи ҳифзи иттилоот» ба амнияти маълумот диққат медиҳад. Стратегияи миллии рушд то соли 2030 рақамисозиро ҳамчун омили асосии рушди устувор эътироф мекунад, ки ба беҳтар кардани хизматрасониҳои давлатӣ ва баланд бардоштани рақобатпазирии иқтисод нигаронида шудааст.

Соли 2024, ки ҳамчун «Соли маърифати ҳуқуқӣ» эълон шуда буд, Тоҷикистон ба саводнокии рақамӣ ва огоҳии ҳуқуқии шаҳрвандон диққати бештар дода, ба таҳкими соҳибихтиёрии рақамӣ мусоидат намуд.

Таъсиси Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 апрели соли 2021, № 147) қадами муҳим дар таҳкими институтсионалии иқтисоди рақамӣ мебошад. Ин Агентии масъулияти ҳамоҳангсозии таҳияи ҳалли миллии IT ва стандартҳои амнияти кибернетикиро ба уҳда дорад. Агентӣ бо вазоратҳо ва идораҳои давлатӣ ҳамкорӣ карда, лоиҳаҳои рақамисозиро, аз қабили платформаҳои ҳукумати электронӣ ва хизматрасониҳои рақамии давлатиро пеш мебарад.

Тоҷикистон инфрасохтори рақамиро фаъолона рушд медиҳад, аз ҷумла платформаҳои ҳукумати электронӣ, низоми таълими фосилавӣ ва хизматрасониҳои электронии давлатӣ. Ин ташаббусҳо ба шаҳрвандон имкон медиҳанд, ки хизматрасониҳои давлатиро бо осонӣ дастрас кунанд ва шаффофияти идоракунии давлатиро афзоиш диҳанд. Рақамисозӣ ба рушди устувор мусоидат мекунад ва фаъолияти иқтисодро дар шароити бӯҳронҳои ҷаҳонӣ, ба монанди пандемияи COVID-19 таъмин менамояд.

Сарфи назар аз пешрафтҳо, амалисозии соҳибихтиёрии рақамӣ бо мушкилоти зерин рӯбарӯ мешавад:

- Вобастагии технологӣ. Норасоии маҳаллисозии инфрасохтори рақамӣ Тоҷикистонро ба технологияҳои хориҷӣ осебпазир мегардонад. Вобастагии аз хидматҳои вертуалии хориҷӣ ва нармафзори ғайримиллӣ хатари дастрасии ғайриқонунии маълумотро афзоиш медиҳад.

- Таҳдидҳои кибернетикӣ. Гурӯҳҳои экстремистӣ фазои виртуалиро барои паҳн кардани таблиғот ва маълумоти бардурӯғ истифода мебаранд, ки ба амнияти миллӣ таҳдид мекунад. Масалан, ташкилотҳои динии экстремистӣ дар шабакаҳои иҷтимоӣ маводи қалбакӣ паҳн мекунанд, ки эътимод ба институтҳои давлатиро коҳиш медиҳад. Илова бар ин, ҳамлаҳои кибернетикӣ ба инфрасохтори давлатӣ, ба монанди системаҳои энергетикӣ ё бонкӣ, метавонанд ба иқтисод зарари ҷиддӣ расонанд.

- Нуқсони ҳуқуқӣ. Набудани қонуни мукаммал дар бораи амнияти кибернетикӣ имкониятҳои мубориза бо ҷинояткории кибернетикиро маҳдуд мекунад. Масалан, набудани меъёрҳои мушаххас барои муайян кардани масъулият барои ҳамлаҳои кибернетикӣ монеа эҷод мекунад.

Ба ғайр аз ин, паҳншавии маълумоти бардурӯғ дар шабакаҳои иҷтимоӣ ба эътимоди ҷамъиятӣ таъсири манфӣ мерасонад. Ин мушкилот зарурати истифодаи равиши комплексӣ, аз ҷумла чораҳои ҳуқуқӣ, технологӣ ва маърифатиро таъкид мекунанд.

Барои бартараф кардани таҳдидҳо ва таҳкими соҳибихтиёрии рақамӣ, Тоҷикистон бояд чораҳои зеринро амалӣ созад:

1. Қабули Қонун «Дар бораи амнияти кибернетикӣ». Тезонидани қабули қонун барои муайян кардани меъёрҳои ҳифзи маълумот, масъулият барои ҷиноятҳои кибернетикӣ ва механизмҳои назорати фазои рақамӣ зарур аст. Ин қонун бояд ба стандартҳои байналмилалӣ, ба монанди GDPR мутобиқ бошад, вале ба хусусиятҳои миллӣ такя кунад. Масалан, қонун метавонад талаботро барои дохилинамоии маълумот дар дохили кишвар муқаррар созад.

2. Кодекси иттилооти Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул карда шавад. Кодекси иттилооти намунавии давлатҳои аъзои ИДМ (2012) мислои воқеи ин таҷрибаи байналмилалӣ аст. Он чаҳорчӯби ҳуқуқиест, ки озодии иттилоот ва рушди инфрасохтори рақамиро танзим мекунад. Барои Тоҷикистон, пешниҳод мешавад, ки қонунҳои самти иттилоот бо қабули кодекс аз эътибор соқит дониста шаванд.

3. Таъсиси платформаҳои рақамии миллӣ. Сармоягузорӣ ба хидматҳои виртуалии маҳаллӣ, марказҳои коркарди маълумот ва мессенҷерҳои миллӣ барои коҳиши вобастагии аз технологияҳои хориҷӣ муҳим аст. Масалан, таҳияи мессенҷери миллӣ, ки амнияти баланди маълумотро таъмин мекунад, метавонад алтернатива ба платформаҳои хориҷӣ, ба монанди WhatsApp гардад. Инчунин, марказҳои коркарди маълумоти маҳаллӣ метавонанд амнияти маълумоти давлатиро таъмин созанд.

4. Таҳкими ҳамкории байналмилалӣ. Тоҷикистон бояд дар ташаббусҳои ИДМ, СААД ва СҲШ фаъолона иштирок кунад, то таҷрибаи пешқадами кибербехатариро мубодила кунад ва стандартҳои ягонаи амниятро мутобиқ созад. Ҳамкорӣ бо Чин метавонад ба ҷорӣ кардани технологияҳои пешрафтаи ҳифзи маълумот мусоидат кунад. Илова бар ин, Тоҷикистон метавонад ба созишномаҳои байналмилалӣ оид ба мубориза бо ҷинояткории кибернетикӣ ҳамроҳ шавад.

5. Рушди барномаҳои таълимӣ. Ворид кардани курсҳои амнияти кибернетикӣ, ҳуқуқи рақамӣ, ҳуқуқи иқтисоди рақамӣ ва саводнокии медиавӣ ба барномаҳои таълимии донишгоҳу донишкадаҳо барои баланд бардоштани огоҳии шаҳрвандон зарур аст. Масалан, таълими шаҳрвандон дар бораи чӣ гуна муайян кардани хабарҳои қалбакӣ метавонад ба коҳиши таъсири иттилооти дурӯғ мусоидат кунад. Таҷрибаи Аврупо нишон медиҳад, ки барномаҳои маърифати медиавӣ метавонанд муқовимати ҷомеаро ба таҳдидҳои рақамӣ афзоиш диҳанд.

6. Танзими ахлоқии зеҳни сунъӣ. Истифодаи зеҳни сунъӣ дар амнияти киберӣ ва идоракунии маълумот хатарҳои марбут ба вайроншавии махфият ва табъизро ба вуҷуд меорад. Ташкили стандартҳои миллӣ барои истифодаи зеҳни сунъӣ, ки ба таҷрибаи Аврупо такя мекунад, метавонад ин хатарҳоро коҳиш диҳад. Масалан, стандартҳо метавонанд талаботро барои шаффофияти алгоритмҳои зеҳни сунъӣ ва ҳифзи маълумоти шахсӣ муқаррар созанд.

Соҳибихтиёрии рақамӣ вазифаи мураккабест, ки ҳамгироии чораҳои ҳуқуқӣ, технологӣ ва байналмилалиро талаб мекунад. Дар Тоҷикистон заминаи меъёрӣ барои таҳкими истиқлолияти рақамӣ ташаккул меёбад, аммо мушкилоти кибертаҳдидҳо, вобастагии технологӣ ва камбудиҳои ҳуқуқӣ талошҳои иловагиро талаб мекунанд. Рақамисозӣ, ҳамчун омили рушди устувор, хатарҳои навро ба вуҷуд меорад, ки тавассути танзими ҳуқуқӣ коҳиш дода мешаванд.

Тоҷикистон бояд ба рушди инфрасохтори рақамии миллӣ, таҳкими заминаи ҳуқуқӣ ва баланд бардоштани саводнокии рақамии шаҳрвандон диққати махсус диҳад. Таҷрибаи байналмилалӣ, аз қабили GDPR-и Аврупо, UPI-и Ҳиндустон ва қонуни интернети соҳибихтиёри Русия роҳҳои мухталифи таъмини соҳибихтиёрии рақамиро нишон медиҳад, ки метавонанд ба шароити Тоҷикистон мутобиқ карда шаванд.

Дар доираи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ» (2025–2030), Тоҷикистон имкони беназир дорад, ки бо истифода аз захираҳои миллӣ ва таҷрибаи байналмилалӣ ба пешсафи минтақавӣ дар соҳаи соҳибихтиёрии рақамӣ табдил ёбад. Барои ин зарур аст, ки давлат, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва бахши хусусӣ якҷоя фаъолият намуда, фазои рақамии амн ва мустақилро эҷод намоянд.

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД - муовин оид ба илм ва таълими директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Ваҳдати миллӣ яке аз муҳимтарин арзишҳои ҳар як ҷомеаи мутамаддин ва соҳибистиқлол ба шумор меравад. Барои ҳар миллату давлат, ки роҳи пешрафту тараққиётро пеш мегирад, ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ, якдиливу якпорчагӣ асоси суботу амният ва пояи сулҳи устувор мебошад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, пас аз солҳои мудҳиши ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997), маҳз бо иродаи нек ва заҳматҳои шабонарӯзии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва дастгирии мардуми кишвар, Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Ин рӯйдоди таърихӣ, ки 27 июни соли 1997 ба вуқуъ пайваст, рӯзи ваҳдати миллӣ эълон шуд ва ҳамасола бо шукӯҳу шаҳомат таҷлил мегардад.

Ваҳдат маънои муттаҳид шудани тамоми қишрҳои ҷомеа, новобаста аз ақида, мазҳаб, миллат ё ҷойгоҳи иҷтимоиро дорад. Ваҳдат рамзи ҳамзистӣ, оромӣ, меҳру муҳаббат ва ҳамкорӣ миёни афроди миллат аст. Маҳз дар фазои ваҳдат ва сулҳ метавон рушди соҳаҳои маориф, илм, иқтисод, фарҳанг ва сиёсатро таъмин намуд.

То замоне ки ҷомеа муттаҳид нест, амнияти дохилӣ зери хатар мемонад. Тафриқа, нобаробарӣ, хушунат ва носозгорӣ сабаби ҷудоии дили мардум мегардад ва муҳити сулҳу суботро нобуд мекунад. Вале агар мардум дар фазои якдигарфаҳмӣ ва эҳтироми мутақобил зиндагӣ кунанд, ҳеҷ нерӯи бадхоҳ наметавонад асоси сулҳу оромиро халалдор созад.

Санаи 8 декабри соли 1992 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои пеши роҳи ҷанги бародаркушро гирифтан қадами аввалини худро гузошт, ки ин муроҷиатномаи ӯ ба халқи тоҷик буд. Дар муроҷиатномаи мазкур аз ҷумла омадааст: «Падару модарон, хоҳарону додарон! Халқи мо имрӯз душвортарин ва фоҷианоктарин давраи таърихиро аз сар гузаронда истодааст. Ҳақиқат талх аст, вале мо бояд иқрор шавем, ки қувваҳои муайян сабабгори фоҷиаи миллату давлати мо шуда истодаанд. Мо, ки ворисони Рӯдакию Сино, Сомонӣ, Ҳофизу Хайём, Ҷалолиддини Балхӣ, Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров ҳастем, бо ақлу заковати хеш бояд бо сабру таҳаммул бошем ва нагузорем, ки фарзанд ё бародари мо даст ба ҷиноят занад».

Дар ҳақиқат таърих гувоҳ ҳаст, ки Сарвари давлат ҷони худро дар хатар гузошта, барои баргардонидани гурезагони иҷборӣ ба Ҷумҳурии Исломии Афгонистон сафар намуда, ҳамватанонамонро бовар мекунонид, ки ба ватан баргарданд. Дар ҳамон давра касе аз зинда мондан ва ба чунин комёбиҳо расиданро тасавур намекард.

Маҳз бо хоҳиш ва талошҳои пайвастаи Сарвари давлати тоҷикон музокироти сулҳи тоҷикон шурӯъ шуд. Ҷаноби Олӣ зимни вохӯриҳояш бо мухолифон такрор ба такрор мегуфт, ки агар мо ба сари мақсад наоем, миллат нест мешавад, Тоҷикистон ба порчаҳо тақсим мешавад ва наслҳои оянда мову шуморо намебахшанд.

Дар ниҳояти кор гуфтушунидҳо бо мухолифон дар Афғонистон, Эрон, Русия, Покистон натиҷаи дилхоҳ доданд. Дар натиҷаи гуфтушунидҳои тӯлонӣ 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскави Федератсияи Русия Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Маҳз сиёсати оқилона, дурнадешӣ, садоқат ва сулҳхоҳии Пешвои миллат боис шуд, ки моҷароҷуӣ ва нофаҳмоиҳо дар кишварамон хомӯш гардида, суботу амният ва сулҳу ҳамдигарфаҳмӣ таъмин шуд. Имрӯзҳо иттифоқ ва ҳамдилии халқи тоҷик мавриди омӯзиши СММ ва бисёр давлатҳои олам гадидааст.

Ваҳдати миллӣ шукуфоии ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ ва дӯстӣ ҳукмфармост, ҳуқуқу озодиҳои инсон риоя ва рушди бемайлони он таъмин карда мешавад.

Ваҳдати миллӣ гавҳари пурқиматест, ки бояд онро бо тамоми ҳастӣ ҳифз кард. Ҳар як шаҳрванди кишвар вазифадор аст, ки ба қадри сулҳу оромӣ расад ва барои таҳкими ваҳдат ва рушди ватан саҳм гузорад. Танҳо дар партави ваҳдат аст, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол метавонад ба як давлати муваффақ ва пешрафта табдил ёбад.

Раҳматова Лола – докторант (PhD)- и шуъбаи сиёсатшиносии ИФСҲ-и ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

Ба даст овардани Ваҳдати миллӣ дар таърихи муосири Тоҷикистони соҳибистиқлол дастоварди беназире буд. Рушди ҷомеа ва ноил гардидан ба ҳадафҳои стратегӣ ва баланд бардоштани сатҳи ҳаёти солим ва некўаҳволӣ аз таҳкими Ваҳдати миллӣ вобастагӣ дорад.

Моҳияти ин мафҳум аз он иборат аст, ки вақте дар бораи Ваҳдати миллӣ дар ҷомеа сухан меронем, ин танҳо ба намояндагони як миллат ё тоҷиконе, ки дар ҳудуди Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд тааллуқ надошта, балки Ваҳдат ва ҳамгироии кулли мардуми кишвар дар назар аст, яъне он ба ҳамаи тоҷикистониён тааллуқ дорад. Пас, Ваҳдати миллӣ, ин ваҳдати тамоми шаҳрвандони Тоҷикистон мебошад.

Қайд кардан ба маврид аст, ки Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ 28 сол қабл аз ин ба имзо расид. Ин санади ҳаётан муҳим роҳи душвор ва ноҳамворро дар муносибатҳои қувваҳои бо ҳам мухолифи байни тоҷикон пушти сар кард. Расидан ба Ваҳдати миллӣ фосилаи тӯлонӣ ва пурмашаққат буд. Донишманди тоҷик Иброҳим Усмонов расидан ба ин санаи муқаддасро ба ду марҳила ҷудо мекунад: Марҳилаи якум музокироти сулҳи тоҷикон ном дошта, аз моҳи апрели соли 1994 то 27 июни соли 1997 давом кард ва бо имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба анҷом расид. Марҳилаи дуюм таъсиси Комиссияи оштии миллист, ки барои ҷамъбасти натиҷаҳои гуфтушуниди байни тоҷикон ташкил шуд ва аз 4 июли соли 1997 то 31 марти соли 2000 давом кард. Бояд тазаккур дод, ки ин ду марҳила раванди сулҳи тоҷиконро ташкил дод. Расидан ба Ваҳдати миллӣ якҷониба набуд ва ҳар ду ҷониб баҳри манфиати миллату халқи Тоҷикистон, ояндаи фарзандон ва рушду нумӯи кишвар аз ҳама гуна манфиатҳои хусусӣ даст кашида, манфиати миллатро боло гузошта, 27 июни соли 1997 протоколи Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллиро имзо карданд ва он соати 600 субҳи 28.06 соли 1997 тариқи радиои «Садои Хуросон» пахш гардид. Ҳашт даври музокирот ғазабро ба таҳаммул, зӯриро ба иродаи нек табдил дод.

Дарвоқеъ таъмини сулҳ ва суботи кишвар бе саъю кўшиши бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва хиради волои мардуми мо номумкин буд. Маҳз заҳмати бевоситаи Сарвари давлат боис гардид, ки сулҳ барқарор гардад.

Аз ҷониби Пешвои миллат консепсияи Ваҳдати миллӣ пешниҳод шуд, ки барои амалӣ сохтани он роҳбарияти кишвар ба неруи созанда ва тамаддунгарои ҷомеаи тоҷик такя намуд. Пешвои миллат тамоми истеъдоди сиёсии худро баҳри овардани сулҳ ба Ватан равона намуд. Қобили зикр аст, ки маҳз дар давраи гузарондани музокироти байни тоҷикон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ташаккули фарҳанги ваҳдатгароӣ замина гузошт, ки он имрӯз унсури ҷудонашавандаи тафаккури сиёсии ҷомеаи тоҷик мебошад. Мардуми тоҷик бо роҳбарии оқилонаи Пешвои муаззами худ зиракии сиёсиро аз даст надода, тавонист доман задани бозиҳои геополитикии доираҳои манфиатхоҳи хориҷиро пешгирӣ намуда, ба табдил шудани ҷанги шаҳрвандӣ ба ноамнии минтақавӣ ва ҷаҳонӣ роҳ надиҳад. Сулҳе, ки Пешвои миллат ба ҳамватанони маҳбубаш овард, кафили истиқлолияти сиёсии на танҳо Тоҷикистон, балки тамоми Осиёи Марказӣ гашт.

Бешак, Ваҳдати миллӣ яке аз муҳимтарин дастовардҳои соҳибистиқлолӣ буда, таҷассумгари фарҳанги баланд, хирад ва майли мардуми мо ба сулҳпарварӣ мебошад. Бо гузашти солҳо арзишу аҳамияти ин дастоварди бузург боз ҳам афзунтар мешавад. Ба шарофати ин халқи тоҷик соҳибихтиёрии кишвар, тамомияти арзии онро ҳифз намуда, ба рушди иҷтимоию иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ ноил гардид.

Ваҳдати миллӣ - оғози бо ҳам омаданҳо, даст кашидан аз ҳама гуна худкушӣ ва худкомагиҳо, рӯ овардан ба муттаҳадию ҳамдигарфаҳмӣ дар оғози бунёди давлати навин ва соҳибистиқлол ба шумор меравад. Дар тантанаи бахшида ба чордаҳумин солгарди Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон зимни суханронии хеш, хеле одилона қайд кардаанд, ки «Мо маҳз ба шарофати Ваҳдати миллӣ ва дар ин замина муттаҳид сохтани нерӯҳои сиёсӣ, таъмин кардани ризоияти ҷомеа тавонистем, ки Истиқлолияти давлатӣ ва тамомияти арзии кишварамонро ҳифз кунем ва сарҷамъии мардуми Тоҷикистонро таъмин намоем».

Воқеан имрӯз мо давлати миллӣ дорем ва он бо номи миллатамон ёд мешавад. Шароити таърихӣ имконият фароҳам овард, ки мо андешаи ваҳдати миллиамонро ба вуҷуд орем ва роҳи халқамонро ба сӯи оянда муайян созем, андешаи озод ва ҷовидонаеро ба вуҷуд орем, ки бунёди онро адолат ташкил дода, мардумро якрӯҳу ягона созад, аз арзишҳои асили фарҳангиву маънавии аҷдодиамон сарчашма гирад, гузашта, имрӯз ва фардои давлату миллатро бо ҳам пайванд созад.

Маҳз Ваҳдати миллӣ роҳи расидан ба ҳамбастагии миллӣ, оромиву осудагии халқ, кафолати инкишофи давлат ва муҳимтарин омили калидии рушди ҷомеаи муосири мо мебошад. Аммо имрӯз ҳифз, таъмин ва такмили Ваҳдати миллӣ бояд ба яке аз вазифаҳои умдаи табақаҳои гуногуни ҷомеа табдил ёбад. Зеро мафкураи ваҳдати миллӣ ба мафкураи ягонагии миллӣ ва рушди миллӣ дар оянда мусоидат намояд. Ҳифзу таъмин ва такмили Ваҳдати миллӣ фаъолият ва ҷонбозиҳои ҳамешагиро талаб мекунад. Таъмину такмили Ваҳдати миллӣ дар шакли як шиори таблиғотию ташвиқотӣ ва ташкилӣ аз имкон берун аст. Он диққату ғамхорӣ, такмилу тақвияти ҳамешагиро тақозо мекунад. Лозим ба тазаккур аст, ки таҳкими Ваҳдати миллӣ бояд аз ҳар гуна зарбаҳо ва олоишу ҳуҷумҳои муғризонаи бадхоҳонаш ҳифзу ҳимоя гардад.

Дар даврони соҳибистиқлолӣ барои тақвияти Ваҳдати миллӣ корҳои зиёде ба анҷом расонида шудаанд, аз он ҷумла: эҳёи хотираи таърихии миллат, баланд бардоштани ҳисси худшиносии миллӣ, таваҷҷуҳи хосса намудан ба таърих ва фарҳанги миллӣ, гиромидошти шахсиятҳои илмиву адабӣ, нашр ва ҳадя намудани китоби «Тоҷикон»-и аллома Бобоҷон Ғафуров, эҳтиром ва бузургдошти забони модарӣ, ташкил намудани озмунҳои сатҳи ҷумҳуриявӣ - «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», «Илм фурӯғи маърифат», «Тоҷикистон - ватани азизи ман» ва «Тоҷикон» - оинаи таърихи миллат», бунёди роҳҳо ва нақбҳо, таъсиси мактабҳо ва муассисаҳои таълимӣ, сохтмон ва ба истифода додани майдончаҳои Парчам ва Нишони давлати қариб дар ҳамаи шаҳру ноҳияҳо, бунёди НБО Роғун, табдил додани шаҳри Душанбе - пойтахти кишвар ба шаҳри сулҳ ва маркази ҳамгироии тамоми минтақаҳои Тоҷикистон ва ғ. Ҳамаи ин омилҳои калидие ҳастанд, ки барои якпорчагии як халқ ва Ваҳдати миллӣ мусоидат менамоянд.

Воқеан мардуми Тоҷикистон равшан дарк намуданд, ки танҳо дар фазои сулҳу ваҳдати миллӣ ва тавассути заҳмати ватандӯстона метавон давлати тозаистиқлоли хешро ба мамлакати ободу пешрафта мубаддал гардонид ва барои наслҳои оянда як кишвари воқеан мутараққӣ ва мутамаддинро ба мерос гузошт.

Қодирова З. Ходими илмии Шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини ИФСҲ

Фалсафаи ваҳдати миллӣ бар ғояҳои ҳувияти миллӣ ва ҳадафи ягонаи миллӣ асос ёфта, барои таъмини ҳамбастагӣ ва ягонагии байни гурӯҳҳои мухталифи дохили миллат мусоидат мекунад. Он аксар вақт ҷидду ҷаҳди бошууронаро барои бартараф намудани тафовутҳои таърихӣ, мустаҳкам намудани ҳисси мансубияти миллӣ ва ба манфиати миллат муқаррар намудани максадҳои умумиро дарбар мегирад. Ваҳдати миллӣ ба раванди истиқрори ҳувият ва ҳамбастагии умумӣ дар байни мардум дар дохили як миллат, аксар вақт тавассути истифодаи муштараки забони миллӣ ва сохторҳои фарҳангӣ ишора мекунад. Ин фалсафа нахустасоси сулҳу субот ва пешрафти ҳамаи давлатҳо ва ҷомеаҳои муосири миллӣ мебошад, ба ҳар кадоми онҳо имкон медиҳад, ки душвориҳоро муваффақона бартараф намуда, ҷиҳати таъмини ҳаёти хушу хуррам ва саодати умумимиллӣ ҷаҳду талош кунад.

Ваҳдати миллӣ барои мардуми шарифу бахтёри Тоҷикистон дастоварди бениҳоят арзишманд, шарти асосии некуаҳволии моддӣ, заминаи боэътимоди рушду пешрафти ҷамъиятию иқтисодии давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошад. Аз ин лиҳоз, вазифаи ҳар як фарди бошуур ва ватандӯст аз он иборат аст, ки ваҳдати миллиро дар баробари дигар муқаддасоти миллӣ ҳамчун ганҷи бебаҳо, дастоварди ниҳоят муҳим эҳтиром ва ҳифз намояд.

Имрӯз, пеш аз ҳама, бояд дар сатҳи давлатӣ моҳият ва мӯҳтавои ваҳдати миллӣ ҳамчун ифодаи ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамзистии ҳамаи шаҳрвандон, наслҳо ва ақидаҳо муаррифӣ карда шавад. Чунин таѓйири мафҳум ба ваҳдати миллӣ тақвият бахшида, имкон медиҳад, ки он ҳамчун муҳимтарин унсури худшиносии миллӣ дар ҷомеа боз ҳам густариш ёбад. Ғояи сулҳу ваҳдатро тарзе ба наслҳои ҷавон тавре таълим додан зарур аст, ки онҳо тавонанд онро ҳамчун муҳимтарин ҷузъи фарҳанг ва тафаккури миллӣ дарк ва қабул намуда, барои таҳкими он саъю кӯшиш намоянд.

Дар тӯли чанд соли охир мо шоҳиди вокеаҳое фалокатборе ҳастем, ки дар Сурия, Ироқ, Либия, Яман, Миср, Афғонистон ва баъзе дигар мамлакатҳо руй дода истодаанд. Дар натиҷаи ин воқеаҳои мудҳиш ҳазорон нафар сокинони ин кишварҳо ҳалок шуда, садҳо ҳазор нафар тарки ватан карда, ба кишварҳои дигар ҳиҷрат карданд. Вазъи гурезаҳое, ки барои наҷоти ҷони худ аз ин кишварҳо фирор мекунанд, ҳар як фарди солимфикр ва бовиҷдонро ба риққат меорад. Таъсири заҳрогину ҳалокатбори чунин воқеаҳои мудҳиш, ки дар гузаштаи на чандон дур, дар солҳои аввали соҳибистиқлолии Тоҷикистон дар кишвари азизи мо низ рух дода буд, фаромӯшнопазир аст ва ҳар яки моро водор мекунад, ки Ваҳдати миллиро ҳамчун гавҳараки чашм ҳифз намуда, барои таҳкими сулҳу субот, ягонагии миллӣ ва рушду ободии Ватани маҳбуби худ зери роҳбарии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мухтарам Эмомалӣ Раҳмон муттаҳидона ва якдилона мубориза барем. Ҷавонони кишвар бояд ҳамеша он фоҷиаи миллӣ, он рӯзҳои мудҳиш ва фоҷиабори ҷанги таҳмилиро, ки боиси марги даҳҳо ҳазор шаҳрвандони осоишта гардиданд, дар ёд дошта бошанд ва ба қадри сулҳу ваҳдати миллӣ расанд.

Барои боз ҳам таҳким бахшидан ба ваҳдати миллӣ, пешрафту шукуфоии Ватани маҳбубамон дуруст дарк намудани мафҳуми «шаъну шарафи шаҳрвандӣ, ифтихори ватандӯстӣ» хеле муҳим аст. Шаҳрванди Тоҷикистон будан бояд ҳамчун муҳимтарин омили муттаҳидкунандаи аъзои ҷомеа дар ташаккули ҷаҳонбинии ҳар як шахс нақши муассир дошта бошад.

Дар баробари ин, бояд дар хотир дошт, ки барои амният ва ваҳдати миллии Тоҷикистон равандҳо ва рӯйдодҳои хатарноки ҷаҳони имрӯза, аз ҷумла таҳдидҳои наву рӯзафзун, аз қабили таассуб ва ифротгароии динӣ, терроризм ва дигар ҷиноятҳои муташаккили фаромиллӣ хеле хатарнок мебошанд. Ин падидаҳои хатарнок дар манотиқ ва кишварҳои мухталифи ҷаҳон густариш ёфта, мисли вабои аср ба амнияти минтақа, давлатҳои алоҳида ва дар маҷмӯъ ҷомеаи ҷаҳонӣ хатари воқеӣ эҷод мекунанд. Афзоиши нуфузи созмони террористии бо номи "Давлати исломӣ" дар Сурияву Ироқ, майли ҷангиёни он барои тасарруфи манотиқи нави ин кишварҳо, куштори бераҳмонаи ҳазорон мусалмон ва тахриби мероси фарҳангӣ, ҳамчунин тақвияти ақидаҳои радикалӣ дар бархе аз кишварҳои ҳамсоя, аз ҷумла Афғонистон аз омилҳои аслии нигаронӣ дар вазъияти кунунӣ ба шумор меравад.

Дар ин раванд яке аз масъалаҳои муҳим ва арзишманд он аст, ки мо бояд ҳамеша ҳушёр бошем, ба фитнаву фиребҳои мухталифи доираҳои манфиатдори бегона дода нашавем, мардумро муттаҳид созем, суботи сиёсиро боз ҳам таҳким бахшем. Зеро Тоҷикистон - Ватани маҳбуби худро аз таъсири манфии рӯйдодҳо ва дигаргуниҳои ахир, ки дар он намояндагони даҳҳо кишвари ҷаҳон ширкат мекунанд, танҳо соҳибону ворисони он - яъне шаҳрвандони Тоҷикистон метавонанд ва бояд муҳофизат кунанд.

Ҷавонони далеру сарбаланди кишвар бо ҳисси амиқи ватандӯстиву масъулиятшиносӣ бояд ба давлату Президенти худ содиқ бошанд, зарари пайравӣ ба ақидаҳои бегона, фитнагариҳои созмонҳои террористиву экстремистиро хуб дарк намуда, ҳушёрии сиёсиро аз даст надиҳанд, дифоъи Ватанро аз чолишҳо ва таҳдиду хатарҳои замона ҳамчун қарзи ҳаётии худ ба ҷо оранд.

Мардуми мусулмони Тоҷикистон, аз ҷумла ҷавонони мо набояд фаромӯш кунанд, ки мазҳаби суннатию аҷдодии тоҷикон ва ҳамаи халқҳои минтақаи Осиёи Марказӣ мазҳаби таҳаммулмеҳвари - Ҳанафия ва асосгузори он Имоми Аъзам аст, ки 1310-солагии ин шахсияти бузург сол пеш дар Точикистон дар сатҳи баланд ҷашн гирифта шуд. Тибқи таълимоти фиқҳию каломии мазҳаби ҳанафӣ, Қуръони карим мӯъминонро ба ҳамбастагӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, таҳаммул ва бурдборӣ дар муносибат бо пайравони дину мазҳабҳои гуногун даъват мекунад. Аммо дар шароити имрӯза ҳаракатҳо ва равияҳои ифротгароӣ ва террористӣ мазмуни оятҳои Қуръонро таҳриф ва бардурӯғ маънидод намуда, дар байни пайравони дини ислом оташи низоъ ва хусуматро ангехтанд, ки ин боиси дар баъзе давлатҳои мусалмонӣ сар задани ҷангҳои харобиовар шуд. Тамоми ҷаҳон шоҳиди он аст, ки амалҳои фоҷиабори ҷунбишҳои номбурда, аз ҷумла гурӯҳи террористии ба истилоҳ “Давлати исломӣ” аз ҷониби касе дар ҷаҳони мутамаддин пуштибонӣ намешавад; баръакс, ҳама ваҳшигарии асримиёнагии онҳоро маҳкум мекунанд. Бояд ёдовар шуд, ки “Давлати исломӣ” ба дини мубини ислом рабте надорад, баръакс, пайравони он нақшаҳо ва ниятҳои марказҳои ҷаҳонии қудратро, ки душмани исломанд, амалӣ мекунанд ва рушди давлатҳои мусулмониро намехоҳанд.

Ба ин ҳаракатҳо пайвастани ҷавонон набояд ҳеҷ як фарди ҳассосро бетараф нагузорад, баръакс, ӯро ба мубориза бо ин вабо ва ҳифзи давлату Ватан аз ҳар гуна таҳдидҳои мудҳиш водор созад.

Дар ин самт ба таблиғи моҳияти давлатдории муосири миллӣ, эҳтироми волоияти қонун, ҳифзи манфиатҳои миллию давлатии Тоҷикистон, арзиши ваҳдати миллӣ, сулҳу суботи сиёсӣ, ҳифзи арзишҳо ва дастовардҳои истиқлолияти давлатӣ, инчунин пешгирии шомилшавӣ ба ҳама гуна ҳаракату равияҳои тундгаро бояд аҳамияти аввалиндараҷа дода шавад.

Носипосӣ нисбат ба ватан гуноҳи бузург маҳсуб мешавад, зеро ватандӯстӣ ҷузъи ҷудонашавандаи имон аст. Муҳаббату садоқат ба давлати Тоҷикистон, талоши мунтазам ва пайгирона ҷиҳати ободию пешрафту тараққиёти Тоҷикистон, баланд бардоштани нуфузи он дар арсаи байналмилалӣ қарзи имонию шаҳрвандии ҳар як фарди тоҷик ва тоҷикистонӣ мебошад.

Ба шарофати фидокориҳо ва роҳбарии хирадмандонаи шахсияти таърихӣ, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оташи хонумонсӯзи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хомӯш карда шуд ва раванди барқарории сулҳу оромӣ дар Тоҷикистон амалӣ гардид. Ба шарофати иродаи устувори Сарвари давлат кишвари мо дилпурона ба роҳи бунёди давлати соҳибистиқлоли демократӣ дохил шуд. Ҷавонон бояд барои ба даст овардани маънавиёту фарҳанги баланд талош кунанд, то ояндаи дурахшони Ватанро таъмин намоянд.

Давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон ин масъулияти бузургро дарк намуда, то имрӯз барои таҳкими пояҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ-фарҳангии Истиқлолияти давлатӣ, инчунин фароҳам овардани шароити мусоид барои рушди бемайлони тамоми соҳаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеаи кишвар пайваста кӯшиш ба харҷ медиҳанд.

Муҳимтарин дастоварди мо дар ин давра таъмини сулҳу субот, наҷоти давлатдории миллии худ аз хатари нобудшавӣ ва мардуми мо аз парокандагӣ мебошад. Зеро бидуни давлати озод ормонҳои таърихии миллат, ҳадафу барномаҳои наслҳои имрӯзу оянда дастнорас ва имконнопазир боқӣ мемонданд.

Дарки ҳисси ватандӯстӣ ва ифтихори миллӣ дорои анъанаи амиқи назариявӣ буда, аз дар қаъри таърих реша доранд. Ҳвнӯз Афлотун чунин фикр мекард, ки Ватан аз падар ва модар азизтар аст. Дар шакли бештар инкишофёфта ишқ ба Ватан ҳамчун арзиши олӣ дар осори мутафаккирони тоҷик аз қабили Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Кайковус, Саъдӣ, Румӣ ва дигарон баррасӣ шудааст. Бисёре аз мутафаккирони замони гузашта нақш ва таъсири бисёрҷонибаи ватандӯстиро дар раванди ташаккули шахсияти инсон ошкор ва қайд кардаанд. Онхо боварӣ доштанд, ки ватандустӣ на танҳо вазифаи муҳими тарбиявӣ, балки воситаи тавонои тарбиявӣ ҳам мебошад.

Дар адабиёти муосири илмӣ назарияи ватандӯстӣ ҳамчун арзиши ҳаётан муҳим, ки на танҳо ҷузъҳои иҷтимоӣ, балки ҷузъҳои маънавӣ, ахлоқӣ, фарҳангӣ, таърихӣ ва ғайраро муттаҳид мекунад, торафт васеъ паҳн шуда истодааст. Тибқи тафсирҳои муосири илмӣ ва фалсафӣ, ватандӯстӣ яке аз муҳимтарин сарватҳои маънавии шахсияти ҳамаҷониба инкишофёфта буда, дар ҳисси баланди масъулиятшиносии шаҳрвандӣ, талошҳои мунтазаму фаъолонаи шахс ба манфиати Ватан зоҳир мегардад.

Ин ҳисси баланди масъулият дар назди дирӯзу имрӯз ва фардои Ватану миллат аз ҳар яки мо кӯшишу ғайрати ҳадди аксарро баҳри ободиву осоиштагии кишвари азизамон, меҳнати дастыамъона ва софдилона, ҳушёрӣ дар ҳифзи манфиатҳои миллию давлатиамонро тақозо менамояд, то қарзи дар назди Ватан ва мардуми Тоҷикистон доштаамонро сазовор ба ҷо оварем.

Шоев Зиёвиддин, номзади илмҳои фалсафа, ходими калони илмии шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Донишманди тоҷик-форс ва ҳомии кеши зардуштӣ, писари бузурги Гуштосп ва бародари Исфандиёр.

https://tg.wikipedia.org/.../%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1...

Дар ҳошияи сафари кории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ВМКБ аз 25-уми июн то 28-уми июни соли 2025

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон Ҷумҳурии Тоҷикистон, бо захираҳои табиии ғании худ, табиати нотакрор ва мардуми меҳмоннавозаш, яке аз минтақаҳои муҳими кишвари мо ба шумор меравад. Сафари кории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ин вилоят, ки аз 25 то 28 июни соли 2025 сурат гирифт, як рӯйдоди таърихӣ дар роҳи пешрафти иҷтимоию иқтисодии минтақа буд. Ин сафар, ки бо боздид аз ноҳияҳои Ванҷ, Дарвоз, Рӯшон, Роштқалъа, Шуғнон ва шаҳри Хоруғ ҳамроҳ буд, бо ифтитоҳи даҳҳо иншооти муҳим, аз қабили роҳҳо, корхонаҳои саноатӣ, муассисаҳои таълимӣ, толори варзишӣ, Парки саноатӣ, иншооти кишоварзӣ, энергетикӣ, фарҳангӣ, маъмурӣ, пули мошингузар, чойхона, марказҳои фарҳангӣ, китобхонаҳо, бинои истиқоматӣ ва мулоқот бо роҳбарону фаъолони ноҳияҳо ва ятимону шахсони имконияташон маҳдуд тавъам гардид, заминаи мустаҳкам барои рушди минтақа гузошт.

Субҳи 25 июни соли 2025 Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо мақсади шиносоӣ бо вазъи зиндагии мардум, баррасии рафти корҳои ободонию созандагӣ, ифтитоҳи иншооти муҳим, суҳбату мулоқот бо сокинон ва иштирок дар тантанаҳои ҷашни 28-солагии Ваҳдати миллӣ ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ташриф оварданд. Сафар аз ноҳияи Ванҷ оғоз ёфта, бо боздид аз ноҳияҳои Дарвоз, Рӯшон, Роштқалъа, Шуғнон ва шаҳри Хоруғ идома ёфт. Дар деҳаи Пайшанбеободи ноҳияи Ванҷ мардуми сарбаланд ва аҳли фарҳангу ҳунар Пешвои миллатро бо самимияти хоса истиқбол намуданд. Ҳамин тавр, дар ноҳияҳои Дарвоз, Рӯшон, Роштқалъа, Шуғнон ва шаҳри Хоруғ низ сокинон бо гарму ҷӯшон пешвоз гирифтанд, ки нишонаи муҳаббат ва эҳтироми амиқи мардуми Бадахшон нисбат ба Сарвари давлат аст. Ин истиқболҳо гувоҳи онанд, ки Пешвои миллат дар тӯли солҳои соҳибистиқлолӣ барои пешрафти минтақа ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум талошҳои зиёд ба харҷ додаанд.

Дастовардҳои ноҳияи Ванҷ. Ноҳияи Ванҷ дар солҳои охир ба яке аз марказҳои муҳими рушди иҷтимоию иқтисодӣ дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон табдил ёфтааст. Ба муносибати 35-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин ноҳия бунёди 140 иншооти таъйиноти гуногун ба нақша гирифта шуда буд. Аз ин шумора, то имрӯз 90 иншоот мавриди истифода қарор гирифтааст, ки дар беҳтар гардонидани вазъи иҷтимоию иқтисодӣ нақши муҳим бозидаанд. Ин иншоотҳо дар самтҳои гуногун, аз ҷумла таъсиси ҷойҳои нави корӣ, баланд бардоштани сифати хизматрасониҳо ва беҳдошти сатҳи зиндагии мардум саҳми арзанда гузоштаанд.

Дар ҷараёни сафар ба ноҳияи Ванҷ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон як силсила иншооти муҳимро мавриди истифода қарор доданд:

1. Роҳи маркази ноҳияи Ванҷ то шоҳроҳи Душанбе-Кулма: Ин роҳи 16-километра бо ду хатти ҳаракат ва инфрасохтори муосир, аз ҷумла истгоҳҳои нақлиётӣ, гузаргоҳҳои пиёдагардон ва чароғҳои рӯшноидиҳанда, бунёд шудааст. Он ба ташаккули долонҳои нақлиётӣ ва афзоиши боркашонию мусофиркашонӣ мусоидат мекунад.

2. Корхонаҳои “Мармар Стоун”: Корхонаҳои истеҳсоли калсит, коркарди мармар ва сангҳои ороишӣ бо иқтидори баланд ва технологияҳои муосир бунёд шуда, беш аз 100 ҷойи корӣ фароҳам овардаанд. Маҳсулоти онҳо дар бозори дохилӣ ва хориҷӣ серхаридор буда, ба ивазкунии воридот мусоидат мекунад.

3. 7 муассисаи томактабӣ: Ин муассисаҳо дар деҳаҳои Мотравн, Будун, Вишхарв, Жамаг, Бунай, Техарв ва Ғуҷоваст барои 380 тарбиятгиранда бунёд шуда, фарогирии кӯдакон ба таҳсилоти томактабиро ба 38 фоиз расониданд.

4. Толори варзишӣ: Ин толори 615-метраи мураббаъ дар деҳаи Убари даргов бо инфрасохтори муосир бунёд шуда, ба рушди варзиш ва тарғиби тарзи ҳаёти солим мусоидат мекунад.

5. Парки саноатӣ: Парки саноатӣ бо 6 корхонаи хурди истеҳсолии макарон, равғани чормағз, собун ва дару тирезаҳои пластикӣ 36 ҷойи корӣ таъсис дода, ба рушди иқтисоди маҳаллӣ мусоидат мекунад.

Дар мулоқот бо роҳбарон ва фаъолони ноҳияи Ванҷ (25 июн), Пешвои миллат ба дастовардҳои ноҳия, аз ҷумла бунёди 84 иншоот ба истиқболи 35-солагии Истиқлол, таваҷҷуҳ зоҳир намуда, мушкилоти соҳаҳои маориф, тандурустӣ ва кишоварзиро мавриди баррасӣ қарор доданд. Онҳо таъкид намуданд, ки ваҳдати миллӣ заминаи асосии сулҳу субот аст ва мардуми ноҳияро ба корҳои созанда, риояи қонуният ва дастгирии қишрҳои осебпазир даъват карданд.

Дастовардҳои ноҳияи Дарвоз. Ноҳияи Дарвоз низ дар солҳои соҳибистиқлолӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардидааст. Дар доираи омодагӣ ба ҷашни 35-солагии Истиқлоли давлатӣ, бунёду азнавсозии 121 иншоот ба нақша гирифта шуда, то имрӯз 85 иншоот (71 фоиз) ба истифода дода шудааст. Барои рушди ноҳия беш аз 1.9 миллиард сомонӣ равона гардида, аз ҷумла 920 миллион сомонӣ аз буҷети давлатӣ ҷудо шудааст.

Дар ҷараёни сафар ба ноҳияи Дарвоз (25 июн), Пешвои миллат иншооти зеринро мавриди истифода қарор доданд:

1. Шоҳроҳи байналмилалии Қалъаихумб – Ванҷ – сарҳади Рӯшон: Ин шоҳроҳи 92.5-километра бо 12 пули мошингузар ва нақби “Тоҷикистон” (3400 метр) бунёд шуда, масофаи роҳро 16.5 километр кӯтоҳ кардааст. Нақби дуюм, “Бадахшон” (1800 метр), то охири сол ба истифода дода мешавад. Ин роҳ ба рушди туризм, афзоиши боркашонӣ ва мусофирбарӣ мусоидат мекунад.

2. Хоҷагии моҳипарварӣ ва озмоишгоҳи он: Ин хоҷагӣ бори аввал дар кишвар парвариши моҳии нодири “озодмоҳӣ” (лосось)-ро ба роҳ монда, ба таъмини амнияти озуқаворӣ саҳм мегузорад.

3. Неругоҳи барқи обии хурди “Ёгед”: Бо маблағи 7 миллион сомонӣ бунёд шуда, ба таъмини барқи деҳаҳои ноҳия мусоидат мекунад.

4. Иншооти истироҳатгоҳ ва дигар иншооти иҷтимоиву истеҳсолӣ: Ин иншоотҳо ба беҳтар шудани шароити зиндагӣ ва ҷалби сайёҳон мусоидат мекунанд.

Дар мулоқот бо роҳбарон ва фаъолони ноҳияи Дарвоз (25 июн), Пешвои миллат ба афзоиши истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ (аз 10 миллион сомонӣ дар соли 2000 ба 85 миллион сомонӣ дар соли 2024), саноат ва мушкилоти маориф, аз ҷумла фарогирии пасти таҳсилоти томактабӣ (29 фоиз), таваҷҷуҳ зоҳир карданд. Онҳо ба вазъи мураккаби ҷаҳон, аз ҷумла тағйирёбии иқлим ва таҳдидҳои амниятӣ, ишора намуда, роҳбаронро ба таҳкими сулҳу субот, риояи қонуният ва тарбияи насли солим даъват карданд.

Дастовардҳои ноҳияи Рӯшон. Ноҳияи Рӯшон дар даврони соҳибистиқлолӣ ба пешрафтҳои назаррас ноил гардидааст. Дар доираи омодагӣ ба ҷашни 35-солагии Истиқлол, 75 фоизи 165 иншооти банақшагирифта ба истифода дода шудааст. Барои рушди ноҳия беш аз 1.4 миллиард сомонӣ равона гардида, аз ҷумла 660 миллион сомонӣ аз буҷети давлатӣ ҷудо шудааст.

Дар ҷараёни сафар ба ноҳияи Рӯшон (26 июн), Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иншооти зеринро мавриди истифода қарор доданд:

1. Муҷассамаи шоҳ Исмоили Сомонӣ ва майдони муқаддасоти миллӣ: Ин муҷассама нишонаи арҷгузорӣ ба таърихи пурғановати миллӣ буда, рамзи ваҳдати миллӣ мебошад.

2. Муассисаҳои томактабӣ: Барои 200 кӯдак бунёд шуда, ба беҳтар шудани таҳсилоти томактабӣ мусоидат мекунад.

3. Корхонаҳои коркарди шир, истеҳсоли маҳсулоти ширӣ, нон, масолеҳи сохтмон, ҳавзи моҳипарварӣ ва гармхонаи муосир: Ин корхонаҳо садҳо ҷойи корӣ таъсис дода, ба таъмини бозори дохилӣ бо маҳсулоти худӣ саҳм мегузоранд.

4. Хатти интиқоли барқи дузанҷираи 35 ва 110-киловолтаи “Хоруғ – Рӯшон”: Бо дарозии 68 километр ва зеристгоҳи “Ҷангал” ба маблағи 114 миллион сомонӣ, ин хат барқро ба ноҳияҳои Рӯшон, Ванҷ ва Дарвоз мерасонад.

5. Неругоҳҳои барқи обии хурд: Се неругоҳ дар деҳаҳои дурдаст бунёд шуда, 6 неругоҳи дигар то охири сол ба истифода дода мешавад.

Дар мулоқот бо роҳбарон ва фаъолони ноҳияи Рӯшон (26 июн), Пешвои миллат мардуми ноҳияро ба муносибати Рӯзи ваҳдати миллӣ табрик гуфта, дастовардҳои ноҳияро дар соҳаҳои иқтисод, кишоварзӣ (12-ҳаҷми афзоиш), бунёди 28 иншооти энергетикӣ ва 29 бинои таълимӣ мавриди таҳлил қарор доданд. Онҳо мушкилоти фарогирии пасти таҳсилоти томактабӣ (28 фоиз) ва вазъи номусоиди баъзе муассисаҳои таълимиро мавриди интиқод қарор дода, ба имкониятҳои ноҳия дар рушди сайёҳӣ таваҷҷуҳ зоҳир намуданд. Пешвои миллат роҳбаронро ба ҷалби сармоя барои бунёди инфрасохтори сайёҳӣ, дастгирии ҳунарҳои мардумӣ ва муаррифии имкониятҳои ноҳия даъват карданд.

Дастовардҳои ноҳияи Роштқалъа. Ноҳияи Роштқалъа дар даврони соҳибистиқлолӣ ба дастовардҳои муҳим ноил гардидааст. Дар доираи омодагӣ ба ҷашни 35-солагии Истиқлол, 124 иншоот аз 206 иншооти банақшагирифта ба истифода дода шуда, беш аз 2 миллиард сомонӣ барои рушди ноҳия равона гардидааст.

Дар ҷараёни сафар ба ноҳияи Роштқалъа (26 июн), Пешвои миллат иншооти зеринро ифтитоҳ намуданд:

1. Неругоҳи барқи обии “Себзор”: Бо иқтидори 11 мегаватт ва маблағи 700 миллион сомонӣ, ин неругоҳ иқтидори энергетикии вилоятро 25 фоиз афзоиш дода, маҳдудияти барқро бартараф мекунад.

2. Корхонаҳои истеҳсолӣ дар парки технологӣ: Корхонаҳои коркарди меваи хушк, қаннодӣ, бандубасти ғалладона ва масолеҳи сохтмон садҳо ҷойи корӣ таъсис дода, ба бозори дохилӣ ва хориҷӣ маҳсулот пешниҳод мекунанд.

3. Беморхонаи бемориҳои сироятӣ: Қисми беморхонаи марказии ноҳия буда, ба беҳтар шудани хизматрасониҳои тиббӣ мусоидат мекунад.

4. Боғи фарҳангу фароғат дар деҳаи Анҷин: Ба беҳбуди шароити истироҳати мардум мусоидат мекунад.

5. Муассисаҳои томактабӣ: Ду муассиса дар деҳаҳои дурдаст ба фаъолият оғоз карда, дастрасӣ ба таҳсилоти томактабиро афзоиш медиҳанд.

Дар мулоқот бо роҳбарон ва фаъолони ноҳияи Роштқалъа (26 июн), Пешвои миллат ба афзоиши 12.5-ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ, бунёди неругоҳи “Себзор” ва мушкилоти маориф, аз ҷумла фарогирии пасти таҳсилоти томактабӣ (31 фоиз) ва вазъи номусоиди 11 муассисаи таълимӣ, таваҷҷуҳ зоҳир карданд. Онҳо ба таъсиси корхонаҳои истеҳсолӣ, истифодаи самараноки захираҳои табиӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ ва тарбияи насли ватандӯст даъват намуданд. Пешвои миллат таъкид карданд, ки сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ пойдевори пешрафти кишвар буда, мардуми ноҳияро ба заҳмати созанда ва ҳифзи арзишҳои миллӣ ҳидоят карданд.

Дастовардҳои ноҳияи Шуғнон. Ноҳияи Шуғнон дар даврони соҳибистиқлолӣ ба дастовардҳои муҳим ноил гардидааст. Дар доираи омодагӣ ба ҷашни 35-солагии Истиқлол, 190 иншоот аз 226 иншооти банақшагирифта ба истифода дода шуда, беш аз 3.2 миллиард сомонӣ барои рушди ноҳия равона гардидааст. Аз ин маблағ, 670 миллион сомонӣ аз буҷети давлатӣ ҷудо шуда, 383 миллион сомонӣ барои пӯшонидани хароҷоти буҷети ноҳия истифода гардидааст.

Дар ҷараёни сафар ба ноҳияи Шуғнон (27 июн), Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иншооти зеринро ифтитоҳ намуданд:

1. Нишони давлатӣ: Дар маркази ноҳия бунёд шуда, рамзи истиқлолияти давлатӣ мебошад.

2. Корхонаҳои бандубасти мева ва коркарди гиёҳҳои шифобахш: Дар деҳаи Пашор бунёд шуда, ба таъмини бозори дохилӣ бо маҳсулоти аз лиҳози экологӣ тоза мусоидат мекунанд.

3. Пул ва роҳи мошингард дар деҳоти Сучон: Бо маблағи зиёда аз 240 миллион сомонӣ, дастрасии нақлиётиро дар деҳаи Барсем беҳтар карда, ба рушди тиҷорат ва сайёҳӣ мусоидат мекунад.

4. Беморхонаи марказӣ: Бо 70 рахти хоб, ба беҳтар шудани хизматрасониҳои тиббӣ саҳм мегузорад.

5. Кӯдакистон барои 150 ҷой: Дар шаҳраки Ваҳдат ва муассисаҳои томактабӣ дар деҳаҳои дурдаст бунёд шуда, дастрасӣ ба таҳсилоти томактабиро афзоиш медиҳанд.

6. Фабрикаи парандапарварӣ: Дар деҳоти Мирзоҷон Ширинҷонов ба таъмини амнияти озуқаворӣ мусоидат мекунад.

Дар мулоқот бо роҳбарон ва фаъолони ноҳияи Шуғнон (27 июн), Пешвои миллат мардуми ноҳияро ба муносибати Рӯзи ваҳдати миллӣ табрик гуфта, дастовардҳои ноҳияро дар соҳаҳои иқтисод, кишоварзӣ (12-ҳаҷми афзоиш), саноат (аз 6.6 миллион сомонӣ дар соли 1993 ба 61 миллион сомонӣ дар соли 2024), маориф (43 бинои таълимӣ) ва тандурустӣ (18 миллион сомонӣ дар соли 2025) мавриди таҳлил қарор доданд. Онҳо мушкилоти норасоии табибон, муассисаҳои таъмирталаб (5 муассиса) ва садамавӣ (18 муассиса) ва коҳиши қарздиҳӣ ба соҳибкоронро мавриди интиқод қарор дода, роҳбаронро ба ташкили корхонаҳои истеҳсолӣ, истифодаи самараноки захираҳо, дастгирии ятимону камбизоатҳо ва тарбияи насли ватандӯст даъват карданд.

Дастовардҳои шаҳри Хоруғ. Шаҳри Хоруғ, ҳамчун маркази маъмурии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, дар солҳои соҳибистиқлолӣ ба дастовардҳои муҳим ноил гардида, симои он ба таври назаррас дигаргун шудааст. Дар доираи сафари корӣ, Пешвои миллат як қатор иншооти муҳимро дар Хоруғ ифтитоҳ намуданд, ки ба рушди иқтисодиву иҷтимоии шаҳр саҳм гузоштанд.

Дар ҷараёни сафар ба шаҳри Хоруғ (27 июн), Пешвои миллат иншооти зеринро ифтитоҳ намуданд:

1. Бинои маъмурии Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Хоруғ: Бинои 7-ошёна бо 150 ҳуҷраи корӣ барои 300 нафар, толори маҷлис барои 400 нафар, китобхона, ошхона ва инфрасохтори муосир бо гранит ва мармар ороиш ёфта, туҳфаи арзанда ба мардуми Хоруғ дар пешорӯи ҷашни Ваҳдати миллӣ ва 35-солагии Истиқлол арзёбӣ гардид.

2. Пули мошингузар аз болои дарёи Ғунд: Пули 200-метра бо паҳноии 10 метр, 7 сутуни устувор ва иқтидори борбардории 80 тонна, дар доираи ҳамкорӣ бо Бонки Ҷаҳонӣ бунёд шуда, рафтуомади сокинони маҳаллаи Шарифободро осон карда, танбашавии нақлиётро коҳиш медиҳад. Сокинон аз ин иқдом изҳори хушнудӣ намуданд.

3. Чойхонаи Хатлон: Бинои 3-ошёна бо меҳмонхонаи 24 ҷойи хоб барои сайёҳон, 15 ҷойи корӣ таъсис дода, бо унсурҳои миллӣ дар болои дарёи Панҷ бунёд шудааст. Дар ин ҷо Пешвои миллат бо 100 ятим ва шахсони имконияташон маҳдуд мулоқот намуда, онҳоро бо туҳфаҳои хотирмон, аз қабили сару либос, лавозимоти дарсӣ, шириниҳо ва маблағҳои пулӣ сарфароз карданд.

4. Маркази фарҳангӣ, савдо ва Шурои иттифоқҳои касабаи вилоят: Бинои 6-ошёна бо 9 ҳуҷраи корӣ, толори маҷлис, коргоҳи “Хушкори Хоруғ” барои истеҳсоли маҳсулоти ороишӣ, кинотеатри хурд ва қаҳвахонаҳо бо таомҳои миллӣ ва аврупоӣ.

5. Китобхонаи кӯдаконаи вилоятӣ, китобхонаи ба номи Ҳофизи Шерозӣ ва Маркази рушди зеҳни сунъӣ: Бинои 5-ошёна бо китобхонаҳои муосир, дорои беш аз 5 ҳазор адабиёт, ва маркази зеҳни сунъӣ, ки дар доираи Стратегияи рушди зеҳни сунъӣ то соли 2040 бунёд шуда, ба тарбияи насли нав бо дониши муосир мусоидат мекунад.

6. Бинои истиқоматии 5-ошёна барои хизматчиёни давлатӣ: Бо 48 манзили истиқоматӣ, ба беҳтар шудани шароити зисти мутахассисон мусоидат мекунад.

7. Коргоҳҳои истеҳсолии маҳсулоти гӯштӣ ва обҳои табиии ташнашикан: Коргоҳи “Неъматҳои Помир” бо иқтидори 3 тонна маҳсулоти гӯштӣ ва “Нарзани Помир” бо 3 ҳазор шиша оби нӯшокӣ дар як шабонарӯз, беш аз 60 ҷойи корӣ таъсис доданд.

Пешвои миллат бо лоиҳаҳои биноҳои истиқоматии баландошёна, маркази хизматрасонию тиҷоратӣ, таваққуфгоҳи нақлиётӣ, меҳмонхона ва майдончаи варзишии кӯдакон шинос шуданд. Ин лоиҳаҳо, аз ҷумла маҷмааи варзишӣ бо 240 ҷойи нишаст ва бинои истиқоматии “Сомони давр”, дар доираи ҷашни 35-солагии Истиқлол бунёд мешаванд.

Дар суханронии худ ба ифтихори 28-солагии Рӯзи ваҳдати миллӣ (27 июн, Хоруғ), Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мардуми Тоҷикистонро табрик гуфта, ваҳдати миллӣро рамзи сулҳу оромӣ ва омили асосии рушди устувори кишвар номиданд. Онҳо ба таърихи пурфоҷиаи солҳои ҷанги шаҳрвандӣ ишора карда, ёдовар шуданд, ки бо иродаи қавии мардум қариб як миллион гуреза ба Ватан баргардонида шуд, ки ин амал аз парокандагии миллат ва нестшавии давлат ҷилавгирӣ кард. Пешвои миллат сулҳро арзиши олидараҷа номида, ба таҳкими он даъват карданд. Онҳо дастовардҳои кишвар дар соҳаҳои иқтисод, иҷтимоиёт, инфрасохтори нақлиётӣ (аз ҷумла шоҳроҳи Қалъаихумб – Ванҷ – сарҳади Рӯшон) ва обрӯи байналмилалиро қайд карда, бунёди шоҳроҳҳои замонавиро рамзи ваҳдати миллӣ арзёбӣ намуданд. Пешвои миллат мардуми вилоятро ба тарбияи насли ватандӯст, омӯзиши дониш ва ҳифзи арзишҳои миллӣ ҳидоят карданд.

Дар мулоқот бо роҳбарон ва фаъолони Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (28 июн, Хоруғ), Пешвои миллат мардуми вилоятро бо ҷашни Ваҳдати миллӣ табрик гуфта, ба ифтитоҳи даҳҳо иншооти нав, аз ҷумла бинои маъмурии Хоруғ, бинои истиқоматии 5-ошёна, маркази фарҳангӣ, китобхонаҳо, пули мошингузар ва корхонаҳои саноатӣ ишора карданд. Онҳо дастовардҳои вилоятро дар соҳаҳои иқтисод (307 миллион сомонӣ маҳсулоти саноатӣ дар соли 2024), кишоварзӣ (12-ҳаҷми афзоиш), маориф (221 бинои таълимӣ), тандурустӣ (173 миллион сомонӣ дар соли 2025) ва энергетика (47.5 мегаватт иқтидори истеҳсолӣ) таҳлил намуда, ба мушкилоти норасоии мутахассисон, паст будани фарогирии таҳсилоти томактабӣ (31 фоиз) ва коҳиши қарздиҳӣ ба соҳибкорон таваҷҷуҳ зоҳир карданд. Пешвои миллат ба таҳкими сулҳу субот, рушди сайёҳӣ (40 ҳазор сайёҳ дар соли 2024), саноатикунонии босуръат ва тарбияи насли ватандӯст даъват намуданд.

Пас аз анҷоми сафари корӣ (28 июн), Пешвои миллат дар фурудгоҳи шаҳри Хоруғ бо шукӯҳу шаҳомат ва эҳсоси баланди сипосгузории мардуми Бадахшон гусел карда шуданд. Аҳли фарҳанги вилоят барномаи ҷолиби фарҳангӣ манзур намуда, сурудҳо дар васфи Ватан ва Пешвои миллат иҷро карданд. Маросими гусел ба саҳнаи эҳсоси миллӣ ва арҷгузорӣ ба сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат табдил ёфт.

Сафари кории Пешвои миллат ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон як қадами муҳим дар роҳи таҳкими ваҳдати миллӣ ва рушди устувори минтақа буд. Ин сафар чанд ҳадафи асосиро дар бар мегирад:

1. Шиносоӣ бо вазъи воқеии мардум: Пешвои миллат дар мулоқот бо сокинони ноҳияҳо, шаҳри Хоруғ ва ятимону шахсони имконияташон маҳдуд аз мушкилоту ниёзҳои онҳо огоҳ шуда, супоришҳои мушаххас доданд.

2. Ифтитоҳи иншооти муҳим: Ифтитоҳи шоҳроҳи байналмилалӣ, корхонаҳои “Мармар Стоун”, Парки саноатӣ, муассисаҳои томактабӣ, толори варзишӣ, хоҷагии моҳипарварӣ, неругоҳи “Себзор”, муҷассамаи шоҳ Исмоили Сомонӣ, Нишони давлатӣ, бинои маъмурии Хоруғ, пули мошингузар, чойхонаи Хатлон, маркази фарҳангӣ, китобхонаҳо ва бинои истиқоматии 5-ошёна ба рушди инфрасохтори минтақа мусоидат кард.

3. Таҳкими ваҳдати миллӣ: Иштирок дар тантанаҳои ҷашни Ваҳдати миллӣ ва суханрониҳо дар мулоқотҳо нишонаи эҳтиром ба арзишҳои миллӣ буд.

4. Рушди иқтисоди маҳаллӣ, таҳсилот ва варзиш: Дастгирии лоиҳаҳои ободонӣ ба афзоиши иқтисод, коҳиши мушкилоти иҷтимоӣ, беҳтар шудани дастрасӣ ба таҳсилот ва варзиш мусоидат кард.

Сафари кории Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон як рӯйдоди муҳим дар роҳи рушди минтақа ва таҳкими ваҳдати миллӣ буд. Ифтитоҳи даҳҳо иншооти муҳим, аз ҷумла шоҳроҳи байналмилалӣ, корхонаҳои саноатӣ, муассисаҳои таълимӣ, толори варзишӣ, Парки саноатӣ, иншооти кишоварзӣ, энергетикӣ, фарҳангӣ, маъмурӣ, пули мошингузар, чойхона, марказҳои фарҳангӣ, китобхонаҳо ва бинои истиқоматии 5-ошёна, заминаи мустаҳкам барои рушди иқтисодиву иҷтимоии минтақа гузошт. Суханрониҳои Пешвои миллат дар мулоқот бо роҳбарону фаъолони ноҳияҳо ва вилоят роҳнамои равшан барои ҳалли мушкилот, таҳкими сулҳу субот ва пешрафти минбаъда буданд. Дастовардҳои ноҳияҳо ва шаҳри Хоруғ натиҷаи сиёсати оқилонаи давлат ва ғамхории доимии Пешвои миллат нисбат ба мардуми Бадахшон аст. Ин қадами файзбор бешубҳа дар саҳифаҳои таърихи минтақа бо хатти заррин сабт хоҳад шуд.

ҚУРБОНОВА ШИРИН, сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таърих.