Тағйирёбии глобалии иқлим ва гармшавии мунтазами ҳарорати ҳаво яке аз мушкилот ва хатарҳои ҷиддии экологӣ ба ҳисоб меравад, ки тайи даҳсолаҳои охир ба минтақаи Осиёи Марказӣ ва махсусан ба Тоҷикистон таъсири назаррас расонидааст. Таъсири ин раванд дар шакли обшавии босуръати пиряхҳо, камшавии захираҳои обӣ ва афзоиши хавфи хатарҳои пиряхӣ эҳсос мешавад.
Дар ҳамин замина, ҳодисаи 25-уми октябри соли 2025 дар ҳудуди деҳаи Сафедоби ҷамоати деҳоти Қалъаи Лаби Об ноҳияи Тоҷикобод, ки дар он пораи аз пиряхи Деҳдал канда шуда, аз тариқи дара поён лағжидааст, ҳамчун бонги хатар ва нишонаи равшани паёмадҳои тағйирёбии иқлим арзёбӣ мешавад.
Пиряхи Деҳдал аз ҷониби мутахассисони Маркази илмӣ-таҳқиқотии ва экологияи муҳити зисти Осиёи Марказӣ (Душанбе) дар якҷоягӣ бо Муассисаи давлатии илмии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо истифода аз ҳавопаймоҳои бесарнишин таҳқиқ карда шуда (солҳои 2019,2020 ва 2023), корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ дар ин минтақа минбаъд низ идома хоҳанд ёфт.
Дар нишебии шимолии қаторкӯҳи Пётри Якум, дар ҳудуди ҳавзаи дарёи Сурхоб, тақрибан панҷоҳ пиряхи хурд ҷойгиранд. Аз ҳама бузургтарини онҳо пиряхи Деҳдал буда, пиряхи набзӣ (surging- eng, пульсирующий-ru, пиряхе ки бо давраҳои тезҳаракатии муваққатӣ тавсиф мешавад) ба шумор меравад. Деҳдал ба навъи пиряхҳои мураккаби водигӣ тааллуқ дошта, дар ҷараёни шаклгирии он як шохоби хурд аз тарафи рости пирях ба он ҳамроҳ мегардад, ки морфологияи умумии системаи яхбандиро мураккабтар месозад. Забони пирях аз болои дараи тангу нишеб ва санглох овезон буда, нишонаҳои равшани таъсири гравитатсонӣ ва раванди шикасту лағзиши яхро нишон медиҳад.
Тибқи тасвирҳои моҳвораии Sentinel-2 (10 м), пиряхи Деҳдал то 17 сентябри соли 2025 дар ҳолати оромӣ қарор дошта, баъдан ба ҳаракат омадааст. То 22 сентябри соли ҷорӣ забонаи он дар водии дарёи Дара пеш рафта, то наздикии деҳаи Сафедоб расидааст.
Дар баробари ин, ҳаракати сегментии пирях ба қайд гирифта шуда, суръати максималии он рӯзи 25 октябри соли 2025 мушоҳида гардидааст. Ҳамин тариқ, ҳаракати пиряхи Деҳдал то санаҳои 27 октябр идома ёфта, дар натиҷа забонаи пирях дар маҷмӯъ тақрибан то 4500 метр поён ҳаракат намудааст.
Бояд кайд кард, ки ин ҳодисаи мазкур дар пиряхи Деҳдал бори аввал нест. Пиряхи мазкур ҳамчун пиряхи набзонии фаъол буда, ҳаракати он дар солҳои 1890, 1974, 2015-2016 дар адабиётҳо сабт гардидааст. Бори охир ҳаракати фаъоли пиряхи мазкур дар солҳои 2015-2016 ба қайд гирифта шуда буд, ки дар он як ҳодисаи классикии фурӯпошӣ рух дод.
рӯз (20.02.2024) вохӯрии Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо олимону кормандони Институти математикаи ба номи А.Ҷураев АМИТ баргузор гардид. Нахуст Президенти АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт оид ба Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” эълон намудани солҳои 2020-2040, ки ба институти маскур ҳам рабт дорад, ибрози ақида намуда, аз олимону кормандони соҳа даъват ба амал оварданд, ки барои дар амал татбиқ намудани фармони маскур чораҳои зарӯрӣ андешида дар ин муҳлати муайяншуда омода намудани олимони ҷавонро ба олимони пуртаҷриба дастур доданд.
Ёдовар мешавем, ки Институт аз соли 1973 дар заминаи шуъбаи математика бо Маркази ҳисоббарории АМИТ таъсис ёфтааст, аз таъсис ёфтани институт то имрӯз садҳо олимон дар ин даргоҳи муқаддас омода, шуда ба бозори меҳнат равона шудаанд, ҳамзамон Президенти АМИТ барои тақвиати корҳо дар самти илм омоданамоии кадрҳои илмӣ аз ҳисоби ҷавонон омӯхтани таҷрибаи бойи олимони пуртаҷриба ва барои пешбурди кори самтҳои гунонгуни институт ба масъулин достурҳои мушаххас доданд.
Имруз (20.02.2024) вохурии Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо олимону кормандони Институти геологияи АМИТ доир гашт. Нахуст Президенти АМИТ оид ба Паёми навбатии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон суханронӣ намуда, самтҳои ба илм нигаронидаи Паёмро шарҳу тавзеҳ дода, барои дар амал татбиқ намудани Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи “Бистсолаи омӯзиши фанҳои табиатшиносӣ дақиқ ва риёзӣ”, ки бевосита ба Институти геология тааллуқ дорад, ба олимону кормандони соҳа машваратҳои судманд дода, ҳамзамон оид ба ҷоннок намудани кор дар самтҳои институт, аз он ҷумла омода намудани олимони ҷавон, андухтани таҷрибаи олимони соҳибмактаб, харидории лабараторияҳои наву замонавӣ, таъсиси маҳфилҳои инфиродӣ, ҳамкориҳои судманд бо олимони муассисаҳои олии дохил ва хориҷи кишвар, зиёд намудани шумораи кормандони илм, расонаӣ намудани корҳои баанҷомрасидаи илмӣ, чопи мақолаву манаграфияҳои илмӣ дар журналҳои тақризшавандаи дохил ва хориҷ, баланд бардоштани хирши кормандони илм, дарёфти грантҳои хориҷӣ барои харидории лавозимоти лабараторияҳо, навиштани мақолаҳои идеологӣ, андешидани чораҳои зарӯрӣ барои баланд бардоштани илми тоҷик ба масъулини институт дастурҳои мушаххас доданд.
Имрӯз (19.02.2024) вохурии Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо олимону кормандони Институти астрофизикаи АМИТ баргузор гардид. Дар вохурӣ фаъолияти институт баррасӣ гардида, камбудиву норасоиҳои мавҷуда ҷиҳати бартарафсозӣ мадди назар шуданд.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қ. Х. олимону кормандони Институтро барои иштироки фаъолонаи олимони ҷавон дар олимпиядаҳои ҷумҳуриявию байналмилалӣ раҳнамоӣ намуд.
Зимни вохурӣ доир ба масъалаҳои самаранок истифодабарии озмоишгоҳҳо, зиёд кардани сафи номзадону олимони соҳа, ҷоннок кардани кор дар расадхонаҳои шаҳри Ҳисор, Расадхонаи астрономии Санглох дар ноҳияи Данғараи вилояти Хатлон, Расадхонаи астрономии Помир, маслиҳатҳои судманд дода, ҳамзамон барои дар амал татбиқ намудани дастуру супоришҳои Пешвои муаззами миллат оид ба “Бистсолаи омӯзиши рӯшди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ” барои боз ҳам баланд бардоштани кор ва натиҷаҳои дилхоҳ ба даст овардан дар самти астрофизика ба масъулини институт маслиҳатҳои муфиду судманд ва дастурҳои мушаххас доданд.
Покиву зебоипарастӣ, ободкориву бунёдкорӣ хоси миллати тамаддунофар ва қадимаи тоҷик буду ҳаст. Баҳри дар амал тадбиқ намудани амру супоришҳои Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ барои сабзгардонии кучаву хиёбонҳои шаҳрамон ва чораҷӯиҳо барои ҳифзи табиат имрӯз Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва ниҳодҳои дар тобеияти академия буда дастаҷамъона ба баргузории шанбегӣ баромада, шурӯъ аз тозагардонии утоқҳои кории худ ва тозаву озодагардонии гирду атрофи биноҳо рубу чин намудан, шинонидани гулҳо, нармгардонии бехи дарахтон, ба тартиб даровардани гулу буттаҳо, аз хошок тоза намудани заминҳо, тозагардонии ҷуйбору заҳбурҳо саҳм гузоштанд.
Минбаъд низ ин иқдомҳо барои пешвози фасли зебои сол, баҳори лолазор ва барои ба ҳусни зебои табиати биҳиштосои Тоҷикистони азизамон ҳусни иловагӣ зам кардан дар АМИТ идома меёбанд.
ОЛИМОНИ ҶАВОН БОЯД ДАР ТАЪМИНИ РУШДИ УСТУВОРИИ ИҚТИСОДИЁТИ КИШВАР НАҚШИ МУАССИР ГУЗОРАНД.
Иқтисодиёт яке аз самтҳои афзалиятнок ва муҳими ҳар як давлату ҷамъият буда, рушди давлат ба пуррагӣ аз иқтисодиёт вобастагӣ дорад. Пешбаранда ва тақвиятдиҳандаи кори ин соҳа олимону мутаххасисони худи соҳаи иқтисодиёт ба шумор мераванд. Аз ин лиҳоз аз соли 2011 дар асоси Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти № 33 барои рушди ин соҳа Институти иқтисодиёт ва демография дар тобеияти АМИТ таъсис дода шуд.
Имрӯз (16.02.2024) бо мақсади шиносоӣ ва таҳлилу баррасии масъалаҳои ҳалталаби илмиву иқтисодӣ Президенти Академияи милии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо олимону кормандони Институти иқтисодиёт ва демографияи АМИТ вохӯрӣ анҷом дод.
Зимни мулоқот нахуст Президенти академия Хушвахтзода Қ.Х. аз корҳои илмии баанҷомрасидаи институт дар самти иқтисодиёт ва демография дар соли 2023 натиҷагирӣ намуда, баҳри тақвияти корҳо дар ин соҳа ва нақшаҳои амалишаванда дар соли 2024 ба масъулини соҳа дастуру супоришҳои мушаххас доданд: муҳаё намудани шароити корӣ барои зиёд кардани шумораи номзадону докторани соҳаи иқтисодиёт, тақвият бахшидани корҳо дар самти омоданамоии магистрантону докторантон ва то бозори меҳнат омода намудани онҳо, таъсиси маҳфилҳои инфиродӣ барои омӯзиши донишу маҳорати олимони академия, ба нақшагирии барномаҳои дурнамо барои рушди иқтисоди кишвар, аз ҷумлаи маъалаҳои мубрами вохурии мазкур маҳсуб меёбанд.
Имрӯз (16.02.2024) бо иштироки академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон доктори илмҳои филологӣ, профессор Кароматулло Олимов хониши сиёсӣ дар мавзӯи “Тарбияи худшиносии миллӣ дар асарҳои Пешвои миллат” баргузор гардид. Дар баргузории хониши сиёсӣ оли
ОЛИМОНИ ҶАВОН БОЯД ДАР ТАЪМИНИ РУШДИ УСТУВОРИИ ИҚТИСОДИЁТИ КИШВАР НАҚШИ МУАССИР ГУЗОРАНД.
Иқтисодиёт яке аз самтҳои афзалиятнок ва муҳими ҳар як давлату ҷамъият буда, рушди давлат ба пуррагӣ аз иқтисодиёт вобастагӣ дорад. Пешбаранда ва тақвиятдиҳандаи кори ин соҳа олимону мутаххасисони худи соҳаи иқтисодиёт ба шумор мераванд. Аз ин лиҳоз аз соли 2011 дар асоси Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти № 33 барои рушди ин соҳа Институти иқтисодиёт ва демография дар тобеияти АМИТ таъсис дода шуд.
Имрӯз (16.02.2024) бо мақсади шиносоӣ ва таҳлилу баррасии масъалаҳои ҳалталаби илмиву иқтисодӣ Президенти Академияи милии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо олимону кормандони Институти иқтисодиёт ва демографияи АМИТ вохӯрӣ анҷом дод.
Зимни мулоқот нахуст Президенти академия Хушвахтзода Қ.Х. аз корҳои илмии баанҷомрасидаи институт дар самти иқтисодиёт ва демография дар соли 2023 натиҷагирӣ намуда, баҳри тақвияти корҳо дар ин соҳа ва нақшаҳои амалишаванда дар соли 2024 ба масъулини соҳа дастуру супоришҳои мушаххас доданд: муҳаё намудани шароити корӣ барои зиёд кардани шумораи номзадону докторани соҳаи иқтисодиёт, тақвият бахшидани корҳо дар самти омоданамоии магистрантону докторантон ва то бозори меҳнат омода намудани онҳо, таъсиси маҳфилҳои инфиродӣ барои омӯзиши донишу маҳорати олимони академия, ба нақшагирии барномаҳои дурнамо барои рушди иқтисоди кишвар, аз ҷумлаи маъалаҳои мубрами вохурии мазкур маҳсуб меёбанд.
Имрӯз (16.02.2024) бо иштироки академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон доктори илмҳои филологӣ, профессор Кароматулло Олимов хониши сиёсӣ дар мавзӯи “Тарбияи худшиносии миллӣ дар асарҳои Пешвои миллат” баргузор гардид. Дар баргузории хониши сиёсӣ олимони ҷавон, магистрантон ва докторантон барои баланд бардоштани ҳисси ватандӯстӣ худшиносии миллӣ ва дар амал татбиқ намудани ин хонишҳо ҷалб шуданд.
Дар раванди баргузории хониши сиёсӣ академик Кароматулло Олимов барои дар рӯҳияи худшиносии миллӣ тарбия намудани ҷавонони илмдӯсту ташаббускор аз асарҳои Пешвои миллат дар бораи ватандӯстю худшиносии миллӣ маърӯза намуда, муҳтавои асосии ин асарҳоро ба самъи иштирокдорон расонида, онҳоро барои хондану аз бар намудани ин асарҳои арзишманд тавсеаҳои судманд дод.
Ёдовар мешавем, ки хонишҳои сиёсӣ ва дарсҳои ватандӯстӣ бо ташаббуси Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт барои баланд бардоштани донишҳои сиёсию ҳуқуқии олимон ҷавон роҳандозӣ гардид.
Зикр кардан ба маврид аст, ки минбаъд хонишҳои сиёсӣ бо иштироки бевоситаи олимони соҳибмактаби Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мунтазам баргузор карда мешаванд.
Таъсиси Институти масъалаҳои об, гидроэнергетика ва экологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аз суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 1-уми октябри соли 1999 дар Иҷлосияи 54-уми Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид маншаъ мегирад. Дар ин иҷлосия Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намуданд, ки соли 2003 “Соли байналмилалии оби тоза” эълон карда шавад ва СММ вобаста ба ин қатънома қабул кард. Борҳо аз минбарҳои баланди Созмони Миллали Муттаҳид Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷуҳи мардуми сайёраро барои беҳтар намудани сифати оби ошомиданӣ ҷалб намудааст. Баҳри дар амал татбиқ намудани ташаббусҳои ҷаҳонии Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти обу иқлим, ба хусус Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” барои солҳои 2018-2028, имрӯз Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қ.Х. бо олимону кормандони Институти масъалаҳои об, гидроэнергетика ва экология вохурӣ гузаронид.
Зимни вохӯрӣ нахуст Президенти АМИТ Хушвахтзода Қ.Х. кори баанҷомрасидаи институтро дар соли 2023 мавриди баррасӣ қарор дода, барои омӯзиш, бозкушоии муҳиммияти масъала, нақши масъалаҳои обу иқлим дар пойдории сулҳу амнияти башар, ҳамзистии мусолиҳаомез ва дар амал татбиқ намудани ташаббусҳои Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин ҷода бо олимону кормандони соҳа машварат намуда, аз руйи нақшаи муайяни корбари намудан дар ин самт масъулинро вазифадор намуданд.
Ҳамзамон директори институт суханронӣ намуда, иброз дошт, ки Институти масъалаҳои об, гидроэнергетика ва экология бо як чанд институтҳои хориҷи кишвар шартномаҳои ҳамкорӣ баста, барои густариши иртибот, табодули таҷриба ва омода намудани мутахассисони баландихтисосу варзида тамоми имкониятҳоро ба маврид истифода мебарад
