Ба истиқболи 33-умин солгарди
Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон
Истиқлоли сиёсӣ барои ҳар миллат ва давлатдастоварди муқаддас ба шумор мераванд. Тоҷикон дар тӯли асрҳобо ормони давлати мустақили миллӣ зиндагӣ ба сар мебурданд ва дар муддати ин асрҳо ҷони садҳо фарзандони содиқу меҳанпарасташро аз даст додааст. Мо имрӯз давлати миллии худро дорем ва бо азму талоши мардуми ватандӯст онро аз соле ба соле бо меҳнати созанда ва талошҳои хастанопазир ба ояндаи босаодат мерос мегузорем.
Истиқлоли сиёсӣ ин суботи побарҷойи мардуми шарафманди Тоҷикистон аст ва фурсатеро фароҳам овардааст, то миллат иродаи худро дар роҳи шукуфоӣ ва пойдории Ватан мустаҳкам намояд.
Тоҷикистон дар тӯли сиву се соли Истиқлол шукуфо гашт ва арзишҳои навро ба миён оварда, ба марҳалае гузашт, ки он назари хоси сиёсӣ дорад.
Истиқлоли сиёсӣбинобар ниёзҳои мавҷуда биниши созандаро тақозо намуда, ба мутолиаву омӯзиш, пapвариш ва густаришу тақвият қарор гирифт. Истиқлоли сиёсӣяк падидаи наҷибест ва ин падидаи созандаимрӯз тақвияткарда мешавад. Ҳоло мо ба хотири тақвияти оянда арзишҳои миллиро эҳё менамоем, воқеияти пазируфтаро мутобиқ ба Истиқлоли давлатӣ мутавофиқ месозем. Дар ин росто тарзу шеваи шарҳ додани арзишҳои миллӣ бар пояи истиқлол муҳим аст. Асарҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Тоҷикон дар ойинаи таърих», «Фарҳанг ҳастии миллат», «Истиқлолияти Тоҷикистон ва эҳёи миллат» ва амсоли инҳо, ки ба хотири баланд бардоштани савияи худшиносиву худогоҳии ҷомеа таълиф гардиданд, ба марҳилаи кунунии рушди Истиқлол мусоидат менамоянд. Муаррифии Истиқлол ҷиҳати такомули кишвар масъалаи роҳбарии шахс ва нақши ӯро дар таърих ба миён мегузорад.
Таҷлили 1100-солагии давлати Сомониён, 2500-солагии шаҳри Истаравшан, 2700-солагии шаҳри Кӯлоб, 1000-солагии Носири Хусрав, 5500-солагии Саразми бостонӣ ба таърихи миллати тоҷик арзиш медиҳанд ва гувоҳи онанд, ки миллати тоҷик ҳеҷ гоҳ наметавонад дар таҳкими Истиқлол лаҳзае ғафлат намояд ва мустаҳкам намудани аркони давлатдорӣ ва эҳтиром ба арзишҳои миллиро бе Истиқлоли давлатӣ тасаввур намудан хатост. Истиқлоли сиёсӣ аст, ки имрӯз мо ба таърих рӯ меорем ва гузаштагони худро ба ёд меорем ва ифтихор аз соҳибтамаддун будани халқи тоҷик мекунем.
Яке аз хусусияти истиқлол ин аст, ки миллатҳо соҳибихтиёр мешаванд, дунявӣ мешаванд, ҳуқуқбунёд мешаванд, соҳиби арзишҳои миллӣ мегарданд, дар ҷаҳон пазируфта мешаванд ва ҷаҳониён давлати соҳибистиқлолро мепазиранд.
Кишвари маҳбуби мо Тоҷикистони азиз, ки аз имтиҳони сангини таърих гузаштааст, ва ҳама сахтиҳову пастиҳову баландиҳоро дидааст, аз таҷрибаи бойи хеш ҳарчи бештар талош менамояд, ки Истиқлоли сиёсии худро дар партави суботи сиёсӣ мустаҳкам намуда, баҳри устувор нигоҳ доштани он фарзандони баруманди миллат, ҷавонмардони шуҷоъу далери кишвар камари ҳиммат мебанданд то ин арзиши бебаҳо, яъне Истиқлоли сиёсӣ ҷовидона побарҷо бошад. Талошҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар барои оромии ҷомеа, даъват аз мардум ҷиҳати дилсӯзӣ ба Ватан, хизмат ба Ватану миллат, таъмини ваҳдату истиқлолият, шароити орому ҳамбастагии миллиро таъмин кард.
Имрӯз зери парчами Истиқлоли сиёсӣ самимона ва садоқатмандона ҷиҳати дар амну сулҳу субот будани кишвар талошу ҷоннисорӣ намудан вазифаи ҳар як шарванди кишвар аст, ки Истиқлоли давлатиро хуб дарк кунанд ва хуб донанд, ки ин арзиши воло осон ба даст наомадааст. Ҳамвора як ҳаракати нерӯманд пешравии моро раҳбарӣ менамояд ва онро намоён месозад. Он ҳаракати пешрафт барои мо Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки моро раҳбарӣ менамояд ва иллатҳои иҷтимоӣ-иқтисодиро матраҳ месозад ва мардуми тоҷикро ба суйи орзуву ормонҳои нек мекашонад.
Тоҷикистон имрӯз ба шарофати Истиқлоли миллӣ дар арсаи байналмилалӣ аз дастовардҳои муҳимтарини технологияи муосир ва арзишҳои умумибашарӣ ба хубӣ огоҳ ва бархурдор аст. Хусусан ҷавонони кишвари мо бо дониши комил, зиракии сиёсӣ ва эҳсоси баланди ватандӯстӣ монеаҳои мавҷударо паси сар намуда, дар пешрафти рӯзафзуни кишвари соҳибистиқлоламон саҳми арзанда мегузоранд ва парчами Истиқлолро парафшон нигоҳ медоранд.
Умед дорем, ки 33 соли Истиқлоли сиёсӣ чун 33 зинаи камолоти миллату давлат дар дили ҳар як фарзанди бонангу номуси Тоҷикистон оташи меҳр, ҳамдиливу ҳамбастагиро фурӯзон нигоҳ дорад ва донаҳои умеду эътимодро ба фардои неки Ватан ба нумӯъ оварад ва кишвари азизамон дар фазои суботи сиёсӣ ва амну осоиши ҷовидона бақои ҳамешагӣ дошта бошад.
Қурбонзода Фарида - ходими илмии Шуъбаи ИДМ-и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
Categories
Наворҳои видеоӣ
НАҚШИ НИҲОДҲОИ ҶАЪМИЯТӢ ДАР САМТИ ҲИФЗИ МУҲИТИ ЗИСТ ВА ЁДГОРИҲОИ ТАЪРИХИВУ ФАРҲАНГӢ
Имрӯз, 22 октябр дар маҷлисгоҳи муассисаи давлатии Осорхонаи миллии Тоҷикистон ҷаласаи навбатии Шурои ҷаъмиятии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шакли мизи мудаввар бо иштироки котиби Шуро, роҳбарони идораҳои давлатӣ ва ниҳодҳои ҷаъмиятӣ баргузор гардид.
Ба кори ҷаласа президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ҳусни оғоз бахшида, иброз дошт, ки Шурои ҷамъиятии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон чандест, ки дар фазои сиёсию иҷтимоии кишвар барои тарғибу ташвиқи сиёсати меҳанпарва-ронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фаъолиятҳои хеле густурдаеро амалӣ гардонида истодааст, ки шоистаи таҳсин ва боиси дастгирию мусоидат мебошанд.
Таъкид гардид, ки баррасии мавзуи мероси таърихӣ ҷиҳати собит намудани миллату кишвари бостонӣ будани Тоҷикистон дар доираи Шурои ҷамъиятӣ хеле муҳим арзёбӣ мегардад, зеро мерocи тaърихию фaрҳaнгии хaлқи тoҷик пoяи acocии ҳувияти миллӣ вa oинaи рaвшaни тaърихи дaвлaтдoрии мocт. Ҳaр як ёдгoрии тaърихию фaрҳaнгӣ, ҳaр як ocoри бocтoнӣ вa ҳaр як ocoрхoнaи кишвaр нa тaнҳo як нигoрaи гузaштa, бaлки рaмзи пoйдoрии мaънaвӣ вa шoҳиди зиндaи тaмaддуни ҳaзoрcoлaи тoҷикoн acт.
Гуфта шуд, ки дар дaврoни coҳибиcтиқлoлии кишвaр, тaҳти cиёcaти фaрҳaнгпaрвaрoнa вa дурбинoнaи Acocгузoри cулҳу вaҳдaти миллӣ – Пешвoи миллaт, Президенти Ҷумҳурии Тoҷикиcтoн, муҳтaрaм Эмoмaлӣ Рaҳмoн, coҳaи ҳифз, тaҳқиқ вa эҳёи ёдгoриҳoи тaърихию фaрҳaнгӣ бa як бaхши муҳими cиёcaти дaвлaтӣ тaбдил ёфт. Caрвaри дaвлaт aз рӯзҳoи нaхуcтини иcтиқлoл бo дaрки aмиқи aрзишҳoи миллӣ, ҳифзи ёдгoриҳoи тaърихирo ҳaмчун рукни уcтувoри худшинocии миллӣ вa зaминaи рушди дaвлaтдoрӣ aрзёбӣ нaмудaaнд.
Зикр гардид, ки дaр дaвoми зиёдa aз cе дaҳcoлa, caдҳo мaвзеъҳoи тaърихӣ, ocoрхoнaҳo вa мaркaзҳoи фaрҳaнгӣ aз нaв эҳё гaрдидa, кoрҳoи илмию тaдқиқoтӣ вa бaрқaрoрcoзӣ дaр дaҳҳo ёдгoрии муҳими кишвaр вуcъaт пaйдo кaрдaнд. Мaҳз бo тaшaббуcи Пешвoи миллaт, coли 2001 Ocoрхoнaи миллии бocтoнии Тoҷикиcтoн дaр нaзди Aкaдемияи миллии илмҳoи Тoҷикиcтoн тaъcиc ёфт. Ин муaccиca нaхуcтин мaркaзи илмӣ вa нaмoишии кишвaр гaрдид, ки тaмoми нигoрaҳoи бocтoнии Тoҷикиcтoнрo aз дaврaи caнг тo acрҳoи миёнaи тaъхир ҷaмъoвaрӣ вa муaррифӣ менaмoяд.
Қайд гардид, ки дaр ocoрхoнaи мaзкур имрӯз ҳaзoрҳo нигoрaи тaърихӣ, ки дaр тӯли 80 coли ҳaфриётҳoи бocтoншинocӣ бa дacт oмaдaaнд, ҷoй дoдa шудa, oн бa як мaркaзи oмӯзиш, тaҳқиқ вa тaрбияи эҳcocи худшинocӣ дaр миёни нacли ҷaвoн тaбдил ёфтaacт. Дар ифтитoҳи расмии ин даргoҳи илмӣ-фарҳангии кишвар Пешвoи миллат суханoни пурмуҳтавo ва муассир баён намуда, таъкид карданд, ки “Халқе, ки аҷдoди худрo қадр мекунад ва гузаштаашрo ҳифз менамoяд, oяндаи нек дoрад”. Ин гуфтаҳo дар барoбари масъулияте, ки мo бoяд дар ҳифзи мерoси аҷдoдӣ ба дӯш гирем, амри иҷрoиест, ки ҳар як шаҳрванд бoяд бo эҳтирoм ва масъулияти баланд oнрo ба ҷo oранд.
Дар идомаи ҷаласа Пайшанбезода Муҳиддин Шоҳинбод - мушовири бахши ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои рушди иҷтимоӣ ва робита бо ҷомеа, Шарифзода Манучеҳр Муртазо - муовини вазири фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон, Шукурзода Исфандиёр Шукур - муовини якуми раиси Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Салимзода Зиёдулло Нусратулло- муовини раиси Кумитаи рушди сайеҳии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Хоҷазода Шералӣ Раҷаб -директори Агентии ҳифзи мероси таърихию фарҳангии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Иброҳимзода Зафаршо Сафо - директори муассисаи давлатии “Осорхонаи миллии Тоҷикистон” ба номи Камолиддин Беҳзод доир ба масъалаҳои мубрам, ки дар рӯзномаи ҷаласа қайд гардидааст маъруза намуданд.
ҶАЛАСАИ СИТОДИ ДАВРИ ЧОРУМИ ОЗМУНИ ҶУМҲУРИЯВИИ «ИЛМ – ФУРӮҒИ МАЪРИФАТ» БАРГУЗОР ГАРДИД
20 октябри соли 2025 дар Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти раёсати муовини Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси Комиссияи ҷумҳуриявии озмун Дилрабо Мансурӣ ҷаласаи ситоди даври чоруми озмуни ҷумҳуриявии «Илм – фурӯғи маърифат» баргузор гардид, ки дар он вазири маориф ва илм Раҳим Саидзода, муовини якуми вазир, намояндагони вазорату кумитаҳои дахлдор, ҳайати комиссияи озмун ва дигар сохторҳои дахлдор ба таври ҳузурӣ ва маҷозӣ иштирок намуданд.
Муовини Сарвазир Дилрабо Мансурӣ зимни суханронии худ таъкид намуд, ки озмунҳои ҷумҳуриявии «Илм - фурӯғи маърифат», «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст» ва «Тоҷикистон - Ватани азизи ман» бевосита таҳти назорат ва cарпарастии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор доранд. Соли 2025 бо дастгирии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати боз ҳам такмил ва таҳким бахшидани раванди баргузории озмун, бедор намудани завқи эҷодкориву кашфиёт дар ниҳоди довталабон дар озмун номинатсияи нав - «зеҳни сунъӣ ва барномасозӣ» илова карда шуд.
Сипас, вазири маориф ва илм доир ба натиҷаи ҷамъбасти даври сеюми озмуни ҷумҳуриявии «Илм - фурӯғи маърифат» дар соли 2025 маълумот пешниҳод намуда, миёни ҷавонону наврасони кишвар таваҷҷуҳ ба омӯзиши илмҳои риёзӣ, дақиқ ва табиӣ, дарёфт ва тарбия намудани мутахассисони баландихтисоси самтҳои техникиву технологӣ ва ихтироъкориву барномасозиро аз нишонаҳои мусбати рушди муҳити илмӣ дар кишвар арзёбӣ кард.
Гуфта шуд, ки натиҷаи ҷамъбасти даври сеюми озмун нишон дод, ки ҳамагӣ 667 нафар довталаб, аз ҷумла, 227 нафар хонандаи муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, 216 нафар хонандаи муассисаҳои таълимии типпи нав, 183 нафар донишҷӯ, 41 нафар намояндагони касбу кори гуногун ҳамчун ғолиб ба даври чоруми озмун роҳхат гирифтанд. Таҳлилҳо нишон доданд, ки дар даври сеюми озмун нисбат ба ҳамин давраи соли 2024 1275 нафар довталаб зиёд иштирок намуданд.
Вазир таъкид намуд, ки Вазорати маориф ва илм дар ҷавоб ба ҳамаи ғамхориҳои Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба рушду нумуи соҳаи илму маориф кӯшиш ба харҷ дода, дар баробари пешбурди самтҳои фаъолияти соҳа, ҳамчунин ҷиҳати шаффоф ва ҷавобгӯ ба талаботи Низомнома баргузор намудани озмуни ҷумҳуриявии «Илм - фурӯғи маърифат» ҳамарӯза тадбирҳои судманд андешида истодааст.
Ҳамзамон, иброз гардид, ки Вазорати маориф ва илм тасмим гирифтааст, ки даври ҷумҳуриявии озмунро низ бо риоя намудани шаффофият ва дар сатҳи баланд бо истифода аз озмоишгоҳҳои замонавии дорои шароити хуби корӣ баргузор намояд.
Гуфта шуд, ки марҳилаи чоруми озмун муҳимтарин зинаи он маҳсуб меёбад, зеро дар он танҳо иштирокчиёне ғолиб мегарданд, ки дар марҳилаи сеюм дониш, маҳорат ва қобилияти зеҳнии худро ба таври шоиста нишон додаанд. Аз ин рӯ, баргузории он бояд дар фазои комилан шаффоф, бо риояи талаботи қатъии Низомномаи озмун, бо иштироки ҳайати ҳакамони тахассусманд ва ба таври пурра наворбардорӣ гардад, то баҳои додаи ҳакамон асоснок ва қобили қабул барои иштирокчиён бошад.
Дар идома миёни иштирокчиён мубодилаи афкор сурат гирифта, ҷиҳати таҳкими заминаҳои ташкилии озмун пешниҳодҳои судманд ироа гардид. Аз ҷумла, таъкид шуд, ки бо мақсади ҷалби бештари таваҷҷуҳи ҷомеа ба ин озмуни муҳимми илмӣ, даври чоруми он тавассути шабакаҳои телевизионӣ, расонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва дигар васоити ахбори умум ба таври густурда таблиғ ва бозтоб ёбад.
Дар анҷом, раиси Комиссияи ҷумҳуриявии озмун, муовини Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон Дилрабо Мансурӣ ба Вазорати маориф ва илм, вазорату идораҳои дахлдор, мақомоти маҳаллӣ ва дигар ниҳодҳои марбута барои дар сатҳи баланд ва шаффоф баргузор намудани озмун супоришҳои мушаххас дод.
Маркази матбуоти
Вазорати маориф ва илми
Ҷумҳурии Тоҷикистон
ҶАЛБИ ХОНАНДАГОНИ МУАССИСАҲОИ ТАЪЛИМӢ БА РӮЗИ ДАРҲОИ КУШОДИ АКАДЕМИЯИ ХУРДИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН
Имрӯз, 19 октябр дар толори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон «Рӯзи дарҳои кушоди»- и Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон бо иштироки роҳбарият, олимону кормандон ва хонандагони муассисаҳои таълимӣ баргузор гардид. Ба кори ҳамоиш мудири шуъбаи кор бо хонандагони Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон дар назди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Садриддинов Манучеҳр ҳусни оғоз бахшид.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар сухани ифтитоҳии хеш қайд намуд, ки бо дастгирӣ ва ташаббусҳои беназири Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соҳаи илм ба яке аз соҳаҳои калидӣ, афзалиятдошта ва авлавиятдошта мубаддал гардидааст.
Таъкид гардид, ки тӯли даврони соҳибистиқлолӣ дар сиёсати пешгирифтаи Ҳукумати мамлакат мавқеи махсус ба наврасону ҷавонон дода мешавад. Дар ин росто, ҳадафи баргузории “Рӯзи дарҳои кушод”-и Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон низ дар амал татбиқ намудани сиёсати илмии Ҳукумати мамлакат аз овони мактабхонӣ маҳсуб меёбад.
Дар баробари ин, Президенти маҳбуби кишварамон таъкид менамоянд, ки “дар шароити пешрафти босуръати илму технологияҳои муосир мо бояд тамоми имкониятҳоро барои таълиму тарбияи фарзандон ва фароҳам овардани шароити мусоид ҷиҳати рушди ҳамаҷонибаи онҳо сафарбар созем, онҳоро ба роҳи рост ҳидоят кунем ва ба ҳаёти мустақилона омода намоем, зеро кӯдакон ва наврасону ҷавонони имрӯза ояндаи мо, давомдиҳандагони кори мо ва умеду орзуи мову шумо мебошанд. Агар мо хоҳем, ки дар оянда Ватанамон ободу зебо ва ҳамқадами кишварҳои пешрафта гардад, бояд ҳеҷ гоҳ аз раванди таълиму тарбияи насли наврас дар канор набошем”. “... ба хотири боз ҳам беҳтар ба роҳ мондани омӯзиши илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ, инчунин, барои тавсеаи тафаккури техникии насли наврас солҳои 2020-2040 “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” эълон карда шаванд”.
Гуфта шуд, ки имсол 54 сол аз фаъолияти Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон пур мешавад, яъне шуруъ аз 4 декабри соли 1971 ҳангоми таъсиси Академияи хурд натиҷаҳои назарру қонеъкунанда аз ҳисоби корҳои илмию таҳқиқотии хонандагони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, литсею гимназияҳо аз тамоми шаҳру ноҳияҳои мамлакат мушоҳида гардида истодаанд.
Зикр шуд, ки асоси кор ва фаъолияти Академияи хурди илмҳои Тоҷикистонро бахшҳои ихтисосӣ, маҳфилҳои илмӣ, иттиҳодияҳои эҷодии хонандагон ва Сессияҳои илмии аъзоёни Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон ташкил медиҳад, ки дар пояи Институтҳои илмӣ-таҳқиқотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ва Маркази ҷумҳуриявии таҳсилоти иловагии Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон амал мекунанд. Аз ин лиҳоз, миннатдории Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро ба Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон мерасонем.
Боиси хушҳолист, ки алҳол 13 бахшҳои ихтисосии Академияи хурди илмҳо таҳти сарпарастии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон фаъолият менамояд. Аз ҷумлаи онҳо, математика, информатика, нанотехнология, астрофизика ва кайҳоншиносӣ, физика, химия, биология, иқтисодиёт, гидрохимия, тиб, ҳуқуқ, генетика, таърих ва бостоншиносӣ, география, биоэкология, биохимия, биологияи молекулавӣ ва биотехнологияро метавон номбар намуд. Ҳамчунин, ҳангоми зарурат доштан, Академияи хурди илмҳо метавонад бахшҳои дигари илми муосирро низ дар мувофиқа бо Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таъсис диҳад.
Мақсад ва ҳадафи асосии баргузории “Рӯзи дарҳои кушод”-и Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон ин ҷалбу бедор намудан ва бохабар шудан аз корҳои илмӣ, навиштани мақолаҳои илмӣ натанҳо дар маҷалаҳои оммавӣ, инчунин дар маҷалаҳои тақризшаванда, дарёфти ҳуқуқи муаллифӣ, шаҳодатнома ва патент аз ҳисоби ихтироъкорӣ, навоварӣ ва дар сатҳи баланд маърӯза намудани корҳои илмии хонандагони Академияи хурд мебошад. Дар раванди таълим ҳамасола аз бахшҳо маърӯзаҳои илмӣ-назариявӣ дар назди тамоми таълимгирандагон ва олимону меҳмонон иштирок дошта, хонандагони боистеъдод маърӯза менамоянд ва баҳсҳои илмӣ ва саволу ҷавоби мушаххас баргузор мегардад.
Дар идомаи чорабинӣ як зумра омӯзгорони хонандагон барои фаъолити пурсамарашон дар тарбияи насли наврас, инчунин ба роҳ мондани ҳамкориҳои мавҷуда бо шуъбаи кор бо хонандагони Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон бо Сипосномаи Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон қадршиносӣ гардиданд. Ҳамзамон як зумра аз хонандагони муассисаҳои таълимии шаҳри Душанбе соҳиб шаҳодатномаи узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро соҳиб гардиданд.
Санаи 16-уми октябри соли 2025 дар толори маҷлисгоҳи Институти масъалаҳои об, гидроэнергетика ва экологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Конференсияи илмӣ-амалии “Хоҷагии об – асоси рушди устувор” баргузор гардид. Дар конференсия ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои техникӣ, профессор Амонзода Илҳом Темур, раиси Комиссияи экологии Маҷлиси Намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дотсент Амирзода Ориф, директори Муассисаи давлатии илмии “ТоҷикНИИГИМ” Дилшод Умаров ва дигар олимон аз институтҳои илмӣ-тадқиқотӣ ва намояндагони вазорату идораҳои дахлдор иштирок варзиданд.
Конференсияро директори Институти масъалаҳои об, гидроэнергетика ва экологияи АМИТ, доктори илмҳои техникӣ Гулаҳмадзода Аминҷон Абдуҷаббор оғоз намуд. Мавсуф зимни суханронии худ дар бораи зарурати баргузории конференсияи мазкур ва ҳалли масъалаҳои ҷойдошта ибрози назар намуд.
Сипас ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Амонзода Илҳом Темур суханронӣ намуда, оиди масъалаҳои мубрамро дар доираи мавзуи мазкур андешаронӣ намуда, баргузор намудани конфронси мазкурро сари вақт унвон кард.
Дар конференсия дигар иштирокчиён низ бо маърузаҳои гуногун баромадҳо карданд.
МУЛОҚОТИ ПРЕЗИДЕНТИ АМИТ БО РОҲБАРИ ШУЪБАИ РУШДИ БОЗОРҲОИ МИНТАҚАВӢ ВА БАЙНАЛМИЛАЛИИ КОРПОРАТСИЯИ СИНЕРГИЯ
Имрӯз, 15 октябр мулоқоти президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо роҳбари Шуъбаи рушди бозорҳои минтақавӣ ва байналмилалии корпоратсияи Синергия Маркин Владимир Владимирович ва Абдуллаев Шариф асосгузор ва директори генералии Bonoor Group баргузор гардид.
Дар мулоқот президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ташрифи меҳмононро ба академия хайру мақдам гуфта, дар робита ба самтҳои афзалиятноки фаъолияти маркази илми ҷумҳурӣ Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маълумоти мушаххас дод.
Дар мулоқоти имрӯза ба масъалаи зеҳни сунъӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардид. Зикр шуд, ки дар шароити ҷаҳони рақамӣ, зеҳни сунъӣ на танҳо абзори ёрирасон, балки унсури муҳими қабули қарор ва таҳлили додаҳо маҳсуб меёбад, ки барои идоракунии самараноки захираҳо зарурият пайдо намудааст.
Бо назардошти аҳамияти ҳамкориҳои илмӣ ва таҳқиқотӣ, ҷонибҳо омодагии худро барои ба роҳ мондани чунин ҳамкорӣ бо корпоратсияи «Синергия» иброз доштанд ва ба мувофиқа расиданд. Бояд гуфт, ки корпоратсияи "Синергия" — яке аз калонтарин сохторҳои илмӣ-таълимӣ мебошад, ки имрӯз имкониятҳои навро дар соҳаи таҳсил ва фанноварӣ ба кишварҳои гуногун фароҳам меорад.
Ҳамкориҳо метавонанд дар доираи платформаҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ, аз ҷумла Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ) ва БРИКС, ба роҳ монда ва густариш ёбанд. Зимни мулоқот, ба масъалаи рақамикунонӣ — аз ҷумла рушди инфрасохтори рақамӣ, табдили хизматрасониҳо ба шакли электронию рақамӣ ва амнияти иттилоотӣ — таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир карда шуд.
Имрӯз, 15 октябр президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо мақсади ба роҳ мондани ҳамкориҳои илмӣ дар самтҳои зеҳни сунъӣ ва рақамикунонӣ бо гурӯҳи шарикони чинӣ мулоқот анҷом доданд.
Дар ҷараёни мулоқот, ҷонибҳо аҳамияти рушди ҳамкориҳоро дар самтҳои зеҳни сунъӣ ва рақамикунонӣ таъкид намуда, омодагии худро ҷиҳати таҳкими ин раванд изҳор доштанд. Зикр гардид, ки дар шароити ҷаҳони муосир, зеҳни сунъӣ ва рақамикунонӣ ба масъалаҳои калидӣ мубаддал шудаанд, ки дар тамоми соҳаҳо татбиқи васеъ меёбанд.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт изҳор дошт, ки ба ин масъалаи мубрам Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, дар суханронии худ дар Созмони Милали Муттаҳид таъкид намуданд, ки рушди зеҳни сунъӣ бояд таҳти назорати байналмилалӣ қарор гирад ва истифодаи он бояд ба нафъи инсоният ва рушди устувор равона шавад.
Ҳамзамон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари Созмони Милали Муттаҳид пешниҳод карданд, ки бо мақсади тақвияти ҳамкориҳо дар соҳаи технологияҳои муосир дар шаҳри Душанбе Маркази зеҳни сунъӣ таъсис ёбад.
Бо истифода аз имкониятҳои мавҷуда, мо метавонем ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаро дар соҳаҳои зеҳни сунъӣ ва рақамикунонӣ таҳким бахшида, дар оянда ба натиҷаҳои назарраси илмӣ ва амалии муштарак ноил шавем.
Дар ҷараёни мулоқот зикр гардид, ки соҳаи рақамикунонӣ имрӯз дар кишвари Тоҷикистон яке аз самтҳои муҳими рушд буда, барои такмили инфрасохтори рақамӣ ва тавсеаи хизматрасониҳои электронӣ тадбирҳои иловагӣ андешидан зарур аст.
Имрӯз, 14 октябр президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо намояндагони Маркази байналмилалии илмию техникӣ Андреа Чианг, Туна Онур ва Ҷош Стачник мулоқот доир намуд.
Мақсад аз мулоқот мустаҳкам намудани ҳамкориҳо дар самти сейсмологӣ мебошад. Дар мулоқоти имрӯза президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт таъкид дошт, ки Академияи милли илмҳои Тоҷикистон бо Маркази байналмилалии илмию техникӣ ҳамкориҳои бисёрҷонибаро дар доираи якчанд лоиҳа ба роҳ мондааст.
Дар мулоқоти зикр гардид, ки Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон тасмим дорад дар заминаи Институти геология, сохтмонӣ ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маркази омӯзишӣ ва омода намудани кадрҳои баландихтисосро дар самти сейсмологӣ бо дастгири шарикони хориҷӣ роҳандозӣ намояд.
Зимни мулоқот ҷонибҳо барои дар оянда гузаронидани конфронсҳои сатҳи байналмилалӣ, семинарҳои илмӣ, гузаронидани таҳқиқотҳои муштарак дар самти сейсмологӣ бо иштироки олимони муассисаҳои илмӣ ва муассисаҳои таҳсилоти олии касбии дохил ва хориҷи кишвар ба мувофиқа расиданд. Бояд гуфт, ки ҳамкориҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо Маркази байналмилалии илмию техникӣ дар доираи лоиҳаҳои SNECCA ва SIMI ба роҳ монда шудаанд.
Ёдовар мешавем, ки дар доираи лоиҳаи SNECCA дар қаламрави Тоҷикистон модернизатсияи 5 истгоҳи рақамии васеи сейсмикӣ анҷом дода шуда, ҳамчунин 3 истгоҳи нави рақамии васеи сейсмикӣ таъсис дода шудааст. Ҳамчунин дар шаҳри Душанбе се истгоҳи сейсмикӣ, ки ба онҳо истгоҳҳои ҳаракатҳои шадиди хок ном дода шудааст, ташкил карда шудаанд.
Дар доираи лоиҳаи SIMI нигоҳдории истгоҳи сейсмикӣ «Симиганч», ки узви шабакаи ҷаҳонии GNS (шабакаи глобалии сейсмографӣ) мебошад ва бо таҷҳизоти муосири сейсмикӣ дар доираи лоиҳаи МНТС соли 2016 муҷаҳҳаз шудааст, амалӣ мешавад. Ҳамчунин коркарду таҳлили додаҳои ҳаракатҳои шадид, ки ҳам аз ҷониби истгоҳи сейсмикӣ «Симиганч» ва ҳам аз истгоҳҳои ҳаракатҳои шадид сабт мешаванд, иҷро карда мешавад
Ҳар сол дар моҳи сентябр Донишгоҳи Стенфорд, яке аз бонуфузтарин донишгоҳҳои ҷаҳонӣ рейтинги 2 дарсади беҳтарин олимони ҷаҳонӣ (World's Top 2% Scientists)-ро тартиб медиҳад. Муаллифи ин рейтинг профессор Ҷон П. А. Иоаннидис шуруъ аз соли 2019 ҳар сол нишондиҳандаҳои илмсанҷии олимонро таҳлил карда, номи олимоне, ки соҳаи худ аз ҳама бештар иқтибос мешаванд муайян мекунад. Ба ин рейтинг бештар аз 100 ҳазор нафар донишманд ворид мешаванд. Дар соли 2025 танҳо ду нафар тоҷикистонӣ тавонистанд, ки ба ин рӯйхат ворид шаванд: профессорон Махсуд Саидаминов ва Фарух Шаропов, ки каме поёнтар дар бораашон маълумот хоҳем дод.
Методологияи таҳияи рейтинг
Рейтинги мазкур дар асоси додаҳои пойгоҳи Scopus (Elsevier) таҳияшуда, аз сафҳаҳои корбарии ҳар як муаллиф барои лаҳзаи то 1 августи соли 2025 маълумоти илмсанҷӣ аз қабили миқдори мақолаҳо, миқдори ҳаммуаллифон, адади иқтибосҳо, солҳои нашр гирифта мешаванд.
Олимон ба 22 соҳаи асосии илм ва 174 зерсоҳаҳои илмӣ мувофиқи таснифоти Science-Metrix ба гурӯҳҳо ҷудо карда шуда, дар асоси ду нишондиҳанда баҳогузорӣ мешаванд: career-long (тамоми солҳои фаъолияти илмӣ) ва single-year (иқтибосҳо дар як соли муайян).
Ҳангоми тартиб додани рейтинг чунин нишондиҳандаҳо ба назар гирифта мешаванд:
-
Nc (non-self citations) – шумораи иқтибосҳо ба мақолаҳои олим, бе ҳисоби худиқтибосоварӣ.
-
h-index, яъне шохиси Ҳирши олим дар асоси маълумоти Scopus.
-
Нишондиҳандаҳои омехта (composite indicators / c-score) – ин нишондиҳандаҳое аст, ки якчанд қисм (мисли иқтибосҳо, нақши муаллифӣ (authorship position), ҳаммуаллифӣ ва дигар омилҳо)-ро муттаҳид мекунад, ки бо мақсади муайян намудани таъсири илмии олим истифода мешавад.
-
Нақши омилҳои ҳаммуаллифӣ (co-authorship adjustment): ба мақолаҳое, ки бо шумораи зиёди ҳаммуаллифон навишта шудаанд, саҳми ҳар як олим бар асоси мақоми ӯ дар рӯйхат (яъне аввалин, охирин ва ғайра) ва шумораи ҳаммуаллифон ба ҳисоб гирифта мешавад.
-
Ҳангоми таҳияи рейтинг, вариантҳои “бо ва бе худиқтибосоварӣ” (with self-citations / excluding self-citations) низ дида мешаванд, то таъсири иқтибосҳои худӣ ё манфии оморӣ кам карда шавад.
Пас аз ҳисоб ва тартиб додан, олимон бо роҳи зерин ба гурӯҳи Top 2 % дохил карда мешаванд:
1. Аввал, олимон бо Composite c-score (бо ва бе иқтибосҳои худ) ба тартиб оварда мешаванд ва 100,000 олим бо баландтарин c-score – бурҷи аввалин – интихоб мешаванд.
2. Дар зерсоҳаҳои хурд, олимоне, ки дар 2 %-и пеш (percentile ≥ 98 %) қарор доранд, «Top 2 %» эътироф мешаванд.
3. Дар натиҷа, рӯйхати 2 дарсади беҳтарин олимон дар ду шакл таҳия карда мешавад: career-long ва single-year.
4. Дар ин рӯйхат махсусан ба он олимоне, ки дар ҳар давраи фаъолияташон нишондиҳандаҳои баланд доранд ва таъсири бештар ба илм расонидаанд бештар аҳамият дода мешавад.
Бартарӣ ва норасоиҳои рейтинг
Ин рейтинг низ ба мисли рейтингҳои дигар ҷанбаъҳои мусбат ва манфии худро дорад. Бартариҳои он дар он аст, ки олимони тамоми соҳаҳои асосӣ ва зерсоҳаҳои илм фаро гирифта шудаанд. Дар ин рейтинг хулосабарорӣ дар асоси нишондиҳандаҳои зиёд таҳия мешавад ва ҳар як олим бо олимони соҳаи худ муқоиса мешавад. Ҳамчунин, методологияи он шаффоф буда, ҳар нафар ба он дастрасӣ дорад ва мустақилона натиҷаҳоро санҷида метавонад.
Ҷанбаи манфии рейтинг дар он аст, ки дар он адади иқтибосҳо яке аз нишондиҳандаҳои муҳим аст, вале на ҳамеша иқтибос маънои муҳим будани натиҷаи илмиро дорад. Ҳамчунин, олимоне ҳастанд, ки барои ба даст овардани иқтибоси зиёд ба тақаллуб даст мезананд, ё худиқтибосоварии зиёд доранд, ё аз дӯстону ҳамкорон хоҳиш мекунанд, ки аз кори онҳо иқтибос оранд. Ба ҷуз ин нобаробарии муқоиса байни олимони ҷавону калонсол вуҷуд дорад, зеро иқтибосҳо давоми солҳои зиёд ҷамъ мешаванд ва дар рейтинг бештар олимоне ворид мешаванд, ки солҳои зиёд таҳқиқот анҷом дода, маводди илмӣ нашр кардаанд. Норасоии дигари рейтинг манбаи ягона (Scopus) доштани он аст. Яъне таҳқиқоту пажӯҳише, ки дар маҷаллаҳои ин пойгоҳ нашр нашуда бошанд ба назар гирифта намешаванд.
Мақоми рейтинг дар ҷомеаи илмии ҷаҳонӣ
Рейтинги 2 дарсади беҳтарин олимони ҷаҳонӣ (World's Top 2% Scientists) яке аз нишондиҳандаи бонуфуз ва машҳури арзёбии фаъолияти олимон буда, дар кишварҳои ва муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва илмӣ чун нишони эътибор ва эътироф дар сатҳи ҷаҳонӣ эътироф мешаванд. Хабарҳое, ки байди нашри рейтинг дар сомонаҳои муассисаҳои илмӣ ва донишгоҳҳо нашр мешаванд гувоҳи ин гуфтаҳоянд.
Олимон дар сомонаҳои шахсии худ ва дар маълумотномаҳо натиҷаҳои ин рейтингро меоранд, ки нишонаи муваффақияти онҳо ва саҳмашон дар илм ба ҳисоб меравад. Ҳамчунин, ҳангоми ба кор қабул кардан, додани грант ё ҷоизаҳо ин нишондиҳанда ба назар гирифта мешавад.
Тоҷикон дар рейтинги беҳтарин олимони ҷаҳонӣ
Хушбахтона, дар ин рейтинг ду нафар донишманди тоҷик дар соҳаи химия ворид шудаанд, ки яке аз онҳо Фарух Шаропов корманди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аст.
Шаропов Фарух Сафолбекович 6 июни соли 1976 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таваллуд шудааст. Ӯ соли 1998 факултети химияи Донишгоҳи давлатии миллии Тоҷикистонро аз руйи ихтисоси кимиёгар-муҳандис бо дипломи аъло хатм намудааст. Солҳои 1999-2002 дар аспирантураи Института химияи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳсил намуда, соли 2002 рисолаи номзадии худро дар мавзуи "Равғани атрии Hyssopus seravshanicus ва ҷазби он дар гилхокҳои бентонитии Тоҷикистон" аз рӯйи ихтисоси 02.00.04 - Химияи физикӣ таҳти роҳбарии д.и.х., профессор Куканиев М.А. ва д.и. фарм., профессор Халифаев Д.Р. ҳимоя намудааст. Солҳои 2003-2005 дар вазифаи ходими калони илмй ва солҳои 2005-2012 ҳамчун ходими пешбари илмии Института химияи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон фаъолият намудааст. Солҳои 2016-2018 дар кафедраи техналогияи дорусозии Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абӯалӣ ибни Сино фаъолият намудааст. Аз соли 2019 то ҳол дар вазифаи ходими калони илмии Муассисаи илмию тадқиқотии"Маркази инноватсионии Хитою Тоҷикистон оид ба маҳсулотҳои табий"-и Академияи миллим илмҳои Тоҷикистон фаъолият менамояд. 2 октябри соли 2025 дар мавзуи «Омӯзиши химиявии метаболитҳои дуюмаи растаниҳои равғаниатридор тавассути усули хроматографияи газӣ - масс спектрометрӣ» аз рӯйи ихтисоси 02.00.03 — Химияи органикӣ рисоли доктори ҳимоя кардааст.
Мувофиқи маълумоти пойгоҳи Scopus ба ҳолати 14.10.2025 Шаропов Фарух муаллифи 105 мақолаи илмӣ буда, мақолаҳояш 6881 маротиба иқтибос шудаанду шохиси Ҳиршаш ба 40 баробар аст.
Ӯ дар рейтинги 2 дарсади беҳтарин олимони ҷаҳонӣ аз соли 2021 ворид шуда, дар ин муддат мавқеаш аз 338 657 то ба 169 165 дар соҳаи химия боло рафтааст.
Дар зерсоҳаи химияи доруворӣ ва биомолекулавӣ бе назардошти худиқтибософарӣ дар мақоми 692 қарор дорад. Маълумоти бештар доир ба нишондиҳандаҳои дигар дар ин пайванд вуҷуд доранд: https://topresearcherslist.com/Home/Profile/1098119
Саидаминов Махсуд Исматбоевич соли 1988 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар оилаи профессор Исматбой Саидаминов ба дунё омада, дастпарвари Литсейи №1-и шаҳри Исфара мебошад, ки бо номи Абдулҳафиз Азизов машҳур аст. Ӯ роҳбари илмии Canada Research Chair Tier II дар самти маводи функсионалии пешрафта ва устоди кафедраи кимиёи Донишгоҳи Викторияи Канада буда, хатмкардаи Донишгоҳи ба номи Ломоносови шаҳри Маскав (ҳам маълумоти олӣ дар солҳои 2005-2010 ва ҳам аспирантура, 2010-2013), солҳои гуногун постдоктор дар KAUST ва олими даъватӣ дар Massachusetts Institute of Technology ва устоди Донишгоҳи Торонто буд. Махсуд Саидаминов чандин бор аз тарафи Clarivate Analytics ҳамчун олими сериқтибостарин ва аз тарафи Research.com ситораи тулӯъкунандаи илм эътироф гаштааст.
Мувофиқи маълумоти пойгоҳи Scopus ба ҳолати 14.10.2025 Махсуд Саидаминов муаллифи 170 мақолаи илмӣ буда, мақолаҳояш 24 886 маротиба иқтибос шудаанду шохиси Ҳиршаш ба 69 баробар аст.
Ӯ дар рейтинги 2 дарсади беҳтарин олимони ҷаҳонӣ аз соли 2020 ворид шуда, дар ин муддат мавқеаш аз 38 158 то ба 18 750 дар соҳаи технологияҳои стратегӣ боло рафтааст.
Дар зерсоҳаи илми нано ва нанотехнология бе назардошти худиқтибософарӣ дар мақоми 630 қарор дорад. Маълумоти бештар доир ба нишондиҳандаҳои дигар дар ин пайванд вуҷуд доранд: https://topresearcherslist.com/Home/Profile/993802
Хулоса
Илм хусусияти ҷаҳонӣ дорад ва бо як ё ду кишвару муассиса маҳдуд намешавад. Бинобар ин олимони моро зарур аст, ки таҳқиқоти худро дар маҷаллаҳои бонуфуз ва эътирофшуда нашр кунанд, то дигарон аз онҳо бохабар шаванд, истифода кунанд ва иқтибос орнад. Ин кор мавқеи кишвари моро дар арсаи ҷаҳонӣ боло бурда, имкон медиҳад, ки сафи олимони мо дар рейтингҳои гуногуни ҷаҳонӣ афзоиш ёбад.
Ризои Баҳромзод, корманди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон