(бахшида ба 31 солагии рӯзи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон)
Чанд сол муқаддам аз ҷониби мардуми шарафманди ҷумҳурӣ бо дарки масъулияти бузурги таърихӣ ва тавассути раъйпурсии умумихалқӣ Конститутсияи давлатӣ ҳамчун навини тоҷикон қабул гардид, ки чун дастоварди воқеан таърихӣ ба эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёду дунявӣ, таъмин гардидани суботи конститутсионӣ ва ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ заминаи мустаҳкам гузошт.
Эмомалӣ Раҳмон
Конститутсия ҳамчун шиносномаи давлат дар тамоми кишварҳои ҷаҳон ҷойгоҳи махсус дорад. Ҳамин тавр, барои ҳар як кишвар доштани Конститутсия хело муҳим буда, чун нақши танзимгару тарғибгари қонуну қоидаҳо истифода мешавад. Баъди соҳибихтиёр гардидан Ҷумҳурии Тоҷикистон низ дар қатори дигар давлатҳои абарқудрат 6 ноябри соли 1994 Конститутсияро тариқи райъпурсии умумӣ қабул намуда, то инҷониб ба он се маротиба тайғиру иловаҳо ворид карда шудааст. Ислоҳоту такмили Конститутсия имкон дод, ки дар таҳкими минбаъдаи дастовардҳои Истиқлоли давлатӣ, мустаҳкам гардонидани рукнҳои давлатдорӣ, Ваҳдату суботи ҷомеа, бунёди ҷомеаи шаҳрвандӣ, рушди иқтисодиву иҷтимоӣ, сиёсиву фарҳангӣ болоравии нуфузи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ боз ҳам устувор гардид. Қабули Конститутсия ҳамчун ҳуҷҷати сарнавиштсоз дар инкишофи давлатдории навини Тоҷикистон, марҳалаи нави таърихиро оғоз бахшида, заминаи дигаргуниҳои куллӣ дар ҳаёти сиёсии ҷомеа гардид.
Мавриди зикр аст, ки Конститутсия санади сарнавиштсоз ва муайянкунандаи муносибатҳои муҳими ҳуқуқии кишвар аст, ки дар он самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ, шакли давлатдорӣ мавриди баррасӣ қарор гирифта, шоҳроҳи муайянкунандаи самтҳои асосии фаъолияти давлат ва ҷомеаи солиму созада мебошад.
Дар партави ҳамин маҷмуаи қонуну оинҳо дар барномаҳои муассисаҳои таълимии мамлакат омӯзиши Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» амалӣ шудаанд, ки ба ин восита донишҳои сиёсиву маърифати ҳуқуқӣ, эҳтирому риояи Конститутсия ва дигар қонунгузории мамлакат, ҳисси ватандӯстиву меҳанпарастии наврасону ҷавонон боло рафта, бо ин дар масири эъмори давлати ҳуқуқбунёд саҳми намоён мегузоранд. Дар ҳар банди он ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ҳифзу ҳимоя гардида, дар худ ҳуввияти миллии мардуми сарбаландро инъикос менамояд.
Дар ин зимн, Конститутсия ҳуқуқҳои мову шуморо ҳимоя карда, сулҳу суботро таъмин намуда, шаҳрвандонро аз хатару таҳдидҳо огоҳӣ дода, муҳофизат менамояд. Конститутсия ҳамчун танзимгару танфизагари қонуни олии кишвар амал карда, принсипҳо ва қоидаҳоро баҳри ҷомеа муқаррар менамояд. Он барои ҷомеаи демократӣ муҳим буда, заминаи озодиву оромиву ободиро фароҳам меорад.
Вобаста ба ин, ҳуқуқшинос Сангинзода Дониёр чунин ақида намудааст: «Конститутсияҳои кишварҳои Осиё бо шумули Тоҷикистон ба мутобиқшавии иҷтимоӣ ва унсурҳои коллективии фарҳангӣ, мамолики Аврупо ба ҳамгироии байналмилалӣ ва ҳуқуқҳои иҷтимоӣ, ва Амрико ба федерализм ва ҳуқуқҳои фардӣ бештар тамаркуз доранд». Инчунин, оид ба ин масъала қайд намудааст, ки конститутсияҳои Осиё, Аврупо ва Амрико аз таъриху фарҳанг, тағйироти сиёсӣ ва арзишҳои минтақавӣ ташаккул ёфта, гуногунии сохтор ва мазмунро нишон медиҳанд.
Вобаста ба ин Конститутсияи кишварҳои Осиёи Ҷанубиро мавриди таҳқиқот қарор додем, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Исломии Покистон бештар бо номи “Оини Покистон” маъруфият дошта, таъминнамову танзимгару қонунҳои олии кишвар мебошад. Конститутсияи Ҷумҳурии Исломии Покистон аз 280 модда ва 7 ҷадвал иборат буда, системаи мутамаркази федералиро муқаррар мекунад.
Ҷумҳурии Исломии Покистон ҳамасола 10 апрел дар саросари кишвар ҳамчун Рӯзи Конститутсияи миллӣ таҷлил намуда, аз он барои баланд бардоштани маърифати Конститутсия ва аҳамияти он дар байни мардум истифода менамояд.
Ҳамин тариқ, бо машварату корҳои муштарак нукоти асосии конститутсия амалӣ гардида, 23 марти соли 1956 дар ин кишвар расман “Рӯзи Покистон” пазируфта шуд, ки чун кишвари озод худро бо қабули конститутсия ҷашн мегирад. 21 октябри соли 2024 бисту шашуми санади ислоҳоти конститутсионӣ қабул карда шуд, ки ислоҳоти муҳимро дар системаи судии Покистон бо дарназадошти Додгоҳи Олӣ ворид намудааст.
Конститутсияи Покистон аз санаи 23 марти 1956 тасдиқ гардида, яке аз тӯлонитарин Конститутсия дар ҷаҳон мебошад.
Тибқи санадҳо конститутсияҳои кишварҳои минтақаи Осиёи Ҷанубӣ ба хусус Ҳиндустону Покистон дар муқоиса бо кишварҳои бузурги ҷаҳон бо шумули ИМА, Британияи Кабир, Фаронса ва ғайра илҳом гирифта, шомили принсипҳои адолат, озодӣ ва баробарӣ гардидааст.
Дар қатори дигар кишварҳо дар Ҷумҳурии Ҳиндустон низ 26 ноябр аз ҷониби ҳукумати Ҳиндустон ҳамчун Рӯзи Конститутсия эълон карда шуда, санги ёдгорӣ дар назди муҷассамаи аввалин муаллифи Конститутсия Б.Р.Амбедкар (14 апрели 1891 – 6 декабри 1956), ки падари конститутсия маъруфаст, гузошта шудааст. Бо ташаббуси Вазорати корҳои хориҷӣ тамоми мактабҳои Ҷумҳурии Ҳиндустон дар хориҷа тавсия дода шудааст, ки Рӯзи Конститутсия таҷлил гардида, сафоратхонаҳои кишвар конститутсияро ба забони маҳаллии он миллат тарҷума намуда, ба тамоми муассисаҳои таълимӣ ва академияҳо, китобхонаҳо ва факултаҳои гуногуни шуъбаи ҳиндушиносӣ барои шиносоӣ ирсол намуданд. Ҳамин тавр, дар замони эътибор пайдо кардан, бо 395 модда дар 22 қисм ва 8 ҷадвал аз тӯлонитарин конститутсияи хаттии ҷаҳон буд. Дар ҳоли ҳозир Конститутсияи Ҷумҳурии Ҳиндустон аз 448 модда дар 25 қисм ва 12 ҷадвал иборат мебошад.
Дар охир бояд қайд намуд, ки мо аз Конститутсия, ки сарчашмаи созандадагиву саодатмандӣ аст, нуктаҳои зеринро биомӯзем:
¾ Конститутсия шомили қонунҳое ки ташвиқу тарғиби ҳифзи шаъну шарафи инсонҳоро таъмин менамояд
¾ Конститутсия риояи адолату баробариро барои ҷомеа фароҳам меоварад.
¾ Конститутсия мафҳуми аслии зиндагии хубу гуворо доштанро бо риояи волоияти қонун медонад.
Ҳамин тавр, Конститутсияҳои давлатҳо ба мову шумо кафолат медиҳанд, то чун як ҷузви ҷудоношавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ миёни ҳам робита дошта, дар доираи сулҳу субот зиндагӣ кард, ки фарогири ҳуқуқ, ҳифзи саломатӣ, ҳифзи амнияти иҷтимоӣ аст, заминаи хубро барои пешсафиву пешқадамӣ фароҳам меорад.
Раҳмонов Мирсаид,Ибрагимова Мадина, ходимони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
Сарчашмаҳо:
1. Паёми Президенти Тоҷикистон аз 6 ноябри соли 2023
2. Конститутсияи Покистон https://ur.wikipedia.org
