РАВАНДИ ОБИ ДУШАНБЕ. Он воситаи муҳими муаррифии Тоҷикистон ҳамчун мамлакати "сабз" хоҳад буд
Дар барномаи навбатии "Сарват" Азимҷон Раҳмонзода, муовини директор оид ба илм ва таълими Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ доир ба аҳамияти Конфронси сеюми байналмилалии Душанбе оид ба Даҳсолаи амали об дар муаррифии зарфиятҳои табиии Тоҷикистон ба ҷаҳониён ва нақши ин ҳамоиш дар татбиқи нуктаҳои муҳими дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳодгардида доир ба сабзгардонии мамлакат, изҳори назар менамояд.
Барномаи таҳлилии "Сарват" имрӯз 28.02.2024, соатҳои 11:30, 18:30 ва 21:30 дар таҳияи муҳаррири барнома Манижа Баҳромзода рӯйи мавҷи Радиои "Ховар" пешниҳод мегардад.
Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт –
Президенти АМИТ, профессор
Таҷрибаи таърихи башарӣ собит менамояд, ки яке аз пояҳои устувори низоми давлатдорӣ сипоҳи муназзаму мукаммал ба ҳисоб меравад. Маҳз артиши муназзаму устувор кафолат медиҳад, ки низоми давлатдорӣ ва тамомияти арзӣ нигоҳ дошта шавад. Суботи сиёсӣ ва амалӣ гардидани ормонҳои миллӣ аз сатҳи касбият ва рушди низоми ҳарбӣ вобастагии зиёд дорад. Танҳо артиши муназзаму сирф давлатмеҳвар кафолати амнияти ҷомеа ва низоми ҳукумрон ба шумор меравад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун субъекти мустақили муносибатҳои байналмилалӣ дорои Қувваҳои мусаллаҳи худ мебошад. Ҳамасола дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 23-юми феврал ҳамчун рӯзи таъсисёбии Қувваҳои мусаллаҳи кишвар ҷашн гирифта мешавад. Мувофиқи моддаи 1-уми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз 28-уми декабри соли 2005, таҳти №141, Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкилоти ҳарбии давлатӣ буда, асоси мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки он барои муҳофизати мусаллаҳонаи истиқлол ва тамомияти арзии он таъйин гардидааст, ташкил медиҳад. Таҷрибаи таърихии давлатдории миллати тоҷик ва Тоҷикистони муосир нишон медиҳад, ки яке аз аркони муҳимми давлатдорӣ дар радифи дигар ниҳодҳо мавҷудияти қувваҳои мусаллаҳ ба ҳисоб меравад. Дар маҷмуъ ҳадафи асосии давлат, ки танзими муносиботи ҷомеа ва ҳифзи истиқлол мебошад, дар ин раванд аз механизмҳои мухталиф истифода менамояд. Яке аз воситаҳои асосии ҳифзи якпорчагии давлат ва манфиатҳои миллӣ мавҷудияти қувваҳои мусаллаҳи ташаккулёфта маҳсуб меёбад. Аз ин рӯ, дар рӯ ба рӯи падидаҳои номатлуб, махсусан терроризм, экстремизм, ҳадафҳои экспансионии кишварҳои хориҷӣ вуҷуди қувваҳои мусаллаҳ, хосатан артиши миллӣ зарурати ҳар давру замон мебошад.
Дар айни замон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таъмини амният, сулҳу субот, ҳифзи якпорчагии сарзамини аҷдодӣ, чун рукнҳои асосии сиёсати давлатӣ аҳаммияти ҷиддӣ медиҳад. Миллати тоҷик дар 32 соли Истиқлоли давлатӣ, маҳз бо шарофати амнияти давлатӣ ва таъмини сулҳу субот ба дастовардҳои бузург ноил гардид. Қувваҳои мусаллаҳи кишвар имрӯз дар радифи дигар аркони давлатӣ аз ҷумлаи он сохторҳое мебошанд, ки дар самти ҳифзи оромӣ, сулҳу субот, ягонагии кишвар, марзу бум, тартиботи дохилӣ ва дигар масъалаҳои муҳимми давлатдорӣ нақши калидӣ дорад. Дар даврони Истиқлоли давлатӣ барои ташкил кардани фаъолияти самараноки мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, махсусан Вазорати мудофиа ва Кумитаи давлатии амнияти миллӣ, ки дар назди худ қувваҳои мусаллаҳи кишварро муттаҳид менамоянд, тадбирҳои ҳуқуқӣ ва таҳияи стратегияи ягонаи таъмини сулҳу субот ва амнияти миллиро ба роҳ монда, шароити мусоид ҷиҳати таъмини стратегияи мазкур муҳайё гардидааст.
Боиси ифтихор аст, ки Қувваҳои мусаллаҳи кишвар ба анъанаҳои касбии ифодагари сифатҳои баланди ватандӯстию хештаншиносӣ ва савганди ҳарбии худ содиқ монда, аз рӯзи аввал, яъне баробари ташкилшавӣ дар чунин як марҳила ва давраи мураккаби сарнавиштсоз, ки пояҳои истиқлоли давлатӣ ва якпорчагии Ватанро хатарҳои зиёд таҳдид мекард, бетараф намонданд. Афсарони содиқ ба Ватану миллат ҷиҳати ба эътидол овардани вазъи ҷамъиятию сиёсии кишвар, ҳимояи сохти конститутсионӣ ҷасорату мардонагӣ нишон доданд.
Таҳлили вазъи сиёсии солҳои 90-уми Тоҷикистон нишон дод, ки яке аз омилҳои асосии авҷи моҷарои сиёсӣ, яъне ҷанги таҳмилӣ дар набудани қувваҳои мусаллаҳи муташаккил ифода меёфт. Баробари барҳам хӯрдани низоми шуравӣ ва ба истиқлол расидани кишвар ҳукуматро зарур буд, ки ҷиҳати таъмини амният ва сулҳу субот, ҳамчунин, ҳифзи истиқлол Артиши миллии худро ташкил кунад. Дар муқоиса ба дигар кишварҳои пасошуравӣ Тоҷикистон аз Артиши Шуравӣ тақрибан чизе мерос нагирифтааст. Бо сабаби буҳрони сиёсии мақомоти давлатӣ то аввали соли 1993 ташкили Қувваҳои мусаллаҳи кишвар муяссар нагардид. Танҳо баъд аз баргузории Иҷлосияи ХVI-кми Шурои Олӣ ва ташкили Ҳукумати нав бо ташаббуси Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон заминаи ташкили Қувваҳои мусаллаҳи кишвар гузошта шуд. Ҳамин тавр, 23-юми феврали соли 1993 дар як давраи хеле ҳассоси таърихӣ барои оромию осудагии давлат Қувваҳои мусаллаҳи кишвар ташкил карда шуд.
Зикр карда ба маврид аст, ки дар марҳилаҳои таърихии инкишофи худ Қувваҳои мусаллаҳи кишвар зина ба зина комилтар гардида, иқтидори муҳофизатиаш баҳри ҳифзи манфиатҳои давлату миллат боз ҳам афзуд. Шоистаи таъкид аст, ки дар ташкили Артиши миллӣ саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хеле бузург аст. Бо ташаббуси Пешвои муаззами миллат дар як давраи хеле ҳассоси таърихӣ артиши пароканда ва номукаммал дар муддати кӯтоҳ ба як қувваи бузург табдил ёфт. Дар аввал баъзе аз гурӯҳҳои манфиатҷӯ, ки дар нооромии вазъи сиёсии кишвар ва ба вартаи нестшавӣ қарор гирифтани он саҳм доштанд, аз набудани Қувваҳои муссаллаҳ истифода бурда, аксаран ходимони давлатиро ба асорат бурданд. Мухолифини ҳукумат намегузоштанд, ки артиши миллӣ мукаммал шавад. Новобаста ба ин, ба Ҳукумати Тоҷикистон бо сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муяссар гардид, ки дар барқарорсозии ин аркони муҳимми давлатдорӣ дар муддати кутоҳ муваффақ шавад.
Имрӯз Қувваҳои мусаллаҳи кишвар сипари боэътимоди давлат маҳсуб ёфта, сафи онро аксар ҷавонон ташкил медиҳанд. Сарвари давлат дар Паёми навбатии ба Маҷлиси Олии кишвар дар таърихи 26-уми январи соли 2021 чунин иброз намуда буд: «Ҷавонони мо дар рушди ҳама соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоии кишвар саҳми арзишманд гузошта, нақши онҳо аз иштирок дар бунёди иншоотҳои азими кишвар то хизмати содиқона дар сафи Қувваҳои мусаллаҳ, ҳифзи сарҳади давлатӣ, суботу оромии мамлакат ва ҳаёти осоиштаи мардуми Тоҷикистон арзандаи таҳсин ва боиси ифтихори ҳар яки мо мебошад».
Имрӯз мо – қишри зиёии ҷомеаро зарур аст, ки ҷавононро дар рӯҳияи меҳанпарастӣ, ҳифзи арзишҳои миллию давлатдорӣ тарбия намуда, дар баланд бардоштани сатҳи худшиносӣ ва худогоҳии онҳо саҳми муносиб гузорем. Маҳз иродаи боматонат ва қавии насли ояндасози кишвар омили дар дарозои таърих боқӣ мондани давлату миллати тоҷик шуда метавонад. Ҳизмат дар сафи Қувваҳои мусаллаҳи кишвар имрӯз боиси ифтихори насли ҷавон буда, бори дигар аз нақши барҷастаи ин қишри муҳимми ҷомеа дар ҳифзи манофеи миллӣ ва якпорчагии Ватан хабар медиҳад.
Бояд зикр намуд, ки ҳамасола ба сафи Қувваҳои мусаллаҳи кишвар садҳо ҷавонон аз навоҳии мухталиф даъват гардида, дар қисмҳои ҳарбии манотиқи гуногуни давлат рисолати мардонагии хешро дар назди Ватан-Модар иҷро менамоянд. Дар давраи хизмати ҳарбӣ ҷавононро дар рӯҳияи меҳанпарастӣ, мардонагиву шуҷоат, қавииродагиву адолатгустарӣ тарбия намуда, ҷиҳати ҳифзу нигаҳдошти амнияти давлатӣ равона менамоянд. Дар воқеъ, авзои геосиёсии минтақа имрӯз аз аскароне, ки сарҳади давлатиро ҳифз мекунанд, тақозо менамояд то зираку ҳушёр ва бомасъулияту қавиирода бошанд, зеро онҳо амнияти тамоми кишвар ва шаҳрвандонро ҳимоя менамоянд. Оромии кишвар, пешрафти ҷомеа ва зиндагии шоистаи мардум, пеш аз ҳама, аз таъмини амният дар сарҳади давлатӣ вобастагии зиёд дорад.
Ҳамин аст, ки сол то сол барои боз ҳам баланд бардоштани малакаи касбии аскарон ва дар роҳи меҳанпарастӣ тарбия намудани онҳо аз ҷониби давлату ҳукумат шароити муосид фароҳам мегардад. Махсусан, сафарҳои кории Сарвари давлат ба манотиқи мухталифи кишвар, ки бештар аз боздиди қисмҳои ҳарбӣ оғоз мешавад, худ гувоҳи ғамхории махсуси Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба сарбозону ҳомиёни Ватан мебошад. Боиси хушнудист, ки шароити зисту тамрини аскарони Ватан аз ҳама ҷониб зери таваҷҷуҳи Сарфармондеҳи Қувваҳои мусаллаҳи кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор дорад.
Нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун бунёдгузори Артиши миллии Тоҷикистон беназир буда, суханони болозикр ба хидматҳои шоёни Сарвари давлат равона гардидааст, ки бо талошу ҷоннисориҳои фарзандони бонангу номуси Ватан, яъне афсарону сарбозони Қувваҳои Мусаллаҳ ва кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар давраи ниҳоят душвор ва барои мардуми кишвар тақдирсоз сохти конститутсионӣ, сулҳу оромӣ ва суботи сиёсӣ барқарор гардида, барои рушди иқтисодиву иҷтимоии мамлакат шароити мусоид фароҳам оварда шуд. Маҳз афсарону сарбозони ватандӯст ва бонангу номуси мо дар давраи бисёр мураккабу вазнин вазифаи таърихии худро дар назди Ватан содиқона ва ҷавонмардона иҷро карданд.
Имрӯз ҷавонони кишварро зарур аст, ки дар радифи таҳсили бомуваффақият дар донишгоҳу доншкадаҳо, ҳамчунин ба сафи Қувваҳои мусаллаҳ ворид шуда, дар ин мактаби мардонагӣ ва нангу номуси миллӣ адои хизмат намоянд. Ин мактабест, ки ҷавононро дар руҳияи арҷгузорӣ ба арзишҳои муҳимми Ватандорӣ ва эҳтирому садоқат ба ҷомеаи шаҳрвандӣ тарбия менамояд.
Қувваҳои мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон зодаи даврони соҳибистиқлолии ва яке аз дастовардҳои муҳими он ба шумор меравад. Ин суханҳоро Пешвои миллат Эмомали Раҳмон зимни суханрониаш ба муносибати 30 солагии таъсисёбии Қувваҳои мусалаҳи кишвар изҳор дошт.
Аз таъсиси артиши миллӣ 31 сол пур мешавад,ки он зодаи даврони истиқлолият буда,дар шароити вазнин таъсис ёфтааст. Баъди пош хӯрдани иттиҳоди Шуравӣ кишварҳои навтаъсис,алалхусус давлатҳои Осиёи Марказӣ дар заминаи биною иншооти амнияти ҳарбидошта, қувваҳои мусаллаҳи хешро бунёд намуданд.Ҳамзамон онҳо аз Артиши пурқудрати Шӯравӣ техникаи мухталифи ҷангӣ ва яроқу аслиҳаҳои гуногунро мерос гирифтанд. Вазъи душвори сиёсӣ- ҳарбии он солҳо имкондадод, ки Тоҷикистон аз мероси Артиши Иттиҳоди Шӯравӣ бархурдор гардад. Дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон дивизияи тирандози 201-ум ҷойгир буд мутаасифона,он замон дар ҷумҳури ҷанги шаҳрвандӣ ҷараён дошт.Раванди ҳодисаҳои баъди исбот намуд,ки дар ихтиёри Россия мондани дивизияи 201-ум ягона роҳи дуруст ва ҷавобгӯи манфиатҳои миллии Тоҷикистон аст. Аз рӯзҳои аввали таъсиси Артиши миллӣ афсарони мо баробари сангарҳо ҷангиданду ба танзими сохтори ташкилию штати худмашғул шудаанд. Таҳкурсии модди- техникӣ умуман вуҷуд надошт норасои ба кадрҳои ҳарбӣ ва мутахасисони касбӣ дар ҳама ҷанбаҳо дида мешуд. Сарфи назар аз ин мушкилиҳо ҳаёти шахсии Қувваҳои Мусаллаҳи ҷумҳурӣ дар солҳои душвори муқовимат, роҳи пурпечутоберо тай намуда, таҷриба андухт ва ба яке аз Артишҳои касбии минтақа табдил ёфт.
Бунёди Қувваҳои Мусаллаҳ осон набуд ва он давра ба давра сурат гирифта, дар ин муддати нисбатан кӯтоҳи таърихӣ ҷузъу томҳои он ба нерӯи қудратманди низоми муҳофизи сулҳу субот ва фазои орому осудагӣи мамлакат табдил ёфта, ҳоло ба халқ ва Ватани маҳбуби хеш содиқона хизмат мекунанд. Артиши ҷавони Тоҷикистон хусусан дар солҳои душвори фоҷеабори ҷанги шаҳрвандӣ якҷо бо мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва дигар сохторҳои низомии кишвар дар ҳифзи истиқлолияти давлатӣ,ҳимояи марзҳои Ватан безарар гардонидани гурӯҳҳои террористиву экстремистт, дастаҳои мусаллаҳи ҷинояткории тарансмилӣ ва хумуш кардани ошӯбҳои хиёнаткорона бар зидди давлат ва ҷомеа саҳми сазовору ҷавонмардона гузошт.
Дар охир гуфтанием, ки Артиши миллӣ ва Қувваҳои Мусаллаҳ имрӯз ба симои давлати пайваста буда, ва ба хизматҳои шабонарузии ин давлату ин сарзамин ҳар сонияву ҳар дақиқа таёр мебошад ва шукрона аз он мекунем,ки мо чунин Ватани соҳибистиқлолу осоишта дорем.
То ки ҳастам ба ҷаҳон зинда ба паймони туам,
Нафасам, набзи дилам, рӯҳу равонам, Ватанам.
Қарахонзода Муҳаммаднодир - доктор PHD курси 1- уми Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ
Таҷрибаи таърихи башарӣ собит менамояд, ки яке аз пояҳои устувори низоми давлатдорӣ сипоҳи муназзаму мукаммал ба ҳисоб меравад. Маҳз артиши муназзаму устувор кафолат медиҳад, ки низоми давлатдорӣ ва тамомияти арзӣ нигоҳ дошта шавад. Суботи сиёсӣ ва амалӣ гардидани ормонҳои миллӣ аз сатҳи касбият ва рушди низоми ҳарбӣ вобастагии зиёд дорад. Танҳо артиши муназзаму сирф давлатмеҳвар кафолати амнияти ҷомеа ва низоми ҳукумрон ба шумор меравад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун субъекти мустақили муносибатҳои байналмилалӣ дорои Қувваҳои мусаллаҳи худ мебошад. Ҳамасола дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 23-юми феврал ҳамчун рӯзи таъсисёбии Қувваҳои мусаллаҳи кишвар ҷашн гирифта мешавад. Мувофиқи моддаи 1-уми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз 28-уми декабри соли 2005, таҳти №141, Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкилоти ҳарбии давлатӣ буда, асоси мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки он барои муҳофизати мусаллаҳонаи истиқлол ва тамомияти арзии он таъйин гардидааст, ташкил медиҳад. Таҷрибаи таърихии давлатдории миллати тоҷик ва Тоҷикистони муосир нишон медиҳад, ки яке аз аркони муҳимми давлатдорӣ дар радифи дигар ниҳодҳо мавҷудияти қувваҳои мусаллаҳ ба ҳисоб меравад. Дар маҷмуъ ҳадафи асосии давлат, ки танзими муносиботи ҷомеа ва ҳифзи истиқлол мебошад, дар ин раванд аз механизмҳои мухталиф истифода менамояд. Яке аз воситаҳои асосии ҳифзи якпорчагии давлат ва манфиатҳои миллӣ мавҷудияти қувваҳои мусаллаҳи ташаккулёфта маҳсуб меёбад. Аз ин рӯ, дар рӯ ба рӯи падидаҳои номатлуб, махсусан терроризм, экстремизм, ҳадафҳои экспансионии кишварҳои хориҷӣ вуҷуди қувваҳои мусаллаҳ, хосатан артиши миллӣ зарурати ҳар давру замон мебошад.
Дар айни замон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таъмини амният, сулҳу субот, ҳифзи якпорчагии сарзамини аҷдодӣ, чун рукнҳои асосии сиёсати давлатӣ аҳаммияти ҷиддӣ медиҳад. Миллати тоҷик дар 32 соли Истиқлоли давлатӣ, маҳз бо шарофати амнияти давлатӣ ва таъмини сулҳу субот ба дастовардҳои бузург ноил гардид. Қувваҳои мусаллаҳи кишвар имрӯз дар радифи дигар аркони давлатӣ аз ҷумлаи он сохторҳое мебошанд, ки дар самти ҳифзи оромӣ, сулҳу субот, ягонагии кишвар, марзу бум, тартиботи дохилӣ ва дигар масъалаҳои муҳимми давлатдорӣ нақши калидӣ дорад. Дар даврони Истиқлоли давлатӣ барои ташкил кардани фаъолияти самараноки мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, махсусан Вазорати мудофиа ва Кумитаи давлатии амнияти миллӣ, ки дар назди худ қувваҳои мусаллаҳи кишварро муттаҳид менамоянд, тадбирҳои ҳуқуқӣ ва таҳияи стратегияи ягонаи таъмини сулҳу субот ва амнияти миллиро ба роҳ монда, шароити мусоид ҷиҳати таъмини стратегияи мазкур муҳайё гардидааст.
Боиси ифтихор аст, ки Қувваҳои мусаллаҳи кишвар ба анъанаҳои касбии ифодагари сифатҳои баланди ватандӯстию хештаншиносӣ ва савганди ҳарбии худ содиқ монда, аз рӯзи аввал, яъне баробари ташкилшавӣ дар чунин як марҳила ва давраи мураккаби сарнавиштсоз, ки пояҳои истиқлоли давлатӣ ва якпорчагии Ватанро хатарҳои зиёд таҳдид мекард, бетараф намонданд. Афсарони содиқ ба Ватану миллат ҷиҳати ба эътидол овардани вазъи ҷамъиятию сиёсии кишвар, ҳимояи сохти конститутсионӣ ҷасорату мардонагӣ нишон доданд.
Таҳлили вазъи сиёсии солҳои 90-уми Тоҷикистон нишон дод, ки яке аз омилҳои асосии авҷи моҷарои сиёсӣ, яъне ҷанги таҳмилӣ дар набудани қувваҳои мусаллаҳи муташаккил ифода меёфт. Баробари барҳам хӯрдани низоми шуравӣ ва ба истиқлол расидани кишвар ҳукуматро зарур буд, ки ҷиҳати таъмини амният ва сулҳу субот, ҳамчунин, ҳифзи истиқлол Артиши миллии худро ташкил кунад. Дар муқоиса ба дигар кишварҳои пасошуравӣ Тоҷикистон аз Артиши Шуравӣ тақрибан чизе мерос нагирифтааст. Бо сабаби буҳрони сиёсии мақомоти давлатӣ то аввали соли 1993 ташкили Қувваҳои мусаллаҳи кишвар муяссар нагардид. Танҳо баъд аз баргузории Иҷлосияи ХVI-кми Шурои Олӣ ва ташкили Ҳукумати нав бо ташаббуси Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон заминаи ташкили Қувваҳои мусаллаҳи кишвар гузошта шуд. Ҳамин тавр, 23-юми феврали соли 1993 дар як давраи хеле ҳассоси таърихӣ барои оромию осудагии давлат Қувваҳои мусаллаҳи кишвар ташкил карда шуд.
Зикр карда ба маврид аст, ки дар марҳилаҳои таърихии инкишофи худ Қувваҳои мусаллаҳи кишвар зина ба зина комилтар гардида, иқтидори муҳофизатиаш баҳри ҳифзи манфиатҳои давлату миллат боз ҳам афзуд. Шоистаи таъкид аст, ки дар ташкили Артиши миллӣ саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хеле бузург аст. Бо ташаббуси Пешвои муаззами миллат дар як давраи хеле ҳассоси таърихӣ артиши пароканда ва номукаммал дар муддати кӯтоҳ ба як қувваи бузург табдил ёфт. Дар аввал баъзе аз гурӯҳҳои манфиатҷӯ, ки дар нооромии вазъи сиёсии кишвар ва ба вартаи нестшавӣ қарор гирифтани он саҳм доштанд, аз набудани Қувваҳои муссаллаҳ истифода бурда, аксаран ходимони давлатиро ба асорат бурданд. Мухолифини ҳукумат намегузоштанд, ки артиши миллӣ мукаммал шавад. Новобаста ба ин, ба Ҳукумати Тоҷикистон бо сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муяссар гардид, ки дар барқарорсозии ин аркони муҳимми давлатдорӣ дар муддати кутоҳ муваффақ шавад.
Имрӯз Қувваҳои мусаллаҳи кишвар сипари боэътимоди давлат маҳсуб ёфта, сафи онро аксар ҷавонон ташкил медиҳанд. Сарвари давлат дар Паёми навбатии ба Маҷлиси Олии кишвар дар таърихи 26-уми январи соли 2021 чунин иброз намуда буд: «Ҷавонони мо дар рушди ҳама соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоии кишвар саҳми арзишманд гузошта, нақши онҳо аз иштирок дар бунёди иншоотҳои азими кишвар то хизмати содиқона дар сафи Қувваҳои мусаллаҳ, ҳифзи сарҳади давлатӣ, суботу оромии мамлакат ва ҳаёти осоиштаи мардуми Тоҷикистон арзандаи таҳсин ва боиси ифтихори ҳар яки мо мебошад».
Имрӯз мо – қишри зиёии ҷомеаро зарур аст, ки ҷавононро дар рӯҳияи меҳанпарастӣ, ҳифзи арзишҳои миллию давлатдорӣ тарбия намуда, дар баланд бардоштани сатҳи худшиносӣ ва худогоҳии онҳо саҳми муносиб гузорем. Маҳз иродаи боматонат ва қавии насли ояндасози кишвар омили дар дарозои таърих боқӣ мондани давлату миллати тоҷик шуда метавонад. Ҳизмат дар сафи Қувваҳои мусаллаҳи кишвар имрӯз боиси ифтихори насли ҷавон буда, бори дигар аз нақши барҷастаи ин қишри муҳимми ҷомеа дар ҳифзи манофеи миллӣ ва якпорчагии Ватан хабар медиҳад.
Бояд зикр намуд, ки ҳамасола ба сафи Қувваҳои мусаллаҳи кишвар садҳо ҷавонон аз навоҳии мухталиф даъват гардида, дар қисмҳои ҳарбии манотиқи гуногуни давлат рисолати мардонагии хешро дар назди Ватан-Модар иҷро менамоянд. Дар давраи хизмати ҳарбӣ ҷавононро дар рӯҳияи меҳанпарастӣ, мардонагиву шуҷоат, қавииродагиву адолатгустарӣ тарбия намуда, ҷиҳати ҳифзу нигаҳдошти амнияти давлатӣ равона менамоянд. Дар воқеъ, авзои геосиёсии минтақа имрӯз аз аскароне, ки сарҳади давлатиро ҳифз мекунанд, тақозо менамояд то зираку ҳушёр ва бомасъулияту қавиирода бошанд, зеро онҳо амнияти тамоми кишвар ва шаҳрвандонро ҳимоя менамоянд. Оромии кишвар, пешрафти ҷомеа ва зиндагии шоистаи мардум, пеш аз ҳама, аз таъмини амният дар сарҳади давлатӣ вобастагии зиёд дорад.
Ҳамин аст, ки сол то сол барои боз ҳам баланд бардоштани малакаи касбии аскарон ва дар роҳи меҳанпарастӣ тарбия намудани онҳо аз ҷониби давлату ҳукумат шароити муосид фароҳам мегардад. Махсусан, сафарҳои кории Сарвари давлат ба манотиқи мухталифи кишвар, ки бештар аз боздиди қисмҳои ҳарбӣ оғоз мешавад, худ гувоҳи ғамхории махсуси Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба сарбозону ҳомиёни Ватан мебошад. Боиси хушнудист, ки шароити зисту тамрини аскарони Ватан аз ҳама ҷониб зери таваҷҷуҳи Сарфармондеҳи Қувваҳои мусаллаҳи кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор дорад.
Нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун бунёдгузори Артиши миллии Тоҷикистон беназир буда, суханони болозикр ба хидматҳои шоёни Сарвари давлат равона гардидааст, ки бо талошу ҷоннисориҳои фарзандони бонангу номуси Ватан, яъне афсарону сарбозони Қувваҳои Мусаллаҳ ва кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар давраи ниҳоят душвор ва барои мардуми кишвар тақдирсоз сохти конститутсионӣ, сулҳу оромӣ ва суботи сиёсӣ барқарор гардида, барои рушди иқтисодиву иҷтимоии мамлакат шароити мусоид фароҳам оварда шуд. Маҳз афсарону сарбозони ватандӯст ва бонангу номуси мо дар давраи бисёр мураккабу вазнин вазифаи таърихии худро дар назди Ватан содиқона ва ҷавонмардона иҷро карданд.
Имрӯз ҷавонони кишварро зарур аст, ки дар радифи таҳсили бомуваффақият дар донишгоҳу доншкадаҳо, ҳамчунин ба сафи Қувваҳои мусаллаҳ ворид шуда, дар ин мактаби мардонагӣ ва нангу номуси миллӣ адои хизмат намоянд. Ин мактабест, ки ҷавононро дар руҳияи арҷгузорӣ ба арзишҳои муҳимми Ватандорӣ ва эҳтирому садоқат ба ҷомеаи шаҳрвандӣ тарбия менамояд.
Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт –
Президенти АМИТ, профессор
Бинед мо чӣ гуна озод нафас мекашем, мисли шабҳои сокит қалбҳоямон ором аст, қалбҳоямон ҳамеша масрур аст, чеҳраамон медурахшад, мисли оне, ки хуршед аз Машриқ тулӯъ мекунаду равшанӣ медиҳад. Ин ҳама як сӯ гузорем, вақте ки дар хиёбонҳои гулгуни диёр кӯдаконро бо чеҳраи хандону табассуми нотакрораш мебинем, дастархонҳои бозу пур аз нозу неъмат ва дар сари он модарони хушбахтамонро бо дасти дуо мебинем. Ин ҳама хушбахтии нотакрору зеборо маҳз дар ватани азизамон Тоҷикистони ба ҷон баробар мебинем. Дар паси ҳар як хандаи кӯдаки ин диёр, дар паси ҳар як шодиву нишоти мардуми беолоиш маҳз ҷавонони шуҷоъи Ватан меистад. Меарзад, ки худро фидои чунин лаҳзаҳои бебоку осуда намоӣ ва барои ҳифзи он, чун гавҳараки чашм, камари ҳимат бандӣ.
Артиши миллӣ пойдевори асоси ҳифзи марзу буми аҷдодӣ аст. Агар он кишваре, ки парчами сулҳро дар манотиқи кишвараш парафшон нигоҳ медорад, бояд тазакур дод, ки он кишвар орому осуда дар масири созандагӣ қадам мениҳад. Дар ин замина он кишвар дорои Артиши низомии пурирода аст. Тоҷикистони азизи мо имрӯз дорои Қувваҳои Мусаллаҳи худ аст ва дар сафҳои он ҷавонони бедордили меҳан адои хизмат менамоянд. Аз рӯзҳои аввали таъсисёбии истиҷлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон эътибору эътимоди Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳз ба таъсисёбии Артиши миллӣ нигаронида шуд ва онро бо заҳмату талошҳо аз сифр барпо намуд.
Имрӯз бошад бо шарофати пойдории сулҳу субот Артиши низомии Тоҷикистон 31 сола шуд. Шукронаи сулҳу субот, оромӣ, хандаҳои бекаронаи кӯдакон касро ба шавқу рағбати беандоза мубаддал месозад ва дили касро ба зиндагӣ гарм месозад. Мо имрӯз ҳамчун кишвари соҳибистиқлол ва соҳибэҳтиром дар арсаи ҷаҳонӣ шинохта шудаем. Мо бояд ба қадри Ваҳдати миллӣ ва арзишҳои миллӣ бирасем. Бузургон гуфтаанду фармудаанд: “Қадр қадр талаб мекунад”, пас барои боқадру инсони комили ин диёр будан ба қадри ҳар як қатраҳои оби зулоли Ватан бирасем, ҳар як кафи хоки ватанро ба чашми худ тӯтиё намоем.
Ман ифтихор мекунам, ки дар сафи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон хизмати Ватан – модарро адо намуда, қарзи фарзандии худро дар назди Пешвои миллатам, кишвари паҳнову биҳиштиям ва модари арҷмандам ба ҷо овардам. Ҳар бор мегӯям, ки мо озодем. Ба пеши чашм меорам, ки моро касе идора намекунад мо давлати озод, демократӣ ва дунявӣ дорем, миллати куҳандиёр дорем. Шабу рӯз да кӯчаҳои кишвар бо қалби пуру шодиву сурур сайру гашт мекунем, дар сари дастархон бо аҳли оилаи худ бахтиёрем, дар Донишгоҳҳои олии кишвар таҳсил мекунем, кору фаъолият мекунем. Ин ҳама самараи беназири сулҳу оромӣ ва пойдории Артиши милиӣ аст. Мо сарвари оқил чун Пешвои миллат дорем, боиси ифтихори мост ва асосгузори давлати навини соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошанд, ки барои мо тоҷикон хизматҳои бениҳоят бузургро сомон додаанд. Пас мо насли наврас бо тамоми ҳастии худ барои Ватани азизамон хизмат намоем ва номи кишварамонро дар баландтарин қуллаи само ҷой диҳем, чун кавкаби нурбор дурахшон бимонад.
Ба ҷавонони соҳибдилу соҳибирода гуфтаниям, ки дар сафи Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар адои хизмат намудан ин шарафу мардонагист. Агар ҳар бор худро фарзанди ин диёр ном мебарем, пас хизмати ин Ватанро кунем, қарзи фарзандии худро дар назди халқу Ватан бо сари баланд ба ҷо орем. Ин лаҳза шеъри “Ин ватанро сохтан осон набуд!”-и Бузургмеҳри Баҳодурро мисол меорам, ки дар ҳақиқат таъсирбахшу хонданист: Сўхтан, бигдохтан осон набуд, Ин Ватанро сохтан осон набуд. Ин ҳама ороиш аз хуни дил аст, Хонаро пардохтан осон набуд. Баъди марги Коваву ҳаждаҳ писар, Парчаме афрохтан осон набуд. Сар ба дору пой дар завлона монд, Бе сару по тохтан осон набуд. Баъди хуни панҷаҳои Борбад, Уди нав бинвохтан осон набуд. Сад ҳазор осори фарҳангу ҳунар - Ҳамчу ҷоне бохтан осон набуд. Чун Сиёваш хешро аз баҳри нанг Бар алоб андохтан осон набуд. Хокаш аз ашки ниёгон хуррам аст, Ин Ватанро сохтан осон набуд.
Шаҳзод ҚАЮМОВ - магистри курси 1-уми Институти забон ва адабиёти ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ
Дар таърихи давлатдории Тоҷикистон воқеъа ва руйдодҳое ба вуқуъ пайвастаанд, ки ба сиёсати давлатии мо такони ҷиддӣ бахшидаанд. Ҳамчунин пас аз пош хурдани Иттиҳоди Шуравӣ дар кишвари Тоҷикистон шурӯъ аз солҳои 90-92 раванди тезутундшавӣ вазъи сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар дар ҳолати ноором қарор гирифта буд. Дар ин давраи бисёр ҳам ҳассос ҳарбиён кам ба назар мерасиданд ҳама мустақил шуда буданд ҳар кас дар маҳалу деҳи худ ҳукумронӣ мекарданд. Вазъият он чунон бад шуда буд, ки гурӯҳҳои мухолифин шахсони ҳарбӣ ва рутбадорҳоро дастгир намуда ба қатл мерасонданд. Яке аз омилҳои пароканда гаштани низомиёни кишвар дар замони ҷанги шаҳрвандӣ маҳз фишору қатли бераҳмонаи гурӯҳҳои мухолифин маҳсуб меёбад.
Сарфи назар аз вазъи печидаи ҳарбӣ сиёсӣ ва муноқишаҳои дохиле, ки дар кишвар идома мёфтанд таъсис додани артиши миллӣ барои кишвари мо кори саҳл набуд. Вале Тоҷикистони тозаистиқлол дар баробари чунин бархурдҳои шаддиди ҳарбию сиёсӣ, ки кишваро таҳдид мекарданд истодагарӣ намуда ба таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи худ шурӯъ намуд. Аммо аз сабабе, ки ҷангҳои байни дохилӣ вазъи иқтисодиву техникии кишваро хароб карда буд барои таъсиси артиши миллӣ ягон заминаи моддиву техникӣ вуҷуд надошт. Яъне ташкили Артиши миллии мо дар заминаи холӣ, аз сифр шурӯъ шуд.
Дар ҳамин раванд Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таъсис ва рушди Артиши миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши барҷаста доранд. Чун дар даврони интихоб гаштани Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои хотима бахшидани ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ ва таъсиси Артиши миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон гурӯҳҳое буданд, ки зид мебаромаданд, аммо Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 18-уми декабри соли 1992 Қарор «Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» - ро ба имзо расонид, ки он дар заминаи «Фронти халқӣ» ва қувваҳое, ки Ҳукумати конститутсиониро ҷонибдорӣ мекарданд, таъсис дода шуд. Дар ҳамин замина 23-юми феврали соли 1993 дар пойтахти кишвар шаҳри Душанбе, бори аввал паради ҳарбӣ баргузор гардид, ки он рӯз расман санаи таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон карда шуд.
Ҳукумати мамлакат ҳанӯз аз лаҳзаҳои аввали навсозиву таҷдид гардонидани шароити хуби артиши миллӣ дар баробари вуҷуд доштани буҳрони иқтисодиву молиявӣ барои таҷдиду азнавсозии инфрасохтор ва таъсиси ҷузъу томҳои махсус гардонидашуда эътибори махсус дода, дар баробари таъминоти онҳо бо техникаву таҷҳизоти муосир, ба омодасозии кадрҳои баландихтисоси низомӣ шурӯъ намуда буд. Дар солҳои (1997-1992) вазъ дар кишвар то рафт мураккаб мегардид, мухолифатҳои дохилӣ ва қатлу куштори гурӯҳҳои мухолифин дар кишвар бештар ба назар мерасиданд. Маҳз афсарону сарбозони Қувваҳои мусаллаҳ дар баробари мураккаб гардидани вазъ ва шиддат гирифтани вазъи минтақаву ҷаҳон қарзи ватандории хешро садоқатмандона иҷро намуда, дар роҳи ба эътидол овардани вазъият, таъмини сулҳу субот ва безарар гардонидани гурӯҳҳои экстремистиву террористӣ рисолати фарзандиву шаҳрвандии худро ба таври шоиста адо мекарданд.
Ҳамин тавр миллати тоҷик он рӯзҳои душворро паси сар намуд, миллат сарҷамъ гардид, фазои сулҳу субот дар кишвар ҳукумрон шуд, артиши миллӣ рушд намуда қудратманд гардид. Имрӯз аз лаҳзаи таъсиси Қувваҳои мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон 30- сол пур гардид. Артиши миллии мо бо ҳидоятҳои Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо тамоми шароит ва техникаҳои вазнини ҳарбӣ муҷаҳаз гардида пурқудрат гардидааст. Артиши миллӣ ситоди боэътимоди давлату миллат буда, барои ҳифзи марзу буми Ватан афсарону сарбозони содиқро тарбият менамояд.
Муҳаммад АМИНЗОД – Котиби матбуотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
ДУШАНБЕ, 22.02.2024 /АМИТ «Ховар»/. Дар Тоҷикистон оид ба ҳифзи бабри барфӣ тадбирҳои муассир андешида шуда, бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Барномаи давлатӣ оид ба ҳифзи бабри барфӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2024-2028» қабул гардид. Барнома дар се марҳила -солҳои 2024-2026, соли 2027 ва соли 2028 амалӣ гардида, имконият фароҳам меорад, ки барои ҳифзу нигаҳдории бабри барфӣ- ин ҳайвони нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордошта тадбирҳои амалӣ андешида шаванд.
Ҳифзи бабри барфӣ — ҳадафи асосии Барнома
Ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи Академия, доктори илмҳои биологӣ Абдусаттор Саидов дар суҳбат ба хабарнигори АМИТ «Ховар» гуфт, ки ҳифзи муҳити хоси сукунати бабри барфӣ ва объектҳои ғизоии он, коҳиши таҳдидҳо ва таъсири фаъолияти инсон ба популятсияи табиии бабри барфӣ бо назардошти тағйирёбии иқлим аз ҳадафҳои асосии «Барномаи давлатӣ оид ба ҳифзи бабри барфӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2024-2028» мебошад.
Ин Барномаи давлатӣ ҷиҳати муҳофизат, истифодаи оқилона ва барқароркунии олами ҳайвоноти Тоҷикистон, ҳифзи намудҳои нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордоштаи ҳайвоноте, ки ба Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил шудаанд, таҳия гардидааст.
Дар доираи Барнома мониторинг ва таҳқиқоти илмӣ гузаронида мешавад
Дар доираи «Барномаи давлатӣ оид ба ҳифзи бабри барфӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2024-2028» ҳамоҳангсозии заминаҳои ҳуқуқӣ, мониторинг ва таҳқиқоти илмӣ, мубориза бар зидди шикори ғайриқонунӣ, таҳияи чорабиниҳо оид ба беҳдошти манбаъҳои ғизоӣ, тарҳрезии чорабиниҳо оид ба паст намудани хавфи ҳуҷуми бабри барфӣ ба чорвои хонагӣ, танзими чаронидани чорво ва пешгирии таназзули муҳити зист, пурзӯр намудани нақши ҳудудҳои табиии махсусмуҳофизатшаванда оид ба ҳифзи бабри барфӣ, ҷалби аҳолии маҳаллӣ дар ҳифзи бабри барфӣ, тарғиби донишҳо, ҳамкории байналмилалӣ ва байнисарҳадӣ, ҳифзи намудҳои нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордошта дар шароити тағйирёбии иқлим, таҳияи чораҳои таъхирнопазир ва муассир амалӣ мешаванд.
Дар нақшаи амали Барнома ба таҳқиқи популятсияи бабри барфӣ, аз ҷумла тартиб додани харитаи ҷойҳои маълуми паҳншавӣ, истифодаи домҳои аксбардорӣ, ташхиси генетикӣ ва дигар усулҳои муосири таҳқиқот барои баҳодиҳии зичии популятсияи бабри барфӣ, баҳодиҳии таъсири тағйирёбии иқлим ба популятсияи сумдорони ваҳшӣ ва бабри барфӣ ва таъсиси хазинаи марказонидаи маълумот оид ба бабри барфӣ диққати махсус дода шудааст.
Барнома дар се марҳила амалӣ мешавад
«Барномаи давлатӣ оид ба ҳифзи бабри барфӣ барои солҳои 2023-2028» аз ҷониби Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи олами ҳайвонот», Низомнома дар бораи Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати ҳифзи объектҳои олами ҳайвонот ва набототе, ки ба Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил шудаанд, барномаҳои давлатӣ, стратегияҳои миллӣ ва талаботи конвенсияҳои байналмилалии «Оид ба гуногунии биологӣ» ва «Дар бораи савдои байналмилалии намудҳои ёбоии фауна ва флораи зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордошта» (СITES), ки Тоҷикистон онҳоро ба тасвиб расонидааст, таҳия шудааст.
Барнома дар се марҳила -солҳои 2024-2026, соли 2027 ва соли 2028 амалӣ гардида, имконият фароҳам меорад, ки барои ҳифзу нигаҳдории бабри барфӣ- ин ҳайвони нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордошта тадбирҳои амалӣ андешида шаванд.
Иҷрои барнома, нақшаҳои амали он, инчунин мониторинг ва арзёбии амалисозии он ба уҳдаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Кумитаи ҳифзи муҳити зист, Агентии хоҷагии ҷангал ва дигар вазорату идораҳои марбута вогузор гардидааст. Бо мақсади таъмини иҷрои ин барнома ва нақшаҳои амали он созмонҳои байналмилалии соҳаи ҳифзи табиат, созмонҳои ҷамъиятии соҳаи экология ва ширкатҳои сайёҳӣ ҷалб мешаванд.
Тоҷикистон дар Осиёи Марказӣ — минтақаи калидии паҳншавии бабри барфӣ
Абдусаттор Саидов иброз намуд, ки тибқи маълумоте, ки соли 2017 дар Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон оварда шудааст, саршумори эҳтимолии бабри барфӣ дар Тоҷикистон тақрибан 250-350 сарро ташкил медиҳад. Таҳлили аксҳои зимни истифодаи домҳои аксбардорӣ ба даст оварда мавҷудияти беш аз 180 сар бабри барфиро дар ҳудуди баъзе қаторкӯҳҳои Тоҷикистон ба таври эътимоднок тасдиқ менамояд. Маълумоти наве, ки оид ба паҳншавӣ ва саршумори бабри барфӣ дар қитъаҳои алоҳидаи макони сукунати он ба даст оварда шудааст, бозгӯи он аст, ки дар Тоҷикистон на камтар аз 500 сар бабри барфӣ сукунат менамояд.
Тоҷикистон дар ҳудуди Осиёи Марказӣ минтақаи калидии паҳншавии бабри барфӣ буда, экосистемаҳои кӯҳие, ки дар онҳо бабри барфӣ паҳн гардидааст, ба экосистемаҳои осебпазири сайёра мансуб мебошанд.
70 фоизи масоҳати паҳншавии бабри барфӣ ба Бадахшон рост меояд
Дар қаламрави ҷумҳурӣ аз даҳ қитъаи паҳншавии бабри барфӣ нуҳтои он дар ҳудуди Помиру Олой ҷойгир шудааст. Бабри барфӣ дар Тоҷикистон дар ҳудуди 20 қаторкӯҳ – Туркистон, Зарафшон, Ҳисор, Қаротегин, Ҳазратишоҳ, Вахш, Дарвоз, Академияи илмҳо, Пётри Якум, Ванҷ, Язғулом, Рӯшон, Шоҳдара, Пшарт, Музкӯл, Сарикӯл, Аличури Ҷанубӣ, Аличури Шимолӣ, Вахон ва Паси Олой паҳн гардидааст. Барои ҳифзи бабри барфӣ ҳудуди Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон аҳамияти калон дорад, зеро ба он 70 фоизи масоҳати паҳншавии бабри барфӣ дар Тоҷикистон рост меояд.
Бабри барфӣ ба рӯйхати сурхи Иттиҳоди байналмилалии ҳифзи табиат дохил гардидааст
Абдусаттор Саидов афзуд, ки бабри барфӣ, ки онро озодапаланг ҳам меноманд, яке аз зеботарин ҷонвари дарандаи кӯҳӣ буда, сукунати он дар кӯҳҳои баланду барфпӯши Тоҷикистон бозгӯи поктарин экосистема дар ин сарзамин аст. Бабри барфӣ ҳайвони ваҳшии нодире аст, ки соли 1963 дар «Китоби сурх»-и байналмилалӣ ва соли 1988 дар «Китоби сурх»-и Тоҷикистон сабт гардидааст. Шикори бабри барфӣ дар Тоҷикистон аз соли 1968 расман манъ гардидааст. Ҳамчунин он ба рӯйхати сурхи байналмилалии Иттиҳоди байналмилалии ҳифзи табиат ҳамчун намуди зери хатари нобудшавӣ қарордоштаи дараҷаи (VU) ворид шуда, ба муҳофизати махсус эҳтиёҷ дорад. Бабри барфӣ калонтарин намояндаи оилаи гурбаҳои ваҳшӣ буда, дар ҳудуди беш аз 10 давлати дунё — Тоҷикистон, Қазоқистон, Узбекистон, Қирғизистон, Афғонистон, Русия, Чин, Муғулистон, Ҳиндустон, Покистон, Бирма, Бутан ва Непал паҳн гардидааст. Зарурати махсуси ҳифзи бабри барфиро ба эътибор гирифта, аксар давлатҳо оид ба ҳифзи ин ҳайвони нодир стратегия ва нақшаҳои миллии амалро таҳия ва татбиқ намудаанд, афзуд Абдусаттор Саидов.
Кӯҳҳои баланду барфпӯши Осиё-макони сукунати бабри барфӣ
Бабри барфӣ дар баландкӯҳҳои Осиё – Ҳимолой, Қароқурум, Ҳиндукуш, Помир, Тиён-Шон, Олтой, Саян ва Кунлун паҳн шудааст. Масоҳати паҳншавии он 3 миллион километри мураббаъро ташкил медиҳад. Тоҷикистон дар маркази масоҳати паҳншавии бабри барфӣ ҷойгир шудааст. Ҳудуди паҳншавии бабри барфӣ дар ҷумҳурии мо 85,7 ҳазор километри мураббаъро дар бар мегирад, ки 2,9 фоизи масоҳати ҳозираи паҳншавии ин намудро дар миқёси олам ташкил медиҳад.
Нишебиҳои буридашудаи кунҷашон аз 30° зиёд- макони сукунати бабри барфӣ
Мавзеъҳои мусоиди сукунати бабри барфӣ қариб дар тамоми қитъаҳои паҳншавии он дар баландиҳои 3000-4000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир буда, муҳити хоси зисти бабри барфӣ минтақаҳои алпӣ ва субалпии дорои релефи ноҳамвор бо нишебиҳои тезу дараҳои чуқур мебошанд, ки дар баландиҳои аз 2000 то 4500 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир ҳастанд. Бабри барфӣ одатан нишебиҳои буридашудаи кунҷашон аз 30° зиёдро меписандад. Мавзеъҳои хоси сукунати бабри барфӣ дар ҳудуди қаторкӯҳҳои Ҳисору Дарвоз ва Помир, ки қисми зиёди релефашонро харсангҳо ва нишебиҳои тез ташкил медиҳанд, ҷойгир шудаанд. Дар ҳудуди Помири Шарқӣ, ки релефи нисбатан ҳамвор дорад, бабри барфӣ асосан дар минтақаи марғзорҳои алпии харсангдор сукунат менамояд.
Баҳодиҳии саршумори бабри барфӣ кори душвор аст
Бо сабаби дастнорас будани мавзеъҳои зист бабри барфӣ объекти мураккаби мушоҳида ва омӯзиш ба ҳисоб меравад. Аз ин рӯ, баҳодиҳии саршумори он кори душвор аст,- мегӯяд Абдусаттор Саидов. Саршумори умумии ин даранда дар олам тақрибан 3,5-6 ҳазор сар арзёбӣ шудааст. То нимаи солҳои 60-уми асри гузашта саршумори бабри барфӣ дар Тоҷикистон нисбатан зиёд буд ва дар ҳудуди 1000 сар баҳогузорӣ гардидааст.
Марзия САИДЗОДА,
АМИТ «Ховар»
Гаравидан ба ҳизбу ҳаракатҳои ифротӣ омилҳои зиёде дорад. Пеш аз ҳама омилҳои иҷтимоию иқтисодӣ ва сиёсӣ ба тундгароӣ сабаб мегарданд ва дар шароити паст будани дониши сиёсӣ ва набудани имкониятҳои дигар ифротгароиро дар шакли исломгароӣ ба вуҷуд меоранд. Омили динӣ ба ифротиҳо ҷиҳати тақвият бахшидани барномаҳои худ кӯмак мекунад. Аммо он омили аслӣ нест, яъне исломгароӣ нисбат ба ифротгароӣ иртиботи ғайримустақим дорад.
Чуноне ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбарҳои Созмони Милали Муттаҳид ва дигар ташкилотҳои бонуфузи байналмилалӣ чандин маротиба қайд намудаанд “Терроризм ба ягон дин, мазҳаб ё миллат хос нест, яъне террорист ватан, миллат ва дину мазҳаб надорад”. Ин гувоҳӣ он аст, ки ин амалҳои номатлуб рабте ба ягон миллат, давлат, дин ва аҳкоми он надоранд.
Мутаассифона, дар ҷаҳони имрӯза ҷавонони гумроҳе ҳастанд, ки ба сафи ифротгароён шомил шуда, обрӯи падару модар, миллату Ватани худро дар арсаи ҷаҳонӣ паст мезананд ва оқибатҳои сангину талх ба бор меоваранд.
Инҷо саволе ба миён меояд, киҳо аз ҷавонон ба гурӯҳҳои ифротгаро шомил мешаванд? Онҳое, ки саводу маърифати дурусти илмиву динӣ надоранд, фаҳмиши радикалию хушунатомези меъёрҳо ва таълимоти сирф сиёсишудаи исломиро ба эътиқоди худ табдил додаанд, бехабар аз он, ки ҳимоятгару созмондиҳандагони ин гурӯҳҳо, манфиатҳои мушаххаси қудратҳои минтақавӣ ва ҷаҳониро бо истифода аз ҷавонони гумроҳ ва мушкилоту ихтилофи иҷтимоӣ амалӣ мегардонанд.
Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии кишвар, чунин таъкид намудаанд: «Терроризм ва экстремизм ба хатарҳои аввалиндараҷаи ҷаҳони муосир табдил ёфтаанд».
Имрӯз терроризм қудрати ҷанги идеологию иттилоотиро дорад ва азми ба даст овардани аслиҳаи биологӣ, кимиёӣ ва ҳастаиро пайгирӣ мекунад. Амали террористии11-уми сентябри соли2001 дар шаҳри Ню-Йорки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико исбот намудааст, ки ягон кишвари дунё аз хатари терроризми байналмиллалӣ эмин нест.
Бо дарназардошти воқеъаҳои солҳои охир дар Сурия, Ироқ, Лубнон ва Афғонистон изтироби махсусан ҷиддиро фаъолияти таҳрибкории чунин ташкилотҳои байналмилалии террористӣ, ба монанди, “Толибон”, “Ансоруллоҳ”, “Ҷабҳат-ан-нусра”, ТЭТ ҲНИ ва “Давлати исломӣ” ба миён меорад. Зиёдтар аз ин, иштироки шаҳрвандони ИДМ дар сафҳои ин ва дигар ташкилотҳои дар ҳудуди Сурия, Ироқ ва Афғонистон амалкунанда дер боз инҷониб боиси ташвиши ҷиддии кишварҳои ИДМ гаштааст.
Сиёсатшиносон ва корбарон бар он ақидаанд, ки ин гурӯҳи шахсон ба амнияти миллии кишвар, ҳамчунин барои кишварҳои дигари ИДМ таҳдид ба миён меоранд. Аз озмоишҳо гузашта, барои ҷалби аъзои нав, паҳн кардани ғояҳои ҷиҳод ва тарғиботи бунёди давлати исломӣ фаъолона амал мекунанд. Дар ин маврид одамҷалбкунӣ тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ васеъ доман густурдааст. Чунин ақидаҳо мавҷуданд, ки ин шаҳрвандон барои ташкили ҷанговарони гурӯҳҳои нави ифротгаро аз ҳисоби ҷавонони ҷалбшуда фоида низ ба даст меоранд.
Ояндаеро, ки мо мехоҳем бисозем, ҷамъияти дорои имкониятҳои васеъ, сатҳи баланди зиндагӣ, таъмини баланди амният ва субот аст. Имкони таъмини ҳамаи инро дорем. Бояд якҷоя, дастаҷамъона мубориза барем, истиқлолияти давлатӣ ва ваҳдати миллиро таҳким бахшем, оқилона ва бомулоҳизаю созанда илм омӯзем.
Натиҷаи омӯзиш ва таҳлили сарчашмаҳои боэътимод аз он гувоҳӣ медиҳанд, ки дар шароити кунунӣ терроризм ва экстремизм, хусусан дар тобиши динӣ ва сиёсии худ, имрӯз хусусияти трансмиллиро касб намудааст. Ташкилотҳои террористиву экстремистӣ аз арзишҳои умумиинсонии ислом ноогоҳ будани мардумро ҳамчун заминаи мусоид истифода карда, ҳар гуна таблиғоти ифротӣ ва экстремизму радикализми диниро ба роҳ монда, кӯшиш мекунанд, ки ҷомеа ғояҳои ба дину фарҳанги миллӣ бегонаи онҳоро ҳамчун ҳақиқати том қабул намояд.
Имрӯз зарурият пеш омадааст, ки дар мубориза алайҳи ин зуҳуротҳои хатарнок, ки ба соҳибихтиёриву истиқлолияти давлатии Тоҷикистон ва амнияти ҷомеаи башар дар умум таҳдид мекунанд, дар қатори кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва сохторҳои қудратӣ, тамоми қувваҳои солими ҷомеа, ҳар як шахси бонангу номус, ватандӯсту соҳибмаърифат мубориза баранд. Мубориза алайҳи терроризм ва экстремизм бояд ба вазифаи муқаддас ва иҷрои қарзи инсониву шаҳрвандии ҳар як фарди ҷомеа табдил ёбад.
Қайдкардан ба маврид аст, ки нақши фарҳанг, ташвиқу тарғиби таълиму тарбияи насли наврас дар ҳамин раванд, дар таҳкими эҳсоси ватандорӣ, худшиносии миллӣ, эҳтиром ба таърихи ниёгон ва дар пешгирӣ аз низоъҳои иҷтимоӣ ниҳоят бузург аст. Беҳуда нест, ки қувваҳои манфиатҷӯй дар оғози амалҳои ғаразноки худ аввал арзишҳои фарҳангӣ-маънавӣ (ахлоқию динӣ)-ро коҳиш дода, фалаҷ месозанд, баъдан ҳисси нобоварӣ ва таҳдид намуда, ба амалҳои зишт ва хавфноки худ даст мезананд.
Сабаби пайдоиш ва паҳн гардидани ин гуна падидаҳои номатлуб аз он шаҳодат медиҳад, ки бехабар будан аз маърифати ҳуқуқӣ ва худшиносӣ, таълиму тарбияи нокифояи насли наврас, хусусан ҷавонон боиси шомил шудани онҳо ба ҳар гуна гурӯҳҳои ифротӣ мегардад.
Дар шароити ҷаҳоншавию душвор гардидани муносибатҳои байналмилалии сиёсию иқтисодӣ ба масъалаҳои ҳифзи симои миллату давлат, пос доштани арзишҳои маънавӣ, баланд бардоштани сатҳи фарҳангӣ-сиёсӣ ва маърифати ҳуқуқии аҳолии кишвар, хусусан ҷавонон диққати махсус зоҳир намудан ба мақсад хеле мувофиқ аст.
Бинобар ин мо – шаҳрвандони кишвар, омӯзгорон, мураббиён ва дигар фаъолони ҷомеаро зарур аст, ки дар маҷрои ҷаҳонишавӣ бо дарки масъулият истиқлолияти худро натанҳо бо шиору гуфтор ситоишу парастиш, балки бо меҳнати софдилона ва самимӣ дар ҳама соҳаҳо таҳким бахшем, бепарво ва масъулиятношинос набошем ва барои таълиму тарбияи наврасон, ҷавонон дар рӯҳияи ватандӯстӣ, худогоҳиву худшиносӣ, инчунин ҷалби онҳо дар корҳои созандагиву ободкорӣ, ҳифзи дастовардҳои истиқлолият, таҳким бахшидани ваҳдати миллӣ саҳмгузор бошем.
Бо дарназардошти ин ки ифротгароии ҷавонон ба ҳайси таҳдиди миёнамуҳлат ва дарозмуддат ба амнияти миллӣ ва минтақавии кишварҳои ИДМ боқӣ мемонад, зарурияти қотеъонаи таҳияи чорабиниҳои амалии ҳам хислати қудратӣ ва ҳам идеологӣ, иҷтимоиву иқтисодӣ ва сиёсиву ҳуқуқӣ дошта зарур аст.
Ҳалли масоили мазкур дар баланд бардоштани самаранокии механизмҳои таъмини амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон такмили пойгоҳи меъёриву ҳуқуқӣ, мустаҳкам кардани фаъолияти идораҳои дахлдори давлатӣ, таҳкими ҳамкориҳои байналхалқӣ ва амсоли инҳо дида мешавад. Дар ин бора Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми имсолаашон низ муфассал ибрози назар кардаанд. Мо медонем, ки тамоми олам ва созмонҳо терроризми байналмиллалиро «вабои аср» унвон кардаанд, ки ин бесабаб нест, зеро он аллакай мақоми фаромилливу глобалиро ба худ касб кардааст. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баромадҳои худ қотеъона иброз намуданд, ки Тоҷикистон бо чунин падидаҳои номатлуб, ифротгароӣ ва тероризм мавқеи оштинопазир дорад ва омода аст дар ин ҷода ҳамкориҳои нафъоварро бо ҳамаи давлатҳои манфиатдор суръат бахшад.
Аз ин рӯ, ҳар як фарди соҳибшуур ва бомаърифати ҷомеа, махсусан ҷавононро, ки қисми асосии ҷамеаро ташкил медиҳанд мебояд ба ин афкори манфур фирефта нашаванд, дар ҷустуҷӯи омӯзиш ва ғанигардонии маърифати ахлоқӣ, ҳуқуқӣ ва сиёсии худ бошанд, то дар таҳкими суботи комили сиёсии Тоҷикистон саҳмгузор бошанд. Чунки суботу амнияти Тоҷикистон, устувории суботу амнияти минтақа ва ҷамеаи ҷаҳонӣ аст.
Қудратов К.А - н.и.т., мудири шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
Чилаева Муҳайё Тоҳировна – докторанти доктор PhD – и шуъбаи сотсиологияи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ
Дар ташаккули ҳар як халқу миллат бузургоне ҳастанд, ки номи онҳо дар ҳеҷ давру замон аз хотираи мардум фаромӯш нагашта, ҳамеша дар ёдҳо боқӣ мемонад. Хушбахтона, чунин шахсиятҳо дар миллати тоҷик низ кам нестанд, ки онҳо ифтихори на танҳо миллати мо, балки боиси сарфарозии мардуми тамоми олам гардидааст. Ин бузургон бо таҳлилу баррасиҳои амиқи худ дар соҳаҳои алоҳидаи илм саҳми сазовор гузоштаанд. Охири асри XX ва аввали асри XXl низ дорои чунин бузургон ва абармардони сатҳи ҷаҳонӣ мебошад. Бо шахсияте, ки айни ҳол мехоҳам дар васфашон нависам дер боз шиносу аз сӯҳбатҳои самимияшон бархурдор ҳастам. Ин устоди бузургвор ва накӯном Шоназар Шоисматуллоев мебошад. Устод ҳанӯз аз курси 1-ум буданам ба мо дарс мегуфтанд ва нозукиҳои илми сотсиологияро меомӯзониданд. Усули дарсгузаронии Устод чунон содда ва фаҳмо буд, ки ҳар як донишҷӯ дарк мекарду мефаҳмид. Агар ин ҷо ман ҳамчун як шогирди камтарини Устод васфи ин шахсиятро соатҳо намоям, боз ҳам кам аст, чунки дар Устод хислатҳои наҷиб хело зиёд аст, ки шумурда намешавад.
Устод тамоми ҳаёт ва фаъолияти худро ба таҳқиқ ва омӯзиши ҷанбаҳои гуногуни ҳаёти иҷтимоии ҷомеа равона бахшидааст. Солҳои тӯлонӣ Ӯ ба таҳқиқи ҷомеаи тоҷик машғул аст. Ҳамзамон яке аз аввалин созмондиҳандаи моҳири соҳаи илм, аз ҷумла, сотсиология буда, барҳақ яке аз бунёдгузорони ин илми муосири тоҷик ба шумор мераванд. Хизмати ин олими забардаст дар интишори силсилаи асарҳои сотсиологӣ басо бузург аст. Дар тӯли ҳаёт ва фаъолияти илмӣ Устод як қатор вазифаҳои пурмаҳсулро ба уҳдаи худ ба монанди Моҳи январи соли 1970 ба шуъбаи фалсафаи АИ ЉСС Тоҷикистон дар вазифаи лабаранти калон, солҳои 1970 – 1974 дар Институти таҳқиқотҳои сотсиологии АИ СССР (Ш. Москва) аввал таҷрибаомӯз ва баъдан дар аспирантура (аз соли 1991 Институти фалсафа ва ҳуқуқ) АИ Ҷумҳурии Тоҷикистон дар вазифаҳои корманди хурди илмӣ, котиби илмӣ, мудири сектор, мудири шуъба фаъолият намудааст. Аз соли 1993 то соли 1997 докторанти Институти сотсиолгияи АИ Федератсияи Россия, Аз соли 1997 то соли 2001 корманди пешбари Институти фалсафа ва ҳуқуқи АИ ҶТ, аз соли 2001 мудири шуъба шуда фаъолият кардааст. Аз соли 2002 то соли 2009 ҷонишини дирктори ҳамин Институт оид ба илм, аз 2009 то ин ҷониб ба ҳайси мудири шуъбаи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АТ ҶТ фаъолият менамояд. Воқеан, яке аз дастовардҳои пурарзиши Устод, ки ӯро абадан дар радифи дигар шахсиятҳо бузурги миллат ҷой дод, асарҳои безаволи ӯ мебошад. Ин асарҳо аз тарафи маъруфтарин мутахассисони сатҳи Осиёи Марказӣ ва ҷаҳонӣ эътироф шуда ва ба таври сазовор арзёбӣ гардид. Таҳқиқоти ӯ доир ба илми сотсиология дар тамаддуни башарият ба густариши равобити илмиву фарҳангии Тоҷикистон бо кишварҳои минтақаву ҷаҳон ва дар айни замон таҳкими худшиносии миллии тоҷикон мусоидат намудаанд.
Шоназар Шоисматуллоев яке аз арҷмандтарин устод баҳри мо шогирдон ба ҳисоб мераванд. Вақте, ки мо асарҳои Устодро мутолиа мекунем, пеши чашми мо як олами дигари маънӣ боз мегардад. Кам нафароне ҳастанд, ки дурри ин маъниҳоро дарёбанду ва аз он баҳра гиранд. Яке аз афзалиятҳои Устод нисбат ба дигар ҷомеашиносон дар он аст, ки эшон маълумотҳои ба дастовардашудаашонро ба таври нуқтасанҷ ва борикбинона таҳлил намуда, онҳоро бо дигар таҳлилҳо муқоиса намуда, баъдан хулосаи амиқи худро мебароранд. Чунин тарзи баҳодиҳӣ маҳз ба сабки навишти Устод хос аст.
Мо шогирдон дар Устод сифатҳои инсондустӣ, меҳрубонӣ, шавқату раҳм, падарвор ғамхор буданро ва серғайрат буданро дар рафторҳои онҳо мушоҳида намудем. Саҳми арзандаи устод дар пажӯҳиш ва мӯайян намудани масоили иҷтимоии ҷомеа хеле назаррас аст. Асарҳои эҷоднамудаи Устод, ки зиёда аз 150 асари илмиро ташкил медиҳад, натиҷаи заҳматҳои бисёрсолаи ин шахсият ба ҳисоб меравад.
Имрӯз устод шогирдони зиёдеро ба воя расонидааст, ки ҳар яки онҳо бо роҳнамоии устод дар соҳаи илми нақши боризеро иҷро менамоянд. Агар мо соатҳо дар бораи ҳаёт ва фаъолияти эъҷодии устод сухан намоем, мо бешубҳа гуфта метавонем, ки ин соатҳо камӣ менамоянд. Чунки Устод пухтаи кори худ ҳастанд ва мо шогирдон ҳуқуқи баҳо гузоштан ба эъҷодиёти ӯро надорем.
Ҳар кишвар дорои артиши миллии худ аст, вале Артиши миллии Тоҷикистон замоне таъсис додашуд, ки раванди тезутундшавии вазъи сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар дар ҳолати ноором қарор дошт ва низомиёни касбӣҳам дар кишвар камбуданд. Баъди пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ сарфи назар аз он, ки кишварро вазъи печидаи ҳарбӣ сиёсӣ ва муноқишаҳои дохилӣ фарогирбуд, Тоҷикистони тозаистиқлол ба таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи худ шурӯънамуд. Вале барои бунёди он ягон заминаи моддиву техникӣ вуҷуд надошт. Яъне ташкили Артиши миллии мо дар заминаи холӣ, аз сифр шурӯъ шуд,ки ин қудрати воқеии давлатро нишон медиҳад. 18-уми декабри соли 1992 аз ҷониби Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон Қарор «Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба имзо расида, он дар заминаи «Фронти халқӣ» ва қувваҳое, ки Ҳукумати конститутсиониро ҷонибдорӣ мекарданд, таъсис дода шуд. Ҳаминтариқ, 23-юми феврали соли 1993 дар пойтахти кишвар шаҳри Душанбе, бори нахуст паради ҳарбӣ баргузор гардид, ки он рӯз расман санаи таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон эълонкарда шуд. Бояд, ҳаряк афсару сарбози шуҷои кишвар, ҳамчун сипари боэътимоди Ватан дар иҷрои вазифаҳои хизматиашон бояд ҳамеша ҳушёру зирак бошанд ва ҳаргиз фаромӯш накунанд, ки фазои орому осудаи имрӯзаи Тоҷикистони соҳибистиқлол бар ивази ҷони садҳо нафар ҷавонмардони бо нангу номуси миллат бадаст омадааст. Илова бар ин, ҳамеша дар хотир дошта бошанд, ки мардуми Тоҷикистон бо хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳи худ ифтихор намуда, дар симои ҳар яки онҳо фарзандони далеру шуҷои Ватани азизамонро мебинанд ва бовар доранд, ки онҳо ба савганди ҳарбии худ ҳамеша содиқу вафодор мемонанд. Мо ҷавонон, ки ояндагони ин миллати пурғановат ва ин диёри биҳишт осоем, талош бар он меварзем, ки дар пешрафти Артиши миллӣ саҳми худро гузошта, ба халқу Ватани худ сарбаландонаю ҷавонмардона хизмат кунем. Хизмат дар сафи Артиши миллӣ ва ҳифзи давлату миллат, марзу буми кишвар барои ҳар як шаҳрванде, ки онро сарбаландона иҷро намудааст, ифтихори бузург аст. Маҳз ҷавонон бояд Ватанро ҳамчун модари худ, ҷони худ дӯст дошта, ба савганди худ содиқ монда, онро ҳамчун гавҳараки чашм ҳифз намоянд. Тавре Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Чумҳурии Тоҷикистон, генерали артиш, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид намудаанд, «Қувваҳои Мусаллаҳ кафили амнияту якпорчагии давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон буда, хизматчиёни ҳарбии ҷузъу томҳои низомӣ дар ҳифзи марзу буми Ватан, таъмини амнияти давлат ва зиндагии осудаи сокинони кишвар саҳми бузург дорад. Илова бар ин, ҳамеша дар хотир дошта бошанд, ки мардуми Тоҷикистон бо хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳи худ ифтихор намуда, дар симои ҳар яки онҳо фарзандони далеру шуҷои Ватани азизамонро мебинанд ва бовар доранд, ки онҳо ба савганди ҳарбии худ ҳамеша содиқу вафодор мемонан. Ҳар ҷавон бо хизмати содиқона бояд исбот намояд, ки Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар дар ҳақиқат сипари боэътимоди давлат, ҳимоятгари сокинони кишвар ва сулҳу ваҳдат дар ҷомеа мебошад. Артиши миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо иродаву азми қавӣ ҳамаи мушкилиҳову маҳрумиятҳои дар пеши роҳ бударо бартараф карда, давра ба давра шакл гирифт ва муҷаҳҳазу мусаллаҳ гардид. Ҳоло Артиши миллии Тоҷикистон ҳамчун нерӯи обутобёфта, ҷангдида, бошуҷоату ватандӯст ва яке аз муқаддасоти миллӣ – рукни муҳими давлатдории миллӣ дониста мешавад. Имрӯзҳо маҳз бо шарофати кӯшишу заҳматҳои Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар Эмомалӣ Раҳмон Артиши миллии Тоҷикистон дар ҳоли рушду тараққиёт қарор дошта, хеле пурқувват низ гардидааст. Мувофиқи баҳогузории коршиносони ҷаҳониву минтақавии соҳа Артиши миллии Тоҷикистон, бинобар ҷангдида ва корозмуда будан, аз қудратмандтарин қувваҳои мусаллаҳи минтақа шуморида мешавад.
Фазилатпочои Махмадюсуф докторанти PhD курси 1 уми институти фалсафа сиёсатшиноси ва ҳуқуқи ба номи А Баҳоваддинови АМИТ
Основатель мира и национального единства, Лидер нации, Президент Республики Таджикистан, уважаемый Эмомали Рахмон, в своём выступлении 28 декабря 2023 года, подчеркнул значительный прогресс и достижения страны в области банкинга и финансовых технологий. Он обозначил ряд ключевых показателей, свидетельствующих о развитии и цифровизации финансовой сферы Таджикистана. Было отмечено впечатляющее увеличение активов финансовых и кредитных структур, а также расширение предложения банковских займов и повышение общего объема сбережений населения и юридических лиц. Эти достижения отражают более широкие усилия по внедрению цифровых технологий в финансовом секторе и стремлению к обеспечению более инклюзивного финансового ландшафта.
В 2023 году Таджикистан демонстрирует значительный прогресс в развитии своих финансово-кредитных структурах, подтвержденный значительным увеличением активов на 22%, достигнув общей суммы в 39,6 миллиарда сомони. Особенно банковский сектор показал пример динамичности, с увеличением предложения кредитов банковской системой на 31,1%, достигнув 18,5 миллиарда сомони — ясный индикатор процветания предпринимательского и инвестиционного духа, поддерживаемого гибкими финансовыми механизмами.
Одновременно развертывается улучшенный инклюзивный финансовый ландшафт, как показывает значительное увеличение кредитов для женщин-предпринимателей на 30%, достигнув 4,8 миллиарда сомони и подчеркивающее стратегию инклюзивного роста, приоритетом которой является обеспечение равных возможностей и расширение полномочий традиционно недопредставленных слоев общества. Кроме того, общий объем сбережений населения и юридических лиц в отечественных кредитных организациях значительно увеличился на 32%, достигнув 18,6 миллиарда сомони, что свидетельствует о растущем доверии к финансовым институтам Таджикистана и в целом к экономическим перспективам страны.
Соответствуя мировым тенденциям к цифровизации финансовых услуг, которые имели ключевое значение для расширения доступа к формальным финансовым услугам, особенно среди наименее обеспеченных слоев населения по всему миру, Основатель мира и национального единства, Лидер нации, Президент Республики Таджикистан, уважаемый Эмомали Рахмон выступил за всеобъемлющую интеграцию цифрового банкинга и широкое использование финансовых технологий. Это стратегическое совпадение с мировыми финансовыми сдвигами не просто адаптация, но продемонстрировало скоординированные усилия по обеспечению финансовой инклюзивности на национальном уровне что является важным фактором, ключевым двигателем экономического роста, инноваций в бизнесе и сокращения бедности.
Эта всеобъемлющая стратегия и ее значительные достижения в 2023 году, особенно в сферах цифрового банкинга и финансовых технологий, очерчивают путь к более инклюзивному, инновационному и процветающему экономическому будущему для Таджикистана. Она не только символизирует национальный этос устойчивости и прогресса, но и позиционирует Таджикистан как развивающегося ключевого игрока на глобальной арене цифровых финансов.
Рассматривая эти значительные национальные достижения, Таджикистан может в значительной степени извлечь выгоду из глобальной поддержки, сотрудничества и принятия новых финансовых тенденций и передовых практик. Международные организации предлагают богатство знаний и финансовую помощь, которая может дополнительно укрепить финансовый сектор Таджикистана. Учеба на примере глобальных лучших практик, таких как регуляторные песочницы, открытое банковское дело и системы цифровой идентификации, может предоставить Таджикистану проверенные рамки для повышения прочности, инклюзивности и инновационной способности его финансового сектора.
Кроме того, двигаясь в новых направлениях, таких как технология блокчейна, Центральные банковские цифровые валюты (CBDC) и устойчивое финансирование, Таджикистан имеет потенциал не только держать темп с мировыми финансовыми достижениями, но и возглавлять некоторые из них. Эти новые технологические и направления предлагают возможности для повышения безопасности, эффективности и более широкой доступности финансовых услуг, открывая при этом возможности для экономического разнообразия и устойчивости.
Следует отметить, что роль Основателя мира и национального единства, Лидера нации, Президента Республики Таджикистан, уважаемого Эмомали Рахмона и его стратегических инициатив неоценима для финансового сектора Таджикистана. Перспектива будущего, основанная на цифровом прогрессе и глобальных передовых практиках, обещает эру финансового инклюзива, инноваций и благополучия для Таджикистана, ставя его в качестве образца в глобальной финансовой экосистеме. Этот нарратив — не только отражение прошлых достижений, но и призыв к продолжению эволюции и стратегической синхронизации с мировыми финансовыми тенденциями, подчеркивая необходимость развития динамичного, устойчивого и доступного финансового сектора, способствующего непрецедентному экономическому развитию.
В заключение, благодаря дальновидному руководству Основателя мира и национального единства, Лидера нации, Президента Республики Таджикистан, уважаемого Эмомали Рахмона, был задан мощный импульс для всестороннего развития финансового сектора Таджикистана. Единство усилий в поиске инноваций и углубленном изучении мировых тенденций ускорит путь к трансформации Таджикистана в процветающий финансовый центр, раскрывающий перед каждым жителем страны новые горизонты возможностей.
Литература:
1. Rahmon, Emomali. "Об основных направлениях внутренней и внешней политики республики" [On the Main Directions of the Internal and External Policy of the Republic]. December 28, 2023, 15:40. President of the Republic of Tajikistan. Available at: https://president.tj/ru/node/32195.
2. Schwab, Klaus. "The Global Competitiveness Report 2019." World Economic Forum. Available at: https://www3.weforum.org/.../WEF....
3. Agency on Statistics under the President of the Republic of Tajikistan. "Макроэкономические показатели" [Macroeconomic Indicators]. Available at: https://stat.tj/ru/macroeconomic-indicators.
4. "Роль цифровизации в экономическом развитии Республики Таджикистан" [The Role of Digitalization in the Economic Development of the Republic of Tajikistan]. January 17, 2023. Available at: https://mts.tj/ru/4440/news/.
5. "Таджикистан, при поддержке Всемирного банка, будет стимулировать развитие финансового и частного сектора" [Tajikistan, with the Support of the World Bank, Will Stimulate the Development of the Financial and Private Sectors]. Press Release. July 10, 2023. World Bank. Available at: https://www.vsemirnyjbank.org/ru/news/press-release/2023/07/10/tajikistan-to-boost-financial-and-private-sector-development-with-world-bank-support
Рахимов Фаридун - Институт изучения проблем стран Азии и Европы НАНТ
Атаханова Фарангис - Институт экономики и демографии НАНТ
(дар ҳошияи иштироки фаъоли тими футболи Тоҷикиситон дар Ҷоми Осиё-2023)
Дар рушди ҷомеаи солим нақш ва ҷойгоҳи варзиш муҳим арзёбӣ шуда, дар забони дипломатия он қосиди сулҳу дӯстӣ миёни кишварҳои ҷаҳон буда дар таҳаввулу таҳкими ҳамгироии муносибатҳо хеле бузург аст. Зеро кишварҳо ба ҳадафҳои умумибашарӣ ба як навъ ҳамгироиву иттиҳоду ҳамбастагӣ ниёз доранд. Аз ҳамин лиҳоз мусобиқаҳои варзишӣ имкон фароҳам меоранд, ки давлатҳо ҳамкориҳоро дар доираи як рушди ҷомеаи солим таҳким бахшида тавсеа бахшанд. Аз ин сабаб, дар кишварҳои ҷаҳон пайваста мусобиқаҳо баргузор мешаванд, ки нақши созандаи худро мегузоранд.
Варзиш дар Тоҷикистон яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати иҷтимоии кишвар ба шумор меравад. Президент ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба рушди бемайлони тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш ҳамчун омили тарғиби ҳаёти солим ва яке аз воситаҳои беҳтарини таҳкими дӯстии миёни инсонсонҳо таваҷҷуҳи зиёд зоҳир менамоянд.
Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз16 апрели 2012 №825 «Дар бораи тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш» асосҳои ҳуқуқӣ, ташкилӣ, иҷтимоию иқтисодӣ ва таъмини фаъолиятро дар соҳаи тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш дар Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар ва танзим менамояд. Дар давоми 20 соли истиқлол варзиш дар Тоҷикистон хеле рушд карда соли 1992 Кумитаи миллии олимпии Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкил карда шуд, ки уви Кумитаи байналмилалии олимпӣ мебошад. Истиқлолият ба варзишгарони Тоҷикистон имкон фароҳам овард, ки онҳо фаъолона дар мусобиқаҳои ҷаҳон иштирок намоянд.
Дипломатияи варзишӣ дар таҳкими сулҳ ва муносибатҳои байналмилалӣ нақши муҳим дорад. Дар тӯли таърих, он ҳамчун воситаи баланд бардоштани дарки ҷаҳонии миллат ва таҳкими робитаҳои беҳтар байни кишварҳо хизмат мекунад. Дар ин зимн, олимпиадаи Юнони Қадим яке аз намунаҳои аввалини дипломатияи варзишӣ буд, ки варзишгарони давлатҳои гуногуни инсонҳову шаҳрҳоро муттаҳид мекард ва ягонагиро таҳким мебахшид.
Дар замони муосир, дипломатияи варзишӣ барои бартараф кардани ихтилофҳо бештар кӯмак намуда, мусоидат ба муколама байни миллатҳо идома медиҳад. Ҳамин тариқ, намунаи беҳтарини онро байни Иёлоти Муттаҳида ва Чин дар солҳои1970 метавон мушоҳида кард. Зеро дар сафари тими тенниси рӯи миз ба Чин ба коҳиши танишҳо мусоидат кард.
Дар моҳи октябри соли 2023 тими крикетиПокистонро дар Аҳмадобод истиқболи гарм намуда, пешвоз гирифтанд. Дар ин зимн, моҳи феврали 2024 капитани тими Ҳиндустон, ки дар даври плей-офф дар Ҷоми ҷаҳонии Дэвис дар гурӯҳи 1-ум бо Покистон қувваозмоӣ намуда, аз истиқболи хеле гарм ва меҳмоннавозӣ ин кишвари ҳамсоя қадрдонӣ ва ташаккурӣ намуда чунин изҳор кард: «Пеш аз омадан ба ин ҷо нигарониҳои муайян вуҷуд доштанд, аммо аз лаҳзаи фуруд омадан моро дар Покистон меҳмоннавозӣ ва истиқболи самимӣ гирифтанд. Аз замони омадани мо ба мо хеле хуб ғамхорӣ карда шуд ”. Ҳамин тариқ, тими духатарони ҳендболи Тоҷикистон дар солҳои 2022 бо тими Узбекистон мусобиқа намуда ҷойи дуюм ва дертар соли 2023 дар мусобиқаи Челенҷ трофи дар шаҳри Файсалобод-и Покистон ҷойи 3-юмро ишғол карда, соҳиби медал гаштанд, ки шаҳодат аз заминаҳои хуби иқтидори дипломатияи варзишӣ ва дӯстӣ миёни кишварҳо медиҳад.
Ин ҳамаи мисолу масалҳои тавоноии варзишро дар рафъи монеаҳо ва оғози муколамаи дипломатӣ ба таври дуруст нишон медиҳад. Илова аз он, дипломатияи варзишӣ як қувваи муҳим дар муносибатҳои байналмилалӣ буда, муколамаро ривоҷ дода, робитаҳоро истеҳком мебахшад.
Ҳамин тариқ, дипломатияи варзишӣ заминаро дар таҳкими муносибатҳо ва хатм ва коҳиш додани муноқишаҳо ба таври муассир ба вуҷуд оварда, дарҳоро барои ҳамкорӣ боз менамояд.
Дар даврони ҳозир дипломатияи варзишӣ ҳам дар соҳаҳои амалӣ ва ҳам дар соҳаи таълимӣ таваҷҷӯҳи бештар пайдо кардааст. Он инчунин иқтидори варзишу варзишгарҳоро дар гузаштан аз марзҳои сиёсӣ ва ба ҳам оварданиодамон таҷассум намуда, чун воситаи муҳим дар муносибатҳои байналмилалӣнақшу симои миллатҳоро ташаккул дода, дӯстиро таҳким медиҳад.
Хулоса, дипломатияи варзишӣ бо барномаҳои хубу созандаи ҷомеаи солим ба монанди ташкилоту клубҳои варзишӣ, тарбияи таълими варзишгарон, расму одоби мухлисондар эҷоди шаҳрвандони солиу сулҳпарвар нақши муҳим мебозад. Рушди ҳамаи намуди варзиш ва наќши мураббиёни болаёқатдар ташаккули муносибатњои байналмилалї созанда хоҳад буд. Ҳамин тариқ, дипломатияи варзишӣ шомили барномаҳои хуб буда, тарғибгару қосиди сулҳу суботи ҷомеаи солиму созанда мебошад.
Дипломатияи варзишӣ як соҳаи муҳим ҳисоб шуда, таҷрибаи он дар ҷаҳон потенсиали назаррас дорад. Зери сарпарастии Кумитаи олимпии Тоҷикистон якчанд ҷамиятҳои варзишӣ аз ҷумла Федератсияи шоҳмоти Тоҷикистон, соли таъсисёбӣ 1992, Федератсияи футболи Тоҷикистон, соли таъсисёбӣ 1992, Федератсияи шиноварии Тоҷикистон ,соли таъсисёбӣ 2008, Федератсияи бокси Тоҷикистон, соли таъсисёбӣ 2009,Федератсияи гимнастикаи Тоҷикистон,соли таъсисёбӣ 1993, Федератсияи гуштии Тоҷикистон ,соли таъсисёбӣ 2007,Федератсияи гандболи Тоҷикистон соли таъсисёбӣ 2004, Федератсияи бадминтони Тоҷикистон, соли таъсисёбӣ 2010, Федератсияи варзиши сабуки Тоҷикистон ,соли таъсисёбӣ 2009, Федератсияи тирандозии Тоҷикистон соли таъсисёбӣ 2002, Ассотсиатсияи миллии намудҳои зимистонаи варзиши Тоҷикистон(АМНЗВТ) соли таъсисёбӣ 2016 ва Федератсияи тенниси рӯйи мизи Тоҷикистон соли таъсисёбӣ 1993 барои рушди ҷомеаи солиму созанда фаъолият мекунанд.
Дар ин зимн, Федератсияи футболи Тоҷикистон созмони ҷамъиятии варзишиест, ки дар футболи Тоҷикистонро идора ва назорат мекунад. Ҳамин тариқ, он дар рушди дипломатияи варзишӣ нақши муҳим бозида, тими миллӣ, дастаҳои мунтахаби наврасону ҷавонон, дастаи мунтахаби миллии олимпӣ ва футзалу футболи занонаи Тоҷикистонро ташкил намуда, сарпарастӣ карда, иштироки онҳоро дар мусобиқаҳои расмии байналмилалӣ таъмин менамояд. Президенти Федератсияи футболи Тоҷикистон шаҳрдори Душанбе Рустами Эмомалӣ мебошад.
Федератсияи футболи Тоҷикистон соли 1936 ба сифати як шӯъбаи футбол дар сохтори кумитаи варзиши ҶШС Тоҷикистон таъсис дода шуда аст. Пас аз соҳибистиқлолии Тоҷикистон, соли 1994 ФФТ ҳамчун ташкилоти варзишӣ дубора эҳё гардид ва худи ҳамон сол ба ҳайати Федератсияи байналмилалии футбол (FIFA) ва Конфедератсияи футболи Осиё (AFC) пазируфта шуд.
Дар ин зимн, дар даврони истиқтиқлолияти кишвар аввалин маротиба дастаи мунтахаби Тоҷикистон дар Ҷоми Осиё-2023 дар шаҳри Доҳа-и Қатар фаъолони иштирок кард. Дар бозии даври чорякниҳоӣ футболбозон лаҳзаҳои зиёди голзанӣ ба вуҷуд оварда, дар як рақобати баробар аз тими миллии Урдун бо ҳисоби0:1 мағлуб шуданд.
Дар маҷмуъ мунтахаби Тоҷикистон дар Ҷоми Осиё-2023 панҷ вохӯрӣ анҷом дод. Тими Тоҷикистон бар Лубнон пирӯз шуда, бо Чин мусовӣ намуд ва аз дастаи Қатар шикаст хӯрд. Ба ин тартиб, мунтахаби Тоҷикистон дар нахустин баромади худ дар Ҷоми Осиё-2023 ба қатори ҳаштгонаи беҳтарини қитъа ворид шуд.
Ин чорабании варзишӣ қобилияти варзишгаронро барои муаррифгарии Тоҷикистон ва пешрафти сулҳу суботу созандагӣ нишон дод. Дипломатияи варзишӣ ба ғайр аз рамзҳо ба ҳамкории мустақим мусоидат мекунад ва дар байни шахсони алоҳида аз миллатҳои гуногун ҳамгирову ҳамдигарфаҳмиро инкишоф медиҳад.
Ин шакли ҷалб дар дипломатия ҷойгоҳҳи назаррасе дошта, робитаҳоро осон мекунад, ки дипломатияи анъанавӣ аксар вақт барои ноил шудан ба он талошу муборизаҳо менамояд. Ҷаҳони футбол шоҳиди афзоиши назаррас буда, нақши муҳим мебозад.
Ташаббусҳои созандаи дипломатияи варзишӣ ба муносибатҳои байналмилалӣ миёни кишварҳо кӯмак расонида, чун қосиди сулҳ таҳти унвони «ҷаҳони бо суботу созанда тавассути варзиш ва рушди ҷомеаи солим» дӯстиро таҷассум мекунанд.
Бо чунин арзишҳои воло ва рушди ҷомеаи солиму созанда ҳамаи намуди варзиш аз ҷумла футболро барои таҳкими башардӯстӣ ва сулҳ дар саросари ҷаҳон истифода бояд кард. Он чун дипломатияи хуби варзишӣ ҳам дар кишварҳои пешрафта ва ҳам дар кишварҳои ҳоли рушд ҷойгоҳу муҳим дошта, мусобиқаву муҳорибаҳои варзишӣ ҳамчун қосидисулҳ бештару хубтар истифода шаванд.Чунин табодулҳо таъсири амиқи дипломатӣ дошта, робитаҳоеро осон мекунанд, ки аксар вақт тавассути воситаҳои анъанавии дипломатӣ дарёфти онҳо мушкилтар мебошад.
Хулоса, дипломатияи варзишӣ ҳамчун як нерӯи тавоно нақши фаъол, аз қабили созмонҳои варзишӣ, варзишу варзишдӯстон муҳим арзёбӣ шуда, имкон медиҳад, ки робитаҳое, ки бо одамони тамоми қишрҳои ҳаёт таҳкиму тавсеа ёбанд.
Ҷаҳони футбол намунаи барҷастаи иқтидори дипломатияи варзишӣ мебошад. Бо узвияти густурдаи худ ва ташаббусҳои байналмилалӣ метавонад ба сулҳ, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкориҳои ҷаҳонӣ мусоидат кунад. Иқтидору рушди дипломатияи варзишӣ барои эҷоди робитаҳои байни одамон ва таҳкими эҳтироми ҳамдигар ягона мебошад. Нигорандаи сатрҳо ҳамчун шаҳрванди кишвар ба тамоми мухлисон барои дастгирии тими миллии кишвар дар бозиҳои Ҷоми Осиё-2023 дар Қатар изҳори сипос намуда, миннатдории самимӣ баён менамояд.
Мирсаид Раҳмонов - коршиноси минтақа ва ходими калони илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ