Пешрафти давлат, рушди мунтазами иқтисодиёт ва беҳтар гардонидани сатҳи сифати зиндагии аҳолӣ ба истиқлолияти энергетикӣ ва истифодаи самарабахши неруи барқ ҳамбастагии қавӣ дорад. Тараққиёти ҳаёти иҷтимоӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии ҷомеаи Тоҷикистонро бе рушди соҳаи энергетика тасаввур кардан ғайриимкон аст. Бо ҳамин сабаб, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои таъмини аҳолӣ ба неруи барқ ва сохтмони неругоҳҳои барқии обӣ таваҷҷуҳи фавқуллода зоҳир менамоянд. Ҳамзамон, таъмини истиқлолияти энергетикӣ ва истифодаи самарабахши неруи барқ ҳадафи афзалиятноки Стратегияи миллии рушди Ҷумҳҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 ба ҳисоб меравад.

Хушбахтона, Тоҷикистон дорои захираҳои бузурги об буда, дар сурати истифодаи иқтидори пурраи неруи об ба истиқлолияти энергетикӣ ноил мегардем. Истифодаи оқилонаи иқтидори гидроэнергетикии Тоҷикистон на танҳо эҳтиёҷоти энергетикии имрӯзаи кишварамонро қонеъ мегардонад, балки ба манфиати тамоми кишварҳои минтақа хоҳад буд. Айни замон Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати расидан ба истиқлолияти энергетикӣ ба муваффақиятҳои азим ноил гардидааст, неругоҳҳои барқи обии зиёди хурду бузург сохта ва ба истифода дода шудаанд. Ҳамзамон, сохтмони бузургтарин иншооти аср – НЕРУГОҲИ БАРҚИ ОБИИ РОҒУН босуръати баланд идома дорад ва дар ҳолати пурра ба кор даромадани ҳамаи чархаҳои он (17 млрд кВт-соат нерӯи барқ дар як сол)Тоҷикистон ба истиқлолияти комили энергетикӣ ноил гашта, ба кишвари содиркунандаи неруи барқи аз ҷиҳати экологӣ тоза табдил меёбад.

Лоиҳаи НБО-и Роғун ҳарчанд аз даврони Шуравӣ таҳрезӣ гардида бошад ҳам, аммо сохтмони он бо сабабҳои гуногун ба таъхир меафтод. Пас аз Истиқлоли давлатӣ Тоҷикистонро ҷанги шаҳрвандӣ фаро гирифт ва дар ин марҳила масъалаи аз ҳама муҳим ҳифзи ҷони шаҳрвандон ва пешгирии азбайнравии давлату миллати тоҷик буд. Бо фарорасии Ваҳдати миллӣ ва бо заҳмату талошҳои пайгиронаи Сарвари давлатамон новобаста ба монеагузориҳои ҷиддии давлатҳои ҳамсоя НБО-и Роғун аз санҷишҳои созмонҳои байналмилалӣ гузашта, сохтмони он аз нав оғоз гардид. Имрӯз дар НБО-и Роғун тамоми корҳои сохтмонӣ бо сатҳу сифати баланд ва босуръат идома дорад, дар сохтмони аср шаҳрвандони зиёди кишварамон (қариб 15 ҳазор корманд) ба ҷойи кори доимӣ таъмин гардидаанд ва барои фаъолияти самараноки онҳо тамоми шароит муҳаё шудаанд.

Фикр мекунам, сохта ва ба истифода дода шудани НБО-и Роғун ва расидан ба истиқлолияти энергетикӣ барои Тоҷикистон чунин манфиатҳо дорад:

рушди босуботу устувори иқтисодиёти миллӣ;

амалӣ гардидани ҳадафи чоруми миллӣ – саноатикунонии босуръати мамлакат ва пешрафти саноати миллӣ;

афзоиши неруи содиротии кишвар;

афзудани буҷети кишвар;

коҳиш ёфтани таъсири хавфу хатарҳои буҳронҳои иқтисодӣ;

пойдор мондани қурби пули миллӣ;

боз ҳам коҳиш ёфтани сатҳи камбизоатӣ ва афзудани ҳиссаи намояндагони синфи миёна;

таъмини гардидани шуғли пурмаҳсули аҳолӣ ва коҳиш ёфтани сатҳи бекорӣ;

беҳтар гардидани сатҳи сифати зиндагӣ ва таъмин гардидани зиндагии шоистаю сазоворӣ аҳолӣ;

устувор гардидани ваҳдати миллӣ ва амнияти миллӣ;

баланд гардидани ҳисси ватандустӣ ва ҳуввияти миллии шаҳрвандон;

баланд гардидани нуфузу мартабаи кишварамон дар арсаи байналхалқӣ ва ғайраҳо.

Албатта, сохтмони чунин иншооти беназири аср, ки ҳатто давлати шуравӣ бо он ҳама қудрату бузургии худ ба анҷом расонида натавонист, кори саҳлу осон набуда, захираҳои бузурги молию молиявӣ, неру ва сармояи инсонӣ, сабру таҳаммул ва аз ҳама муҳимтар – ваҳдату оромии кишвар ва дастгирии васеи ҳамаи қишрҳои ҷомеаро талаб менамояд. Бунёди НБО-и Роғун орзуи деринтизори тоҷикистониён, нангу номус ва ифтихори миллӣ мебошад.

Аз ин рӯ, бояд ҳар фарди ватандӯст ва бо нангу номуси Тоҷикистон бо ҳар васила дар анҷом ёфтани ин сохтмони беназир, боҳашамат ва бузурги аср саҳмгузор бошад. Ояндаи дурахшони кишварамон, ҷойгоҳи сазовори ҷаҳонии Тоҷикистон ва зиндагии шоистаю сазовори мардуми шарифи мамлакатамон ба рушди соҳаи энергетика ва ба истифода дода шудани НБО-и Роғун вобастагии калон дорад. Аз ин рӯ, сохтмони НБО-и Роғунро яке аз самтҳои сиёсати муваффақу оқилонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва дастоварди муҳими халқи тоҷик дар даврони Истиқлоли миллӣ номида метавонем.

Миров Ф.С. ходими калони илмии шуъбаи сотсиологияи ИФСҲ АМИТ

“Имрӯз таърих бар дӯши мову Шумо мардуми шарафманду сарбаланд ва озодаву худшиноси тоҷик боз як рисолати бузург – бунёди кохи нурро гузоштааст. Ин барои насли мо ҳам масъулияти азим ва ҳам ифтихору шарафи бузургест. Ҳоло майдони сохтмони ин иншооти барои мамлакат тақдирсоз ба корзори заҳмати созанда, майдони ҳиммату ҷавонмардӣ, арсаи озмоиши нангу номус ва гузашта аз ин ба ғояи миллии мо табдил ёфтааст.”

Эмомалӣ РАҲМОН

Мусаллам аст, ки таърих ва ҳамзамон воқеияти зиндагӣ собит хоҳад намуд, ки бунёди сохтмони бузурги асри ХХ1- Неругоҳи барқи обии “Роғун” на танҳо боиси рушди иқтисоди кишвар ва инчунин ғанӣ гардонидани буҷаи давлат гардида, Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистонро ҳамчун давлати ободу зебо ва худкифо дар миқёси байналмилалӣ обрӯ ва нуфуз мебахшад.

Аз ин рӯ, Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҷанбаи қавии ҳувиятӣ доштани ин иншооти стратегии аср боварӣ зоҳир намуда, ба таври пайваста тамоми кӯшишу ғайраташонро ба харҷ медиҳанд ва инчунин ҳамаи онҳоеро, ки дар ин сохтмони азим саҳми муносиб мегузоранд, ҳамеша қадрдонӣ менамоянд.

Лозим ба тазаккур аст, ки НБО “Роғун” нуҳумин силсиланеругоҳ дар дарёи Вахш ба ҳисоб рафта, тақрибан 70 километр болотар аз НБО “Норак” сохта шуда истодааст. Неругоҳи барқи обии “Роғун” бузургтарин неругоҳ маҳсуб ёфта, тавоноииаш аз иқтидори истеҳсолии НБО “Норак” якуним маротиба зиёд аст. Баландии сарбанди он 335 метр буда, дорои 6 чарха ва иқтидори лоиҳавиаш 3600 мегаватт/соат мебошад. Неругоҳи мазкур тавре бунёд гашта истодааст, ки он дар давоми як сол ба миқдори 17,3 миллиард киловатт/соат неруи барқ истеҳсол менамояд.

Майдони обанбор 170 км мураббаъ буда, ҳаҷми ғунҷоиши об 10, 3 км3ва дарозии нақбҳо беш аз 70 км мебошад. Бартарӣ ва афзалияти ин неругоҳ аз дигар неругоҳҳо дар он зоҳир мегардад, ки толори мошинҳо ва бинои трансформаторҳо дар зери замин бунёд карда мешаванд. Корҳои сохтмонии сарбанди 335 - метра ба зиммаи Ширкати бонуфузи итолиёвии “Салини Империҷило”, ки ғолиби тендери байналмилалӣ гардида аст, вогузор карда шудааст.

Бояд қайд кард, ки сохтмони Неругоҳи барқии обии “Роғун” ҳанӯз нимаи солҳои 60-уми асри гузашта тарҳрезӣ гардида буд. Бо ин мақсад соли 1965 аз тарафи коршиносон таҳқиқоти техникӣ-иқтисодии сарбанди неругоҳ оғоз гардид. Моҳи сентябри соли 1976 сохтмончиён дар ин неругоҳ ба корҳои аввалия оғоз бахшиданд. Ба корҳои асосӣ, ки аслан гирем дар зери замин анҷом дода мешуданд, ҳанӯз соли 1982 шуруъ карда буданд.

Неругоҳи барқии обии “Роғун”-ро метавон сохтмони бузурги аср ва инчунин байналмилалӣ номид. Зеро дар сохтмону ба истифодадиҳии ин иншооти бузург намояндагони кишварҳои Россия, Украина, Молдова, Грузия, Хитой, Эрон, Туркия, Ҳиндустон, Непал, Италия, Покистон, Британияи Кабир, Франсия, Аргентина, Миср, Эфиопия, Малайзия, Филиппин, Марокко, Нигерия, Камерун, Португалия, Бразилия, Перу, Сербия, Колумбия, Намибия,Чили, Зимбабве, Панама ва ҳоказои дигар фаъолона иштирок доранд. Бар замми ин дар радифи ширкатҳои ватанӣ, инчунин намояндагони ширкатҳои хориҷӣ низ фаъолона иштирок намуда, дар раванди таҳкими ҳамкориҳои иқтисодӣ ва муносибатҳои дӯстона саҳми босазои худро дар бунёди ин сохтмони иншооти стратегии аср мегузоранд.

5 - уми январи соли 2010 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сохтмони Неругоҳи барқии обии “Роғун”-ро ҷабҳаи нангу номус номида, аз мардуми шарифи кишварамон даъват ба амал оварданд, ки саҳми худро дар бунёди неругоҳ гузоранд. Маҳз ин даъвати ватандӯстонаи Сардори давлати тоҷикон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хотири ҳар чи тезтар суръат бахшидан ва анҷом додани корҳои сохтмонӣ дар ин иншооти бузург буд. Ҳарчанд, ки дар масъалаи бунёди Неругоҳи барқии обии “Роғун” дар он даврон мушкилоти зиёде пеш меомаданд, аммо азму иродаи қавии Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамаи монеаҳоро бартараф намуда, ба мардуми баору номус ва шарифу сарбаланди Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон муяссар гардид, ки то имрӯз аллакай ду чархаи ин неругоҳ фаъол карда шавад.

Лозим ба тазаккур аст, ки рӯзи 29-уми октябри соли 2016 бо иштироки Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бунёди сарбанди НБО “Роғун” оғоз гардида буд. Худи ҳамон рӯз Роҳбари давлат паси чанбари булдозер нишаста, якуним соат бо пеш кардани сангу шағал маҷрои дарёи Вахшро бастанд ва ба бунёди сарбанди ин Неругоҳи азими аср ҳусни оғоз бахшида буданд. Айни замон корҳои бунёду ба истифодадиҳии чархаи сеюм идома доранд, ки соли оянда, яъне соли 2025 ба истифода супорида мешавад.

Алъон НБО “Роғун”, пуриқтидортарин иншооти силсилаи силсилаи неругоҳҳои дарёи Вахш аст, ки аз 6 чарха, яъне агрегатҳо иборат буда, тавоноии ҳар кадоми онҳо 600 мегаваттро ташкил медиҳанд ва бо иқтидори 3600 мегаватт (беш аз17 миллиард киловатт - соат калонтарин НБО дар сатҳи минтақа ба шумор меравад[1].

Лоиҳаи ин неругоҳи обӣ тавре тартиб дода шудааст, ки он на танҳо ба манфиати энергетикии Тоҷикистон, балки бештар ба қонеъ намудани талаботу ниёзҳои кишоварзии мамлакатҳои поёноб ва ҳамзамон манфиати иқтисодии ин давлатҳо нигаронида шуда аст. Яъне, Неругоҳи барқи обии “Роғун” ҳанӯз дар оғози лоиҳакашӣ, ҳуҷҷатгузорӣ ва сохтмон ба худ аҳаммияти геоиқтисодӣ ва геополитикиро касб намуда буд.

Ҷумҳурии соҳибистиқлолу соҳибиқболи Тоҷикистон бо сарварии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти мамлакат, Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо назардошти он, ки Неругоҳи барқи обии “Роғун” ҳамчун иншооти муҳимму стратегӣ барои амният ва сулҳу суботи минтақаи Осиёи Марказӣ аҳаммияти геостратегии худро дорад, ба идомаи сохтмони ин неругоҳ авлавияти бештар ва ҳамзамон аввалиндараҷаи худро медиҳад.

Лозим ба тазаккур аст, ки дар идомаи сохтмони Неругоҳи барқи обии “Роғун” саҳми назарраси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бениҳоят калон аст. Зеро, расман ба истифодаи умум супоридани чархаи якуми ин иншооти стратегӣ маҳз ба иродаи қавии сиёсии ин абармард ва инчунин дурандешиҳои Роҳбари давлати тоҷикон оид ба аҳаммияти Неругоҳи барқии обии “Роғун” ҳамчун як иншооти стратегӣ ба рушди устувори Тоҷикистон ва минтақа иртиботи бевоситаи худро дорад.

Тибқи Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030, таъмини амнияти энергетикӣ ва истифодаи самараноки неруи барқ, сохтмон, азхудкунии захираҳои бузурги гидроэнергетикии мамлакат барои дигаргунсозии иқтисоди Тоҷикистон афзалияти аввалиндараҷа дорад. Сохтмони Неругоҳи барқии обии “Роғун” пурра ба сиёсати энергетикӣ ва дипломатияи оби Тоҷикистон бо мақсади таъмини истиқлоли энергетикӣ ва амнияти ҷумҳурии соҳибистиқлоламон мувофиқат менамояд.Чунки дар ояндаи наздик истеҳсолу истифодаи энергияи “сабз” дар мамлакат имкон хоҳад дод, ки аксарияти аҳолӣ ба истифодаи нақлиёти барқӣ гузаранд ва бо ин тартиб талаботи ҷумҳурӣ аз маҳсулоти нафтӣ коҳиш дода шавад. Аз ин рӯ, Ҷумҳурии Тоҷикистон низ метавонад солҳои наздик ба истеҳсолкунандаи автомобилҳои барқӣ дар миқёси минтақа мубаддал гардад [2].

Бояд қайд кард, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронии пурмуҳтавои худ дар рӯзи оғози расмии сохтмони НБО “Роғун” дар таърихи 26-уми сентябри соли 2005 таъкид намуда буданд, ки ”...ин иншооти азими стратегӣ ҷаҳиши бузурге дар роҳи таъмини истиқлоли энергетикии Тоҷикистон буда, дар ин кор саҳми арзандаи кишварҳои Тоҷикистону Россия дар самти наҷот бахшидани баҳри Арал аз хушкшавӣ хоҳад буд, ки аҳаммияти муҳимми минтақавӣ дорад”.

Хусусияти дигари НБО “Роғун” ҳамзамон дар амал ҳамаҷониба татбиқ намудани ташаббусҳои сатҳи байналмилалии Президенти кишвар дар самти истифодаи самараноки захираҳои обӣ, ҳифзи пиряхҳо ва аз ифлосшавӣ эмин нигоҳ доштани муҳити зист низ ба шумор меравад.

Неругоҳи барқии обии “Роғун” дар силсилаи неругоҳҳои рӯди Вахш аз боло нуҳум буда, дар минтақаи 110 километр дуртар аз пойтахти Тоҷикистон - шаҳри Душанбе ҷойгир аст. Неругоҳ аз 6 чархаи асосӣ иборат хоҳад буд, ки қудрати ҳар кадом 600-мегаваттиро ташкил медиҳанд. Сарбанди Неругоҳи “Роғун” бо баландии 335 метр баландтарин садди заминӣ (гиливу сангӣ) дар ҷаҳон ба ҳисоб рафта, бо иқтидори 3600 мегаватт (беш аз 17 миллиард киловатт – соат) калонтарин буда, аз Неругоҳи барқи обии “Норак” якуним баробар зиёдтар мебошад [3].

Ҳамин тариқ, аз таҳлилҳои оморӣ бармеоянд, ки Ҳукумати Шуравӣ ин рӯдро асосан бо мақсади густариши соҳаи гидроэнергетика, баҳри обёрии заминҳо ва инчунин беҳтар намудани дастрасии аҳолӣ ба оби ошомиданию полезӣ мавриди таҳлилу таҳқиқ қарор додааст[4].

Муҳандисон И. Каминский ва А. Гандин дар асоси омӯзишу таҳлилҳо ниҳоятан ба чунин хулосаи аниқ омада буданд, ки рушди босуръати соҳаи кишоварзии Ҷумҳурии Тоҷикистон пеш аз ҳама ба азхудкунии иқтидорҳои гидроэнергетикии ин рӯд вобастагии бештари худро дорад.Чунки муҳандиси рус Н. Караулов иқтидори ҳамасолаи гидроэнергетикии ин рӯдро дар ибтидо 3171000, баъдан 22 млрд. кВт /соат муайян намуда, ҳамзамон иброз дошта буд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳолати ба таври пурра азхудкунии иқтидорҳои гидроэнергетикии ин рӯд, дар як муддати кӯтоҳ на танҳо ба хазинаи энергияи электрикии минтақа, балки ба яке аз бузургтарин кишвари тавлидкунандаи неруи барқ дар қитъаи Осиё мубаддал мегардад.

Муҳандиси маъруфи соҳаи гидроэнергетика И. Нехамкин бошад иқтидори ҳамасолаи гидроэнергетикии ин рӯдро 36 млрд кВт/соат баҳогузорӣ намуда, ниҳоятан ба чунин хулоса омада буд, ки рушди гидроэнергетикаи бузург дар Тоҷикистон бояд аз дарёи Вахш оғоз гардад[5].

Ҳамин тариқ, метавон барҳақ зикр кард, ки НБО “Роғун” истиқлолияти энергетикии Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистонро ба таври пурра таъмин намуда, ҳамзамон онро аз бунбасти коммуникатсионӣ раҳоӣ мебахшад. Неруи барқе, ки дар НБО “Норак” тавлид мегардад, ба қувваи 54 млн одам ва НБО “Роғун” ба 72 млн. одам баробар аст. Пас худатон қазоват намоед, ки Тоҷикистон бо чунин иқтидор чӣ корҳоеро ба субут расонида метавонад.

НБО “Роғун” дар баробари таъмини истиқлолияти энергетикии Тоҷикистон, инчунин дар густариши дигар самтҳои иқтисодиёти минтақа заминаи мусоид фароҳам меорад. Бо вуҷуди он, ки зимни бунёди ин неругоҳ 17500га замини ҷумҳурӣ зери об монад ҳам, аммо ба туфайли бунёди он 320 ҳазор га заминҳои кишварҳои поёноб, аз он ҷумла ҷумҳуриҳои ҳамсояамон Узбекистону Туркманистон шодоб шуда, дар маҷмуъ ҳолати мелиоративии зиёда аз 4 миллион гектар заминҳои кишварҳои поёноб беҳтар мегардад.

Агар сухан дар хусуси 17500 га замини зериобмонда равад, он гоҳ аз ин киштзор - 633 га, токзор-517 га ва бақияро заминҳои лалмӣ ва чарогоҳҳое ташкил медиҳанд, ки дар соҳаи кишоварзӣ на он қадар арзишу моҳияти баланди иқтисодӣ доранд. Ба қавли муҳандиси тоҷик Б. Юнусов зарари зери об мондани қитъаи замин дар Неругоҳи “Роғун” он қадар зиёновар нест. Танҳо шаш ҳазор га замини кишоварзӣ дар минтақаи обанбор меафтаду халос.

Илова бар ин тибқи пешгӯйии мутахассисон, ба туфайли бунёди ин неругоҳ 250 ҳазор нафар соҳиби ҷойи кор шуда, дар маҷмуъ сатҳи иқтисодию иҷтимоии анқариб 60 миллион нафар аҳолии минтақа беҳтару хубтар хоҳад гашт. Бархе аз коршиносон бар он назаранд, ки ҳамзамон ба туфайли бунёду ба истифода супоридани неругоҳи мазкур, дар ҳудуди минтақа зиёда аз панҷсад ҳазор ҷойҳо нави корӣ пайдо хоҳад гашт.

Бунёди ин неругоҳ дар минтақаи Осиёи Миёна талаботро ба энергияи ҳароратӣ як дараҷа коҳиш дода, баҳри боз ҳам беҳтару хубтар гардидани вазъи экологии минтақа ҳамаҷиҳата мусоидат менамояд. Бар замми ин ин неругоҳ на танҳо дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон, балки дар миқёси ин минтақа зарурати бунёд намудани неругоҳҳои хурдро аз байн мебарад [6].

Академики шинохтаи кишвар Фарҳод Раҳимӣ, аз ҷумла чунин зикр кардааст, ки Роҳбари давлат аз рӯзҳои аввали ба сари ҳокимият омаданашон, масъалаи истиқлолияти энергетикиро ба унвони ҳадафи стратегӣ пазируфта, дар ин самт талошҳои зиёде ба харҷ доданд. Махсусан тарҳи “Роғун” ва роҳандозии пружаи бузурги энергетикии аср бо ибтикори Президенти мамлакат амалӣ гардид.

Чунки мо хуб дар ёд дорем, ки 29-уми октябри соли 2016 Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон савори булдозери вазнин тӯли беш аз якуним соат, яъне аз соати 10:00-и субҳ то соати 11:30-и нисфирӯзӣ бо пеш кардани сангу шағал маҷрои дарёи “Вахш”-ро баста, ба бунёди сарбанди Неругоҳи барқи обии “Роғун”, ки барои мардуми Тоҷикистон марзаи ҳаёту мамот аст, ҳусни оғоз бахшиданд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимнан таъкид карданд, ки бунёду барқарорсозии ин иншооти муҳимми стратегӣ барои таъмини зиндагии сазовори наслҳои имрӯзаву оянда хизмат мерасонад. Он барои рушди иқтисодиёт ва дар маҷмуъ барои пешрафти тамоми соҳаҳои иқтисодиёти мамлакат заминаи мусоид фароҳам меорад.Баъди ба истифода супоридани неругоҳ имкон аст, ки дар кишвар даҳҳо корхонаҳои хурду бузурги саноатӣ ифтитоҳ ва ҳазорҳо ҷойҳои нави корӣ таъсис ёбад[12,2].

Бояд тазаккур дод, ки кишвари мо маҳз дар давраи аз назари молиявӣ ва иқтисодӣ ҳассос амалӣ намудани се ҳадафи стратегӣ – таъмини амнияти озуқаворӣ, баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ ва ҳамзамон расидан ба истиқлолияти комили энергетикиро пайгирӣ намуда, дар бахши раҳоӣ аз бунбасти иртиботӣ, ки меҳвари кор дар самти саноатикунонии босуръати ҷумҳурӣ маҳсуб мешавад, муваффақ шуд. Айни замон низ ҳадафи ниҳоӣ - расидан ба истиқлолияти энергетикӣ дар ҳоли татбиқ қарор дорад ва дар ин самт корҳо боз ҳам бо суръати баланд ва муваффақона идома доранд.

Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон дар самти бунёди давлати дунявӣ ва миллӣ, ки бар асоси тараққиёти илму техника ва саноату энергетика устувор мегардад, устуворона қадам мебардорад. Аз ҷумла, эълон гардидани “Солҳои 2022 – 2026 солҳои рушди саноат” пеш аз ҳама ба раванди сохтан ва мавриди баҳрабардорӣ қарор додани иншооти хурду миёна ва бузурги саноатӣ пайваст аст.

Дар ин байн Неругоҳи барқии обии “Роғун” ба сифати лоиҳаи меҳварии саноатӣ шинохта мешавад, ки чархаҳои он яке паси дигаре ба гардиш медароянду дарёи иқтисоду истеҳсолоти миллиро шодоб месозанд ва тавассути ин ҳарду иқтисоди рақамиву инноватсионӣ рушд менамоянд ва мақоми ҷумҳурӣ дар арсаи байналмилалӣ дар ин самт боло меравад[7].

Бунёди ҳар як иншооти таърихӣ ва ё стратегие, ки барои давлату миллат ва ё халқи алоҳида таърихи хоссаи худро дорад, дар варақҳои таърихи он миллат бо ҳарфҳои заррин сабт гардидааст. Имрӯз фаронсавиҳо бо манораи Эйфел, чиниҳо бо Девори бузург, ҳиндуҳо бо Тоҷмаҳал, мисриҳо бошанд бо аҳромҳои худ ва дигар халқу миллатҳо низ бо дастоварде аз ҳаёти меъмориву бунёдкории давраҳои мухталифи таърихи худ мефахранду ҳамзамон барои муаррифияш талош менамоянд. Аммо мо тоҷикон бо ҳамин иншооти бузурги худ Неругоҳи барқи обии “Роғун” ифтихор менамоем.

Ҷумҳурии Тоҷикистон давоми асри ХХI дар минтақа аз аввалинҳо шуда, ба бунёди иншооте азм намуд, ки мисолашро таърих ёд надорад. Ин ҳам бошад, Неругоҳи барқии обии “Роғун” мебошад, ки бо талоши пайваста, азми қавӣ ва иродаи устувори матини Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба қарибиҳо дар ҷараёни анҷом ёфтан қарор дорад.

Бунёди НБО “Роғун” бунёди ояндаи гулгулшукуфони Тоҷикистон буда, саҳмгузорӣ дар сохтмони он мояи ифтихор ва ҳисси баланди ватандориву ватандӯстӣ мебошад[8].

Зубайдулло Давлатов - сардори Раёсати Маркази таҳқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар як нигоштаи худ зимнан чунин зикр кардааст: Неругоҳи барқии обии “Роғун” бо иқтидори 3 ҳазору 600 мегаватт солона беш аз 17 миллиард киловатт/соат барқ тавлид хоҳад намуд. Шаш чархаи он - ҳар кадомашон 600 мегаватт иқтидор доранд.Он дар маҷрои Вахш аз болооб нуҳум хоҳад шуд.Сарбандаш бо баландии 335 метр бузургтарин садди хокию сангӣ дар ҷаҳон ба шумор меравад. Ин неругоҳ дар минтақа аз ҳама калонтарин мешавад.

Мардуми кишварамон даъватҳои Сарвари давлатамонро, ки бо вуҷуди мушкилиҳо мегуфтанд, ки агар зарур ояд, мо “Роғун”-ро бо нохунҳоямон месозем, гарм истиқбол намуда, қувваю неруяшонро ба анҷоми ҳарчи зудтари корҳо дар ин иншооти сарнавиштсоз равона карданд.

Дар назар аст, ки то соли 2030 иқтидори энергетикии ҷумҳурӣ аз 17 то 45 миллиард киловатт - соат дар як сол ё қариб се баробар афзоиш ёфта, ҷиҳати баланд бардоштани самаранокии фаъолияти сохторҳои соҳа ислоҳоти ҷиддӣ амалӣ гардад. Ҳамзамон содироти неруи барқи аз ҷиҳати экологӣ тоза тавассути хатҳои минтақавии интиқоли неруи барқ, аз ҷумла КАСА-1000 то 10 миллион киловатт – соат ба давлатҳои ҳамсоя зиёд шавад[9].

Тавре, ки доктори илмҳои филологӣ, профессор Шуҳрат Каримзода хуб зикр кардааст:”Агар ба таърихи бунёди НБО “Роғун” назар андозем, маълум мегардад, ки дар тарҳрезӣ ва сохтмони он давоми солҳои тӯлонӣ монеаҳои бисёре пеш омадааст. Аз як тараф, нотавонбинон ва афроде буданд, ки ба ҳеҷ сурат бунёди ин сохтмонро намехостанд ва ба ҳар роҳу восита монеа эҷод карда, сохтмони онро ба таъхир меандохтанд.

Вале, бо азму иродаи устувори Пешвои оянданигари миллат бо такя аз аз мардуми шарифу бунёдкори кишвар ин иншооти азими аср дар марҳалаи бунёд ва созандагӣ қарор гирифт. Ҳамагон аз ибтикороти шоёни таҳсини Роҳбари давлат бо хушҳолӣ истиқбол намуданд. Зеро аҳли ҷомеаи кишвар накӯ дарк намуданд, ки “Роғун” на танҳо манбаи нуру рӯшноӣ, балки санги маҳаки номуси миллӣ, шарти иқтидору пойдории давлат ва омили асосии таъмини амнияти миллат ва давлати Тоҷикистон мебошад.

Ба дурустӣ ҳар гоҳе, ки сухан аз хусуси энергетика меравад, пеш аз ҳама Неругоҳи барқи обии “Роғун” пеши назар падид меояд. Ин иншооти бузург, ки бо саъю талош ва иқдоми бунёдкоронаи фарзанди фарзонаи миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рӯйи кор омад, боиси ифтихори ҳар як шаҳрванди кишвар аст. Бидуни тардид, ин корномаи ояндасози давлату миллат шукуҳу эътибори моро дар арсаи ҷаҳонӣ боз ҳам боло бурд”[10].

Чуноне, ки корманди масъули Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон - Аброр Назиров иброз доштааст:”Имрӯз барои ҳар сокини пуршараф ва соҳибфахри Ватани маҳбубамон - Тоҷикистон қарз ва зарур аст, ки аз наздик бо азаммату бузургӣ ва воқеан ҳам муъҷиза будани иншооти аср - НБО “Роғун” ошно шавад. Вақте мо шоҳиди бевоситаи корҳои созандагию сохтмонӣ ва натиҷаи заҳмату талошҳои шабонарӯзии кормандони Неругоҳи барқии обии “Роғун” бо сарварӣ ва роҳнамоиҳои ҳамешагии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон мешавем, амиқан дарк месозем, ки воқеан ин муъҷиза нур, ободӣ, зиндагӣ ва ояндаи дурахшони кишвари азизамон мебошад.

Бешак бунёди “Роғун” ояндаи чароғон ва дурнамои рушду пешрафти Тоҷикистон аст. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барҳақ таъкид сохтаанд, ки бунёди ин неругоҳи бузург на танҳо мушкилоти нарасидани барқро барои аҳолӣ ҳаллу фасл менамояд, балки дар рушди соҳаҳои мухталифи иқтисодиёт, аз ҷумла фаъолияти мунтазами корхонаҳои саноатӣ, хоҷагиҳои кишоварзӣ, муҳайё намудани ҷойҳои нави корӣ ва ҳамзамон беҳтар гардонидани вазъи соҳаҳои иҷтимоӣ, хусусан маорифу тандурустӣ ҳамаҷиҳата мусоидат менамояд.

Илова бар ин метавон қайд намуд, ки бунёди ин неругоҳ аз чанд ҷиҳат аҳаммияти бузурги худро дорад;

- аз нигоҳи иқтисодӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон корхонаҳои зиёди саноатӣ ба кор даромада, иқтисодиётамон пеш меравад, аз диду назари сиёсӣ бошад, давлатамон дар байни давлатҳои мутараққӣ мавқеи худро пайдо мекунад, илова бар ин бо бунёди ин неругоҳ Тоҷикистон истиқлоли энергетикиро пурра ба даст меорад[11].

Номи “Роғун”-ро тамоми дунё шунидааст. Махсусан дар кишвари мо вақте сухан аз энергетика ва барқ равад, қабл аз ҳама, “Роғун” пеши назар меояд. Ҳар як кӯдаки тоҷик аз хурдӣ номи “Роғун”-ро шунидааст, ҳатто мӯйсафедон даст ба дуо мебардоранд, ки Неругоҳи барқи обии “Роғун” тезтар бино ёбад ва мамлакати мо аз танқисии барқ раҳо шавад.

Чанд даҳсола боз масъалаи НБО “Роғун”, баҳси “Роғун”, аҳамият ва манфиати “Роғун” дар байни сиёсатмадорон, дӯстону бадхоҳон, ҳатто дар байни мардуми одӣ идома дорад, вале он барои махсусан мутахассисон ва соҳаи энергетика фаҳмиши амиқтар, мукаммалтар ва манфиатнокеро дорост. Дар ин бора садҳо китобу мақола нашр гаштанд, ҳамзамон даҳҳо таҳлилу экспертизаҳо низ пушти сар шуданд.

Оқибат НБО “Роғун” бино ёфт, ду агрегати он ба кор сар кард ва барои иқтисодиёти миллию аҳолии ҷумҳурӣ неруи барқ истеҳсол карда истодааст.

Ҳарчанд обанбори неругоҳ то ҳанӯз то ба охир бунёд наёфтааст ва фишори об ҳанӯз паст аст, вале дар Неругоҳи барқи обии “Роғун”, то ин дам аллакай 7 миллиард киловатт/соат барқ истеҳсол шудааст. Барои муқоиса – дар як шабонарӯз дар ҷумҳурӣ то 45-50 миллион киловатт/соат барқ истеҳсол мегардад. Аз ҳама муҳим он аст, ки Неругоҳи барқи обии “Роғун” ба низоми ягонаи энергетикии мамлакат ворид шудааст.

Бояд гуфт, ки дар ҷодаи бунёди “Роғун” ними роҳ тай шуд. Ҳарчанд давоми роҳ низ одиву осон нест, вале акнун аниқу иҷрошаванда аст. Ин ҳама нишонаи амалӣ шудани сиёсати оқилонаи энергетикии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.Ин кори одиву осон набуд. Вақте мо мегӯем, ки НБО “Роғун” бино ёфт, худ аз худ симои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пеши назар ҷилвагар мешавад. Бале, агар обрӯву нуфузи байналмилалии Сарвари давлати мо, меҳнату заҳмат ва азму иродаи қавии ин абармард намешуд, бунёди Неругоҳи барқи обии “Роғун” комилан номумкин мегардид[12].

АДАБИЁТ

1. Саъдулло Маҳкамов, Эмомалӣ Раҳмон: “Роғун” ояндаи ободи халқи тоҷик ва сари баланду рӯи сурхи ҳар фарди Ватан аст”, нашрияи расмии Ҷумҳурии Тоҷикистон - “Ҷумҳурият” № 194 (24 805) 29 сентябри соли 2023, саҳифаи 1.

2. Рустам Ҳайдаров, Неругоҳи “Роғун” - унсури калидии таъмини суботи геополитикӣ ва амният дар Осиёи Марказӣ. Нашрияи марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон – “Минбари халқ” № 30 (1478) 24 июли соли 2024, саҳифаҳои 1- 4.

3. Наргис Усмонова, НБО “Роғун” – самараи истиқлол, Роҳи пуршебу фарози НБО “Роғун”. “Ҷумҳурият” № 190 (24 801) 22 сентябри соли 2023, саҳифаи 1.

4. И. Каминский, А. Гандин. Проблемы использования реки Вахш.- Ташкент 1930. Рукопис.-36с.

5. И. Нехамкин. Наступление на пустыню.// Наука и жизнь.-1961, №7-с.30-32.

6. Ҳасан Асоев, “Роғун – машъалафрӯзи минтақа”. Ҷилди 1, Душанбе, Нашриёти “Дониш”- 2018, саҳифаҳои 39-41.

7. Фарҳод Раҳимӣ. Истиқлоли давлатӣ – арзишмандтарин дастовард. Нашрияи “Минбари халқ” № 35 (1432) 7 сентябри соли 2023, саҳифаи 3.

8. Султон Саидзода. Бунёдгузори “Роғун”. Нашрияи “Мароми пойтахт”,

№ 42 (773) 22-юми ноябри соли 2023, саҳифаи 7.

9. Зубайдулло Давлатов. “Роғун” - кафили истиқлолияти энергетикии Тоҷикистон. Нашрияи “Минбари халқ” № 40 (1437) 11 октябри соли 2023, саҳифаи 4.

10. Шуҳрат Каримзода. Кохи нуру сурури Тоҷикистон. Нашрияи “Мароми пойтахт”, № 46 (777) 20-уми декабри соли 2023, саҳифаи 5.

11. Аброр Назиров. Неругоҳе, ки ояндаи дурахшон ва муъҷизаи замон аст... “Мароми пойтахт”, № 40 (771) 1-уми ноябри соли 2023, саҳифаи 8.

12. Нозир Ёдгорӣ. Афсонаи ҳузнангез ва ҳақиқати гуворои “Роғун”. Нашрияи парлумонии “Садои мардум”, № 136-137 (4719 - 4720) 15-уми ноябри соли 2023, саҳифаи 5 ва № 142 (4725) 20-уми ноябри соли 2023, саҳифаи 2.

БУНЁДИ НЕРУГОҲИ БАРҚИИ ОБИИ “РОҒУН” САҲМИ БОРИЗ

ВА ҲАДАФИ АСОСИЮ ХИРАДМАНДОНАИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ

Бунёди сохтмони бузурги асри ХХ1- Неругоҳи барқи обии “Роғун” на танҳо боиси рушди иқтисоди кишвар ва инчунин ғанӣ гардонидани буҷаи давлат гардида, Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистонро ҳамчун давлати ободу зебо ва худкифо дар миқёси байналмилалӣ обрӯ ва нуфузи иловагӣ мебахшад, балки аз нигоҳи дигар миллати бузурги тоҷикро ҳувияти тоза ато менамояд.

Ҷумҳурии соҳибистиқлолу соҳибиқболи Тоҷикистон бо сарварии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти мамлакат, Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо назардошти он, ки Неругоҳи барқи обии “Роғун” ҳамчун иншооти муҳимму стратегӣ барои амният ва сулҳу суботи минтақаи Осиёи Марказӣ аҳаммияти геостратегии худро дорад, ба идомаи сохтмони ин неругоҳ авлавияти бештар ва аввалиндараҷаи худро медиҳад.

Неругоҳи барқии обии “Роғун”ба сифати лоиҳаи меҳварии саноатӣ шинохта мешавад, ки чархаҳои он яке паси дигаре ба гардиш медароянду дарёи иқтисоду истеҳсолоти миллиро шодоб месозанд ва тавассути ин ҳарду иқтисоди рақамиву инноватсионӣ рушд менамоянд ва мақоми ҷумҳурӣ дар арсаи байналмилалӣ дар ин самт боз ҳам боло хоҳад рафт.

Ин иншооти бузург, ки дар замони соҳибистиқлолӣ бо саъю талош ва иқдоми бунёдкоронаи фарзанди фарзонаи миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рӯйи кор омад, боиси ифтихори ҳар як шаҳрванди кишвар аст. Бидуни тардид, ин корномаи ояндасози давлату миллат шукуҳу эътибори моро дар арсаи ҷаҳонӣ боз ҳам боло бурд ва ҳамзамон хоҳад бурд.

Калидвожаҳо: Неругоҳ, барқ, об, Роғун, иншооти муҳим, стратегӣ, ифтихори миллӣ, саҳм, байналмилалӣ, бунёдгузор, миллат, лоиҳа, давлат.

СТРОИТЕЛЬСТВО ГИДРОЭЛЕКТРОСТАНЦИИ "РОГУН"

ГЛАВНАЯ И МУДРАЯ ЗАДАЧА ЛИДЕРА НАЦИИ

Фундамент великого строительства ХХ1 века – Рогунская ГЭС не только ведет к развитию экономики страны, но и обогащает государственный бюджет, дает независимую Республику Таджикистан как процветающую, красивую и самодостаточную страну заявить о дополнительной репутации и влиянии в международном масштабе, но и с точки зрения другой великой нации, дает таджикскому народу новую идентичность.

Независимая и процветающая Республика Таджикистан под мудрым руководством Основателя национального мира и единства, Президента страны, великого Лидера нации Его Превосходительства Эмомали Рахмона, принимая во внимание, что Рогунская ГЭС как важный и стратегический объект для безопасности, мира и стабильности в Центральноазиатском регионе, имеющий свое геостратегическое значение, придал высший и первостепенный приоритет продолжению строительства этой электро-станции.

Гидроэлектростанция «Рогун» признана проектом промышленной оси, колеса которой вращаются одно за другим и осчастливливают реку национальной экономики и производства, и благодаря этому развиваются как цифровая, так и инновационная экономики, повышается статус республика на международной арене еще выше пойдет в этом направлении.

Это величественное здание, построенное в период независимости усилиями и новаторской инициативой сына нации Эмомали Рахмона, является предметом гордости каждого гражданина страны. Без сомнения, эта работа по строительству будущего государства и нации увеличила нашу славу и престиж на мировой арене и будет продолжать делать это в то же время.

Ключевые слова: Энергия, электричество, вода, Рогун, важные объекты, стратегическое, национальная гордость, вклад, международный, основатель, нация, проект, государство.

CONSTRUCTION OF THE ROGUN HYDROELECTRIC POWER STATION THE MAIN AND WISE TASK OF THE LEADER OF THE NATION

The foundation of the great construction of the 21st century - Rogun HPP not only leads to the development of the country's economy, but also enriches the State budget, gives the independent Republic of Tajikistan as a prosperous, beautiful and self-sufficient country declare additional reputation and influence on an international scale, but also from the point of view of another great nation, gives the Tajik people a new identity.

The independent and prosperous Republic of Tajikistan under the wise leadership of the founder of national peace and unity, the President of the country, the great leader of the nation His Excellency Emomali Rahmon, taking into account that the Rogun HPP as an important and strategic facility for security, peace and stability in the Central Asian region, having its own geostrategic significance, gave the highest and primary priority to the continuation of the construction of this power plant.

The Rogun hydroelectric power station is recognized as an industrial axis project, the wheels of which rotate one after another and make the river of national economy and production happy, and thanks to this, both digital and innovative economies are developing, the status of the republic in the international arena is increasing and will go even higher in this direction.

This majestic building, built during the period of independence through the efforts and innovative initiative of the son of the nation Emomali Rahmon, is a source of pride for every citizen of the country. Without a doubt, this work on building the future state and nation has increased our glory and prestige in the world arena and will continue to do so at the same time.

Key words: Energy, electricity, water, Rogun, important objects, strategic, national pride, contribution, international, founder, nation, project, state.

Сведения об автора: Кенджаев Мухбир Джурабоевич - соискатель Института истории, археология и этнографии имени А. Дониша НАНТ. Телефон: (+992) 93-440-28-86, Е-mail: mukhbirjon.kendzhaev@mail.ru

Information about the authors: Кendzaev Mukhbir Dzhuraboevich - is a competitor of the Departmentof the Institute of History, Archeology and Ethnography named after A. Donisha HАНT. (+992) 93-440-28-86, Е-mail: mukhbirjon.kendzhaev@mail.ru

КЕНҶАЕВ Мухбир Ҷӯрабоевич, Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш

Истиқлол ба Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон – сиёсатмадори дараҷаи ҷаҳониро дод. Имрӯз ӯ машҳуртарин фарзанди Тоҷикистон ва тамоми тоҷикони ҷаҳон ва дӯсти ҳақиқии Афғонистон аст.

Аҳмадшоҳи Масъуд

Мактаби азими сиёсии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хусусиятҳои хоси худро дорост, ки он аз муҳаббати бепоён ба халқу Ватани худ зимни дарки амиқи мардумшиносӣ сарчашма мегирад. Ривояте ҳаст, ки миллатеро Офаридгор дӯст дорад ва амну оромиро насибаш гардонад, барояш шоҳи одилу фозилу фарзонаро лоиқ мебинад ва дар мисоли Пешвои тоҷикон ривояти мазкур беасос набудааст.

Ибтидои солҳои 90-уми асри XX буҳрони шадиди сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ давлати пуриқтидор ва абарқудрати Иттиҳоди Шуравиро аз байн бурд. Дар қатори 15 ҷумҳурии Иттиҳоди Шуравӣ дар таърихи 9 – уми сентябри соли 1991 ҷумҳурии мо низ истиқлолияти давлатии худро ба даст овард. Орзуи чандинасраи мардуми тоҷик амалӣ гардид, лекин дере нагузашта Тоҷикистони тозабунёдро буҳрони шадид фаро гирифта, кишвари мо ба гирдоби ҷанги хонумонсӯзи шаҳрванди мубтало гашт.

Намедонам, ки наҳсӣ аз замин ё зи кайвон буд,

Зи қисмат буд, туҳмат буд, ё васвоси шайтон буд.

Дар кӯтоҳтарин фурсат ҳазорон нафар хонабардӯш, фирорӣ ва кушта шуданд. Қаҳтию гуруснагӣ, харобкориҳои пайдарпай мардумро ба тарки манзилу макони аҷдодӣ маҷбур месохт. Хатари парокандагии давлат ва миллат ба миён омад.

Ба вақти кандани ҷон мардуми бечора нон мегуфт,

Ба рӯйи хон ниҳода бурдаи кунҷора нон мегуфт.

Рӯзҳои мудҳиш ва ноорому мушкили солҳои 1992-1997 дар саҳифаҳои таърихи кишвар бояд боқӣ монад. Миллат бо Куруши Кабиру Исмоили Сомонӣ машҳур буд, ба халқи ҷафокашида Яздони пок Эмомалӣ Раҳмон дод.

Агар бахшад ба мо як Сарвари зеби замон бахшад,

Азизе, раҳнамое, дастгири молу ҷон бахшад.

Дар Иҷлосияи шонздаҳуми таърихии Шурои Олӣ (16-уми ноябри соли 1992) дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд аз 197 вакил ба тарафдории Эмомалӣ Раҳмон 186 нафар вакил овоз доданд. Натиҷаи овоздиҳӣ аз он шаҳодат медод, ки халқи тоҷик дар марҳалаи тақдирсоз симои роҳбари худро дар шахсияте медид, ки бевосита аз байни халқ баромада буд ва барои халқ ҳамчун вакил дар ҷаласаҳо ҳақталошӣ мекард. Аз рӯзҳои аввали раиси Шуро интихоб шудани Эмомалӣ Раҳмон мардум ба фардои дурахшон бовар кард.

Суханони аввалини Эмомалӣ Раҳмон бар ин минвол буд:

“Ман кори худро аз сулҳ сар хоҳам кард”, “Ман тарафдори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд мебошам ва мо бояд ҳама ёру бародар бошем, то ки вазъиятро ором намоем”.

Ӯ барои саодату осоиштагии халқи азизаш аз ягон душворӣ намеҳаросид, чунки ин садои дили ҷавонмарде буд, ки аз миёни мардум баромада, осудаҳолӣ ва оромии кишварашро қарзи ҷавонмардонаи худ меҳисобид ва ба халқи шарафмандаш боварӣ дошт. Ӯ дилпур аз он буд, ки бо такя ба халқи азизаш метавонад ҳамаи монеаҳоро паси сар кунад. Ин садо садои дили ӯ буд ва ба ин садои қалбаш содиқ монд. Ҳамин тавр, роҳбарияти нави сиёсии мамлакат таҳти сарварии Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон интихоб шуда, сохтори конститутсиониро дар мамлакат барқарор кард;

- хатари барҳамхӯрии ҷумҳурӣ ва парокандагии миллатро пешгирӣ намуд;

- тадбирҳои мукаммали аз буҳрони сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии баромадани ҷомеаро ба миён гузошт;

- самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишварро муайян сохта, барои ҳамкориҳои судманд ба кишварҳои ҷаҳон роҳ кушод.

Сарвари давлат ҳамон вақт изҳор намуд, ки мо вазифадорем аввал амнияти давлатро таъмин намоем, артишро созмон дода, милитсия, кумитаи амнияти миллӣ ва дигар сохторҳои ҳифзи ҳуқуқро мустаҳкам намоем, зеро давлате, ки худашро муҳофизат ва ҳуқуқи шаҳрвандонашро таъмин карда наметавонад, арзише надорад.

Бо вуҷуди мушкилоти иқтисодӣ Пешвои миллат ба таъсиси Артиши миллӣ ва барои мустаҳкам намудани сарҳад чораҳои мушаххас андешид. Авфи умум, мубориза ба муқобили ҷинояткорӣ, таъмини маводи озуқаворӣ ва зиёд намудани музди меҳнат яке аз масъалаҳои асосии ҳамонвақта буд. Аз ҳама заруртарин масъала ин сулҳу субот ва оромию амнияти кишварро таъмин намудан буд. Чи хеле ки Пешвои миллат мегӯяд, сарчашмаи истиқлолият аз ваҳдат аст.

Раҳми парвардигори мо омад,

Сулҳи деринтизори мо омад.

Ҷонибҳоро дар атрофи мизи мудаввар ба ҳам оварда, оштии миллиро барқарор кард. Таърих гувоҳ аст, ки то ин дам ягон сарвари давлат рақиби худро ба оштии миллӣ даъват накарда буд.

Фақат бахти накӯи халқи худро муддао дорад,

Худодод аст ӯ, дар чеҳрааш нури Худо дорад.

Бо сайъю талошҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон эътибори Тоҷикистон дар арсаи байналхалқӣ ба маротиб афзудааст. Ҷумҳурии соҳибистиқлоли мо ҳалли чаҳор муаммои муҳими стратегии аср – баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ, дарёфти истиқлолияти энергетикӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ, саноатикунонии босуръатро марҳала ба марҳала муваффақ шуда истодааст.

Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар роҳи дуруст ҷиҳати роҳандозии сиёсати дохиливу хориҷии мамлакат қарор дорад ва ҳар як шаҳрвандро зарур аст, ки дар чунин авзоъ нақши босазои худро дар пешрафти давлату миллат гузорад. Ҳақ ба ҷониби шоир Мирзо Файзалӣ аст, ки гуфтааст:

Ҳама амволи неки дигарашро як тараф мондам,

Фақат бар хотири сулҳе, ки барпо кард дар кишвар,

Ба ин шахси бузургу ҷонфидои миллату Меҳан,

Агар аз дасти ман ояд, гузорам ҳайкалаш аз зар.

Ширин Қурбонова, доктори илмҳои таърих

Муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар АМИТ

Бо фаро расидани Истиқлолият ва забони давлатӣ эълон шудани забони тоҷикӣ масъалаи забон аҳамияти хоса пайдо кард ва ба ҳадде мубрам гардид, ки онро метавон яке аз падидаҳои муҳимми шуури миллӣ ва афкори ҷамъиятии ин солҳо номид.

Эмомалӣ Раҳмон

Аз таърихи башарӣ бармеояд, ки арзишмандтарин муқаддасот барои миллат дар радифи истиқлолу озодӣ, забон ба ҳисоб меравад. Бо дарназардошти аҳамияти хоссааш Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон забонро сарчашмаи ҳастии миллат номидааст. Воқеан, дар ҳама давру замон ягона нишонаи инъикосгари миллату халқиятҳо забон мебошад. Вақте ба таърихи миллатҳо назар меафканем маълум мегардад, ки маҳз забон дар равандҳои тақдирсозу мураккаб кафолати мавҷудияти миллатро дар навбати аввал таъмин намудааст. Дар робита ба ин бояд тазаккур дод, ки забони тоҷикӣ ҳамчун куҳантанрин забон дар минтақа дар тамоми марҳилаҳои сарнавиштсози таърихӣ барои миллати мо нақши сипарро иҷро намудааст. Ин забони тамаддунофар тавассути чеҳраҳои мондагори миллат, ки бо хираду ҷаҳонбинии хеш ба фарҳанги башарӣ саҳм гузоштаанд, то имрӯз моро ҳамчун миллати фарҳангофару тамаддунсолор муаррифӣ намудаистодааст.

Дар ин радиф забон яке аз воситаҳои муҳимтарини инъикоси таърихи пуршебу фарози миллат маҳсуб ёфта, чун оина роҳи сипарикардаи ниёкони моро инъикос менамояд. Таҷрибаи давлатдории ниёкони тоҷикон мо нишон медиҳад, ки аксар сарварони сиёсӣ талош менамуданд, ки ҷиҳати таҳкими аркони давлатдорӣ ва ваҳдату ягонагӣ аз унсурҳои забонӣ истифода намоянд. Чун ба таърихи ташаккул ва рушди забони тоҷикӣ назар меафканем маълум мегардад, ки ниёкони мо ҷиҳати рушду равнақ ва мақоми устуворро касб кардани забони модарӣ чи талошҳое накардаанд. Наъустин маротиба аҷдоди тоҷикон дар аҳди шоҳаншоҳии Ҳахоманишиён таҳти роҳбарии Куруши Кабир (550–529 т.м.) ва пасон дар замони ҳукумати Кушониён таҳти роҳбарии Канишкаи Кабир забони қадимаи форсӣ-тоҷикиро ба сифати забони расмӣ коргузорӣ қабул намуданд. Бояд гуфт, ки унсури марказии тамаддуни аҷдодии моро дар замони сулолаҳои ҳукумрони Варорӯд, Хуросон ва Эрон забон ташкил медод, ки он решаи забони имрӯзаи тоҷикӣ маҳсуб меёфт. Аз замони ҳукумати Ҳахоманишиҳо сангнавиштаҳое то имрӯз боқӣ мондаанд, ки инъикосгари арҷгузорӣ ба забони модарии худ буд. Ба ин мисол шуда метавонад катибаҳои «Бесутун», «Куруши Кабир» ва «Эъломияи ҳуқуқи инсони Куруши Кабир», ки ба забони қадими форсӣ-тоҷикӣ ҳакокӣ шудаанд.

Бо ташаббуси сиёсати фарҳангпарваронаи сулолаҳои ориёитабор минбаъд забони форсӣ-тоҷикии миёна мавқеи назаррасро соҳиб гардид. Дар аҳди ҳукумати Ашкониён ва Сосониён аз шарқи Чин то Осиёи Хурд ва аз Қафқоз то соҳили Уқёнуси Ҳинд забони форсии миёна чун забони расмӣ ва илму фарҳанг эътироф шуда буд. Забони форсии миёна дар муносибатҳои тиҷоратӣ дар заминаи шоҳроҳи Бузурги Абрешим ва дар муносибатҳои дипломатӣ нақши аввалиндараҷаро касб карда буд, ки аз ҳашомати сиёсати фарҳангпарваронаи шоҳаншоҳони Сосониён хабар медод. Ёдгориҳои нодири хаттӣ аз ҷумла «Дарахти асурик», «Ёдгории Заррирон», «Худойнома» ва амсоли инҳо аз ҷойгоҳи устувори забони форсии миёна хабар медиҳад.

Баъди инқирози ҳукумати сулолаҳои маҳаллӣ ва забт кардани минтақа аз ҷониби арабҳо муддате забони арабӣ маъмул буд, вале заминаи устувори забони тоҷикӣ, ки забони илму адаб ва тиҷорат буд, боис гардид, ки аз нав эҳё шавад. Тибқи маълумоти муаррихи асримиёнагӣ Абубакри Наршахӣ амирони арабтабори Хуросон маҷбур шуданд, ки баъзе аз сураҳои китоби муқаддаси дини Ислом «Қуръон»-ро дар солҳои 740-742 ба забони тоҷикӣ тарҷума намоянд. Ҳарчанд муддате забони арабӣ дар доираҳои илмӣ ва адабӣ маъмул буд, вале дар аҳди сулолаи Саффориён, махсусан замони ҳукумронии Яъқуб ибни Лайс забони тоҷикӣ аз нав эҳё шуда, ба сифати забони расмӣ-коргузорӣ қабул гардид. Шоҳи арҷгузор ба арзишҳои миллӣ – Яъқуби ибни Лайс чунин гуфта буд: «Чизе, ки ман андар наёбам, чаро бояд гуфтан?».

Қудрату тавоноӣ ва рақобатпазирии забони тоҷикиро Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бисёр бо тафсил иброз намудаанд: «Вақте ки забони арабӣ ҳампойи футуҳот ва густариши ислом дар як қисми бузурги ҷаҳон фотеҳона қадам зада, забони бисёр давлатҳои муқтадири дунёи қадим, ба монанди забони маҳаллии Испания, лаҳҷаҳои романии Ситсилия, забонҳои барбарии соҳилҳои Африқои Шимолӣ, забони қибтии Миср, забон ва гӯйишҳои оромии Сурия, Фаластин, Ироқ ва ғайраро аз феҳристи забонҳои ҷаҳон нобуд мекард, муҳим он аст, ки забонҳои дар ҳоли ташаккул ва ҳатто бехати эронии мардуми Хуросону Мовароуннаҳрро фурӯ бурда натавонист. Ба иборати дигар, дар миёни миллатҳои зиёди мутеи араб мо ягона мардуме будем, ки забони худро ҳифз карда, аз истиқлоли адабӣ маҳрум намондаем».

Дар муқобили фарҳангу забони арабӣ аксар забонҳои қисми шимолии Африқо ва Шарқи Наздик аз байн рафтанд. Айни замон бо сабаби аз даст додани рукни муҳимми миллат, яъне забони модарӣ ин халқҳо дар Миср, Либия, Ироқ, Марокаш ва Сурия, араб номида мешаванд. Маҳз забони тоҷикӣ дар муқобили чунин як раванди бисёр таъсирпазир ҳастии худро аз даст надод, ки ин аз амалӣ гардидани рисолати бузурги соҳибони он хабар медиҳад.

Наҳзати фикрии шуубия, ки дар саргаҳи он мутаффакирони барҷастаи тоҷик бо ашъору эҷодиёти худ меистоданд, бо мақсади ҳифзи фарҳанги миллӣ ва забони миллат ба амал омад. Дар заминаи хидматҳои намояндагони мактаби шуубия забони тоҷикӣ мақомашро устувор намуд. Яке аз марҳалаҳои «тиллои»-и рушди забони тоҷикӣ ва устувор гардидани ҷойгоҳи он ба аҳди ҳукумронии нахустин давлати миллии тоҷикон Сомониён рост меояд. Амирони сомонӣ дар радифи арҷ гузоштан ба аркони исломӣ, ҳамчунин ба унсурҳои фарҳанги миллӣ ва эҳёи онҳо диққат медоданд. Ҳамин буд, ки бузургтарин пешвоёни забон ва адабиёти тоҷик Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ, Абулқосими Фирдавсӣ ва барҷастатарин олимони асрҳои миёна чун Абурайҳони Берунӣ, Ибни Сино, Носири Хусрав ва пайравону шогирдони онҳо маъруфтарин осори илмии он давраро ба забони модарии хеш навиштаанд.

Пас аз инқирози ҳукумати Сомониён дар манотиқи Мовароуннаҳру Хуросон ҳарчанд сулолаҳои тоҷиктабор аз истиқлоли сиёсӣ муддате маҳрум гардиданд, вале истиқлоли фарҳангии онҳо пойбарҷо буд. Фаъолияти барҷастаи олимон ва шуарои тоҷик дар асрҳои минбаъда боис шуд, ки забони тоҷикӣ чун забони расмӣ ва илму адаб аз ҷониби сулолаҳои дигар қабул гардад. Дар аҳди Ғазнавиён, Салчуқиён, Хоразмшоҳиён, Темуриён, Шайбониён, Аштархониён, Манғетиҳо, ки дар сарзамини тоҷикон ҳукумат доштанд, забони тоҷикӣ дар натиҷаи талоши абармадони илму ирфон ба монанди Абулфазли Байҳақӣ, Абулқосим Фирдавсӣ, Умари Хаём, Абдураҳмони Ҷомӣ, Аҳмади Дониш ва даҳҳо тан аз дигар мутафаккирон ба сифати забони давлатӣ қабул шуд.

Муддати асрҳои вопасини начандон мусоид ва гоҳе ниҳоят фоҷиабор соҳибони ин забон яке аз ғанитарин адабиёт, шеър ва тулонитарин ҳамосаи миллии ҷаҳонро офариданд. Аз лиҳози миқдор, рангорангии мавзуъ, вусъати андеша, матлаби ҳакимона ва ғайра низ он дар дунё камназир аст.

Новобаста аз он ки сиёсати баъзе аз ҳокимони асрҳои охир боиси тақсими қаламрави паҳновари интишори забони тоҷикӣ шуданду миёни ҳамзабонон бо сабабҳои мухталиф ҷудоӣ андохтанд ва ё мамониату маҳдудиятҳое дар роҳи такомули забон эҷод намуданд, вале онро нобуд ва ё дигаргун сохта натавонистанд.

Бояд гуфт, ки дар ибтидои асри ХХ баъди 1000-соли ба сифати забони давлатӣ амал кардани забони тоҷикӣ аз боиси таъсири идеологияҳои зиддитоҷикӣ, махсусан пантуркизм муддате забони тоҷикӣ мақоми худро аз даст дод. Дар замони ҳукумати шуравӣ низ мавқеи забони тоҷикӣ то ҷое коста гардид, вале талошу эҷодиёти зиёиёни арҷгузор ба фарҳангу забони миллат боис шуд, ки соли 1989 забони тоҷикӣ ба сифати забони расмӣ қабул гардад.

Истиқлоли давлатӣ ба миллати куҳанбунёду тамаддунофари тоҷик имкон дод, ки дар заминаи соҳибихтиёрии миллӣ ба арзишҳои миллию фарҳангӣ арҷ гузорад. Имрӯз дар заминаи сиёсати хирадмандона ва фарҳангпарварони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон забони тоҷикӣ чун яке аз аркони муҳимми давлатдорӣ дар роҳи рушду такомул қарор дорад. Пешвои миллат забонро чун кафили ҳастии миллат дониста, дар самти устувор намудани мақоми ин арзиши олии миллат як қатор ташаббусҳои саривақтӣ ва муҳимро дар амал татбиқ намуданд. Сарвари давлат дар сатҳи байналмилалӣ бо ташаббусу пешниҳодҳои хеш забони моро муаррифӣ намуда, онро ба забон сулҳу субот ва ба ҳам овардани мардумони ҷаҳон мубаддал гардонидаистодааст.

Дар айни замон миллати куҳанбунёди тоҷикро зарур аст, ки дар пайравӣ аз ниёкони хеш ва сиёсати фарҳангпарваронаи Пешвои муаззами миллат ба ин арзиши миллӣ арҷ гузошта, онро ҳифз намояд. Ҳифзи забон кафолати мондагории миллат аст. Зарур аст, ки забони тоҷикиро чун восиати аз худ кардани забонҳои хориҷӣ истифода намуд. Дар ҳоле, ки мо забони хешро ба сатҳи лозима намедонем ҳеҷ гоҳ дар роҳи омӯзиши забони дигар муваффақ намешавем. Қишри зиёии ҷомеаро низ зарур аст, ки тавассути осори хеш ва таълифи он бо забони ноби тоҷикӣ дар устувор гардидани забони миллат саҳмгузор бошанд. Дар сатҳи оилаҳо низ зарур аст, ки бо забони ноби тоҷикӣ муколама кард. Мутаассифона имрӯзҳо мо мушоҳида менамоем, ки баъзан дар дохили оилаҳо ба ин арзиши миллӣ арҷ гузошта намешавад ва бо забони дигаре муколама менамоянд, ки чунин ҳолат паёмади манфӣ дорад. Зарур аст, ки дар дохили оила бо насли наврас ба забони ноби модарӣ ҳарф заду муҳиммияти арҷ гузоштан ба ин унсури меҳварии миллатро шарҳу тавзеҳ дод. Фарзанди тоҷик аз оила бояд ба ҷомеа бо забони тоҷикӣ ва фарҳанги миллӣ ворид шавад. Дар раванди бунёди давлатдории миллӣ яке аз шартҳои асосӣ ва меҳварӣ ҳифзу гиромидошти забони миллӣ маҳсуб меёбад.

Хушвахтзода Қ.Х. – Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ

Забони миллӣ яке аз рукнҳои асосии давлатдорӣ буда, дар пойдорӣ ва таҳкими давлати миллӣ мақом ва нақши муҳим дорад. Забон дар ҳама давру замонҳо яке аз сарчашмаҳои асосии Истиқлолияти миллӣ ва омили муҳими ташаккули миллат мебошад. Таърих гувоҳ аст, ки пас аз пош хӯрдани давлати Сомониён, ки халқи тоҷик давлатдории худро аз даст дода буд, вале забони тоҷикиро ҳамчун забони давлатӣ дар мақоми поянда устувор нигоҳ дошта тавонист. Забон неъмати бебаҳоест, ки инсон онро аз замонҳои қадим истифода мебарад. Он яке аз унсурҳои асосии фарқкунандаи инсон аз махлуқоти дигар аст.

Дар ҳар давру замон одамон ба он чун муқаддастарин, заруртарин ва пояндатарин дороии худ муносибат намуда, маъмулан барои таъмини волоияти он мекӯшанд. Халқу мардуме, ки забонашро маҳфуз дошта наметавонад, ногузир аз он маҳрум мегардад. Аз ин ҷост, ки ҳар як соҳибзабон дар рушди забони хеш саҳмгузор бояд бошад. Тоҷикон, хушбахтона, яке аз он камтарин мардум, ки забони худро дар дудмони куҳани таърих хубу марғуб нигоҳ дошта, на танҳо мавҷудияташро, балки рушдашро таъмин карда меояд. Ба вижа дар даҳсолаҳои охир, ки равиши ҷаҳонишавии арзишҳои моддию маънавӣ доираи имконоти рушди забонҳои хурдро торафт маҳдуд менамояд, масъалаи ҳифозати забони миллӣ беш аз пеш доғтар мегардад, зеро, забони тоҷикӣ дар масири мавҷудияташ борҳо рушду нумӯъ карда, маротибаҳо равнақу инқирозро аз сар гузаронидааст. Охирин марҳалаи рушду ғаномандии он ба солҳои 80-и асри ХХ ва оғози садаи ХХI рост меояд. Дар ин давра ба шарофати қувват гирифтани худогоҳию ҳуввияти миллию расидан ба истиқлоли давлатӣ забони тоҷикӣ беш аз ҳарвақта аҳамияти амалию ҳаётӣ пайдо кард.

Замони ба даст овардани Истиқлол бо ибтикори Асосгузори сулҳуваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мақоми сиёсӣ ва иҷтимоию фарҳангии забони тоҷикӣ тағйир ёфта, он на танҳо дар манотиқи Тоҷикистон балки да арсаи ҷаҳонӣ обрӯву эътибор пайдо намуд. Бо дарки хусусияти муттаҳидгардонӣ ва ваҳдатсозии забон Пешвои миллат онро ҳамчун як рукни устувору побарҷои давлатдории навини тоҷикон эътироф намуданд. Маҳз хидматматҳои беназир ва шоёни Пешвои миллат буд, ки ин забон дар созмонҳои бонуфузи ҷаҳонӣ садо медиҳад. Ҳамчунин, Пешвои миллат дар таълифоти илмию пажуҳишиашон муҳимтарин масоили таърихи тоҷиконро дар ҳамбастагӣ бо масъалаи забон баррасӣ мекунанд ва иртиботи бевоситаи ин ду рукни муҳими милатсоз ва давлатсозро пайваста таъкид месозанд. Дар шароити имрӯзаи ҷаҳони муосир арҷгузорӣ ба рукнҳои давлатсози ҷомеа - забон, фарҳанг, тамаддун ва анъанаҳои миллӣ бамаротиб зиёд мегардад, зеро раванди ҷаҳонишавӣ ду ҷанба- мусбат ва манфӣ дорад ва дар баробари хусусияти ҷаҳонӣ касб кардани урфу одатҳои миллӣ, аз ҷониби дигар, хатари кам шудани мавқеъ ва нуфуз ва аз байн рафтани онҳо, бахусус забонҳои миллӣ пеш меояд. Бино ба назари пажуҳишгарон дар сад соли оянда хатари аз байн рафтани тақрибан ҳаштод дарсади забонҳои дунё вуҷуд дорад. Бо назардошти ин, Ҳукумати Тоҷикистон ҷиҳати рушду такомули забони тоҷикӣ ҳамвора чорасозӣ мекунад ва таваҷҷуҳи шахсии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба ин масъала намунаи беҳтарини ҳифзи арзишҳои миллӣ ба ҳисоб меравад. Чунки забон василаи сохтани ҳуввияти миллист, шахсе ки асолати худро мешиносад, аз Ватан ва муқаддасоти миллӣ ифтихор мекунад ва бадин васила худшинос ва худогоҳ мегардад. Яъне, забон қисми таркибии ҳуввияти миллӣ буда, воситаи заминасоз барои падидории ифтихори миллӣ дар замири ҳамватанон аст. Ҳамин таваҷҷуҳу ғамхорӣ ва ҳисси баланди худшиносии Президент буд, ки бо тасмими номбурда соли 2008 “Соли бузургдошти забони тоҷикӣ” эълон гардид. Баргузории чорабиниҳои ҷашнӣ эҳсоси худшиносии ҷомеаро бамаротиб боло бурд. Нашри асари дуҷилдаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Забони миллат-ҳастии миллат” – ро падидаи нодир ва беназир дар амри таърихи пайдоиш, ташаккул ва рушди забони тоҷикӣ баршумурдан мумкин аст. Ба андешаи мо, «Забони миллат-ҳастии миллат» асари арзишманди дорои хусусияти энсиклопедӣ буда, аз рӯйи хислат, мавзуъ, муҳтаво, равиши таҳқиқ, навгонӣ, фарогирии мавод, дастабандии таърихи ташаккул, сохти дастурии забони тоҷикӣ, арзёбии куллии масоили забону адабиёт, забон ва тарзи баён дастоварди беназир, таҳқиқоти пурарзиш ва саҳифаи тоза дар илми забоншиносии замони истиқлол маҳсуб мегардад. Маводи арзишманди онро метавон ба сифати дастури таълим дар дарсҳои забон, адабиёт ва таърих мавриди истифода қарар дод.

Бо вуҷуди ҳамаи ин пешравиҳову густариши забони яке аз масъалаи муҳими нигоҳ доштани асолат ва покизагии забони модарӣ аз мавзуъҳои муҳими ҷомеаи имрӯза табдил ёфтааст. Чӣ тавре ки дар кӯчаву хиёбонҳо, бахусус дар шабакаҳои иҷтимоӣ, ки доираи васеидонишҷӯён ва хонандагонро фаро гирифтааст муоширати онҳо бо забони дурушту пурғалат ва омехта сурат мегирад.

Имрӯз дар байни ҷавонон омӯзиши забонҳои хориҷа ба тадриҷ густариш ёфта истодааст. Мутаассифона онҳо забони шевои худро бо забонҳои бегона омехта намуда, зебоӣ ва асолати онро аз байн мебаранд. Аз ин рӯ зарур аст, ки тамоми асарҳои илмиро на бо забони бегона балки бо забони худ иншо намоем. Ҳар қадаре ки бо забони бегона гуфтугӯ намоем, ҳамон қадар асолати забонро аз даст медиҳем. Вақте ки асолати забон аз даст меравад, забон ногузир маҳкум ба нобудӣ мешавад. Донишмандони тоҷик бояд саъй намоянд, ки дар баробари таълифи асар ба забони модарӣ, асарҳои худро бештар ба саҳифаи сомонаҳои интернет ворид намуда, забони ширину шевои тоҷикиро дар зеҳни мардум мақом диҳанд ва худашон низ дигар забонҳоро хуб омӯзанду асар ва кашфиётҳои навтарини илму фанро ба забони тоҷикӣ баргардон кунанд.

Хушбахтона таваҷҷуҳи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар хусуси омӯзиши забони давлатӣ ва таълими босамари он дар назди забоншиносон, мутахассисони соҳа ва устодони соҳибтаҷриба илова ба таҷдиди усули таълим, инчунин усули инноватсионии тадрис ва истифодаи воситаҳои технологияи муосири таълим ва дар ҳамин замина таълифи китобҳои дарсиро бо атрибутҳои миллӣ ба миён гузошт. Чунин талабот дар ҷодаи омӯзиш ва парвариш тафаккури навро ба вуҷуд меорад, зеро мутобиқи Консепсияи миллии тарбия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон асоси методологии тарбияро дар кишвари мо тафаккури нави сиёсӣ ва фарҳангӣ ташкил медиҳад, ки моҳияти он таҳкими истиқлолияти давлатӣ, ваҳдату худшиносии миллӣ, ҳисси ватандӯстию ватанпарастӣ, таъмини амнияти давлату миллат, ҳифзи тамомияти арзӣ ва манфиатҳои умумимиллӣ мебошад.

Мутахассиси бахши маҷаллаҳои тиббии шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтии АМИТ Юлдошева З.И.

Чуноне ки маълум аст, ҳамасола 5-уми октябр дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ифтихору сарбаландӣ таҷлил мегардад.

Забони тоҷикӣ забони модарии садҳо нобиғаҳо ба монанди Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ, Абдураҳмони Ҷомӣ, Ҷалолиддини Румӣ, Саъдии Шерозӣ, Умари Хайём, Садриддин Айнию Мирзо Турсунзода ба ҳисоб меравад, ки ҳама бо ин забон шеъру ғазал, маснавию рубоӣ, панду андарз, роману ҳикоя ва дигар ашъори оламшумулро эҷод намудаанд. Забон ин таъминкунандаи ҳастии давлат, ифодакунандаи рамзи миллат ва воситаи муҳимтарини алоқаи байни одамон ба шумор меравад. Таърих гувоҳ аст, ки забони тоҷикӣ то ба ин давра чандин тазодҳо ва пайраҳаҳои басо мураккабро тай намуда, то ба имрӯз омада расидааст.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аз замони ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ забони тоҷикӣ ҳамчун муқаддасоти давлатӣ эълон шуда, мақому мартабаи хосаро касб намуд. Дар мавриди ҳимоя, пуштибонӣ ва рушду густариши забони тоҷикӣ, нақш ва мавқеи шахсияти таърихӣ,

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон басо бузургу беназир аст. Маҳз бо шарофати ин марди хирадманду дурандеш силсилаи қонуну қарорҳо оид ба забони тоҷикӣ қабул ва мавриди амал қарор гирифтанд, ки онҳо мақому манзалати забони тоҷикиро хело боло бурдаанд.

Чуноне ки Пешвои муаззами миллат дар як баромадашон иброз намуда буданд: «Забон рукни асосии миллат ва давлат аст. Миллату давлат соҳиб ва пуштибони забонанд. Забон омили асосии рушду камоли миллат ва давлат аст. Ин аст, ки забон ва давлату миллат дар паноҳи якдигаранд». Пуштибонӣ аз забон ва поку беолоиш нигоҳ доштани он натанҳо вазифаи миллату давлат, балки вазифаи муқаддаси ҳар як фарди хирадманд ва худогоҳи тоҷик мебошад.

Дар ин росто маврид ба тазаккур аст, ки то имрӯз китоби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҳти унвони “Забони миллат – ҳастии миллат” дар ду ҷилд ба нашр расида, пешниҳоди хонандагон гардидааст.

Роҳбари давлат ҳадафи аслии чопи китобро дар сарсухан чунин баён кардаанд: «Барои ман забони тоҷикӣ на танҳо воситаи гуфтугӯю муошират ба шумор меравад, балки болотар аз он, шиносномаи миллати азизам, рӯҳу поки гузаштагонам ва оинаи осори ниёконам мебошад. Аз ин рӯ, ман ба ин забони шевои шоирона сидқан арҷ мегузорам, бо ҳисси баланди ватандӯстӣ аз минбарҳои баланд бо ин забон сухан мегӯям, аз лаҳни шакарину дилнишинаш лаззати маънавӣ мебарам ва ҳастиамро бо ҳастии забон пайванд медонам”.

Давоми солҳои соҳибистиқлолӣ Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо дар минбарҳои баланди ҷаҳонӣ бо забони ноби тоҷикӣ суханронӣ намудаанд, ки мояи ифтихору сарфарозии ҳар як тоҷик аст.

Бояд қайд намуд, ки дар даврони соҳибистиқлолии Ҷумҳурии Тоҷикстон дар баробари пешрафти ҳамаи соҳаҳо, забони тоҷикӣ низ рушд намуд. Дар ин давра олимону муҳаққиқони зиёд масъалаҳои гуногуни забониро мавриди пажуҳиш қарор дода, рисолаҳои номзадию докторӣ дифоъ намуданд. Забони тоҷикӣ дар фазои озодию соҳибистиқлолии кишвар рушду нумӯъ намуд. Насли ҷавонро зарур аст, ки забони модариро софу беолоиш нигоҳ дошта, таъриху фарҳанг, пешрафту шукуфоии ватани азизамонро бо ин забони ноб руи қоғаз оварда, чун гавҳараки чашм ҳифз намоянд.

Наҷмиддинов А. - ходими илмии шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои филология

Забон дар даҳон, эй хирадманд чист?

Калиди дари ганҷи соҳибҳунар.

Чу дар баста бошад, чӣ донад кассе,

Ки ҷавҳарфурӯш аст ё пилавар.

Забон воситаи муҳимтарини алоқаи байни одамон аст. Ҷомеа ва забон баробар пайдо шудаанд ва зуҳури ҳар ду ба меҳнат вобастагӣ дорад. Забон ин асоси миллат буда, яъне оинаи фарҳангӣ халқ аст.

Инсон фикри худро бо роҳҳои гуногун (имову ишора, рафтор, ранг, садо) ифода карда метавонад, аммо воситаи умдаи ифодаи фикр забон аст. Ҳар як забони зинда аз ҳастии ин ё он миллат дарак медиҳад. Ҳамин тавр, вобаста ба рушди ҷомеа забонҳо низ инкишоф ёфта, ба дараҷаи миллӣ расиданд.

Забони тоҷикӣ яке аз забонҳои бостонӣ ва соҳибхати олам буда, се марҳалаи тӯлонии инкишофро аз cap гузаронидааст: забони форсии қадим, забони форсии миёна ва забони форсии нав. Зиёда аз ҳазор сол аст, ки халқи тоҷик бо забони шевои тоҷикӣ гуфтугӯ карда, фарҳанги беназири худро чун хатти сабз аз як китоб ба китоби дигари таърих сабт мекунад. Шоирону нависандагон ва донишмандони оламшумул, мисли Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Сино, Носири Хусрав, Камоли Хуҷандӣ, Ҳофиз, Саъдӣ, Бедил, Аҳмади Дониш, Айнӣ асарҳои ҷовидонаву орифонаи худро бо забони тоҷикӣ эҷод карда, шӯҳрати ин забонро боз афзунтар гардонидаанд.

Тоҷикон забони худро ниҳоят дӯст медоранд. Новобаста аз фишори чандинкаратаи аҷнабиён ин забон завол наёфта, баръакс асолати таърихии худро нигоҳ дошт. Маҳз тавассути ҳамин забон халқи тоҷик ҳастии худро ҳифз намуд. Ба ин маънӣ Бозор Собир дар шеъри «Забони Ватан» чунин мегӯяд:

... Аз сари сад минбар афтоданд нозирҳои ӯ,

То наафтанд аз забони хештан.

Дар сари сад дор ҷон доданд шоирҳои ӯ,

То наафтад бар замин қадри сухан...

Дар замони салтанати Тоҳириёну Саффориён ва Сомониён забони тоҷикӣ мақоми шоистае касб карда, доираи васеъро фаро гирифта буд.

Баъди Инқилоб ва арзи ҳастӣ намудани Ҷумҳурии Тоҷикистон давраи нави инкишофи забони адабии тоҷик оғоз ёфт. Забони адабии китобӣ ба забони гуфтугӯии мардум наздик гардид. Тавлиди асарҳои устод Айнӣ мисли «Одина», «Марги судхӯр», «Ҷаллодони Бухоро», «Дохунда» ба рушди забони тоҷикӣ мусоидат намуда, боғи фарҳангии миллатро зиннат доданд.

Минбаъд нависандагону шоирони муосири тоҷик, мисли Мирзо Турсунзода, Абулқосим Лоҳутӣ, Ҷалол Икромӣ, Сотим Улуғзода, Ҳабиб Юсуфӣ, Мӯъмин Қаноат, Бозор Собир, Лоиқ Шералӣ ва дигарон мисли гузаштагони худ чароғи забони модариро фурӯзон доштанд. Барҳақ шоири тавоно Муъмин Қаноат мегуяд:

... Баҳри ман танҳо забони модарист, ҳамчу шири модар аст,

Баҳри ӯ ташбеҳи дигар нест, нест, чунки меҳри модар аст.

Оре, ҳастии ҳар як халқу миллат ба забони ӯ марбут аст. Ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон низ вазифадор аст, ки забони модарии хешро гиромӣ дошта, дигаронро низ баҳри фарогирии он талқин намояд. Татбиқи ҳамаҷонибаи Қонуни забон дар ҳаёт ба нангу номуси ҳар яки мо вобаста аст. Ҳафзи ин сарвати беназири миллат барои донистани дигар забонҳо ҳамаҷониба мусоидат мекунад. Ope:

Ҳар кас бо забони худ сухандон гардад,

Омӯхтани сад забон-ш осон гардад.

Ҷашни забон, ки ба ҳукми анъана даромадааст, аз тасвиби Қонуни забони Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз ёфт. Дар ҳақиқат, он рӯз, яъне 22 июли соли 1989, ки Иҷлосияи даҳуми Шӯрои Олии Ҷӯмҳурии Тоҷикистон қабули Қонуни забонро эълон дошт, барои тоҷикон рӯзи таърихӣ гардид. Мақоми давлатӣ пайдо кардани Қонуни забон бори дигар моро ба донистани нозукиҳои забони модарӣ ҳидоят мекунад. Аз ин рӯ, беғалат навиштану донистани меъёр ва қоидаҳои забон ҳастии ин рукни асосии миллатро таъмин мекунад. Илова дар ин, лозим аст, ки ба забони модарии худ садоқат ва муҳаббати бепоён дошта бошем, зеро эҳёи забон пурарзиштарин мероси мо ба наслҳои оянда хоҳад буд

Наҷибуллоҳи РӮЗИ Н.И.Т., Мудири озмоишгоҳи технологияҳои компютери МТТИ АМИТ

Забон аз рукнҳои асосии давлатдории миллист, ки дар пойдорӣ ва суботи давлати миллӣ мақому нақши муҳим дорад ва аз ҳамин хотир аст, ки мо дар Тоҷикистон забони миллатро ҳастии миллат ва бунёду пояи давлат эълон кардаем.

Эмомалӣ Раҳмон

Истиқлолият неъмати волотарин аст, зеро арзишмандтарин ва пурқиматтарин дастоварди миллати тоҷик дар садсолаи охир ба ҳисоб меравад. Ба даст овардани Истиқлолият як бурди бузургу беҳамто дар низоми давлатдорист, вале нигоҳ доштану мукаммалсозии он заҳмату масъулияту беқиёсро талаб мекунад. Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1991 истиқлолиятро ба даст овард, аммо мутаассифона, як сол нагузашта ҷанги шаҳрвандӣ оғоз ёфт. Зеро ки ҳамон давраҳо барои миллати мо як шахсияти фавқуллодаи сиёсӣ лозим буд, ки баъзе норасоиҳои аз замони Шуравӣ меросмондаро ба танзим дарорад. Хушбахтона, Худованд ба миллати тоҷик Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ҳадя намуд. То имрӯз, яъне зиёда аз 33 соли Истиқлолият бо сиёсати оқилонаи пешгирифтаи Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон самтҳо ва паҳлуҳои мухталифи фаъолияти Ҷумҳурии мо бо суръат рушду нумуъ кард, ки забон яке аз онҳо мебошад. Инкишофи ботадриҷу муназзами ҳама ҷабҳаҳои забони муосири тоҷикро дар ин муддати начандон тулонии Истиқлолият равшан мушоҳида кардан мумкин аст. Забони тоҷикӣ акнун фақат забони кӯчаву бозор нест. Шаклҳои адабии он сол аз сол сайқал ёфта, нерӯманд ва тавоно мешаванд ва ба ҳама соҳаҳои ҳаёти мардум ворид мегарданд. Сабку услубҳои мухталиф, жанрҳои гуногуни нигориш ва гуфтор бо он фароҳам омадаанд ва мунтазам суфта мегарданд. Шакли шифоҳии забони адабӣ низ то рафт аз шакли хаттии он фарқ намуда ба нишонаву хосиятҳои назаррас соҳиб мешавад. Имрӯз забони тоҷикӣ ба бузургтарин сармоя ва муҳимтарин омили нигаҳдорӣ, ҳимоя ва интиқолдиҳандаи фарҳангу тамаддун ва суннату анъанаҳо дар ҳифзи асолати миллӣ мубаддал гардидааст. Аз ин сабаб, олимони соҳа низ барои таҳқиқи паҳлуҳои мухталифи забонамон кӯшиш ба харҷ дода истодаанд.

Аз лаҳзаи ба тасвиб расидани Қонуни Забони давлатӣ бо кӯшишу заҳматҳои роҳбарияти Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ оид ба иҷроиши паҳлӯҳои Қонуни Забони тоҷикӣ дар ин боргоҳи илм назоратро пурзӯр намудааст. Мудом аз рафти иҷроиши қонуни мазкур чӣ дар ҳуҷҷатнигориҳо ва чӣ дар самти пешбурди илму таълим роҳбарияти Институт ҳамвора дар ҷаласаҳои худ ва Шурои олимони Институт гузоришу маълумотҳо манзур медорад.

Дар оғоз баҳри амалӣ гардидани паҳлӯҳои асосии Қонуни мазкур хеле монеагиҳо садди роҳ мегардиданд. Ва ҳатто лаҳзаҳое буданд, ки баъзе ашхос аз қабули Қонуни мазкур рӯҳафтода гардидаву боис ба малулашон гардида буд. Душвор буд, дар ҷорӣ намудани Қонуни забон ва иҷроиши он дар яке аз соҳаҳои мушкилу душвори иқтисодиёти кишвар – соҳаи геология. Зеро бештари шахсиятҳо ва олимони соҳа то он рӯз дар фаъолияти худ ягон маротиба баромаде ва ё худ мақолаеро бо забони равони тоҷикӣ ифшо накарда буданду дар фикри он ҳам набуданд, ки замоне мерасаду ин Қонун ба тасвиб мерасад.

Хушбахтона, имрӯз дар илми геологияи тоҷик, чӣ дар истеҳсолоти геология ва чӣ дар муассисаҳои таълимии он ҳимояи ҳисоботҳо ва баъзан рисолаҳои илмӣ низ бо забони давлатӣ сурат мегиранд, ки боис ба зикр аст. Бояд қайд намуд, ки дар ҳоли имрӯз дар Институт ҳама ҳуҷҷатгузориву мактубҳои содиротӣ бо забони давлатӣ омода карда мешаванд. Хоса, маърӯзаҳои илмии олимони ҷавони Институт дар конфронсу семинарҳои илмӣ бо забони давлатӣ сурат мегиранд.

Дар ин асно нафароневу шахсиятҳое пайдо гардиданд, ки барои тадбиқи амалии қонуни мазкур ба навиштану эҷоди китобу васоити таълимиву методӣ ва ҳатто илмӣ оғоз карданд. Нахустин китоби дарсӣ дар соҳаи геология аз ҷониби нахустинакадемикзани тоҷик Сороҷон Юсупова бо номи “Геология бо унсурҳои минералогия” ҳанӯз солҳои 60-уми қарни гузашта рӯйи чоп омада буд. Пас он китоби “Минералогия” бо забони равони модарӣ соли 1997 аз ҷониби профессор Файзиев А.Р. рӯйи чоп омад. Имрӯз сатҳи иҷроиши Қонуни Забони тоҷикӣ дар ҳама муассисаҳову корхонаҳои соҳаи геологияи тоҷик ботадриҷ ба иҷро расида истодааст ва як пешравиву навоварие дар ин самт ба назар мерасад. Танҳо дар мавриди истифодаи баъзе истилоҳоти геологӣ дар навиштани мақолаҳои илмиву ифшои китобу воситаҳои таълимӣ нофаҳмиҳо ҷой доранд, ки онҳо ислоҳталабанд. Ин ҷо кӯмаки Кумитаи истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон зарур аст.

Маҳз забон буд, ки аз қаъри таъриху кашмакашиҳои сиёсӣ миллати тоҷикро ба сони мурғи самандар берун овард ва умедашро ба ваҳдату якдилӣ ва ояндаи дурахшон дучанд намуд. Ба қавли устод Бозор Собир:

Лек лафзи модарияш, ҳамчу шири модараш.

Дар забону дар даҳонаш монд, монд.

Ҳарсухан бо шири модар,

Сахт шуд дар устухонаш монд, монд.

Ф. Ғ. Ғафуров - мудири лабораторияи ИГСЗТС АМИТ, доктори илмҳои геология ва минералогия

“Дастоварди бузурги мо дар бахши сиёсати забон аз ин иборат аст, ки забони давлатӣ дар марҳалаи кӯтоҳ, вале ниҳоят ҳассоси таърихӣ нақши ваҳдатофариро адо намуд”.

Эмомалӣ РАҲМОН

Бояд қайд кард, ки баъди ба сари кор омадани Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, моҳи декабри соли 1992 ва нисбатан ором гаштани вазъият дар қаламрави кишварамон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти сарварии хирадмандонаи ҳомию пуштибони забони тоҷикӣ Ҷаноби Олӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз пайи ҳалли масъалаҳои забон гардиданд, ки ба ин васила ҳамасола ҷашни Рӯзи забони давлатӣ таҷлил гардида, ҳамзамон бо мақсади татбиқи Қонуни забони тоҷикӣ чорабиниҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таври пайваста ва марҳала ба марҳала иҷро мегарданд.

Тавре аз таърихи гузашта бармеояд дар натиҷаи ин гуна саъю талошҳо рӯзи 22-юми июли соли 1989 Қонун «Дар бораи забони тоҷикӣ» қабул шуд. Аз ҳамон сол инҷониб гузаронидани Рӯзи забони тоҷикӣ дар қаламрави кишварамон ҳамасола дар санаи 22-юми июл таҷлил мешуд.

Ҳамин тариқ, метавон хулоса намуд, ки таҳаввул ва тағйироте, ки дар солҳои аввали соҳибистиқлолӣ ва айни замон ба он дучор гардидааст, хеле бунёдӣ ва сарнавиштсоз маҳсуб ёфта, аслан гирем аз давраҳои охири мавҷудияти даврони Шуравӣ маншаъ мегирад.

Аз ин рӯ, марҳалабандии инкишофу густариши забони тоҷикиро дар даврони соҳибистиқлолӣ ба се давраи асосӣ метавон тақсимбандӣ намуд, аз ҷумла: даврони бозсозӣ ва оғози Истиқлол – солҳои 1985-1992, даврони гузариш солҳои 1993 – 2009 ва ниҳоятан соҳиби мақоми давлатӣ гардидан – солҳои 2009 – 2020 мебошанд.

Бар замми ин метавон гуфт, ки нимаи дуюми солҳои 2000 – 2010 як давраи басо ҳам пурсамари рушду густариши забони давлатӣ дар даврони Истиқлол мебошад. Умуман гирем соли 2000-ум соли гардиши куллӣ дар самти сиёсати забони давлатӣ ба ҳисоб меравад.

Чунки маҳз соли 2000 ҷараёни гузариши муассисаҳои давлатӣ ва ғайридавлатии қаламрави кишварамон ва ҳамзамон тамоми сохторҳои қудратии ҷумҳурӣ ба забони давлатӣ боз ҳам бештар қувват гирифт. Зеро ба таври пурра ба роҳ мондани коргузорӣ ба забони давлатӣ, бар замми ин қабули оинномаҳо, амру фармонҳо, гузоришҳо ва ҳамзамон тасдиқу тарҷума шудани онҳо ба забони дар тамоми ҷузъу сохторҳои Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон аҳаммияти боризи худро доштанд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша ва дар ҳама маврид ҳомию пуштибони забони модарии мо ба ҳисоб мераванд.Ба ифодаи Шоири халқииТоҷикистон Муҳаммад Ғоиб:

Забонрову суханро зинда кардӣ,

Бузургонро, Ватанро зинда кардӣ.

Феълан дар тобеияти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ фаъолият менамояд. Бунёдгузории он ба ташкили Базаи тоҷикистонии Академияи илмҳои Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон, ки дар ҳайати он мувофиқи қарори Президиуми АИ ИҶШС аз 17-уми марти 1932 сектори таъриху забон таъсис ёфт, вобаста аст. Дар асоси он 19-уми ноябри 1940 Институти таърих, забон ва адабиёт ташкил гардид ва чун муассисаи мустақили илмӣ ба ҳайати Шуъбаи тоҷикистонии АИ ИҶШС ворид шуд.

Баъд аз таъсиси Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1951 тибқи қарори Шурои Вазирони Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон дар таърихи 14. 04. 1951 ҳамчун муассисаи мустақил ташкил ёфт. Ба муносибати ҷашни 1100-солагии маликушшуаро Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ соли 1958 номи ин шоири бузургро гирифт. Ҳоло ин институт дар тобеияти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон қарор дорад.

Соли 2004 ҷашни 70-умин солгарди Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣдар сатҳи баланд таҷлил гардид. Президенти мамлакат Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баробари арҷгузорӣ ба забони модарӣ ҳамзамон дар назди зиёиён ва махсусан кормандони ин ниҳоди зарурӣ як силсила вазифаҳои мушаххас гузошта, инчунин ба фаъолияти илмию амалиаш баҳои сазовор дода, аз ҷумла чунин ибрози андеша карда буданд: “Яке аз вазифаҳои асосӣ ва пурифтихори Институти забон ва адабиёт дар давраи истиқлол пеш аз ҳама пуштибонӣ ва густариши забони давлатӣ, таҳкиму мақому мартабаи он аз ҳисоби захираи забони классикӣ ва халқӣсуфтаву ғанитар намудани забони адабӣ, оммафаҳм сохтани забони матбуоти даврӣ, пеш аз ҳама китобҳои дарсӣ ва ҳамзамон поку беолоиш нигоҳ доштани забони нобу пурғановатамон мебошад. Инчунин зарурати эҷод ва эҳёи забони илмии тоҷикӣ кайҳо расидааст, ки ин ҳам аз ҷумлаи вазифаҳои муҳиммтарини муҳаққиқон ва зиёиён, хусусан Институти забон ва адабиёт аст”.

Лозим ба зикр аст, ки бо ташаббуси мақомоти қонунгузорӣ соли 2009 бо ворид кардани тағйироту иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Забони тоҷикӣ» санаи 5-уми октябри соли 2009 минбаъд бо санаи нав таҷлил карда мешавад, ки басо бамаврид аст.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо қабули як силсила қарору тадбирҳои мушаххас марҳала ба марҳала ҷиҳати беҳтар кардани вазъи ҳуқуқии забони тоҷикӣ ва татбиқи ҳамаҷонибаи Қонуни забони тоҷикӣ дар назди Комиссияи татбиқи Қонуни забони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади таҷдиди қонун ва таҳияи қонуни нави забон комиссияи махсус таъсис дод, ки муддати солҳои 2007 - 2008 матни қонуни нави забонро бо номи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» таҳия карда, ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод намуд, ки мутобиқи он рӯзи 5-уми октябри соли 2009 қонуни нави Ҷумҳурии Тоҷикистон бо номи «Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи забони давлатӣ» қабул гардид.

Бо мақсади рушду такомули забони ноби тоҷикӣ дар назди кулли олимон, муҳаққиқон ва донишмандони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон як силсила вазифаҳои муҳим истодаанд, ки татбиқи бемайлони тамоми ин тадбирҳои судманду мушаххас баҳри боз ҳам беш аз пеш рушду густариши забони модарӣ бешак мусоидат хоҳад намуд.

Дар ҳаду сарҳадшиносии ҷаҳон,

Сарҳади тоҷик забони тоҷик аст.

Алише РАҲИМЗОДА, н.и.ф.м., директори Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ифодаи олии яке аз гаронбаҳотарин арзишҳои умумибашарӣ – озодии инсон мебошад. Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баромади хеш таҳти унвони «Роҳи раҳоӣ аз буҳрони азими ҳамагонӣ» дар санаи 19 марти соли 1993 таъкид намуда буданд: «Набояд фаромӯш кард, ки озодии инсон нахустзаминаи ҷомеаи ҳуқуқбунёд аст. Маҳз озодии инсон шаклу мазмуни соҳибихтиёрии миллӣ ва давлатиро муайян мекунад ва давлатҳо ҳамон вақт пешқадам қаламдод мешаванд, ки ба озодии инсон мадад расонанд».

Ҳайати комиссия таҳти роҳбарии Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо дарназардошти манфиатҳои миллӣ ва ба эътидол овардани вазъи сиёсии кишвар барои ҳарчи зудтар таҳия намудани Конститутсия ва дар он ба инобат гирифтани арзишҳои пазируфтаи ҷомеаи ҷаҳонӣ, аз қабили муҳимтарин принсипҳои демократӣ ва кафолати таъмини амалишавии ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд дар як муддати начандон тӯлони корҳои назаррасро анҷом доданд.

Конститутсия ҳуҷҷати барномавии сиёсӣ буда, ҳадафҳои стратегӣ дорад ва асосҳои бунёдии ҳаёти ҷомеа ва давлатро муайян мекунад. Ин хусусияти муҳимми конститутсия аз он вобастагӣ дорад, ки он то чӣ андоза ҷавобгӯи талаботи ҳар як марҳилаи нави таърихӣ мебошад. Яке аз ҳадафҳои муҳимми қабули Конститутсияи нави Тоҷикистон ба талаботи замона ва пеш аз ҳама ба меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ мувофиқ гардонидани меъёрҳои конститутсионӣ маҳсуб мешуд. Ба ин масъала Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷуҳи махсус медоданд ва дар Иҷлосияи XVIII Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъкид ба он намуда буданд, ки «як қатор бахшҳои муҳимми Қонуни асосии ҷумҳурӣ ва дигар қонунҳое, ки дар заминаи онҳо таҳия гардидаанд, кӯҳна шудаанд ва ба меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ рост намеоянд. Аз ин рӯ, имрӯз барои мо вазифаи аз ҳама муҳим ин тайёр намудан ва қабул кардани Қонуни асосии кишварамон мебошад».

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни гузориши худ 30 сентябри соли 1993 дар иҷлосияи 48-уми Ассамблеяи генералии Созмони Милали Муттаҳид ҳамчунин иброз доштанд, ки «ҳоло дар Тоҷикистон кор аз болои таҳияи лоиҳаи Конститутсияи нав идома дорад, ки дар он ҳамаи масъалаҳои ба таъмини ҳуқуқҳои инкорнашавандаи инсон дахлдор ба эътибор гирифта мешавад».

Тамоми ҷаласаҳои гурӯҳи кории таҳияи лоиҳаи Конститутсия дар мадди назар ва иштироки бевоситаи Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифта, ҳар як таклифу пешниҳодҳои воридшуда аз нуктаи назариявӣ ва амалии татбиқи он, ҷавобгӯ будани он ба манфиатҳои миллӣ, таъмини амалишавии ҳуқуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, таъмини соҳибихтиёрии воқеӣ ва пешрафти ҷомеа мавриди баррасӣ ва муҳокима қарор дода мешуд.

Сарвари давлат як қатор хусусиятҳои аввалиндараҷаи Конститутсияи нави Тоҷикистонро муайян намуда, пешниҳодҳои муфидро манзур карданд, ки онҳо аз тарафи Комиссияи конститутсионӣ ва гурӯҳи корӣ ба асос гирифта шуданд, аз ҷумла се ақидаи асосӣ ва аввалиндараҷа, ки асоси фаъолияти Комиссияи конститутсионӣ ва гурӯҳи кории он мегарданд:

Якум, «Қонуни асосӣ моҳиятан ҳуҷҷати ҳуқуқӣ мебошад. Дар айни замон Қонуни асосӣ умдатарин санади сиёсию иҷтимоӣ, иқтисодӣ, фарҳангию ахлоқӣ буда, бурду бохти кишварро дар зимни рушди миллӣ ва ҳам идеалҳои ҷомеаро инъикос мекунад».

Дуюм, «Конститутсия ҳуҷҷати ҳуқиқиест, ки иштироки бевоситаи мардумро дар интихоб кардани шакли ҳокимияти сиёсӣ, таъсис додану рӯйи кор овардани мақомоти олии давлатӣ ва ҳам масъулияти онро дар назди халқ ба чаҳорчӯбаи қонун медарорад».

Сеюм, «Қонуни асосоӣ ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро низ муайян намуда, доираи татбиқи онро танзим мекунад».

Тавре дар маърӯзаи Сарвари давлат дар Иҷлосияи XIX Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 20 июли соли 1994 қайд мешавад: «Дар тӯли зиёда аз ду моҳи муҳокимаи лоиҳа бештар аз ҳаштуним ҳазор пешниҳод аз ҷониби мардуми кишвар ва ҳамватанони бурунмарзиамон ба Шӯрои Олӣ ворид шуд». Вобаста ба ин Сарвари давлат лоиҳаи Конститутсияи Тоҷикистонро халқӣ номида, аз ҷумла иброз доштанд, ки «онро кулли ҳамватанони мо дар шаҳру деҳоти Тоҷикистон ва берун аз он мавриди муҳокима қарор дода, такмилу пурра карданд».

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми табрикии хеш ба муносибати Рӯзи Конститутсия 5 ноябри соли 2002 изҳор намуданд: «Аҳамияти таърихии ин санади асосии меъёрию ҳуқуқӣ, ки сиёсати давлат ва ҳуқуқҳои шаҳрвандонро дар тамоми ҷанбаҳои ҳаёт муқаррар намудааст, ниҳоят бузург аст. Аввалан, он дар шароите таҳия ва ба муҳокимаи умум гузошта шуда буд, ки гурӯҳҳои гуногуни сиёсӣ ҳанӯз барои амалӣ гардидани ҳадафҳои худ вобаста ба сохтори давлатдорӣ талош доштанд. Сониян, бо дарназардошти иродаи аксарияти мардуми кишвар мураттаб ва қабул гардидани Конститутсия ба нофаҳмиҳо ва саволҳои сершумори онҳое, ки ба ояндаи Тоҷикистон чандон эътимод надоштанд, ҷавоби амиқ дод.

Роҳи интихобкардаи мо, яъне эъмори ҷомеаи ҳуқуқбунёд, демократӣ ва дунявӣ мувофиқи иродаи кулли мардум мебошад. Ба шарофати сиёсати пешгирифтаамон дар мамлакат сулҳу субот ва ваҳдати комил таъмин гардид, ки имрӯз таҳким ва ҳифзи онҳо қарзи шаҳрвандии ҳар фарди ҷомеа ба шумор меравад».

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон,Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доимо дар суханрониву баромадҳои хеш ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва таъмини волияти он аҳамияти махсус зоҳир намуда, аз ҷумла дар паёми табрикотии хеш ба муносибати 24-умин солгарди қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба муҳиммияти он ибрози андеша намуда, аз ҷумла қайд намуданд, ки « Бисту чор соли амали Коститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон собит сохт,ки қонуни асосии зиндагии давлат ва ҷомеаи мо аз имтиҳони ҷиддии ҳаёт гузашт ва дурустии мақсаду вазифа ва арзишҳое,ки Конститутсия ба онҳо асос ёфтааст,исбот гардид».

Дар маҷмӯъ гуфтан мумкин аст, ки Конститутсия ба сифати қонуни олии давлат принсипҳои муҳимтарини ҳаёти ҷомеаро муайян намуда, муносибатҳои вобаста ба татбиқи ҳокимияти сиёсӣ ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро танзим намуда, дар таърихи начандон тӯлонии худ барои эҳтиром гузоштан ба арзишҳои пазируфташудаи инсонӣ ба монанди риоя ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ва таъмини шароити мусоид барои зиндагии арзандаи ҳар шахс фазои мусоиди ҳуқуқӣ ба вуҷуд оварда, аз ҷониби коршиносони байналмилалӣ яке аз беҳтарин конститутсияҳо эътироф шуд.

Маҳмудзода М.А, Академики АИ Ҷумҳурии Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқ, проффесор, Ҳуқуқшиноси шоистаи ҶТ

ДУШАНБЕ, 04.10.2024 /АМИТ «Ховар»/. Дар Паёми Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2013 хеле воқеъбинона ин нукта иброз гардида буд: «Забони мо дар марҳилаҳои ҳассоси таърихи халқамон ҳамеша нақши тақдирсоз бозида, аҷдоди бошарафу тамаддунсози моро аз гирдоби ҳаводиси пуртазоди асрҳои миёна то ба имрӯз эмин нигоҳ доштааст. Ин аст, ки мо давоми солҳои соҳибистиқлолӣ оид ба эҳё ва густариши забони давлатиамон силсилаи тадбирҳои судмандро амалӣ намудаем».

Дар воқеъ, забон яке аз бузургтарин омилҳое аст, ки на танҳо бартарияти инсонро аз дигар махлуқоти олам нишон медиҳад, балки бузургӣ, ифтихор ва бобарории ҳар миллату халқиятро муаррифӣ менамояд. Дар бораи таърих, мақом, бузургӣ ва ширину гуворо будани забонҳо таҳқиқоти хеле мухталиф мавҷуд ҳастанд, ки инсонҳо дар бораи мавҷудияти забонҳои гуногун, мураккабу одӣ будани гуфтори онҳо қисса ва таълимоти зиёд доранд. Ҳамин тавр, маънои забон бо тамоми гуногунии системаи аломатҳояш муҳимияти худро абадан нигоҳ дошта, моро водор менамояд, ки нисбат ба бузургии чунин арзиши бебаҳо ифтихор дошта бошем ва забони модарии хешро муқаддас донем.

Мувофиқи таҳқиқоти Академияи илмҳои Фаронса, дар дунё зиёда аз 2796 забон мавҷуд аст, ки онҳо ба ёздаҳ гурӯҳи калон ва понздаҳ гурӯҳи забонҳои хурд тақсим мешаванд. Мардумоне, ки бо ин забонҳо гуфтугӯ доранд, аз ҳафт то ҳашт ҳазор лаҳҷаро истифода мебаранд. Олимони немис тасдиқ менамоянд, ки имрӯз халқҳои ҷаҳон бо 4 ҳазор забон суҳбат мекунанд. Дар таҳқиқоти илмӣ қариб 5600 забони зинда ва мурдаро мавҷуд медонанд.

Дар баъзе мамлакатҳо забон ва лаҳҷаҳои зиёде мавҷуд ҳастанд, ки ҳар кадом ба худ хусусияти хос дорад. Дар Доғистони Федератсияи Русия тахминан зиёда аз сӣ забон мавҷуд аст. Аз ҷумла, аварӣ, лезгинӣ, даргинӣ, лакӣ, табосаронӣ (ҳамаи ин забонҳо хат доранд), инчунин андийгӣ, картинӣ, ахвахӣ, багвалинӣ ва ғайра. Дар байни ин забонҳо равандҳои гуногуни лаҳҷа ба амал меоянд, ки боиси омезиш, рушд ва аз байн рафтани баъзе аз онҳо шуда метавонанд. Ҳамаи ин тақозои онро дорад, ки забон низ ҳамеша дар рушду такомул ва тағйирпазирӣ қарор дорад.

Бояд гуфт, ки забони модарии мо давоми таърихи чандҳазорсола мақому мартабаи бузурги фарҳангсолорӣ дошта, ба бисёр миллату халқият ва қавмҳои гуногун таъсир расонида, онҳоро ба ҳам овардааст. Ба онҳо маданияти муошират, рафтори некро омӯхта, баъзан бо ин забон ҳувияти ягона сохта шуд. Аз ин рӯ, эҳтиром ва донистани забони тоҷикӣ кушодани пайраҳа барои аз бар намудани дигар арзишҳое аст, ки барои рушду такомули халқияту миллатҳо мусоидат менамояд. Ин аст, ки ҷаззобият ва бузургии забони модарии мо дар қатори забонҳои бузурги дунё имрӯз забони давлатдорӣ ва ифтихори мо аст.

Дар воқеъ, ин масъалаҳо ҳоло на танҳо барои муҳаққиқони илмҳои ҷомеашиносӣ, балки барои тамоми шаҳрвандони мо муҳиммият ва фазои махсуси таҳлилӣ доранд. Зеро баъди таҳкими соҳибистиқлолӣ рушду такомули забони давлатӣ ва мақому мартабаи он дар ҷумҳуриамон ранги дигар гирифт. Махсусан, таваҷҷуҳи Пешвои миллат ва Ҳукумати Чумҳурии Тоҷикистон ба ин самт хеле зиёд гардид. Гузаронидани чорабиниҳои зиёди маърифатӣ, аз ҷумла озмунҳои ҷумҳуриявии «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», «Илм-фурӯғи маърифат», «Тоҷикистон-Ватани азизи ман» ва чопи дигар китобу монографиияҳои тахассусӣ нисбат ба таъриху фарҳанги забон ба рушди забони давлатӣ такони ҷиддӣ бахшид.

Дар айни замон раванди соҳибистиқлолӣ ба рушди забони давлатӣ шароит ва муҳити хуби миллӣ бахшидааст, ки муҳиммияти махсус дорад. Ҳамзамон рушди забони давлатӣ ин воситае аст, ки ба давлат ва миллат дар арсаи байналмилалӣ афзалияти стратегӣ дода, худшиносӣ ва худмуайянкунии миллиро баррасӣ карда метавонад.

Ифтихору эътиқод ва рушди забони давлатӣ эҳтироми миллати куҳанбунёди тоҷик ва муқаддастарин дастоварди замони соҳибистиқлолӣ мебошад, ки мо бояд нисбат ба он қадршиносӣ ва шинохти хосса дошта бошем. Умед дорем, ки забони сиёсату шеъру сухани мо ҳамчун омили бузурги таҳкими истиқлоли давлатӣ ҳамеша бегазанд боқӣ монад.

Абдураҳмон МУҲАММАД, узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои сиёсӣ, профессор

“Муаллим, пеш аз ҳама, афрӯзандаи чароғи дурахшони илму дониш аст ва хушбахтона, қисми асосии зиёиёни кишварро муаллимон ташкил мекунанд. Бинобар ин, вазифаи асосии муаллим дар баробари омӯзонидани илму дониш, инчунин омӯзонидани адаб ва ҳидояту роҳнамоии шогирдон ба роҳи рост мебошад. Ин амр бояд ба меъёри ахлоқии фаъолияти муаллим табдил ёбад”.

Эмомалӣ Раҳмон

Пешаи омӯзгорӣ чун қуллаи нурафканест, ки тамоми касбу вазифаҳои олам аз он сарчашма мегиранд. Аз ин лиҳоз, саромади педагогика Ян Амос Каменский (1592 - 1670) ба касби ифтихорманди омӯзгорӣ баҳои арзанда дода, чунин гуфтааст: «...ба муаллимон вазифаи беҳтарине супорида шудааст, ки болотар аз он дар зери хуршед чизе буда наметавонад».

Муаллимро дар ҳаёти ҳаррӯза на танҳо шахсе медонанд, ки савод, ҳисоб, навиштан ва хонданро меомӯзонд, дар ҳақиқат ҳар шахсеро, ки ба дигарон ягон хел маҳорат омузонда бошад, ба таври ҳаққонӣ муаллим номида мешавад. Аммо агар сухан дар бораи муаллимони касбӣ, омӯзгорон, мураббиҳо равад пас бо камоли боварӣ гуфтан мумкин аст, ки шахси соҳибистеъдод ва ба таври хаққонӣ сазовори номи олии муаллим аст. Вазифаи муаллим аз он иборат аст, ки шогирдро бо илм шинос карда, талаботи асосии ҳар пешаро маълумот диҳад ва бо шогирд таҷрибаи муштаракро ба роҳ монаду роҳҳои муваффақият ва дастовардҳоро омӯзиш диҳад. Танҳо омӯзгоре метавонад ба ин ноил шавад, ки соҳиби методу мактаби хоси худ бошад.

Муаллими маъруфи олмонӣ Л.Гурлит чунин мешуморид, ки кӯдаконро «мувофиқи табиати модарзодии кӯдакон» бо назардошти хоҳиш, майлу рағбат ва хусусиятҳои психологии онҳо тарбия кардан лозим аст. Омӯзгор бояд ҳамеша бодиққат ва эҳтиёткор бошад, то моҳияти кӯдакро дуруст ифшо кунад ва ҷаҳони ботинии ӯро вайрон накунад.

Вазифаи асосии омӯзгор ташаккули олами маънавии наврасону ҷавонон, муайян намудани қоидаву эътиқоди

умумияти башарият мебошад. Омӯзгор аз хурдсолӣ мафҳумҳои арзишҳои умумибашарӣ, ҳуқуқ, эстетика ва фарҳангро ба худ медарорад, дар бораи олам тасаввуроти дурустро ташаккул медиҳад, ба онҳо меомӯзад, ки рафтори худро мувофиқи ин ақидаҳо танзим кунанд, аз рӯи принсипҳои некӯкорӣ зиндагӣ кунанд ва шафқат, таҳаммул, эҳтиром ва инсондӯстӣ нисбат ба дигаронро дар ҳаёт дошта бошад.

Маорифгари олмонӣ, ки дар миёнаҳои солҳои 1800 зиндагӣ мекард, Адолф Дистервег аз таҷрибаи шахсии худ изҳор дошт, ки «муҳимтарин падидаи мактаб,

ибратбахштарин мавзӯъ, намунаи зиндатарин барои хонанда худи муаллим аст. Ва сарфи назар аз он, ки рушди инсон дар давоми тамоми ҳаёт сурат мегирад, асосҳои иҷтимоии инсон маҳз дар синни томактабӣ ва мактаби ибтидоӣ ба вуҷуд меоянд. Муаллим бояд оқилонаю дилсузона имкониятҳои маданию маърифатии ҳар як кӯдакро алоҳида баробар карда тавонад. Давраи мактаби ибтидоӣ давраи афзоиши интенсивӣ, мустаҳкам шудани организм ва инкишофи тамоми вазифаҳои асосии он мебошад. Маҳз дар мактаб кӯдакон аввал дар ҳолатҳои мухталифи муноқиша дучор мешаванд ва дар ин ҷо нуфузи омӯзгор ва намунаи шахсии ӯ ва таъсири мусбати ӯ ба кӯдак дар сари вақт ислоҳ ва дар муошират бо ҳамсолон рафъи мушкилотҳо мусоидат намуда, мақоми кӯдакро баланд мебардорад. Давраи наврасӣ барои равандҳои таълимӣ метавонад барои муаллимон душвортар бошад. Дар ин синну сол дар ҷавонон ҳисси барвақти камолот ташаккул ёфта, хоҳиши раҳоӣ аз сарпарастии калонсолон (ҳам падару модар ва ҳам омӯзгор) ва аз ин рӯ, дар рафтору кирдор, муқовимат ба таъсири тарбиявӣ, тамоюли зиддият, ҳимоятгарӣ пайдо мешавад. Ҳуқуқҳои онҳо ва хоҳиши ба таври худкор анҷом додани кор ва дар ин ҷо барои омӯзгор хеле муҳим аст, ки дар байни хонандагони синфҳои боло эътимод ва эҳтиром пайдо карда тавонанд, то ки воқеан мураббии маънавии онҳо гардад, ба онҳо дар фаҳмиши масъалаҳое, ки онҳоро ба ташвиш овардааст, ёрӣ диҳад ва мавқеи худро дар зиндагӣ муайян кунад. Муносибати шогирд бо муаллимро нодида гирифтан ғайриимкон аст, зеро агар мо нақши бузургеро, ки муаллим дар ҳаёти инсон мебозад, ба назар гирем, шогирд бояд то охири умр аз устод миннатдор бошад. Муаллим дар ҳаёти инсон, дар ташаккули инсон вазифаи азимро иҷро мекунад. Ин аст, ки ба табдил додани кӯдак ба шахсияти ҳамаҷонибаи мувофиқ мусоидат мекунад.

Ин ҳама хидматгузории омӯзгор ҷомеаи рушангару донишварро мегузорад.

Касби омӯзгорӣ, албатта, душвор аст, ки дар кӯдакон майли дар болои худ кор кардан ва дар дил парваридан хеле мушкил аст. Волидайн, ки фарзанди худро, чун қоида, ба муаллими ношиноси мактаб бовар карда, бояд ба интихоби муаллими аввал то ҳадди имкон бомасъулиятона муносибат кунанд. Ин нуктаи асосӣ, принсипи муҳим аст. Аз рафти кор, боз ҳам беҳтар аст, ки кӯдакро бо муаллими оянда пешакӣ шинос кунем, то ки агар имкон бошад, муайян карда шавад, ки оё дар байни онҳо алоқа барқарор мешавад, оё робитаи дохилӣ муқаррар мешавад ё не, табъаш мувофиқ меояд, зеро таассуроти аввал аз ҳама муҳим аст, он дарки минбаъдаи тамоми раванди таълимро ташаккул медиҳад. Муаллим бояд чунин хислатҳоро дошта бошад, чун фаҳмиш, дастгирии бечуну чаро, муҳаббат ба шогирдон, қобилияти дар лаҳзаҳои ногувор ба таваккал гирифтан оқилона, саривақтӣ ва албатта, муносибати эҷодӣ дар ҳама чиз! Эътимод ба худшиносӣ ва кордонии омӯзгор, яъне қобилияти интиқоли дониш, ба шакли фаҳмо ва осон ҳазм расонидани он муҳимтар нест, барои ин омӯзгор бояд ҳадди аққал фанни худро дӯст дорад. Муаллим бояд пайваста худаш дар омӯзиш бошад, вагарна шахсе, ки худаш ин корро намедонад, чӣ гуна метавонад ба кӯдакон таълим диҳад? Ҳамин тариқ, барои ҳалли ин мушкилот омӯзгори асри 21 бояд худ устоди муваффақи наҷибтарин, эҷодкортарин ва шояд мушкилтарин вазифаи худ бошад.

Яке аз муҳимтарин ашхос дар ҳаёти кӯдак муаллим буд ва боқӣ мемонад. Вай метавонад дар даруни худ истеъдодҳои ниҳониро бедор созад, такягоҳи хақиқи шавад- як калима, ба падару модараш дар тарбияи шахсияти наҷиб ва тавоно кумак кунад. Ва ё баръакс, ишқи донишомӯзӣ ва майли эҷодкориро комилан барбод медиҳад. Албатта, ба ҳар як кӯдак дарҳол муроҷиат кардан мумкин нест, аммо муаллими хубу фаҳмиш ҳамеша кӯшиш мекунад, ки ба ёрии шогирдонаш биёяд.

Аксарият гумон мекунанд, ки муаллим шахсе аст, ки дар мактаб ё донишгоҳ кор мекунад, аммо дар асл муаллим онест, ки дарҳои ҳаёти ҷамъият, ба рӯи ҷомеа мекушояд, ояндаи моро оҳиста-оҳиста хишт месозад ва ба мо кумак мекунад. Аввалин муаллим дар ҳаёти инсон падару модари мост. Онҳо аввалин шуда ба мо роҳ рафтан, гап задан, навиштан, ҳисоб кардан ва чи гуна рафтор карданро дар байни одамон меомӯзонанд. Бисёр чиз аз падару модар, яъне хислат, ҷаҳонбинӣ ва фарҳанг вобаста аст. Сипас, кӯдак як қадами азим мегузорад ва ба пушт халтаи алифбо гузошта, ба мактаби ибтидоӣ дохил мешавад. Муаллимон масъулияти

бузург доранд, зеро маҳз донише, ки мо аз онҳо гирифтаем, мо дар ҳаёти ояндаи худ истифода бурда истодаем. Ин дониш бояд амиқ, ғанӣ, муфид ва муҳимтар аз ҳама дуруст бошад, зеро ҳар як омӯзгор барои шогирдонаш танҳо некӣ ва муваффақият мехоҳад.

Дар ҳаёти наврасии ман муаллимони зиёде буданд, ки ба андешаи кӯдаконаам онҳоро ба хубу бад ҷудо мекардам. Аммо дар рафти таҳсилот як чизро фаҳмидам: муаллими бад нест, ба талабагон муносибатҳои гуногун доранд. Баъзе одамон чораҳои сахтро афзалтар медонанд, дигарон баръакс. Аммо чунон ки волидайнам ба ман мегуфтанд: “Муаллимон ҳам мушкилот доранд, онҳо низ метавонанд мисли дигарон дар пайи ҳалли мушкилоти худ бошанд, аммо мушкилоти шахсии худро як сӯ мегузоранд, зеро тарбияи толибилмон ҳамеша болотар аз мушкили шахсии худашон аст».

Банда шояд аз ин сабаб қадру манзалати омӯзгорро бештар дарку фаҳм кунам, ки падару модарам пешаи омӯзгориро доранду ман низ дар чунин муҳит бузург шудаам ва нони ҳалолу поки касби омӯгориро хурда, ба воя расидаам, чӣ тавре, ки шоир ҳам мефармояд:

Набошад неъмате дар ҳар ду олам,

Ҳалол аз пораи нони муаллим!

Аз ин лиҳоз, устодону рӯшангарони роҳи фардои ҷомеа, барои хидмату ҷоннисории шумо арзи эҳтиром агар як умр бигӯем ҳам кам аст, бинобар ҳамин қурбони ҳастии шумоям ва сипоси бепоён ба шахсияти шумо!

Ҷашни касбиатон ҳумоюн бод

Садаф Ҷангибекова унвонҷӯи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ