Мардумони гуногунзабону гуногунмиллати ҷаҳон ҳамеша барои бо якдигар дӯстию ҳамкориву қаробат пайдо кардан, аз таъриху тарзи зиндагии якдигар бохабар шудан, аз таҷрибаи якдигар ягон чизи боманфиатеро омӯхтан, ба хусусиятҳои хоси фарҳанги якдигар бештар ошно шудан, навъҳои тиҷорати барои ду тараф боманфиатро ҷустуҷӯ кардану ба роҳ мондан ҳамеша талошҳо кардаанду чораҳо андешидаанд.

Таърих нишон додааст, ки барои воқеан амалӣ шудани чунин андешаҳои арзишманд, танҳо як хоҳиш доштан, албатта он қадар кифоя нест. Иҷрои ҳар навъ нияту нақшаи манфиатовар қабл аз ҳама ба он вобаста аст, ки ин ё он халқ дар айни ҳол ба чи гуна вазъи сиёсиву иқтисодӣ гирифтор аст. Бе мавҷудияти оромӣ ва таъмини амният, бе роҳҳои мувофиқу бехатар ҳама нияту амалҳои нек ё ба хубӣ, яъне дилхоҳ ба анҷом намерасанд ва ё дар нисфи роҳ мемонанд.

Инсон бо вуҷуди ҳамин қадар оқилу доно буданаш ва қудрати беинтиҳои накӯкорӣ доштанаш гоҳ-гоҳе боз барои иҷрои чунин корҳое даст мезанад, ки барои чанд каси худхоҳ андаке суд дошта бошад ҳам, зиёнаш аз он даҳҳо маротиба барои ҳазорҳо ва ҳатто миллионҳо одамон бештар аст. Албатта, дар дунё ягон давлате дида намешавад, ки мардумони он тамоми асрҳо дар оромию осудагӣ, бе эҳсоси парешонӣ дар фароғати доимӣ умр ба сар бурда бошанд. Ҳамеша ҷангҳои харобиовари байни давлатҳои гуногун бо баҳонаву бебаҳона сар мезананд. Ҳатто дар дохили як давлати ҷудогона ва мустақил ҷангҳои шадид байни бошандагони мухталифи он баъзан рӯй медиҳанд. Тавре ба ҳамагон маълум аст, Ҳиндустон аз лиҳози шумораи аҳолӣ ва масоҳаташ яке аз кишварҳои бузурги қитъаи Осиё ба шумор меравад. Қавмҳои гуногуни он, ки бо таърихи ғании худ ки ҳар кадом соҳиби як музофоти пуриқтидору инкишофёфтаи ҷудогона, соҳиби дини муайян, урфу одат ва забони худ мебошанд, ҷангҳои байни ҳамдигарро ҳам дидаанду аз тарафи бегонагон забт кардани сарзамини аҷдодиашонро низ муаррифи менамоянд. Охирин забткардаҳои Ҳиндустон пас аз Муғулҳои Бузург ин мустамликадорони англис буданд, ки пас аз 200 соли истисмори бераҳмонаи мардуми ин кишвар дар соли 1947, дар натиҷаи муборизаи озодихоҳонаи мардуми ҷабрдидаву ба дод омада, маҷбур шуданд, ки ин мамлакати афсонавӣ ва пур аз сарватҳои бебаҳоро дар ҳолати ақибмондагӣ ва нодорӣ ба ду давлат ҷудо намуда, онро тарк кунанду ба ватанашон баргарданд. Акнун бештар аз 75 сол мешавад, ки сарзамини Ҳинд ҳамчун кишвари озоду соҳибистиқлол амал намуда, бе аъзогӣ дар ягон созмони низомӣ, дар ҳамаи соҳаҳои сиёсату иқтисод, низомӣ ва фарҳанг ба пешравиҳои бемисл ноил гардидааст. Дар арсаи байналмилалӣ имрӯз мақоми хос ҳосил карданашро касе аз ҷаҳониён рад карда наметавонад. Бо ин “Роҳи бузурги Абрешим”, роҳи корвонгузар аз Чин ба воситаи Осиёи Миёна то Аврупо тиҷорат ва робитаҳои фарҳангӣ амалӣ мешуд. Ин роҳ мушкили ҳазорон тоҷирони байни Осиёи Миёна ва Ҳиндустон рафту омад доштаро осон кардааст. Ин роҳ боз асрҳо мададгори ҳазорҳо сайёҳони ҷудогона низ шудааст. Бояд махсус ин далели бисёр ҷолибу аҷибро зикр кард, ки дар ҳар навъ вазъи сиёсиву иқтисодӣ ва ҳатто нооромию бесарусомонӣ риштаи муносибатҳои тиҷоративу фарҳангии ин мамлакат бо кишварҳои дигар, алалхусус ҳамсояҳои наздик гусаста нашудааст ва “Роҳи абрешим” дар ин муносибатҳо нақши худро дорад. Ин ҷо дар оғоз месазад ёдовар аз он шавем, ки ҳанӯз дар асри VII сайёҳи Чин И Сезин зоҳиди буддоии чинӣ, ки дар давраи ҳукумронии сулолаи Тан (618 — 907) зиндагӣ кардааст, ба Ҳиндустон сафар намуда, барои омӯзиши зиндагии мардум ва адабу фарҳанги ин кишвари ба Чин ҳамсоя муддате заҳмат кашида, пас аз худ чунин осори арзишманде мерос мондааст, ки имрӯз муҳаққиқони фарҳангу адабу таърих аз он фаровон истифода мебаранд. Барои ҳалли баъзе масоили фарҳангии Ҳиндустони замони гузашта, ки баҳсталаб ва ё норавшан аст, маҳз навиштаҳои И Сезин то андозае ёрӣ мерасонанд. Аз ҷумла, барои муайян кардани замони зистану муайян кардани шумораи асарҳои яке аз бузургтарин шоири адабиёти классикии Ҳиндусон Бҳартриҳарӣ, қайдҳои И Сезин бо манфиат мебошад. Ибн Баттута (1304–1377), сайёҳ ва тоҷири араб низ аз ин имкониятҳои “Роҳи абрешим” баҳра бурдааст. Сайеҳи рус Афанасий Никитин, ки ҳамчун нависанда, тоҷир ва муаллифи сафарномаи "Сафар дар се баҳр" маъруф мебошад, дар асрҳои миёна дар байни аврупоиҳо яке аз аввалинҳо шуда, соли 1471 то ба Ҳиндустон расидааст. Метавон гуфт, ки барои то назди Ленин расидан инқилобчии Ҳиндустон Муҳаммад Баракатулло низ ҳамин роҳро истифода бурдааст. Олими варзидаи арабшинос Тоҷиддин Мардонӣ дар мақолаи худ “Ҳиндуҳо дар осори Садриддин Айнӣ” ишора ба он мекунанд, ки ҳиндуҳо ба Осиёи Марказӣ рафту омади тиҷоратӣ доштанд ва ҳатто чанде аз онҳо дар шаҳрҳои Аморати Бухоро муқимӣ шудаанд. Тоҷиддин Мардонӣ навиштааст: “Дар асари гаронқадри худ «Ёддоштҳо» Садриддин Айнӣ иброз медорад, ки ҳиндуҳо натанҳо дар корвонсароҳое, ки дар Бухоро буданд, умр ба сар мебурданд, балки дар корвонсароҳои Ғиждувон, Вобканд, Қаршӣ ва дигар марказҳои сераҳолии аморати Бухоро зиндагонӣ ва кору фаъолият мекарданд. Дар худи Бухоро се корвонсаро буд, ки адади зиёди ҳиндуҳо бо шумори сад ва ё саду панҷоҳ нафар дар як ҷо ҳаёт ба сар мебурданд”.[1] Онҳоро ба ин сарзаминҳо, албатта, “Роҳи абрешим” овардааст.

“Роҳи абрешим” дар сафарҳои яке аз шахсиятҳои машҳури илму фарҳанги Ҳиндустон, сайёҳ, адиб, тарҷумон ва таърихшинос Раҳул Санкритяян ба мамлакатҳои дигар, аз ҷумла ба Иттиҳоди Шӯравӣ нақши муҳим бозидааст. Раҳул Санкритяян зиёда аз 45 соли умри худро дар сафарҳо гузаронидааст. Чун дар давоми яке аз сафарҳояш ба ӯ муяссар мешавад, ки дар солҳои 1937-1938 дар факултети “Шарқӣ”-и Донишгоҳи давлатии Ленинград ба ҳайси устоди забони ҳиндӣ ба шогирдони бахши ҳиндӣ ва урду сабақ диҳад, аз ин фурсат истифода бурда ба омӯзиши адабиёти навини тоҷик машғул мешавад. Солҳои 1945 - 1947 -ро низ Раҳул Санкритяян дар Иттиҳоди Шӯравӣ гузаронидааст. Диққати ин олими варзидаро қабл аз ҳама эҷодиёти чунин адибони шинохтаи тоҷик ба мисли Садриддин Айнӣ, Мирзо Турсунзода, Ҷалол Икромӣ, Раҳим Ҷалил ва дигар насрнависону шоирони муосири мардуми мо ҷалб менамояд ва ӯ ба тарҷумаи асарҳои Садриддин Айнӣ машғул мешавад. Дар маҷмӯъ Раҳул Санкритяян қариб ҳамаи асарҳои насрии устодро, аз ҷумла “Дохунда”, “Марги судхӯр”, “Ғуломон”, “Одина” ва ғайраро ба забони ҳиндӣ тарҷума намудааст. Ин асарҳо зиёда аз 70 сол мешавад, ки чандин маротиба такроран чоп ва пешкаши хонандаҳои сершумори ҳинд шудаанд.

Бо соҳибистиқлол шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1991, дар ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии мамлакати мо дигаргуниҳои бузург ба амал омаданд. Ин дигаргуниҳо аз назари хеҷ кас пӯшида нест, лекин дар ҳар мавриди муносиб ба ин ҷониб назар кардан аз аҳамият орӣ нахоҳад буд. Акнун метавон гуфт, ки “Роҳи абрешим” дар замони муосир, дар намуди дигар аз нав эҳё шуд. Он ҳам бошад бо талоши хайрхоҳонаи раҳбарони давлатҳои бо ҳам ҳамсояву бо якдигар назари нек дошта бунёд шуда истодааст, ки ин на танҳо бо манфиату бо аҳамияте, ки дорад, фарқ мекунад. Фаъол будани ин роҳ на танҳо барои давлатҳои ҳамин минтақа, яъне Чину Ҳиндустону Покистону Осиёи Марказӣ ва мисли ин давлатҳои Осиё, балки барои дигар давлатҳои ҷаҳон, аз ҷумла мамолики Аврупо хеле зарур аст. Қабл аз ҳама барои самаранок истифода бурдани “Роҳи абрешим”, давлатҳои манфиатдор бояд чораҳо андешанд, ки ҳар навъ низоъҳо, кашмакашиҳо ва нооромиҳо ба амал наоянд ва агар ба иғвои баъзе гуруҳҳо ё давлатҳои даъвои манфиати танг дошта, ки каме дуртар ҷойгиранд, ба амал оянд, бояд бо истифодаи ақлу хиради солим зуд бартараф карда шаванд, тавре ки дар Ҷумҳурии нав соҳибистиқлолшудаи Тоҷикистон бо сарварии хирадмандонаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бартараф карда шуд. Танҳо дар шароити орому мувофиқ “Роҳи абрешим” вазифаи худро метавонад пурра ва босамар иҷро намояд.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сарварии Пешвои миллат, Президенти Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин сиёсати оқилонаи дохиливу хориҷиро ба кор бурда истодааст, ки он имконият медиҳад то ҷумҳурии мо дар ҳалли муносибатҳои байналмилалӣ дар ҳолати фаъолияти судманд бошад. Сафарҳои Пешвои миллат ба мамлакатҳои Чин, Ҳиндустон ва Покистон ва дар давоми ин сафарҳои расмӣ ба даҳҳо санадҳои ҳамкориҳои мухталифи ба тарафъайн муфид имзо гузоштан, ин ҳама худ роҳи тоза эҳёшудаи абрешимро сол то сол қавитар намуда истодааст.

Вақте ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарварии Тоҷикистонро ба ӯҳда гирифтанд, Тоҷикистон тавре ки пӯшида нест, дар ҳолати ногувор ва ниҳоят вазнин монда буд. Дар оғоз сарвари давлат, ҳамчун ватандори асил изҳор намуданд, ки бояд тамоми чораҳоро андешида, нерӯ ва хиради дурандеширо ба кор бурда, ба ҷанги шаҳрвандии нанговару бемаънии марговару харобиовар, ки аслан аз берун роҳандозӣ шуда буд, хотима мегузоранд. Он вақт бояд қабл аз ҳама миёни тоҷикони Тоҷикистон сулҳу ваҳдат барқарор карда мешуд. Ин вазнинтарин ва мушкилтарин масъала дар натиҷаи талошҳои пай дар пайи Президенти мамлакат дар муддати нисбатан кӯтоҳ ҳалли худро ёфт. Пеши роҳи хунрезию, бенизомӣ ва парешонӣ гирифта шуд. Мардуми Тоҷикистон нафаси осуда гирифт ва дар таърихи Тоҷикистон давраи дигар – давраи созандагӣ ва ободкунӣ оғоз ёфт. Маҳз дар ҳамин давра бо сарварӣ ва пешниҳодҳои сарвари давлат аввалин қадамҳои назаррас барои эҳёи “Роҳи абрешим” гузошта шуд. Сарвари давлат дар суханрониҳои худ оид ба халос шудан аз бунбасти коммуникатсионӣ, ки яке аз шартҳои эҳёи “Роҳи абрешим” ба ҳисоб меравад, ҳамеша таъкидҳо мекарданд ва мо шоҳидем, чунин далел ҳастем, ки Президент худашон шахсан дар озод шудани кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ ҳиссаи бузург гузоштаанд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи 21 декабри соли 2021 оид ба ин масъала чунин баён доштанд: “Барои таъмин намудани рафтуомади бемамониати мусофирон ва ҳамлу нақли молу маҳсулот дар тамоми фаслҳои сол байни минтақаҳои кишвар, инчунин, раҳоӣ бахшидани мамлакат аз бунбасти коммуникатсионӣ ва ба кишвари транзитӣ табдил додани он 59 лоиҳаи сармоягузории давлатӣ ба маблағи 24 миллиард сомонӣ амалӣ гардида, 2400 километр роҳ, 326 пул, 6 нақби мошингузар ва 219 километр роҳи оҳан сохта, ба истифода дода шуд. Бо амалӣ намудани корҳои зикргардида мо соли 2017 ба яке аз ҳадафҳои стратегии худ ноил шуда, Тоҷикистони сепорчаро ба қаламрави воҳид табдил додем ва тавассути долонҳои нақлиётӣ бо кишварҳои ҳамсоя ва дигар мамолики дуру наздики хориҷӣ пайвастани онро таъмин намудем”.[2]

Чун ба ин далелҳо назар мекунем, наметавонем ҳайрон нашавем, ки дар андак вақт ба ин гуна пешравиҳо ноил шудан чи тавр муяссар шудааст. Пас мувофиқ ба он мешавем, ки маҳз ҳамин гуна иқдом худ барои ҳалли масоили “Роҳи абрешим” ва эҳёи он мутобиқи тақозои замони нав мебошад. Дар замонҳои пештар бо сабаби кам будани роҳҳои осонгузари корвон ва саёҳони ҷудогона, адами пулҳо дар болои дарёҳои калон ва тамоман набудани нақлиёти техникӣ муддати сафари саёҳон, рафту омади тоҷирон ва аҳли адабу фарҳанг бисёр тӯл мекашид ва гоҳ-гоҳе дучори шикасту фалокат ҳам мешуд. Мо болотар ишора кардем, ки барои босуръат инкишоф ёфтани ҳама гуна муносибатҳо, аз ҷумла эҳё ва истифодаи “Роҳи абрешим” дар ҳолати ором будани ин ё он давлати корвонгузар ниҳоят муҳим аст. Дар сарзамини Афғонистон чандин солҳост, ки ҳатто нисбатан оромӣ дида намешавад. Ҳар вақте ки ин масъала ҳалли худро мусбат ёбаду рафту омад бо Афғонистон ва аз тариқи Афғонистон ба мамлакатҳои дигар, аз ҷумла Ҳиндустону Покистону Эрон ва ғайра зери таҳдиду хатар набошад, инчунин амният низ таъмин гардад, онгоҳ бехатарии “Роҳи абрешим” дар ин мамлакат ва истифодаи он, албатта, шакли фарохтар хоҳад гирифт. Барои ин аз ҷониби Тоҷикистон ҳамаи шароитҳо муҳайё шудааст: ҳам роҳҳои замонавӣ ва ҳам пулҳои устувори болои дарёи байни сарҳадӣ сохта ва барои истифода дода шудаанд.

Ҳар як гӯшаи Тоҷикистони навин аз шаҳрҳои калон то хурдтарин деҳаҳо бо пешниҳодҳо ва дастгирии Сарварии давлат, Пешвои миллат сол то сол симои худро дар самти беҳтару зеботар шудан дигар карда истодааст. Дар шароити Тоҷикистони саросар кӯҳсор бунёди роҳҳои ба талаботи замона ҷавобгӯ, кандани нақбҳои мошингузар ва таъмини ҳаракати бехатари нақлиёт кори саҳлу осон нест. Лекин маҳз ҳалли ҳамин гуна масъалаҳои бисёр душвор, вале ниҳоят муҳим ба шонаи Тоҷикистони навин вогузор шудааст, ки иҷрои онро мардуми меҳнатдӯсти тоҷик бо ифтихори ватандӯстии воқеӣ бо сарварии Пешвои худ бо сарбаландӣ ба ҷо оварда истодааст. Роҳҳои нави мошингард, ки ҷаводгӯи стандартҳои ҷаҳонианд, акнун Чину Тоҷикистону Афғонистон ва Осиёи Марказиро бо ҳам пайваст намуда истодааст. Ин роҳҳо бо сифати аълои хизматрасонӣ фарқ мекунанд. Дар китоби “Пешвои муаззами миллат” дар боби “Раҳоӣ аз бунбади коммуникатсионӣ” ин нуқта махсус зикр карда шудааст: “Бо шарофати роҳҳои барқароршуда ва роҳҳои нав бунёдгардида имрӯзҳо ҳаракати пайвастаи воситаҳои нақлиёти автомобилӣ ба ҳамаи манотиқи ҷумҳурӣ ва берун аз он дар ҳама фасли сол таъмин карда шудааст. Яъне рушди шабакаҳои роҳ ва инфрасохтори нақлиёти дар солҳои Истиқлолияти давлатӣ яке аз муҳимтарин дастовардҳои мардуми кишвар маҳсуб меёбад. Бо соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон суръати сохтмон ва таҷдиди роҳҳо, пулу нақбҳо бо иншооти дигари нақлиётӣ боло рафта, дар натиҷа кишварамон аз бунбасти коммуникатсионӣ берун омад”.[3]

Барои тоҷирон, мусофирон, ронандаҳои автомобилҳои боркаш, сайёҳон, меҳмонон ва ғайра дар шаҳрҳои Тоҷикистон меҳмонхонаҳои ба дараҷаи хубу аъло муҷҷаҳаз гардида, ки ҳар кадом ҷавобгӯи талаботи замон мебошанд, сохта ба истифода дода шудаанд, яъне ин паҳлӯи ниёзмандиҳои “Роҳи абрешим” низ дар маркази диққат мебошад. Сохта ва ба истифода дода шудани пулҳои хурду калон барои бе таваққуф идома додани корҳои тиҷоратӣ ва рафту омади доимии тоҷирон мусоидат карда истодаанд.

Ҳамин тариқ, метавон гуфт, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар замони Истиқлолияти худ, новобаста аз он, ки муддати хеле камро дар бар мегирад, бо сарварии Пешвои худ Эмомалӣ Раҳмон барои фаъолона ва бо манфиат кор кардани “Роҳи абрешим”, ки хизмати худро ҳанӯз аз асри дуввуми пеш аз милод оғоз карда буд, тамоми чораҳоро андешида истодааст. “Воқеан, Роҳи бузурги абрешим беҳтарин ва нодиртарин воситаи ваҳдати руҳиву маънавии одамони гуногунмиллату гуногунэътиқод буда, дар пойдор гардидани сулҳу осоиш дар рӯи Замин нақши муҳим мебозад”[4] ва дар эҳёи он саҳми Ҷумҳурии Тоҷикистони соҳибистиқлол беназир аст.

Дар охир ҳамин нуқтаро бояд махсус зикр кард, ки Президенти Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар байни сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ яке аз аввалинҳо шуда ташаббуси ҳукумати Чинро - "Як камарбанд – як роҳ", ки худ эҳёи “Роҳи абрешими нав” аст дастгирӣ намуда, барои амалӣ шудани ин иқдоми боманфиат саҳми муносиб гузошта истодаанд.

Раҷабов Ҳабибулло – д.и.ф.,сарходими илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

[1] Мардони Т. Проблемҷ современной таджикской арабистики. Душанбе, 2024. С. 364.

[2]https://mfa.tj/.../pajomi-prezidenti-tojikiston-peshvoi...

[3] Пешвои муаззами миллат. Нақши Эмомалӣ Раҳмон дар таҳкими Истиқлолияти давлатӣ. Душанбе, 2019, с. 188.

[4] https://www.tajmedun.tj/tj/akhbor/?ELEMENT_ID=18770

“Дар замоне, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳолати буҳрони бисёр шадиди сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоӣ қарор дошт, қабули чунин як санад бо тарзу усул ва мазмуну моҳияти ҷавобгӯ ба талаботи ҷаҳони муосир, дар баробари дигар омилҳо, барои аз вартаи нобасомониҳо берун кашидани кишвар нақши ҳалкунанда бозид. Конститутсияи мо, ҳамчунин, ифодагари манфиатҳои олии миллат ва давлат, низоми устувори давлатдорӣ, ҳимояи истиқлоли сиёсиву иқтисодӣ, тамомияти арзӣ, волояти қонун ва фаъолияти бонизоми мақомоти ҳокимияти давлатӣ мебошад”.

Эмомалӣ Раҳмон

Пас аз пош хурдани Иттиҳоди Шӯравӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон 9-уми сентиябри соли 1991 истиқлолияти давлатии хешро ба даст овард. Дар даврони соҳибистиқлолӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон якчанд санадҳои меъёрӣ ҳуқуқӣ аз қабили Конститутсияро таҳия ва қабул намуд. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 ноябри соли 1994 тариқи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардид. Қобили зикр аст, ки якчанд маротиба ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тавассути раъйпурсии умумихалқӣ тағйиру иловаҳо ворид карда шуд: 26 сентиябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоқикистон аз 10 боб ва 100 модда иборат буда, дар моддаи якуми он чунин омадааст: “Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад. Шакли идораи Ҷумҳурии Тоҷикистон президентӣ мебошад. Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати иҷтимоӣ буда, барои ҳар як инсон шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро фароҳам меорад”[1].

Дар ҳақиқат қабули чунин санади муҳими сиёсиву таърихӣ як дастоварди бузурги арзишманди миллати тоҷик мебошад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун кишвари соҳибистиқлол ва мутамаддин дар арсаи ҷаҳон муаррифӣ месозад. Конститутсия ҳуҷҷати асосии миллати тоҷик яъне шиносномаи Ҷумҳурии Тоқикистон ба шумор меравад. Ҷомеаи ҷаҳонӣ Ҷумҳурии Тоҷикистонро тавассути доштани чунин санади муҳими сиёсӣ яъне Конститутсия ҳамчун кишвари мутамаддин, сулҳпарвар, ташаббускор ва демократӣ пазируфтаанд ва мешиносанд. Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон баробарии ҳуқуқи зану мард, шароити орому осудагӣ, сулҳу субот, зиндагии осоишта, озодии баён ва маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон кафолат дода мешавад.

Боиси ифтихор аст, ки имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон бо бунёди чунин давлати мустақил ва дорои арзишҳои бузурги сиёсиву таърихӣ, ба низоми муносибатҳои байналмилалӣ ворид гардида, ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ бо қадамҳои устувор пеш рафта истодааст. Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон принсипҳо ва меъёрҳои асосии давлатдорӣ ва бунёдии ҷомеаи комилҳуқуқ муқаррар гардидааст, ки асосан самтҳои сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоӣ, тиҷоратӣ, илмӣ-фарҳангӣ, ҳуқуқӣ ва сиёсати хориҷии давлатро дарбар мегирад. Маҳз кӯшишу талошҳои беназири Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, ки имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун халқи куҳанбунёд, мутамаддин ва дорои фарҳанги қадима эътироф намудаанд ва мешиносанд.

Қобили зикр аст, ки забони давлатӣ дар моддаи дуюми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон забони тоҷикӣ дарҷ гардидааст. Забони русӣ ҳамчун забони муоширатӣ байни миллатҳо фаъолият мекунад. Ҳамаи миллатҳо ва халқиятҳое, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд, ҳуқуқ доранд аз забони модариашон озодона истифода баранд. Боиси сарфарозии миллати тоҷик аст, ки аввалин маротиба Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 29 сентиябри соли 1993 аз минбари баланди бонуфузи ҷаҳон Созмони Милали Муттаҳид бо забони тоҷикӣ сухан намуданд ва ҷомеаи ҷаҳониро бо ҳадафҳои сиёсиву сулҳҷӯёна ва таҳкими ҳамкорӣ бо кишварҳои дусту сулҳпарваронаи ҷаҳон муаррифӣ намуданд. Сухан рондан бо забони тоҷикӣ дар минбари баланди СММ бори дигар собит сохт, ки Пешвои миллат дар ҳақиқат ба арзишҳои миллӣ эҳтироми хоса зоҳир намуда, дорои ҳувияти баланди миллӣ ва худшиносии миллӣ мебошанд.

Қобили зикр аст, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон сутуни асосии давлатдории навини тоҷикон ба шумор мешавад. Арҷ гузоштан ба арзишҳои миллӣ ва муқаддас донистани ин санади муҳими сиёсӣ вазифаи ҳар як шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Метавон гуфт, ки Конститутсия ва санадҳои меъёриву ҳуқуқии он инъикосгари давлати демократӣ, дунёвӣ, соҳибистиқлол ва ягона мебошад, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардидааст. Боиси зикр аст, ки дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон санадҳо ва меъёрҳои ҳуқуқии он ба меъёрҳои байналмилалӣ мутобиқат мекунад, аз ин рӯ ҷомеаи ҷаҳонӣ ва созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун кишвари сулҳпарвар, ташаббускор ва созанда эътироф намудаанд.

Конститутсия ба сифати қонуни асосӣ заминаҳои ҳуқуқии давлат, дахлнопазирӣ ва якпорчагии он, манфиатҳои миллӣ, ҳадафҳои сиёсати дохиливу хориҷӣ, ва асосҳои иқтисодиву иҷтимоии ҷомеаи Тоҷикистонро муайян сохт ва муҳимтар аз ҳама, инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯро арзиши олӣ эътироф намуда, барои рушди минбаъдаи муносибатҳои нави ҷамъиятӣ роҳи васеъ кушод. Конститутсия новобаста аз низоми иҷтимоии давлат вазифаҳои муассисӣ, ташкилкунандагӣ, сиёсати беруна, идеологӣ ва ҳуқуқиро адо мекунад. Дар Конститутсия таъкид мегардад, ки Тоҷикистон ҳамчун ҷузъи таркибии ҷомеаи мутамаддини ҷаҳонӣ ҷонибдори низоми одилона ва устувори ҷаҳонӣ бар асоси усул ва меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ, қабл аз ҳама, баробарҳуқуқии ҳамаи субъектҳои равобити байналмилалӣ ва риояи соҳибихтиёрии давлатҳо мебошад[2].

Хулоса метавон гуфт, ки Конститутсия дар сиёсати давлатӣ ва пешрафти кишвар нақши калидӣ мебозад. Конститутсия шоҳсутуни асосӣ ва меҳвари асосии давлатдории навини тоҷикон ба шумор меравад. Маҳз дар Конститутсия ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон, баробарҳуқуқии марду зан, зиндагии осоишта, ва таъмини амнияти кишвар кафолат дода шудааст. Имрӯз тамоми он меъёрҳои ҳуқуқие, ки дар Конститутсия дарҷ гардидааст, дар амал татбиқ шуда истодааст. Шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар фазои орому осоишта ва амну субот умр ба сар мебаранд, ки шаҳодат аз доштани чунин санади муҳими сиёсӣ буда, бори дигар собит гардид, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон тамоми он меъёрҳо ва санадҳои Конститутсия ҳамарӯза дар амал татбиқ гардида истодааст. Ҳар як шаҳрвани Ҷумҳурии Тоҷикистон бо як иродаи қавӣ ва ҳисси баланди ватандустиву худогоҳӣ ҳадафҳои сиёсиву миллӣ ва арзишҳои миллии хешро ҳифз намуда, барои баланд бардоштани ҷойгоҳи он дар ҷомеа талошҳои худро равона месозанд. Ҳамасола 6-уми ноябр Рӯзи Конститутсия Ҷумҳурии Тоҷикистон бо шукуҳу хоса таҷлил мегардад.

Файзуллаева Нигора, ходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

АДАБИЁТИ ИСТИФОДА

1. Конститутсияи Ҷумҳури Тоҷикистон// https: //www. mfa. tj /tg/main/tojikiston/konstitutsiya

2. Маҷмуи мақолаҳо “Конститутсия кафолати таъмини ҳуқуқ, озодӣ, манфиатҳои қонунии шахс, давлат ва ҷомеа” Душанбе-2016 саҳ 81-82

Дар моддаи 12-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон омадааст: «Асоси иқтисодиёти Тоҷикистонро шаклҳои гуногуни моликият ташкил медиҳад. Давлат фаъолияти озоди иқтисодӣ, соҳибкорӣ баробарҳуқуқи ва ҳифзи ҳуқуқии ҳамаи шаклҳои моликият, аз ҷумла моликияти хусусиро кафолат медиҳад».

Заминаи асосии рушди соҳаи иқтисодӣ-иҷтимоии давлат аз Конститутсия сарчашма мегирад. Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари дигар соҳаҳо, ба иқтисодиёти кишвар аҳамияти хоса дода шудааст. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардида, дар тӯли 30 сол аз иқтисодиёти Тоҷикистонро ба пешсафи иқтисоди сабз табдил додааст.

Ҳадафи аввалини стратегӣ таъмини истиқлолияти энергетикӣ мебошад. “Соли 2009 Роҳбари давлат дар Паёми худ ба парлумони кишвар зикр намуд, ки таъмини иҷрои барномаҳои мухталифи соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ва дар сатҳи устувор нигоҳ доштани рушди иқтисодӣ, ки аз Стратегияи миллии рушд барои давраи то соли 2015-ум бармеоянд, ба ҳалли мушкилоти энергетикии кишвар вобаста буда, дар ин самт бояд вазифаҳои зерин амалӣ карда шаванд:

«1. Бунёди нерӯгоҳҳои хурду миёна ва бузург, хатҳои интиқоли қувваи барқ ва таъсиси системаи ягонаи энергетикии мамлакат.

2. Бо роҳи таъмиру таҷдиди иншооти гидроэнергетикӣ ва барқарорсозии иқтидори онҳо, инчунин шабакаҳои интиқоли барқу газ, гузаштан ба истифодаи технологияҳои каммасрафи энергия ва таъмин кардани рушди бонизоми соҳаи энергетика.

3. Бо истифода аз тамоми захираву имкониятҳо ва ҷалби сармоягузории дохиливу хориҷӣ дар давоми се соли оянда пурра бо гази табиии истеҳсоли худӣ ва дар чор соли оянда бо нерӯи барқ таъмин кардани эҳтиёҷоти мамлакат ва дар ҳамин асос таъмин намудани истиқлолияти энергетикии Тоҷикистон»”[1].

Яке аз ҳадафҳои стратегӣ,ки дар доираи Конститутсияи кишвар татбиқ ин баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ мебошад. Боиси хушнудист, ки дар давраи начандон тӯлонӣ бо эъморидолонҳои транзитии автомобилгард, роҳи оҳан, нақбу пулҳо ва дигар инфрасохтори нақлиётии бо стандартҳои байналмилалӣ бунёдгашта, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қатори кишварҳои пешрафтаи чаҳон ба давлати транзитӣ табдил гашт. Нақби автомобилгарди «Истиқлол», «Шаҳристон», «Шаршар», «Чормағзак» ва роҳҳои «Душанбе-Бустон-Чаноқ», «Душанбе-Дарғара», «Душанбе-Нуробод-Ҷиргатол-Саритош» ва даҳҳо роҳҳои наву замонавӣ сохта ба истифода дода шудааст. Бояд тазаккур дод, ки бо мақсади пеш бурдани ҳадафи стратегӣ лоиҳаи хориҷии Чин бо ташаббуси байналмилалии «Як камарбанд–як роҳ» асос ёфтааст.

Воқеан амалӣ гардидани ин ҳадафи стратегӣ барои беҳтар гардидани дастрасӣ ба бозор ва паст намудани арзиши хизматрасонии нақлиётӣ равона шудааст, ки он дар навбати худ бар афзоишисатҳи некуаҳолии мардуми кишвар замина гузоштааст.

Дуюмин ҳадафи стратегӣ - таъмини амнияти озуқаворӣ мебошад, ки Пешвои миллат дар Паёми худ 25 апрели соли 2008 зикр намуда буданд: «Мо амнияти озуқавории кишварро танҳо дар сурате таъмин карда метавонем, ки истеҳсоли маҳсулоти кишоварзии худиро ҳарчи бештар афзоиш дода, аз маводи ғизоии воридотӣ камтар вобаста бошем». Бояд қайд намуд, ки барои рушди соҳаи кишоварзӣ дар тамоми минтақаҳоикишвар боғҳои нави интенсивӣ ва заминҳои лаълмӣ бунёд гардидааст. Инчунин барои таъмини амнияти озуқаворӣ дар як сол аз ду то се маротиба ҳосил гирифтанро ба сокинони мамлакат пешниҳод намуда буданд. Маҳз самараи ҳадафи афзалиятноки стратегӣ буд, ки сатҳи камбизоатӣ аз 83 % дар соли 1999 то ба 21,2% дар соли 2023 поён рафтааст.

Авлавият доштани соҳаи саноатро барои рушди иқтисодиёти миллӣ муҳим ҳисобида, Пешвои миллат дар Паём соли 2018 чунин пешниҳод намуданд: «бо дарназардошти аҳамияти соҳаи саноат дар ҳалли масъалаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ва таъсиси ҷойҳои корӣ пешниҳод менамоям, ки саноатикунонии босуръати кишвар ҳадафи чоруми миллӣ эълон карда шавад».

Ҳамин тариқ чорумин ҳадафи стратегӣ - саноатикунонии босуръати кишвар, яъне бунёди корхонаҳои нав дар соҳаи исҳесолот, ташкили ҷойҳои нави корӣ ва барқарор намудани корхонаҳои бозмонда мебошад. Президенти кишвар дар Паёми навбатии соли 2021, бо мақсади ҳалли масъалаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ то ҷашни 35-солагии истиқлолияти давлатӣ солҳои 2022-2026-ро «Солҳои рушди саноат» эълон намуданд. Инчунин қайд намуданд, ки «то ин давра 500 ҳазор ҷойҳои нави корӣ таъсис ёфта, даромади пулии аҳолӣ беш аз 2 баробар зиёд гардад ва ҳиссаи табақаи миёнаи аҳолӣ ба 45 фоиз расонида, дар натиҷа сатҳи камбизоатӣ то 15 фоиз коҳиш дода шавад».

Бо мақсади амалисозии ҳадафҳои стратегӣ танҳо дар ҳашт моҳи соли 2024 – 251 корхонаи нави саноатӣ ба истифода дода шудааст, ки аз рушд ёфтани иқтисодиёти мамлакат гувоҳӣ медиҳад. Аз таҳлилҳои оморӣ бармеояд, ки дар соли 1991 ҳамагӣ 358 корхонаи саноатӣ ба қайд гирифта шуда буд, ки ин нишондиҳанда дар шаш моҳи соли 2024 ба 3580 коргоҳу корхонаҳои истеҳсолӣ расидааст.

Ҳамин тариқ, Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо қувваи олии худ санади асосии меъёрию ҳуқуқие мебошад, ки асосҳои рушди иқтисодии ҷумҳуриро танзим мекунад. Дар марҳилаи нави тараққиёти иқтисоди миллӣ баъди соҳибистиқлол гаштани Ҷумҳурии Тоҷикистон Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои инкишофи иқтисодиёти инноватсионӣ, ҳалли проблемаҳои иҷтимоию энергетикӣ ва расидан ба ҳадафҳои стратегӣ замина гузоштааст.

Нематова Парвина – номзади илмҳои иқтисодӣ, мудири шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти Омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА

1.Ҳадафи стратегӣ//http// mfa.tj/tg/main/sijosati-khoriji/hadafhoi-strategi

Қабули Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, аз ҷумлаи муҳимтарин рӯйдодҳои таърихи навини халқи тоҷик ва дастоварди бузурги мардуми кишвар мебошад, ки 6 ноябри соли 1994 дар давраи ниҳоят ҳассоси сиёсиву иҷтимоӣ, дар замоне, ки ҳанӯз оташи ҷанги шаҳрвандӣ аланга мезад, аз ҷониби мардуми тамаддунсози мо бо дарки масъулияти бузург тавассути раъйпурсии умумихалқӣ қонуни асосии давлат - Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул карда шуд. Бо қабули Конститутсия халқи Тоҷикистон ба ҷонибдории давлате руй дод ва онро ҳамчун ояндаи худ интихоб кард, ки дар ин давлат волоияти қонун ҳукумрон буда, ҳамаи аркони давлатдорӣ аз ҳуқуқ сарчашма мегиранд. Баъд аз қабули Конститутсия дар кишвар ислоҳоти бунёдиву фарогири сиёсиву ҳуқуқӣ ва иқтисодиву иҷтимоӣ оғоз шуда, тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлатро ба танзим даровард ва барои суботи конститутсионӣ заминаи мустақим фароҳам овард. Конститутсия, ки метавон онро шиносномаи давлат ва бахтномаи миллат номид, бори нахуст Тоҷикистонро ба ҷаҳониён чун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ муаррифӣ намуд, забони тоҷикиро ҳамчун забони давлатӣ эълон ва рамзҳои давлатии мамлакатро муайян кард, ҳуқуқу озодии инсон ва шаҳрвандро арзиши олӣ ва халқро баёнгари соҳибихтиёрӣ ва сарчашмаи ягонаи ҳокимияти давлатӣ эътироф намуд. 30-соли амали Конститутсия собит сохт, ки халқи тамаддунсозу фарҳангӣ ва ободгари мо он замон тавонист санаде қабул намояд, ки дар ҳақиқат таҷассумгари манфиатҳои миллӣ буда, рушди бонизоми давлат ва ҳаёти осудаи ҷомеаро таъмин менамояд.

Гузашти солҳо дурустии роҳи интихобкардаи моро, ки бо майлу иродаи мардуми кишвар дар Конститутсия дарҷ гардидааст, нишон медиҳад. Тавре дар муқаддимаи Конститутсияи Тоҷикистон зикр шудааст: “Халқи Тоҷикистон ҳамчун қисми ҷудонопазири ҷомеаи ҷаҳон, бо эҳсоси масъулияти амиқ дар назди наслҳои гузашта, ҳозираву оянда ва муқаддас шуморидани ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд бунёди ҷомеаи адолатпарварро вазифаи таърихии худ эълон намуд”. Конститутсияи Тоҷикистон ҳамчун ҳуҷҷати сарнавиштсози мардуми куҳанбунёду соҳибтамаддуни мо оини давлату давлатдории тоҷиконро, ки дар тӯли таърихи чандинҳазорсолаи халқамон идома ва сайқал ёфтааст, ҳамчунин кӯшишу талошҳои фарзандони хирадманду фарзонаи ин халқро дар роҳи расидан ба соҳибистиқлолӣ ва давлатдории миллӣ, ҷомаи амал пӯшонид. Ғояҳои башардӯстонаи он инъикоскунандаи суннатҳои пурғановати халқи тоҷик буда, аз барҷастатарин намунаҳои фарҳангии ниёгони ориёии мо, анъанаҳои давлатдории Сосониёну Сомониён ва мероси бузургони таъриху адабиётӣ аз ҷониби умум эътирофгардидаи мо сарчашма мегиранд. Дар баробари ин, Конститутсияи мо аз таҷрибаи пешқадами конститутсионализми давлатҳои мутараққии дунё низ баҳраи фаровон гирифтааст. Беҳуда нест, ки он аз ҷониби созмонҳои бонуфуз ва коршиносони маъруфи ҷаҳон аз ҷумлаи конститутсияҳои беҳтарин ва демократӣ эътироф шудааст.

Бо қабули Конститутсия майлу иродаи халқи Тоҷикистон оид ба эъмори давлати демокративу ҳуқуқбунёд ва дунявию иҷтимоӣ, ки дар бобати интихоби сарнавишти минбаъдаи кишвар имтиҳони ҷиддие буд, муайян гардид.

Айни ҳол Конститутсия давлати навини тоҷиконро ҳамчун субъекти комилҳуқуқи муносибатҳои байналмилалӣ ба аҳли ҷаҳон муаррифӣ намуда, азми қатъии моро дар пешбурди сиёсати сулҳҷӯёна, эҳтироми соҳибихтиёрӣ ва истиқлолияти дигар давлатҳои ҷаҳон ва роҳандозӣ намудани ҳамкориҳои байнидавлатии минтақави ва байналхалқиро дар асоси меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ муқаррар намудаст.

Қонуни асосии Тоҷикистон заминаи ҳуқуқиро барои фаъолияти озоди иқтисодӣ, соҳибкорӣ ва шаклҳои гуногуни моликият, аз ҷумла моликияти хусусӣ фароҳам оварда, оғози марҳалаи сифатан нави инкишофи давлат ва рушди ҷомеа гардид ва халқи тоҷикро ба шоҳроҳи бузурги ваҳдати миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва фаъолияти созандаву бунёдкорона раҳнамун сохт.

Он ба сифати қонуни асосӣ заминаҳои ҳуқуқии давлат, дахлнопазирӣ ва якпорчагии он, манфиатҳои миллӣ, ҳадафҳои сиёсати дохиливу хориҷӣ ва асосҳои иқтисодиву иҷтимоии ҷомеаи Тоҷикистонро муайян сохт ва муҳимтар аз ҳама, инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯро арзиши олӣ эътироф намуда, барои инкишофи минбаъдаи муносибатҳои нави ҷамъиятӣ роҳи васеъ кушод.

Конститутсия дар баробари эътирофи як қатор арзишҳои давлатдории ҷаҳони муосир, аз қабили сарчашмаи ягонаи ҳокимияти давлатӣ будани халқ, инкишоф ёфтани ҳаёти ҷамъиятӣ дар асоси равияҳои гуногуни сиёсиву мафкуравӣ, таҷзияи ҳокимияти давлатӣ, афзалияти санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ барои таъсис ва фаъолияти мақомоти ҳокимияти давлатӣ заминаҳои зарурии ташкиливу ҳуқуқиро фароҳам овард. Он ҳамчун қонуни олии кишвар азму иродаи мардуми Тоҷикистонро оид ба тағйирнопазир будани шакли идораи ҷумҳурӣ, тамомияти арзӣ, моҳияти демократӣ, ҳуқуқбунёдӣ, дунявӣ ва иҷтимоии давлат эълон намуд.

Аз ин лиҳоз, ҳар як шаҳрванди мамлакат ин санади тақдирсозро азизу муқаддас меҳисобад, зеро он ҳуқуқу озодиҳои ҳар кадоми онҳоро ба сифати арзиши олӣ эътироф намуда, ҳифзи қонунии як силсила ҳуқуқҳои фитрии инсон, аз ҷумла дахлнопазирии ҳаёт, қадр, номус, инчунин озодии виҷдону эътиқод ва дигар ҳуқуқу озодиҳои ӯро кафолат медиҳад.

Конститутсия ҳамчун ҳуҷҷати барномавии ҳаёти давлат ва ҷомеа дурнамои пешрафти кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистонро барои солҳои тӯлонӣ пешбинӣ намуда, барои халқи мо бардавому поянда хизмат мекунад. Зеро эҳтиром, риоя ва ҳифзи Конститутсия - кафолати таъмини қонуният, амният ва сулҳу суботи давлат ва ҷомеа мебошад. Бинобар ин, риояи Конститутсия ва таъмини волоияти қонун вазифаи ҳамаи мақомоти давлатӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ҳар як фарди бонангу номус мебошад.

Бояд ёдовар шуд, ки дар давоми 30 - сол ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон се маротиба бо тариқи раъйпурсӣ - 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Ин тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон асосан барои мустаҳкам намудани ақидаҳои давлати ҳуқуқбунёд, таҷзияи ҳокимият, волоияти худи меъёрҳои Конститутсия, қонунияти ҳуқуқӣ ва конститутсионӣ, адолати судии конститутсионӣ ва назорати судии конститутсионӣ, дахлнопазир эълон шудани ҳуқуқҳои фитрии инсон ва ғайраҳо равона карда шудааст.

Конститутсия тақозои онро доранд, ки минбаъд низ дар асоси меъёрҳои он дар кишварамон Ваҳдати миллӣ таҳким ёфта, пояи он устувор гардад. Зеро мазмуну муҳтаво ва талаботи ҳар як моддаи зикршуда, муайянкунандаи мақому манзалати инсон ва шаҳрванд дар ҷомеа ва дифои ҳуқуқу озодиҳои ӯ мебошад. Ҳамчунин, бо дарназардошти аҳолии кишварро ба фаъолияти ободкорию созандагӣ, эҳтиром кардани арзишҳои фарҳангӣ ва муқаддасоти миллӣ, ҳифзи якпорчагӣ ва амнияти ҷомеаро муайян месозад. Гуфтан ба маврид аст, ки дар Конситутся пойдориву таҳкими Ваҳдати миллӣ, нагаравидани ҷавонон баҳар гуна ҳаракату ташкилотҳои тамоюли тундгароӣ ва ифротидошта, расидан ба қадри Истиқлолияти давлатӣ дарҷ гардидааст, ки пайрави аз он вазифаи ҳар шаҳрванди Тоҷикистон мебошад. Пешвои миллат Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша таъкид намуданд, ки фақат қабули Конститутсия тавонист барои ҳифзи истиқлол, аз оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ берун овардани ҷомеа, барқарор намудани фаъолияти сохторҳои фалаҷшудаи давлатӣ, таъмин намудани амнияти миллӣ, тартиботи ҷамъиятӣ, ба Ватан баргардонидани гурезаҳо, инчунин, ҷиҳати мустаҳкам кардани заминаҳои сиёсиву ҳуқуқӣ, иҷтимоиву иқтисодӣ ва фарҳангии давлат, шароити мусоиди ҳуқуқиро фароҳам орад.

“Бо қабули Конститутсия дар инкишофи давлатдории Тоҷикистон марҳалаи нави таърихӣ оғоз гардид ва он моро ба дигаргуниҳои азими сиёсиву ҳуқуқӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва созандагиву бунёдкорӣ роҳнамоӣ кард. Меъёрҳои Конститутсия барои ҳамгироӣ бо ҷомеаи ҷаҳон замина гузоштанд ва Тоҷикистон дар як муддати кӯтоҳ ба узвияти созмонҳои бонуфузи минтақавӣ ва байналмилалӣ пазируфта шуда бо 181 давлати дунё муносибатҳои дипломатии худро барқарор намуд. Бунёди давлати ҳуқуқбунёд ҳар яки моро вазифадор месозад, ки риояи ҳатмии қонун, пеш аз ҳама, меъёрҳои Конститутсияи давлатамонро таъмин намоем, зеро риояву иҷрои қонун, яъне волоияти қонун, шарти муҳимтарини эъмори ҷомеаи навин ба шумор меравад. Хотирнишон месозам, ки эҳтиром ба Конститутсия ва қонун - эҳтиром ба ҳуқуқҳои худ ва дигарон мебошад. Бо шукргузорӣ аз фазои сулҳу оромӣ, озоду демократӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ мо бояд тамоми кӯшиши худро ба он равона созем, ки Тоҷикистони азизамонро ба як кишвари пешрафта мубаддал сохта, ба наслҳои оянда як мулки ободро ба мерос гузорем.

Бигзор, Конститутсияи давлати демократии мо ҳамеша қутбнамо ва ифодагари манфиатҳои волои халқи дорои таърихи бою рангинамон, манбаи асосии ҳуқуқии ҳокимияти давлатӣ, пешбарандаи ғояву арзишҳои миллии мардуми шарифи Тоҷикистон ва амаликунандаи умеду ормонҳои чандинасраи ниёгонамон бошад.

Мирзоев Ҳабибҷон -н.и.т, ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти Омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

«Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, ки заминаи эъмори давлати мустақили миллӣ ва пешравии тамоми ҷанбаҳои ҳаёти мардуми ҷумҳуриро фароҳам овардааст, яке аз дастовардҳои муҳимтарини мо мебошад. Амалӣ намудани меъёрҳои Конститутсия ба мо имкон дод, ки пояҳои устувори ҷомеа ва давлатро созмон диҳем, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдатӣ миллиро таҳким бахшем, рушди устувори иқтисодии ҷумҳуриамонро таъмин намоем, барои ҳар шаҳрванди мамлакат шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодона муҳайё созем».

Эмомалӣ Раҳмон

Хушбахтона, Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, тамоми пояҳои давлатдориро аз тариқи раъйпурсӣ ва интихобот эҳё, барқарор ва устувор намудааст. Маҳз самараи ҳамин раванд буд, ки имрӯз Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳафтгонаи беҳтарин Конститутсияҳои давлатҳои пешрафта шомил гаштааст.

Меъёрҳои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 ноябри соли 1994 мутобиқи талаботи стандартҳои байналмилалӣ таҳия гардида, ба меъёрҳои Эъломияи ҳуқуқи инсон асос ёфтаанд. Зеро дар боби 1-уми моддаи 1-уми Конститутсия Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати иҷтимоӣ муаррифӣ шудааст. Давлат нисбати тамоми табақаҳои ниёзманди аҳолӣ, аз ҷумла ятиму наврасон, оилаҳои камбизоат, пиронсолону беморон, маъюбон ва ғайра ғамхории хоса мекунад.

Ҳарчанд чунин санад доштем, вале ба ҳадафҳои давлату миллат ҷавобгӯ набуд ва пас аз соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон зарурати танзими самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба миён омад. Забони тоҷикӣ расман забони давлатӣ эълон шуда, рамзҳои давлатӣ муқаддас дониста шуданд. Мутобиқи талаботи Конститутсия кор, ҳуҷҷатгузорӣ, таҳияи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, бақайдгирии ҳуҷҷатҳои шаҳрвандӣ ва дигар муносибатҳои меҳнатӣ ба забони давлатӣ сурат мегирад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки роҳи бунёди давлати демократию ҳуқуқбунёдро пеш гирифтааст, инсон ва ҳуқуқу озодиҳои он арзиши олӣ эътироф гардидаанд. Ҳамзамон, тибқи Конститутсия мазмуни қонунҳо ва фаъолияти тамоми мақомоти давлатиро таъмин, эътироф, риоя ва ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ташкил медиҳад ва дар раванди ҷомеаи демократӣ ва ҳуқуқбунёд нақши муҳим дорад.

Шахсе ҳуқуқҳои худро истифодаю ҳимоя карда метавонад, ки уҳдадориҳои худро иҷро менамояд ва маърифати баланди ҳуқуқӣ дошта бошад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста ба масъалаи маърифаткунонии аҳолӣ, аз ҷумла баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ таваҷҷӯҳи хоса зоҳир менамоянд. Аз ҷумла, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд менамоянд, ки “инсон дорои маърифати ҳуқуқӣ қодир аст, ки бо дарки моҳият ва аз худ намудани қонунҳои амалкунанда ҳуқуқ ва манфиатҳои худро пуштибонӣ намояд ва ин ҳолат хоси давлати муосири демокративу ҳуқуқбунёд мебошад”.

Бояд қайд намуд, ки аз ҷониби Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2024 ро ҳамчун соли маърифати ҳуқуқӣ эълон намуданд, ки ин омил барои баланд бардоштани маърифатӣ ҳуқуқӣ ҳисси баланди ватандорӣ ва барои бедор намудани ҳуввияти миллии мо - ҷавонон рощандозӣ мекунад.

Маърифати ҳуқуқӣ бо паҳн намудани дониши ҳуқуқӣ дар байни аҳолӣ алоқаманд буда, бо мафҳумҳои тарбияи ҳуқуқӣ, шуури ҳуқуқӣ, фарҳанги ҳуқуқӣ, алоқаманд аст. Маърифати ҳуқуқӣ натиҷаи фаъолияти муташакилонаи давлат ва ҷомеа (мақомоти давлатӣ, ташкилоту муассисаҳо, ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ, доираи васеи шаҳрвандон) мебошад, ки самти сиёсати давлатӣ дар соҳаи таълиму тарбияи ҳуқуқӣ буда, мақсадҳо ва вазифҳои худро дорад, бо истифодаи тарзу воситаҳо ва шаклҳои муайян амалӣ карда мешавад.

Конститутсия асосҳои низоми сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва иқтисодии давлатро муқаррар намуда, он ҳуҷҷати асосии бунёдии давлат мебошад, ки тақсими ҳокимият, ҳифзи ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандонро таъмин менамояд. Асоси қонунҳо, Конститутсия ва санадҳои меъёри - ҳуқуқӣ барои ба танзим даровардани ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон, муайян намудани муносибатҳои давлат ва шаҳрвандон, муносибатҳои байниҳамдигарии шаҳрвандон, ҳифзи моликият, тантани адолат дар ҷомеа мебошад, ки барои қабули он зарурат ба вуҷуд меояд. Конститутсия санади асосии ҳуқуқии давлат буда, қонуни асосӣ ва қонуни қонунҳо, асоси рушди муносибатҳои сиёсӣ - иҷтимоӣ кафолати таъмини ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон дар ҳар як кишвар мебошад. Конститутсия ҳамчун ҳуҷҷати юридикӣ дар ҷомеаи мутамаддини муосир барои муайян намудани муносибати байни шаҳрванд ва давлат, инчунин танзимкунандаи сохтори қудратии давлатдорӣ ва асоси сохти конститутсионӣ мебошад.

Конститутсия қонуни асосии ҳар давлати муосири мутамаддин мебошад. Моҳияти дигаргуниҳое, ки дар ҳаёти сохтори иҷтимоӣ – иқтисодӣ ва ҳаёти ҷамъиятию сиёсии кишвар мегузаранд, дар ташаккули қонунгузории конститусионӣ дарҷ мегарданд.

Гуфтан ба маврид аст, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки хусусияти миллиро доро мебошад, пурра ҷавобгӯи талаботи нави замон буда, дар воқеъ қонуни Ваҳдати миллӣ ва рушду нумуи Ҷумҳурии Тоҷикистонро пайгири менамояд.

Самтҳои асосии рушди ҳуқуқи конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон вобаста ба предмети танзими муносибатҳои ҷамъиятӣ муайян мегардад. Пайдоиш ва камолоти муносибатҳои ҷамъиятии ҳуқуқии конститусионӣ ба худ шакли хос пайдо карда, ба ҳадди татбиқи онҳо мусоидат менамояд. Раванди қабули қонунҳои нави конститутсионӣ ва қонунҳои ҷорӣ, мукаммал намудани онҳо беист идома ёфта, ба устувории ҳуқуқӣ конститутсионӣ замина мегузоранд.

Ҳамин тариқ, ҳуқуқи конститутсионӣ ҳамчун соҳаи намоёни ҳуқуқи Тоҷикистон аз марҳаллаи таъсисёбӣ то ҳол мунтазам такмил ва ривоҷ меёбад. Баробари ин, онро пурра такомулёфта донистан ҳанӯз барвақт буда, дар танзими муносибатҳои ҷамъиятии дар сатҳи меъёрҳои ҳуқуқии конститутсионӣ муайяншуда, масоилҳо мавҷуданд ва кӯшиши бартарафсозии онҳо ба рушди ҳуқуқи конститутсионӣ мусоидат менамояд.

Аввалин маротиба дар таърихи давлатдории муосир санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, дар сатҳи Конститутсия ба сифати қисми таркибии низоми ҳуқуқии ҷумҳуриро ташкил медиҳанд. (Конститутсияии Ҷумҳурии Тоҷикистон, моддаи10, қисми3).

Бо қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, кодексҳои навин, қонунҳои масъалаи таҳкими соҳибихтиёрии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ дар маркази таваҷҷуҳи олимон қарор гирифтаанд.

Ҳамчунин, Ҷумҳурии Тоҷикистон кишвари тозабунёд, соҳибистиқлол дунявӣ ва ягона мебошад. Халқи Тоҷикистон дар назди худ мақсади бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоиро гузоштааст ва дар назди наслҳои оянда ӯҳдадор мегардад, ки барои онҳо ҳаёти бошарафона рушди иҷтимоӣ ва сиёсии босуботро мерос гузоранд.

Ҳамин тариқ давлат ҳамаҷониба мардуми худро зери ҳимояи худ гирифта, барои ҳимояи ҳуқуқу уҳдадориҳо тамоми шароитро муҳаё намудааст, имрӯзҳо аз ҷониби олимони сиёсӣ як қатор китобҳои сиёсӣ, ҳуқуқӣ, кодексҳои меҳнат ва ба монанди инҳо ба рӯй чоп омадаанд, ки барои роҳу воситаҳои осоиша ба зиндагии мардум кумак расонад.

Махмедов Муҳаммадҷон, ходими хурди илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳанӯз аз аввалин рузҳои ба даст овардани истиқлоли давлатӣ ба гардишҳои бузурги сиёсиву иҷтимоӣ дучор гардид, ки заминаҳои воқеии рушди батадриҷи мамлакат, сулҳу субот ва амнияту осоииштагии истиқлолро халалпазир гардонид.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъулияти олии созандагиро ба зимма гирифта, тавонист баҳри ҳифзи манфиатҳои умумимиллӣ ва пойдору бегазанд нигоҳ доштани истиқлоли давлатӣ ҷиҳати қабули Конститутсияи нави мамлакат ба тариқи раъйпурсии умумихалқӣ талош намояд. Дар ин санади муҳимми сарнавиштсоз ҳама арзишҳои умумибашарӣ, аз қабили озодии инсон, хуқуқи шаҳрванд, соҳибихтиёрӣ, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоӣ будани Ҷумҳурии Тоҷикистон дарҷ гардидаанд.

Маълум аст, ки дар таҳияи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон сазми Пешвои миллат беназир аст. Маҳз иродаи қавии сиёсии роҳбари давлат дар шароити бисёр мушкили сиёсӣ имкон дод, ки қувваҳои сиёсии гуногуни мавҷуда дар кишвар ба созиш омада, муҳимтарин меъёрҳо аз қабили мардумсолорӣ ва демократия ба сифати принсипҳои асосӣ дар Конститутсия мақоми хоси худро пайдо намоянд.

Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон заминаи мустаҳкам баҳри инкишофи тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа буд, ки механизми ҳокимияти давлатиро ба шохаҳо тақсим намуда, салоҳияту ваколати ҳокимияти иҷроия, қонунгузор ва судиро ба таври мушаххас ва возеҳ муайян намуд. Дар ин замина дар минбаъда дар мамлакат низоми комилан нави парламентаризми дупалатагӣ ташаккул ёфт, ки баҳри тақвият ва танзими муносибатҳои ҷамъиятӣ шароити мусоидро фароҳам овард.

Ҳамин тариқ, сарчашмаи ягонаи ҳокимияти давлатӣ будани халқ низ инъикоси бевоситаи худро пайдо кард. Қабули ин санади тақдирсоз дар ҳаёти сиёсиву иҷтимоии мардуми кишвар таҳаввули ҷиддиро ворид намуд. Дигаргуниҳои дар ин замина бадастомада нишонаи возеҳи талошҳои созандаи Роҳбари давлати тоҷикон дар масъалаи таҳкими давлатдории миллӣ ва муайян намудани роҳи минбаъдаи рушду такомули он буд.

Маҳз тавассути қабули Конститутсия мушкилиҳои мавҷуда ба тадриҷ роҳи ҳалли худро ёфта, муносибатҳои ҷамъиятӣ танзими созандаи худро ёфтанд. Ба қавли Пешвои муаззами миллат «фақат қабули он (Конститутсия) метавонист, ки барои ҳифзи истиқлол, аз оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ берун овардани ҷомеа, барқарор намудани фаъолияти сохторҳои фалаҷшудаи давлатӣ, таъмин намудани амнияти миллӣ, тартиботи ҷамъиятӣ, ба Ватан баргардонидани гурезаҳо, инчунин ҷиҳати мустаҳкам намудани заминаҳои сиёсиву ҳуқуқӣ, иҷтимоиву иқтисодӣ ва фарҳангии давлат шароити мусоиди ҳуқуқӣ фароҳам орад».

Конститутсия моҳияти давлат, шакли идоракунӣ, шакли сохтори давлатӣ ва фазои сиёсии онро муқаррар намуда, дар моддаи 1-и Конститутсияи мамлакат эълон доштааст, ки «Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад. Шакли идораи Ҷумҳурии Тоҷикистон президентӣ мебошад.

Тоҷикистон давлати иҷтимоӣ буда, барои ҳар инсон шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро фароҳам меорад». Муқаррароти мазкур ифодаи маҷмуи арзишҳои муҳимми демократияву тантанаи ҳуқуқи инсон мебошад. Дар ин замина дар моддаи 5-и Конститутсия инсон ва ҳуқуқу озодиҳои он ҳамчун арзиши олӣ эътироф шудаанд. Маҳз ҳамин нуқта моҳияти инсонпарваронаи Конститутсия ва дар маҷмуъ сиёсати давлати моро инъикос менамояд. Инсонмеҳварӣ хосияти асосии сиёсати имрӯзаи давлат буда, маҳз инсон дар меҳвари он қарор дорад.

Имрӯз бо гузашти 30 сол аз қабули он мо бо боварӣ гуфта метавонем, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади дорои эътибори олии ҳуқуқӣ, тавонист роҳнамои боэътимоди ҷомеа ва давлат дар масири таҳкиму рушди минбаъда гашт.

Конститутсия ҳамчун санади муҳимми раҳнамунсоз мардуми сарбаланди моро ба сӯйи музаффариятҳои нав ҳидоят намуда истодааст.

Мирзоева Нушофарид Зафаровна докторант PHD-и Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи баноми А.Баҳоваддинови АМИТ

6-уми ноябри соли 1994 дар таърихи давлатдории навини тоҷикон саҳифаи нав кушода шуд – халқи Тоҷикистон тавассути раъйпурсии умумихалқӣ нахустин Конститутсияи давлати соҳибистиқлоли худро қабул намуд.

Имсол мо 30-солагии ин санаи муҳими таърихиро дар шароите ҷашн мегирем, ки бо ташаббуси созандаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2024 “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон гардидааст.

Қабули Конститутсия дар марҳилаи ҳассостарини таърихи миллати тоҷик – дар давраи мураккаби гузариш аз як сохти давлатдорӣ ба сохти нав, дар шароити ноустувории вазъи сиёсиву иҷтимоӣ рух дод. Маҳз ҳамин санади тақдирсоз заминаи ҳуқуқии сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва рушди минбаъдаи ҷомеаи моро гузошт.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар заминаи арзишҳои умумибашарӣ ва таҷрибаи пешқадами ҷаҳонӣ таҳия гардида, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро арзиши олӣ эълон намуд. Ин муқаррарот дар моддаи 5-уми Конститутсия чунин сабт ёфтааст: «Инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои он арзиши олӣ мебошанд».

Дар партави “Соли маърифати ҳуқуқӣ” бояд таъкид намуд, ки Конститутсия на танҳо ҳуқуқу озодиҳои инсонро кафолат медиҳад, балки тавассути меъёрҳои худ роҳҳои татбиқи онҳоро низ муайян менамояд. Санади олии ҳуқуқии мо ҳуқуқ ба таҳсил, ҳуқуқ ба ҳифзи саломатӣ, ҳуқуқ ба меҳнат ва интихоби касбу кор, ҳуқуқ ба моликият ва мерос, инчунин озодии сухан, матбуот ва ҳуқуқ ба иттилоотро кафолат медиҳад.

Дар баробари ин, Конститутсия вазифаҳои шаҳрвандонро низ муқаррар намудааст, ки риояи онҳо барои рушди давлат ва ҷомеа муҳим мебошад. Ҳар як шаҳрванд вазифадор аст Конститутсия ва қонунҳоро риоя намояд, Ватанро ҳифз кунад, андозҳоро пардохт намояд, муҳити зистро эҳтиёт кунад ва арзишҳои миллиро эҳтиром намояд.

Бояд қайд кард, ки дар тӯли 30 соли амали худ ба Конститутсия се маротиба – солҳои 1999, 2003 ва 2016 тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Ин тағйирот ба талаботи замон ва ниёзҳои рушди ҷомеа мувофиқ буда, барои такмили низоми идоракунии давлатӣ ва таҳкими ҳокимияти қонун равона гардидаанд.

“Соли маърифати ҳуқуқӣ” имконият медиҳад, ки мо дар бораи аҳамияти Конститутсия ҳамчун санади олии ҳуқуқӣ бештар андеша намоем. Конститутсия ҳамчун қонуни асосӣ на танҳо ҳуқуқу озодиҳои моро кафолат медиҳад, балки барои рушди давлати ҳуқуқбунёд, демократӣ ва дунявӣ заминаи мустаҳкам мегузорад.

Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва таҳдидҳои нави замони муосир, донистан ва риоя намудани Конститутсия аҳамияти хоса пайдо мекунад. Зеро маҳз тавассути Конститутсия мо метавонем истиқлолияти давлатиро ҳифз намоем, ҳуқуқу озодиҳои худро ҳимоя кунем, дар рушди давлат ва ҷомеа саҳмгузор бошем ва ба насли оянда кишвари пешрафта ва ободро мерос гузорем.

Бо дарназардошти ин, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ, махсусан ҷавонон, яке аз вазифаҳои муҳимтарини рӯз мебошад. Зеро танҳо шаҳрванде, ки аз ҳуқуқҳои конститутсионии худ огоҳ аст, метавонад онҳоро самаранок истифода барад ва ҳимоя намояд.

Ҳамин тариқ, 30-солагии қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва эълон гардидани соли 2024 ҳамчун “Соли маърифати ҳуқуқӣ” ба мо имконият медиҳад, ки аҳамияти ин санади тақдирсозро амиқтар дарк намоем ва дар роҳи бунёди давлати ҳуқуқбунёд ва ҷомеаи пешрафта қадамҳои устувор гузорем.

Дар таърихи навини давлатдории Тоҷикистон нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳия ва қабули Конститутсия, рушди давлатдории конститутсионӣ ва таҳкими ҳокимияти қонун бениҳоят бузург аст.

Саҳми бунёдӣ дар таҳия ва қабули Конститутсия. Дар солҳои аввали истиқлолият, замоне ки кишвар дар гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ қарор дошт, маҳз бо ташаббус ва роҳнамоии бевоситаи Пешвои муаззами миллат раванди таҳияи Конститутсияи нав оғоз гардид. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун роҳбари комиссияи конститутсионӣ дар таҳияи лоиҳаи Конститутсия саҳми арзанда гузошт. Қабули Конститутсия дар соли 1994 тавассути раъйпурсии умумихалқӣ марҳилаи наверо дар рушди давлатдории миллӣ оғоз намуд.

Нақши роҳбарикунанда дар рушди давлатдории конститутсионӣ. Пешвои миллат ҳамчун кафили Конститутсия ва ҳуқуқу озодиҳои инсон пайваста дар самти рушди давлатдории конститутсионӣ талош меварзад. Таҳти роҳбарии он кас низоми ҳуқуқии кишвар ташаккул ёфта, механизмҳои татбиқи меъёрҳои конститутсионӣ такмил дода шуданд. Махсусан, таъсиси Суди конститутсионӣ ва ниҳодҳои дигари ҳифзи ҳуқуқ бо ташаббуси Президент сурат гирифт.

Ташаббусҳо дар самти такмили Конститутсия. Дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ бо ташаббуси Пешвои муаззами миллат ба Конститутсия тағйиру иловаҳои муҳим ворид карда шуданд, ки ба рушди минбаъдаи давлатдорӣ мусоидат намуданд. Ислоҳоти конститутсионии солҳои 1999, 2003 ва 2016 барои такмили низоми идоракунии давлатӣ, тақвияти ҳокимияти судӣ ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон замина гузоштанд.

Таваҷҷуҳ ба маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон. Пешвои муаззами миллат ҳамеша ба масъалаи баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ диққати махсус медиҳад. Бо ташаббуси Президент барномаҳои давлатии таълими ҳуқуқӣ қабул ва амалӣ гардида, китобҳои дарсӣ ва маводи таълимӣ оид ба Конститутсия ва қонунгузорӣ нашр мешаванд. Инчунин мунтазам вохӯриҳо бо намояндагони касбҳои гуногун доир гардида, масъалаҳои риояи қонун муҳокима мешаванд.

Роҳнамоӣ дар самти риояи қонуният. Таҳти роҳбарии Пешвои миллат дар кишвар фазои ҳуқуқие ташаккул ёфтааст, ки дар он риояи қатъии қонун ҳамчун арзиши олӣ эътироф мегардад. Президенти Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста дар баромадҳои худ зарурати риояи қонунро таъкид намуда, мақомоти давлатиро ба таъмини волоияти қонун ҳидоят менамояд. Ҳамзамон, назорати қатъӣ аз болои иҷрои қонунҳо ба роҳ монда шудааст.

Таҳлили фаъолияти бисёрсолаи Пешвои муаззами миллат нишон медиҳад, ки маҳз бо роҳбарии хирадмандонаи эшон дар Тоҷикистон низоми мукаммали давлатдории конститутсионӣ ташаккул ёфта, фарҳанги ҳуқуқии ҷомеа тақвият пайдо кардааст. Нақши Президенти Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳия ва қабули Конститутсия, такмили минбаъдаи он ва таъмини волоияти қонун дар ҷомеа бебаҳо буда, заминаи боэътимоди рушди минбаъдаи давлати ҳуқуқбунёд ва демократиро фароҳам овардааст.

ЮСУФҶОНОВ Ф.М., номзади илмҳои сиёсӣ, ходими пешбари илмии шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Ҷумҳурии Тоҷикистон диёри зебоманзару кӯҳсор ва дорои захираҳои ғании энергетикӣ ба ҳисоб меравад. Ин имконоти бузурги энергетики метавонад ояндаи Тоҷикистонро нурафшон созад. Таъкид бояд кард, ки ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба дигар мамлакатҳои ҳамсоя соҳиби 55% дар сади захираҳои обӣ аст, ки аз ин неъмати бузург бояд оқилонаю сарфакорона истифода кард.

Таъмини бехатарии иқтисодӣ зарурати коркарди стратегияи асосноки идораи захираҳои табиии миллиро муайян менамояд. Ташаккул ва пешрафти иқтидори содиротии Тоҷикистон бо коркарди саноатии захираҳои об ва истифодаи оқилонаи об робитаи зич дорад.Захираҳои об иқтидори бузурги рушди устувор, азнавсозии иқтисодӣ ба шумор мераванд.

Афзалият дар соҳаи истифодаи оқилона ва ҳифзи захираҳои обро «Консепсияи истифодаи самаранок ва ҳифзи захираҳои об дар Ҷумҳурии Тоҷикистон», ки аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ гардидааст (с.2001) муайян мекунад.

Сохтумони лоиҳои бузурги энергетикӣ – НОБ-и Роғун дар Тоҷикистон ҳанӯз охири солҳои 70 — уми асри гузашта шурӯъ шуда буд, вале бо сабабҳои гуногун нотамом монд. Имрӯз НБО-и «Роғун» майдони заҳматҳои самарабахш, мояи ифтихору эътибори давлат, ҳастии шуҷоату мардонагӣ ва шарафмандии миллати тоҷик гаштааст.

Бунёди Роғун яке аз бузургтарин ншооти аср маҳсуб меёбад, ки ҳам аз ҷиҳати иқтисодӣ ва ҳам аз ҷиҳати сиёсӣаҳамияти бузург дорад. Баъди ба истифода додани НБО-и «Роғун» дар кишвари азизамон корхонаҳои зиёди саноатӣ ба кор даромада, аҳолӣсоҳиби ҷои корӣмешавад, нуфузи муҳоҷирати меҳнати кам мегардад ва дар баробари ин иқтисодиёти ҷумҳурӣпеш меравад. Аз диду нигоҳи сиёсӣ бошад, давлатамон дар байни давлатҳои тарақиёфтаи ҷаҳон мавқеи худро боз ҳам боло хоҳад бурд.

Роғун пуриқтидортарин нерӯгоҳдар Осиёи Марказӣ маҳсуб дониста мешавад. Иқтидори тавлиди нерӯи барқи Роғун 13,5 млрд квт — ро ташкил медиҳад, ки ин барои таъмини истиқлолияти энергетикй аҳамияти калон дорад.

Албатта, бо бунёди ин нерӯгоҳ Ҷумҳурии Тоҷикистон истиқлолияти энергетикиро пурра ба даст меорад. Ин ҳама заҳматҳои пурмашаққати Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буданд, ки имрӯз ду агрегати он ба фаъолият оғоз намуданд ва мамлакати мо рӯз то рӯз барои ноил шудан ба истиқлолияти энергетикӣ ғадамҳои устувор мегузорад.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуда буданд, ки НБО «Роғун» макони созандагию меҳнат аст. Аз рӯйи ҳисоби мутахассисон, барои сохтмони пурраи нерӯгоҳи Роғун миллиардҳо доллар зарур аст, ки ин маблағи хеле бузург мебошад. Бинобар ин, Президенти кишвар оид ба ин масъалаи муҳим ба халқ муроҷиат намуданд.

Инак рӯзи нангу номус, рӯзи саховатмандиву ҷавонмардӣ ва саҳмгузорӣдар рушду инкишофи ободии Ватан фаро расидааст. Месазад, ки ҳама аз як гиребон cap бароварда, баҳри ҳифзи нангу номуси ватандорӣ ва заҳматҳои шабонарӯзии сарвари давлат ба хотири таъминоти мунтазами барқва ободии Ватан саҳмгузор бошем. Зеро, сохтмони нерӯгоҳи «Роғун» талаби давру замон аст ва ҳар фарди солимфикру худогоҳ ҳам дар дохил ва ҳам дар хориҷи кишвар онро бояд хуб дарк намояд.
Имрӯз вақти он расидааст, ки тамоми мардум якдилона ин иқдоми пешгирифтаи Пешвои миллатро дастгирӣ намоем. Итминони комил дорам, ки миллати соҳибмаърифати тоҷик ба ин кор қодир аст ва дар ин роҳ мо, ҳатман, пирӯз хоҳем шуд.

Қудрату шаҳомати нерӯгоҳи «Роғун», аллакай дар хонаи дилҳо эҳсос мешавад ва хушбахтиву комёрии миллатамонро дар ин самт дар ояндаи мушоҳида хоҳем кард.

Ope, Рогунро бояд созем. Дар канор будани ҳар яки мо аз рӯйи виҷдону имон нест. Ватандорӣаз имон аст ва имрӯз рӯзи ватандории мо фаро расидааст.

Қурбонов Амиршо – д.и.х., директори Филиали Агетии амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар вилояти Хатлон

6 ноябри соли 1994, дар таърихи Тоҷикистон санаи муҳиме сабт гардид. Бо қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, халқи тоҷик роҳ ба сӯи як давлати ҳуқуқбунёд ва демокративу дунявиро бо тасмимгирии умумихалқӣ оғоз намуд. Ҳамчун санади бунёдии давлатдорӣ, Конститутсия заминаҳои мустаҳкам барои пойдории сулҳ, рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва беҳдошти зиндагии мардум фароҳам овард. 30 соли гузашта нишон дод, ки ин санад на танҳо омили устувории дохилӣ, балки воситаи муаррифии Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ низ мебошад.

Эмомалӣ Раҳмон – Пешвои миллат ва ташаккули низоми давлати ҳуқуқбунёд

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ташаббус ва роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, таҳия ва тасдиқ гардид. Ӯ дар шароити ниҳоят мураккаби сиёсӣ масъулияти бузурги роҳбарии кишварро бар дӯш гирифта, барои ба сулҳу субот овардани мардум ва таъмини ягонагии миллӣ аз тамоми имконот истифода бурд. Қабули Конститутсия дар даврони соҳибистиқлолӣ як қадами бебозгашт барои ташаккули давлати ҳуқуқбунёд ва таъмини кафолати ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон буд.

Нақши Конститутсия дар таъмини сулҳ ва суботи миллӣ
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мисли пайвандгари ҳамаи гуруҳҳои иҷтимоии кишвар амал мекунад ва таъкид бар ин аст, ки ҳамаи шаҳрвандон новобаста аз мансубияти миллию мазҳабӣ ва иҷтимоӣ, дар назди қонун баробар ҳастанд. Бо қабули Конститутсия, Тоҷикистон роҳи ба сулҳу субот овардани мардумро тай намуда, як низоми идоракунии устуворро дар асоси арзишҳои умумибашарӣ ва миллӣ ба роҳ монд.

Ислоҳоти конститутсионӣ ва такмили меъёрҳои қонунгузорӣ
Дар давоми 30 сол, бо дарназардошти рушди ҷомеа ва пешрафти давлатдории тоҷик, ба Конститутсия тавассути раъйпурсиҳои умумӣ се маротиба – солҳои 1999, 2003 ва 2016 – тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Ин ислоҳотҳо барои ба низоми қонунгузории кишвар ворид намудани талаботҳои нави замон замина гузошта, ба таъмин намудани амнияти ҳуқуқӣ ва иҷтимоӣ барои шаҳрвандон мусоидат карданд. Дар натиҷа, меъёрҳои қонунгузорӣ бо меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ мувофиқат карданд, ки ин ба равобити байналмилалии Тоҷикистон дар арсаи сиёсӣ ва иқтисодӣ мусоидат намуд.

Конститутсия – санади асосии рушди иҷтимоӣ ва иқтисодӣ
Дар заминаи Конститутсия, давлат дар даврони соҳибистиқлолӣ ба такмил додани сохторҳои давлатӣ, идоракунии самараноки иқтисод ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ равона гардид. Сиёсати устувори иқтисодӣ ва иҷтимоии давлат шароити мусоидро барои рушди соҳаҳои саноат, кишоварзӣ ва инфрасохтори кишвар фароҳам овард. Конститутсия кафолат дод, ки сиёсати давлат дар асоси манфиатҳои мардум нигаронида шуда, адолат ва баробарии иҷтимоӣ таъмин карда шавад.

Ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон – мақсади аслӣ ва арзиши муҳими Конститутсия

Қабули Конститутсияи нав ба халқи Тоҷикистон имконияти фаровон фароҳам овард, ки ҳуқуқ ва озодиҳои худ, новобаста аз нажод, миллат, ҷинс ва дигар мансубиятҳо ҳифз карда шаванд. Меъёрҳои конститутсионӣ таъкид мекунанд, ки Тоҷикистон дар таъмини ҳуқуқҳои инсон дар сатҳи ҷаҳонӣ пешрав мебошад ва барои дастгирии озодиҳои бунёдии ҳар як шахс дар кишвар аҳамияти баланд медиҳад.

Конститутсия ва дастовардҳои 30 сол дар таҳкими амният ва обрӯи байналмилалӣ

Бо қабули Конститутсия, Тоҷикистон тавонист дар равобити байналмилалӣ мавқеи мустаҳкам пайдо кунад ва бо кишварҳои ҷаҳон дар масъалаҳои амниятӣ ва стратегӣ ҳамкории густурда ба роҳ монад. Аз ҷумла, дар масъалаҳои ҳифзи амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроӣ, ки барои ҷомеаи ҷаҳонӣ низ аҳамияти махсус доранд, Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолона амал намуда, бехатарии миллии худро бо таъмини меъёрҳои баланди байналмилалӣ муҳофизат мекунад.

Натиҷа ва аҳамияти таърихии Конститутсия

30 соли гузашта нишон доданд, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон санади азим ва таърихиест, ки на танҳо дар мустаҳкам кардани пояҳои давлатдорӣ, балки дар афзоиши шуур ва фаҳмиши ҳуқуқии ҷомеа низ нақши муҳим дорад. Дар шароити пешрафти замон, Конститутсия ҳамчун санади таҳкимбахши истиқлолият ва ваҳдати миллӣ идома ёфта, ба ҳар як шаҳрванди кишвар кафолати ҳуқуқӣ ва эътимоди қавӣ барои ояндаи дурахшон медиҳад.

Илхом Мирсаидзода – д.и.т. профессор, Директори Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз ба даст овардани истиқлолият зарурати таҳия ва амалӣ сохтани раванди нави ислоҳоти сиёсию ҳуқуқӣ пеш омад. Давоми солҳои соҳибистиқлолӣ раванди ислоҳоти ҳуқуқӣ, ки тамоми паҳлӯҳои ҳаёти ҷомеаро фаро гирифта, ва роҳҳову самтҳои инкишофро муайян намуд. Нуқтаи тадбиқи ин ислоҳот қабули Конститутсия-и Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1994 мебошад, ки таҷассумгари бақои давлату ҷамъиятро инъикос менамояд.

Ҳамзамон дар ҷумҳурӣ соҳаеро номбар намудан мушкил аст, ки вобаста ба он санади меъёрии ҳуқуқӣ қабул нашуда бошад. Мавҷудияти заминаи мустаҳками қонунгузорӣ рушди пайвастаи соҳаҳои гуногуни хоҷагии мамлакатро таъмин карда, яке аз омилҳои асосии инкишофи ҷомеаи шаҳрвандӣ мегардад. Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкили давлати ҳуқуқбунёд ва ҷомеаи шаҳрвандиро ҳадафи имрӯза ва ояндаи инкишофи худ қарор додааст. Аз ин рӯ дар раванди ташаккули чунин давлат ва ҷомеа ҳуқуқ нақши бузургу ҳалкунанда дорад. Дар чунин давлат ҳамагуна муносибатҳо бояд дар асоси ҳуқуқ ва қонун танзим карда шаванд.

Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми солонаи худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 20-уми апрели соли 2006 таъкид кардаанд, ки «Дар ҷомеаи мутамаддини муосир қонун ҳамчун воситаи танзимкунандаи ҳамаи паҳлуҳои ҳаёти ҷомеа нақш ва мавқеи бебаҳс дорад, зеро пешрафти ҷомеа фақат бо роҳи танзими қонунӣ ва одилонаи муносибатҳои ҷамъиятӣ имконпазир аст».

Ҳарчанд қабули қонунҳо, сифату табиати иҷтимоӣ ва механизми амали онҳо масъалаи марказӣ ё худ бунёдии рушди давлат бошад ҳам, татбиқи бечунучарои қонунҳо дар ҷомеа аҳамияти калон дорад. Ин масъала ба сатҳи тафаккури ҳар фарди ҷомеа зич алоқаманд аст. Беҳуда нест, ки таъмину волоияти қонун ва ташаккули маърифати ҳуқуқӣ дар ҷомеа баробари дигар унсурҳои давлати демокративу ҳуқуқбунёд, аз қабили таҷзияи ҳокимият, таъмини ҳамаҷонибаи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, масъулияти дуҷонибаи давлат ва шахсият аз рӯи аҳамият дар як сатҳ ниҳода шудаанд.

Аз ин ҷост, ки сарвари давлат дар суханрониҳои худ борҳо таъкид кардаанд, ки «Мамлакате, ки дар он қонунро риоя ва эҳтиром намекунанд, рӯ ба таназзул меорад». Яъне, ҳар қадар дар ҷомеа тартиботи ҳуқуқӣ дуруст риоя шавад, ҳамон андоза ба пешрафт муяссар мегардад. Ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд дар амал татбиқ мегардад. Ба қавли файласуфи Рими қадим Ситсерон: «Агар хоҳи озод бошӣ пас ғуломи қонун бош».

Файласуфи Юнони қадим Арасту ба маврид мегӯяд, ки «инсоне, ки бо иҷтимоъ такомул пайдо карда бошад, аз ҳама ҷонварон беҳтар аст ва агар бидуни қонун ва адолат зиндагӣ кунад хатарноктарин ҷонвар аст». Аз ин лиҳоз донистани ҳуқуқ вазифаи танҳо мутахассисону коршиносони соҳа набуда, он вазифаи ҳамаи шаҳрвандон аст, ки дар ҷомеаи шаҳрвандӣ ва давлати ҳуқуқбунёд зиндагӣ мекунад. Он нишонаи маданият ва нерӯи ақлонию илмии шахсро нишон медиҳад. Шаҳрвандон дар чунин давлату ҷомеа бояд қонун ва дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқиро донанд ва риоя намоянд. Чунки дарки моҳияти санадҳои ҳуқуқӣ мавқеи шахсро дар ҷамъият баланд мебардорад, зеро ки ба мафҳумҳои ҳаққу ботил амиқ сарфаҳм меравад ва аз роҳҳои чапу нодуруст худро боз медорад. Агар ҳар як нафар узви ҷомеа бихоҳад, ки дар зиндагӣ боэътибор бошад, бояд ки дар баробари санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ арҷгузорӣ намояд. Инсон шаъну шарафи хешро танҳо ба воситаи қонунҳои амалишаванда ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣметавонад ҳифз намояд. Риоя, дарк ва эҳтироми қонунҳо дар моддаи 42-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон инъикос ёфтааст: «Дар Тоҷикистон ҳар шахс вазифадор аст, ки Конститутсия ва қонунҳоро риоя кунад, ҳуқуқ, озодӣ, шаъну шарафи дигаронро эҳтиром намояд. Надонистани қонун ҷавобгариро истисно намекунад». Ин меъёри конститутсионӣ моро водор месозад, ки дар самти риояи қонунҳои амалкунандаи ҷумҳурӣ намуна бошем.

Бояд қайд намуд, ки бе ташаккули шуури ҳуқуқӣ дар байни аҳолӣ риояи талаботи қонун ва дарки моҳияти ҳуқуқу ӯҳдадориҳо аз ҷониби шаҳрвандон ғайри имкон мебошад. Президенти кишвар дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 25 апрели соли2008 ба ин масъала таваҷҷӯҳ намуда, аз ҷумла қайд намудаанд, ки «Рушди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ ба сатҳи дониш ва маърифати ҳуқуқии аҳолӣ вобастагии зиёд дорад. Барои беҳтар ба роҳ мондани тарбияи ҳуқуқии аҳолӣ зарурати таҳияву қабул кардани барномаи нави дарозмуддати мукаммал ва ба таври самарабахш тадбиқ намудани он ба миён омадааст».

Масъалаи маърифати ҳуқуқӣ танҳо аз моҳияти ҳуқуқӣ иборат нест ё худ фақат мазмуни ҳуқуқӣ надорад, балки бо маҷмӯи арзишҳои маънавӣ, аз қабили расму анъанаҳои миллию ахлоқӣ оид ба некию накӯкорӣ, шафқату дилсӯзӣ, ростӣ, ҳақиқат, покӣ, адолат ва дигар арзишҳои дар таърихи мавҷудияти инсонӣ исботшуда робитаи ногусастанӣ дорад. Хулосаи муҳим ин аст, ки барои ташаккули маърифати ҳуқуқӣ, бартарафсозии нигилизми (инкори маслаку мафкура, шаккокӣ) ҳуқуқӣ, беэътиноӣ ба қонуну тартибот тарғиби дониши ҳуқуқӣ аҳамияти аввалиндараҷа дорад. Дар баробари ин ҷалб гардидани кулли муассисаҳои таълимию фарҳангӣ, мақомоти давлатӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва бунёдҳои хайрия ба ҳалли ин масъала шароити мусоидат менамоянд. Аз санадҳое, ки ба тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон бевосита дахл доранд, Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 апрели соли1997 «Дар бораи сиёсати ҳуқуқӣ ва таъмини тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва дар ин асос қабул шудани қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи баъзе чораҳои беҳтар намудани тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон ва кори ҳуқуқӣ дар ҷумҳурӣ» аз 22-и августи соли 1997 хусусияти универсалӣ дорад. Барномаи таълиму тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар заминаи санадҳои зикршуда қабул шудааст, бешубҳа, дар баланд бардоштани сатҳи шуури ҳуқуқии ҷомеа нақши муҳим мебозад. Ҳамзамон барои тақвият бахшидани ин чорабиниҳо соли2002 аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Консепсияи милли таълим» ва соли 2006 «Консепсияи миллии тарбия» тасдиқва қабул гардид, ки дар самти баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон аз аҳамият холӣ нест.

Яке аз натиҷаҳои назарраси ислоҳоти ҳуқуқии Тоҷикистон дар ҷумҳурӣ ташкили якчанд ниҳодҳои нави мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва дар доираи сохторҳои дигар мақомотҳои ҳифзи ҳуқуқ дигаргуниҳои ташкили воҳидҳои нави корӣ мебошад.

Дар фарҷом бояд хотирнишон намуд, ки барои баланд бардоштанимаърифати шуури ҳуқуқии ҷомеа дар баробари чораҳои зикргардида, инчунин имрӯз муассиса ва идораҳои дахлдорро зарур аст, ки бевосита миёни мардум корҳои зиёди ташвиқотию тарғиботӣ бурда, бо ин роҳ худ ва ҷомеаро аз бӯҳрони маънавию ҳуқуқӣ раҳоӣ бахшанд.

Ҳ. Расулзода - ходими пешбари илмии Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(дар ҳошияи 30-солагии Конститутсияи миллӣ ва Соли маърифати ҳуқуқӣ)

Аз замоне ки инсон худро дар баробари ҷаҳони перомунаш шинохта, ба марҳилаи огоҳӣ расид, дар пайи барномарезиҳои назарию амалӣ, тадоруки танзими зиндагӣ, офаридани неъматҳои рӯзгор ва ҳифзу ҳимояти фардию ҷамъӣ шуда, дар ин замина иқдомот рӯйи даст гирифт. Дар марҳилаи болотари огоҳию шинохт инсон ба қонунофаринӣ машғул шуда, фаъолиятҳои сиёсӣ, мафкуравӣ, иҷтимоӣ, ахлоқӣ ва мадании худро аз тариқи қонунофаринӣ танзим карда, роҳро барои рушди инсонӣ ҳамвор намуд.

Бо боло рафтани сатҳи тафаккуру шуури фардию ҷамъиятӣ қонунофаринӣ ва дар доираи қавонини зарурӣ танзим намудани рӯзгору зиндагии инсонӣ ба ҳукми анъана даромад ва бо таваҷҷуҳ ба муқтазиёти замонию маконӣ рушду густариш ёфт. Бо таваҷҷуҳ ба рушду пешрафти башар, қонунофаринӣ ба кори давлатӣ ва умури асосии сиёсӣ бадал гашт ва ҳар давлату кишвар дар доираи қонуни асосӣ фаъолияти сиёсию ҳуқуқӣ ва иҷтимоию фарҳангиашро ба танзим дароварда, заминаи пешрафту тараққиро фароҳам меоварад. Дар ин замина, офаридани Қонуни асосӣ (Конститутсия), ки сарчашмаи ҳуқуқ маҳсуб шуда, соири қавонину барномарезиҳои давлатӣ бар мабнои он тарҳу таҳия мешаванд, вежагии аслию асосии давлатдорист.

Дар ҳошияи 30-юмин солгарди Конститутсияи ватанӣ ва Соли маърифати ҳуқуқӣ матлаби кӯтоҳи ҷашниеро таҳти унвони “Қонунофаринӣ ва ормонҳои миллӣ” омода кардаем, ки дар чанд нуқтаи мухтасар манзур месозем:

Якум. Мусалламан, ормонҳои миллӣ тору пуди ҳувияти миллатро ташкил медиҳанд. Илова бар ин, қонуни асосии кишвару давлатҳо ғолибан бар асоси ормонгаройии миллатҳо шакл мегирад ва таври худогоҳу нохудогоҳ ифодакунандаи орзую омол ва ормони миллатҳост. Беҳуда нест, ки ҳанӯз 20 июли соли 1994 Раиси вақтиШурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронӣ дар заминаи ислоҳоти конститутсионӣ, тартиби қабул ва мавриди амал қарор додани Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Иҷлосияи Х1Х Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъкид карда буданд: “Лоиҳаи Конститутсияи навро мардум қонуни сарнавишту такдирсоз номидааст, ки ин асоси воқеӣ дорад. Конс­титутсияи нави Тоҷикистон бояд ҳамчун ҳуҷҷати ифодакунандаи орзую ормон ва масъулияти шаҳрвандон, конститутсияе, ки минбаъд ҳаёти сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии ҷамъият дар чорчӯбаи он сурат бигирад, барои насли имрӯзу ояндаи мо муқаддасу шариф аст” (ниг.: //Садои мардум №128 (3765) 31.10.2017). Аз ин ҷост, ки қонуни асосии мо ҳам бар мабнои орзуву омол ва ба истилоҳ, ормонҳои миллӣ таҳия гардидааст.

Дувум. Вақте ки дар бораи ормонҳои миллӣ суҳбат мекунем, мебояд сари мафҳуми “ормони миллӣ” таваққуф намоем. Ормони миллӣ -- арзишҳо ва ихлосу алоқаҳои аслию асосии як миллат аст, ки тавассути раҳбарони олии сиёсӣ бо дар назар гирифтани ақидаҳо, мафкураҳо, масолеҳи миллӣ ва қавонини ҳоким дар кишвар ташхис ва табйин мешавад. Ба сухани дигар, ормони миллӣ манофеи аслию асосӣ, ҳадафҳои бисёр бузург ва гоҳ дастнаёфтаест, ки тавассути раҳбарон таъйин мегардад ва миллатҳо бо ҳидояти раҳбарон ба самти он ҳаракат менамоянд. Ба сухани дигар, ормони миллӣ тасвири идеалии зиндагии миллӣ, ки дар тахайюли як фард вуҷуд дошта, барои ҳамбастагию иттиҳоди қавмӣ кумак мекунад ва дар ҳалли мушкилоти иҷтимоию иқтисодӣ ва тавсеъаву рушди фарҳангӣ мусоидат менамояд.

Севум. Дар олами асотир ва бовардоштҳои бостонии мо фарҳанги меҳрварзию хирадмадорӣ ба унвони мавзуи меҳварӣ будааст ва дар раъси ин навъ фарҳанг шаҳриёри миллӣ – Ҷамшеди Пешдодӣ қарор дорад. Маҳз Ҷамшеди Пешдодӣ аз тариқи илму хирад ва меҳру шарофат ҷаҳонро тағйир дод ва қонуни асосии кишварашро бар асоси меҳру хирад таҳия намуда, шароити беҳтари зистро барои мардум вазъ кард. Дар устураҳои ба Ҷамшед ихтисосёфта бар он ишора мешавад, ки дар замони зиндагии ӯ мардум озоду осуда зиндагӣ мекарда ва беморӣ, ранҷ, дард ва марг ҷомеаро таҳдид наменамудааст. Аз тарафи дигар, Ҷамшеди Пешдодӣ тавассути илму хирад ва ақлу мантиқ қонун офарида, ҳаёту рӯзгори мардуми замонашро ба хубӣ танзим кардааст. Дар китоби “Вандидод” (фаргарди дувум, бахши якум, банди 5), ки ба достони Ҷам ихтисос ёфтааст, Ҷамшед дар посух ба пурсиши Аҳуромаздо гуфтааст: “Ман ҷаҳони туро фарохїӣ бахшам. Ман ҷаҳони туро биболонам ва ба нигаҳдории (ҷаҳониён) солору нигаҳбони он бошам. Ба шаҳриёрии ман на боди сард бошад, на (боди) гарм, на беморию на марг” (ниг.: Вандидод. -Ҷилди аввал. Фаргардҳои 1-8. Тарҷума ва пажуҳиши Ҳошим Разӣ. -Теҳрон, 1385. С. 425). Ҳаким Фирдавсӣ, бо такя ба асотири куҳани аҷдодӣ дар қолаби достони Ҷам аз дарду беморию ранҷурӣ ва марг раҳо гардидани мардумро фоли неки Наврузӣ дониста, аз ҷумла таъкид кардааст:

Сари соли нав ҳурмузи фарвадин,

Баросуда аз ранҷрӯйи замин.

Бузургон ба шодӣ биоростанд,

Маю ҷому ромишгарон хостанд...

(ниг.: Фирдавсӣ Абулқосим. Шоҳнома. -Ҷилди аввал. -Теҳрон: Интишороти Корвон, 1387. С.55-56)

Дар зимн, шукӯҳмандиҳои Ҷамшеди Пешдодӣ ва пешрафтҳои замонии ӯ дар қолиби асотири пешини аҷдодӣ рехта шудааст. Аз сӯйи дигар, устураҳо бозгукунандаи зиндагӣ ва рӯзгори фикрию маданию иҷтимоию фарҳангии инсонҳоянд. Ба назари муҳаққиқон, устура шарҳи амал, ақида, падидаи табиӣ аст ба сурати фаросӯйӣ, ки дастикам бахше аз он аз суннатҳо ва ривоятҳо гирифта шуда ва ё бо ойинҳо ва ақоиди динӣ пайванди ногусастанӣ дорад (ниг.: Ҳаририён Маҳмуд, Шаҳмирзодӣ, Омӯзгор Жола, Мирсаидӣ Нодир. Таърихи Ирони бостон. Ҷилди аввал. Теҳрон: Созмони мутолеа ва тадвини кутуби улуми инсонии донишгоҳҳо, 1380. С.53). Ҳодисаҳое, ки дар устураҳо нақл мешавад, ҳамчун достони воқеӣ талаққӣ мегардад, зеро ба воқеиятҳо баргашт дода мешавад ва ҳамеша мантиқеро дунбол мекунад. Устура гоҳе ба зоҳир ҳодисоти таърихиро ривоят мекунад, аммо он чи дар ин ривоятҳо муҳим аст, сиҳҳати таърихии онҳо нест, балки мафҳумест, ки шарҳи ин достонҳо барои муътақидони онҳоро дар бар дорад. Ҳамчунин аз ин ҷиҳат, ки дидгоҳҳои одамиро нисбат ба хештан, ҷаҳон ва офаридгор баён мекунад, дорои аҳаммият аст (ниг.: Ҳаририён Маҳмуд, Шаҳмирзодӣ, Омӯзгор Жола, Мирсаидӣ Нодир. Таърихи Ирони бостон. Ҷилди аввал. Теҳрон: Созмони мутолеа ва тадвини кутуби улуми инсонии донишгоҳҳо, 1380. С.54). Мунтаҳо, танҳо Ҷамшеди устураӣ тавонистааст, ки аз тариқи се асли вуҷудию ҳувиятӣ -- меҳр, хирад ва дод мардумро ба худшиносию пирӯзӣ ва рифоҳу тараққӣ расонад. Ба қавли донишмандон, дар даврони Ҷамшеди Пешдодӣ мардум ба шукуфоии иқтисодӣ ва рифоҳи иҷтимоию маданӣ расида, хонаҳои бошукуҳ бунёд мекунанд, гармобаҳо месозанд, ҷавоҳирот дуруст карда, атр ба кор бурда, билохира дар нозу неъмат ғарқ шудаанд (ниг.: Толеъ Ҳушанг. Таърихи тамаддун ва фарҳанги Ирони куҳан. -Теҳрон, 1386. С.156). Тибқи устураҳои Ҷамшедӣ, ҷомеаи давраи Ҷамшед зарфи сесад сол чунон дар рифоҳу осоиши маънавию моддӣ ғарқ мешаванд, ки ранҷу дард, зулму бадӣ, заъфу нотавонӣ, пирию беморӣ ва маргу нестиро аз ёд мебароранд ва дар фазои ромишу тараб умр ба сар мебаранд. Фирдавсӣ он давраи пуршукӯҳро тайи 3 байт (достони Ҷам, абёти 56-58) хеле муассир бозтоб додааст:

Чунин сол сесад ҳамерафт кор,

Надиданд марг андар он рӯзгор.

Зи ранҷу зи бадшон набуд огаҳӣ,

Миён баста девон ба сони раҳӣ.

Ба фармон-ш мардум ниҳода ду гӯш,

Зи ромиш ҷаҳон буд пуровозу нӯш.

(ниг.: Фирдавсӣ Абулқосим. Шоҳнома, -Ҷилди аввал. -Теҳрон: Интишороти Корвон, 1387. С.56)

Хулоса, дар асотири Ҷамшед ва Фаридун қонқнофаринӣ бар мабнои ақлу хиради инсонӣ ва манофеи миллию мардумӣ тарҳ мегардад ва рифоҳу озодӣ таъмин мешавад. Ин аст, ки ормонҳои миллӣ, ки дар қолиби асотиру бовардоштҳоямон мунсаҷим шудаанд, равиши зиндагӣ ва рӯзгори мо дурусту мантиқӣ бозтоб ёфтааст.

Ҷаҳорум. Ормонҳои миллӣ минбаъд дар марҳилаи таърихӣ шакл мегиранд ва ба воқеият табдил меёбанд. Бад-ин минвол, дар замони давлатдории Куруши Кабир (559-530 то мелод) ормонҳои миллӣ воқеият касб менамоянд. Бар асоси ормонҳои миллӣ ва давлатдории Ҷамшедӣ нахустин Маншури ҷаҳонии ҳуқуқи башар аз тарафи Куруши Кабир дар соли 538 пеш аз милод эълом ва ба иҷро мерасад. Соли 1969 милодӣ, пас аз даргузашти 2507 сол баъд аз судури фармони мазкур намояндагони кишварҳои гуногун бо ҳузур ба оромгоҳи Куруш аз ӯ ба унвони нахустин поягузори ҳуқуқи башар ва озодии инсон таҷлил карданд (ниг.: Ҳушанг Толеъ. Таърихи тамаддун ва фарҳанги Ирони куҳан. –Теҳрон, 1382. С.209). Аз таърих маълумамон аст, ки барои сарнагун кардани истибдоди шоҳи Бобул мардуми Бобул Курушро даъват мекунанд. Баъди озод намудани мардуми Бобул Куруш Маншур ё ба истилоҳи имрӯза Эъломия мунташир мекунад. Дар Маншур-Эъломияи худ Куруши Кабир, қабл аз ҳама, ба масъалаи озодӣ ва анвои гуногуни он, амсоли озодии виҷдон, ки нахустзаминаи давлати демократӣ талаққӣ мешавад, таваҷҷуҳ менамояд ва дар ин замина, таъкид мекунад: “Артиши бузурги ман ба оромӣ вориди Бобул шуд. Нагзоштам ранҷу озоре ба мардуми ин шаҳр ва ин сарзамин ворид ояд…ба тирабахтиҳои онон поён бахшидам. Ман бардадориро барандохтам. Фармон додам ҳамаи мардум дар парастиши худои худ озод бошанд ва ононро наёзоранд” (ниг.: Ҳушанг Толеъ. Таърихи тамаддун ва фарҳанги Ирони куҳан. –Теҳрон, 1382. С.217). Мардонагӣ ва шарофати Курушро дар бахшҳои 32 ва 34-и Маншур-Эъломияи Куруш нукоти зерини калидиро дар заминаи эҳтиром ба ҳуқуқи башар ва инсон ба хубӣ мушоҳида мекунем: “Фармон додам ҳамаи ниёишгоҳҳое, ки баста буданд, бигшоянд”. “Ба ниёишгоҳҳои худашон бозгардондам“ (ниг.: Ҳушанг Толеъ. Таърихи тамаддун ва фарҳанги Ирони куҳан. –Теҳрон, 1382. С.218). Ин саховатмандӣ, мардонагӣ, хирадмандӣ ва шарофати ӯро дида, мардуми Бобул ба вай унвони “Шоҳи Бобул” ва “Шоҳи сарзаминҳо”-ро додаанд. Куруш бар маросими иди Наврӯз ба суннати деринаи подшоҳзни Бобул, дасти Bel (Баал) – Худои бузурги бобулиёнро ламс мекунад ва қонунан ва шаръан дар шумори подшоҳони Бобул дармеояд. Куруш он ҷо сиёсати родмардӣ ва инсондӯстии худро ба намоиш мегузорад ва фармони аз асорат озод кардани яҳудиёнро содир мекунад. Ба онҳо иҷозат медиҳад, ки ба сарзамини хеш бозгашта, маъбади Байтулмуқаддасро ба ҳамон сурати пешазвайронӣ бозсозӣ кунанд (ниг.: Гиршман Роман. Таърихи Ирон аз оғоз то ислом. Тарҷумаи Маҳмуд Беҳфурӯзӣ. –Теҳрон: Ҷомӣ, 1379. С. 122).

Панҷум.Дар асоси ормонҳои миллию мардумӣ дар шароити нави таърихӣ (манзур давраи Истиқлоли давлатӣ аст) мардуми тоҷик сарнавишти сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва фарҳангию иҷтимоии худро дар қолаби Конститутсияи миллӣ аз нав тарҳрезӣ намуд. Он чи ки мелоки ормонҳои миллии бостониро ташкил медод, дар Конститутсияи миллӣ ҳаминъикос ёфтааст. Муқаддимаи Конститутсия (Моддаи 1) калидғояро дар шакли зайл таъкид мекунад: “Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад. Тоҷикистон давлати иҷтимоӣ буда, барои ҳар як инсон шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро фароҳам меоварад”. Дигар бахшҳои санади асосии миллӣ мазмунан ин нуктаи калидиро тавзеҳу ташреҳ медиҳанд (барои намуна, моддаи 5: Инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои он арзиши олӣ мебошанд. Ҳаёт, қадр, номус ва дигар ҳуқуқҳои фитрии инсон дахлнопазиранд; моддаи 18: Ҳар кас ҳаққи зиндагӣ дорад; моддаи 30: Ба ҳар кас озодии сухан, нашр, ҳуқуқиистифодаи воситаҳои ахбор кафолат дода мешавад. Таблиғот ва ташвиқоте, ки бадбинӣ ва хусумати иҷтимоӣ, нажодӣ, миллӣ, динӣ ва забониро бармеангезанд, манъ аст (ниг.: Маҷмӯаи қонунҳо. –Душанбе, 2006. С.3, 5, 6). Бар пояи Маншури Куруш ва асноди байналмилал моддаи 17-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон талаққӣ мекунад: “Давлат ба ҳар кас, қатъи назар аз миллат, нажод, ҷинс, эътиқоди динӣ, мавқеи сиёсїӣ вазъи иҷтимоӣ, таҳсил ва молу мулк, ҳуқуқу озодиҳоро кафолат медиҳад”. Нукоти мазкур, ки дар шаҳодатномаи миллӣ (Конститутсия) инъикос ёфтаанд, дар заминаи омўзиш ва бозшинохти ормонҳои миллии бостонӣ, ки дар боло ишора шуданд, дарҷ гардидаанд.

Шашум. Давлатсозӣ ва давлатдорӣ кори саҳлу осон набуду нест. Имрӯз, ки дар шароити ҳассоси бархурдҳои сиёсию тамаддунӣ ба сар мебарем, муваззафем, ки манофеи миллӣ-давлатӣ, аз ҷумла Конститутсияи ватаниамонро дифоъ намоем ва дар роҳи расидан то ба сатҳи як миллати шоистаю пешрафтаю мутамаддин саъю талоши фаровон биварем. Дар ин роҳ, албатта, мо ба ормонҳои миллӣ, қувваи давлатмадорони ватанӣ, неруи зиёиёни саршиноси миллӣ ва саъю талоши ҳадафмандонаи афроди огоҳу банангу боғурури имрӯзӣ такя мекунем. Ба ин маънӣ:

Ҳамватан, имрӯз айёми ғуруру ҷуръат аст,

Тоҷико, даври талошу имтиёзи қудрат аст,

Асри ҳиммат, асри иффат, асри сахти заҳмат аст,

Асри донишу фазилат, асри илму ҳикмат аст,

Асри оғози хирадмандӣ, суъуди миллат аст,

Асри анҷоми хурофоту нузули ваҳшат аст,

Асри пирӯзии нуру варшикасти зулмат аст,

Ай хушо, асри раҳо аз бандубасти зиллат аст,

Асри тарки ғурбат аст,

Асри дарки шавкат аст,

Асри касби давлат аст!

Аз фурсат истифода намуда, 30-юмин солгарди қабули Конститутсияи миллиро барои кулли ҳамватанони гиром шодбош мегӯем. Ҷашни миллию давлатӣ муборак!

Нозим Нурзода, - Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Боиси хушнудист, ки 29 октябри соли 2024 дар шаҳри Душанбе бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ бинои нави Маркази минтақавии бехатарӣ, амният ва кафолати химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро мавриди баҳрабардорӣ қарор додашуд.

Марказ бо дастгирии бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба маблағи 47 миллион сомонӣ аз буҷаи давлатӣ ва маблағҳои шарикони хориҷии рушд омода шудааст. Корҳои сохтмонӣ аз соли 2021 оғоз гардида, соли 2024 ба анҷом расида аст. Иншооти навбунёд 4-ошёна буда, дар масоҳати 35 садяк бо тарҳи меъмории замонавӣ бунёд гардида аст.

Маркази мазкур дорои 16 озмоишгоҳи инноватсионии илмӣ-таҳқиқотии самтҳои химия, биология ва нодиртарин озмоишгоҳҳои илмии соҳаи иммунологӣ, вирусологӣ, бехатарӣ ва амнияти биологӣ ва криминалистикаи ядроӣ буда, барои омӯзиш ва ташхиси маводи химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроӣ хизмат менамояд. Озмоишгоҳҳо бо таҷҳизот ва технологияи наву замонавӣ муҷаҳҳаз буда, барои гузаронидани таҳқиқот, ташхис ва таҳлил дар асоси стандартҳои байналмилалӣ ҷавобгу омода шудааст. Ифтитоҳи озмоишгоҳҳои мазкур бо мақсади амалисозии Барномаи “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” амали гардида, барои иҷрои саривақтии таҳқиқотҳои бунёдӣ дар илми ватанӣ замина хоҳад гузошт. Бо ифтитоҳи озмоишгоҳҳо қадами муҳиме баҳри таҳкими амният ва иқтидори илмӣ на танҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, балки дар тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ гузошта мешавад. Бо мақсади бозҳам зиёд гардонидани ҳамкории байналмилалӣ ва дар сатҳи стандартҳои ҷаҳонӣ иҷро намудани корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ Марказ ёддоштҳои ҳамкорӣ бо Институти физикаи ядроии Узбекистон ва Қазоқистон ба имзо расонидааст.

Иншооти мазкур хизматрасониҳои озмоишгоҳҳои худро барои кишварҳои минтақа пешбинӣ намуда, дастрасии таҳлилҳои босифат ва таҳқиқотро барои ҳалли масъалаҳои марбут ба амният таъмин менамояд. Маркази муосир ба ҳайси платформа барои табодули таҷриба, гузаронидани конфронсҳо ва семинарҳои илмӣ дар оянда хидмат намуда, барои ташаккули ҷомеаи илмӣ, ки ба ҳалли масъалаҳои амнияти ҷисмонӣ ва пешгирии паҳншавии маводҳои химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроӣ равона шудааст, саҳм мегузорад. Дар ин ҷода, ифтитоҳи маркази мазкур афзалиятҳои стратегӣ ва дарозмуддати Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар таҳкими амният ва рушди илм дар минтақа инъикос намуда, инчунин садоқати кишварамонро ба ӯҳдадориҳои байналмилалӣ дар соҳаи паҳн накардани аслиҳа тасдиқ мекунад. Барои дастгирии олимони ҷавон 12 ҷойи хоб муқаррар шудааст, ки шароити мусоиди гузаронидани таҳқиқот ва табодули дониш байни олимон аз кишварҳои гуногунро фароҳам меорад. Марказ дорои 4 синфхонаи махсус мебошад, ки дар он намояндагони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва ниҳодҳои низомӣ омӯзиш гирифта, дар соҳаи муқовимат ба таҳдидҳо, ки ба силоҳи қатли ом ва терроризми химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроӣ алоқамандӣ дорад, дониш ва малакаи худро баланд мебардоранд. Барномаҳои таълимӣ барои ба такмили ихтисос фаро гирифтани мутахассисон аз Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ пешбинӣ гардидааст. Аз ин ру ин Марказ яке аз бузургтарин муассисаҳои минтақавӣ барои омодасозии кадрҳо басо муҳим дониста мешавад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонба иншооти мазкур алалхусус ба корҳои сохтмонӣ ва насби таҷҳизоти озмоишгоҳҳои марказ баҳои баланд дода, барои истифодаи самаранок баҳри рушду таҳкими илми тоҷик ва муаррифӣ намудани дастовардҳои олимони тоҷик дар арсаи байналмилалӣ тавсияҳои судманд доданд.

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистончун муассисаи илмии кишвар дар пешбурди сиёсати илмии кишвари азизамон нақши муҳим дошта, дастгириҳои ҳамешаҷониба ва иқдомҳои созандаю бунёдкоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонбарои пешрафти илми тоҷик имконият ва шарту шароити хуб фароҳам овардаанд.

Мо аҳли илми кишвар, махсусан ҷавонон уҳдадор ҳастем, ки нерӯи созанда ва сиёсати пешгирифтаи хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти кишвари азизамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ҳамеша ҷонибдорӣ намуда, дар раванди татбиқи он саҳми арзанда гузорем, садоқат ба Ватан, миллат ва обу хоки сарзамини аҷдодӣ гарави амнияту осоиши ҷомеа, пешрафти давлат ва ободии имрӯзу фардои Тоҷикистони соҳибистиқлол, ҳифзи дастовардҳои Истиқлол, муқаддасоти миллӣ, таҳкими хотираи таърихиву фарҳангии миллати тоҷик ва муаррифии шоистаи Ватани азизамон бошем.

Мо олимони ҷавони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамеша дар партави сиёсати ҷавонпарваронаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҳисси баланди миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ, ватандӯстиву ватанпарастӣ ва садоқат ба Ватан, миллат ва обу хоки сарзамини аҷдодӣ гарави амнияту осоиши ҷомеа, пешрафти давлат ва ободии имрӯзу фардои Тоҷикистони соҳибистиқлол пайрави Пешвои миллат бошем.

Мо олимони ҷавони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҷавобан ба ин таваҷҷуҳ ва ғамхориҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ, Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ, профессор Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт, директори Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор Илҳом Мирсаидзода ва устодони ин ниҳоди бузурги илмӣ ҷиҳати фароҳам овардани шароити корӣ, баҳри боз ҳам таҳким бахшидани мақому мавқеи илм дар ҷомеа, иштироки фаъолонаи ҷавонон дар илм, фарҳанг, варзиш ва фаъолияти иҷтимоӣ, тақвияти нуфузи ҷавонон дар ҷомеа, ҳисси Ватандустӣ, таҳкими ҳувияти миллӣ ва маънавӣ, бурдани корҳои илмӣ таҳқиқотӣ ва дар амал тадбиқ намудани натиҷаҳои корҳои илмӣ- таҳқиқотӣ, муаррифии илми ватанӣ дар арсаи байналмилалӣ минатдории самимии хешро баён менамоем.

Баҳронов С.М – Раиси Шурои олимони ҷавони Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон